İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... iii KISALTMALAR...xiii TABLOLAR LİSTESİ... xv ŞEKİLLER LİSTESİ... xvii GİRİŞ... 1 1. BÖLÜM ASKERLİKTE ÖZELLEŞTİRMENİN TARİHİ 1.1. ANTİK VE ORTA ÇAĞ... 9 1.1.1. Antik Çağ... 9 1.1.2. Orta Çağ... 11 1.1.2.1. Serbest Şirketler... 13 1.1.2.2. Condotta... 15 1.1.2.3. İsviçreliler ve Alman Landsknechtler... 16 1.2. 17. YÜZYILDAN 21. YÜZYILIN BAŞINA... 18 1.2.1. 17. ve 18. Yüzyılda Devlet Orduları... 19 1.2.2. 17. ve 18. Yüzyılda Devlet Dışındaki Özel Askeri Girişimler (Charter Companies)... 26 1.2.3. 19. Yüzyıldan 21. Yüzyılın Başına Kiralık Ordular... 30 2. BÖLÜM 21. YÜZYILDA ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRILMASI 2.1. PARALI ASKERLİK VE ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER... 35 2.1.1. Paralı Askerliğin Günümüzdeki Tanımı... 35 2.1.2. Özel Askeri Şirketleri Tanımlamak... 38 2.2. 20. YÜZYILIN SONUNDA ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN TEKRAR ORTAYA ÇIKIŞI... 45 2.2.1. Güvenlik Boşluğu: Soğuk Savaş Sonrası Arz Talep Değişiklikleri... 45 2.2.1.1. Açığa Çıkan Çatışmalar... 46 2.2.1.2. Devlet Dışı Güçlerin Şiddete Başvurmasındaki Artış... 47 2.2.1.3. Piyasadaki Asker Fazlalığı... 47 v
2.2.1.4. Piyasadaki Silah Bolluğu... 48 2.2.1.5. Yerel İktidarların Başarısızlığı... 49 2.2.1.6. Yerel Askeri Etkisizlik... 50 2.2.1.7. Büyük Güçlerde Çatışmalara ve Savaşlara Müdahale Etmeye Yönelik İsteksizlik... 51 2.2.1.8. Uluslararası Kuruluşların Yetersizliği... 53 2.2.2. Savaşın Doğasındaki Değişimler... 56 2.2.2.1. Devlet Dışı Aktörleri Yetkilendirme... 56 2.2.2.2. Teknolojik Gelişmelerin Etkisi... 59 2.2.2.3. Dış Kaynak Kullanımı ile Gelen Sivilleşme... 60 2.2.2.4. Çatışmalara Suç Örgütlerinin Neden Olması... 61 2.2.3. Özelleştirmenin Gücü ve Gücün Özelleştirilmesi... 62 2.2.3.1. Özelleştirme Devrimi... 64 2.2.3.2. Özel Güvenlik... 67 2.2.3.3. Özel Sektörün Zaferi ve Kamu Sektörünün Çöküşü... 68 2.3. ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN SINIFLANDIRILMASI... 69 2.3.1. Hizmet Spektrumu... 70 2.3.2. Geleneksel Tipolojik Model... 72 2.3.3. Diğer Modeller... 74 3. BÖLÜM ÖZEL ASKERİ ŞİRKET TÜRLERİNİN ÖRNEKLERLE AÇIKLANMASI 3.1. ASKERİ HİZMET TEDARİKÇİSİ ŞİRKETLER... 77 3.1.1. Hizmet Türleri... 78 3.1.2. Şeffaflık... 78 3.1.3. Şemsiye Şirketler... 79 3.1.4. Örnek: Sierra Leone... 82 3.1.4.1. Örnek 1.1: Gurka Güvenlik Şirketi (Gurkha Security Guards)... 82 3.1.4.2. Örnek 1.2: Executive Outcomes... 83 3.1.4.3. Örnek 1.3: Sandline International... 85 3.2. ASKERİ DANIŞMANLIK ŞİRKETLERİ... 87 3.2.1. Faaliyet Gösterdikleri Yerler... 88 3.2.2. Tercih Edilme Nedenleri... 89 vi
3.2.3. Örnek: Military Professional Resources Incorporated (MPRI)... 90 3.3. ASKERİ DESTEK ŞİRKETLERİ... 96 3.3.1. Faaliyet Gösterdikleri Alanlar ve Yerler... 97 3.3.2. Örnek: KBR/Halliburton... 100 3.4. ÖZEL GÜVENLİK ŞİRKETLERİ... 108 3.4.1. Sınıflandırılması... 108 3.4.2. Irak... 109 3.4.3. Güneydoğu Asya... 112 3.4.4. Cezaevleri... 114 4. BÖLÜM İÇ VE DIŞ POLİTİKADA ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER İLE İLGİLİ AKTÖRLER 4.1. DEVLETLER... 116 4.1.1. ABD... 116 4.1.1.1. Roller ve Misyonlar Komisyonu... 116 4.1.1.2. Uluslararası Silah Akışını Düzenleme (ITAR)... 118 4.1.1.3. Davalar ve Yaptırımlar... 121 4.1.2. Güney Afrika... 122 4.1.2.1. Düzenleme Yapılmasını Gerektiren Sebepler... 123 4.1.2.2. Yabancı Askeri Yardımın Düzenlenmesi Yasası... 124 4.1.2.3. Paralı Askerlik Faaliyetinin Yasaklanması ve Silahlı Çatışmaların Olduğu Ülkedeki Faaliyetlerin Düzenlenmesi Beyannamesi... 126 4.1.3. İngiltere... 127 4.1.3.1. Savunma İhracatı Hizmetleri Dairesi... 128 4.1.3.2. Yeşil Kitap... 129 4.2. ÖZEL ŞİRKETLER... 130 4.2.1. Hizmet Verenler... 130 4.2.1.1. ABD... 130 4.2.1.2. Güney Afrika... 131 4.2.1.3. İngiltere... 132 4.2.2. Hizmet Alanlar... 133 4.3. HÜKÛMET DIŞI ÖRGÜTLER... 135 4.3.1. Lobi Kuruluşları... 135 vii
4.3.1.1. Uluslararası İstikrar Operasyonları Derneği (ISOA)... 136 4.3.1.2. İngiliz Özel Güvenlik Şirketleri Derneği (BAPSC)... 136 4.3.2. Eleştiren ve Takip Eden Kuruluşlar... 137 4.3.3. Hizmet Alan Kuruluşlar... 141 4.4. ULUSLARARASI AKTÖRLER... 143 4.4.1. Birleşmiş Milletler (BM)... 144 4.4.1.1. Özel Askeri Şirketler ile İlgili Birimler ve Düzenleme Çalışmaları... 144 4.4.1.2. Özel Askeri Şirketlerin Faaliyetlerde Kullanılması... 145 4.4.2. Uluslararası Mutabakatlar... 146 4.4.2.1. Montrö Belgesi... 146 4.4.2.2. Özel Güvenlik Hizmeti Sağlayıcıları İçin Uluslararası Davranış Yasası (ICoC)... 147 4.4.2.3. ANSI/ASIS Standartları... 147 4.4.2.4. Güvenlik ve İnsan Hakları Üzerine Gönüllü Prensipler... 148 4.4.3. Bölgesel Aktörler... 148 5. BÖLÜM ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ETKİNLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 5.1. SİYASİ MALİYET... 151 5.1.1. Başarısız ve Çökmüş Devletler... 151 5.1.1.1. Başarısız Devletin Başka Ülkede Kurulmuş Özel Askeri Şirketleri Kendi Devleti Yararına Kiralaması... 152 5.1.1.2. Başarısız Olmayan Devletin Kendi Özel Askeri Şirketlerini Başarısız Devletlerde Kendi Devleti Yararına Kiralaması... 158 5.1.1.3. Hükûmet Dışı Örgütün ve Şirketin Özel Askeri Şirketleri Başarısız Devletlerde Kendi Kuruluşu Yararına Kiralaması... 162 5.1.2. Asil-Vekil Yaklaşımı... 164 5.1.3. Zayiat... 165 5.1.4. Siyasi ve İşlevsel Kontrol... 168 5.2. ULUSAL GÜVENLİK... 173 5.2.1. Sosyal Kontrol... 173 5.2.2. Lojistik... 176 5.2.3. Yedek Askeri Yapı (Seferberlik Durumu)... 178 5.2.4. Üs Bölgesi, Konvoy ve Personel Koruması... 178 viii
5.2.5. Cezaevleri... 180 5.3. EKONOMİK MALİYET... 180 5.3.1. İşlem Maliyeti... 181 5.3.2. Pazarın Yapısı... 182 5.3.2.1. Askeri Tedarik Şirketleri... 183 5.3.2.1.1. Rakipler Arasındaki Mücadele... 183 5.3.2.1.2. Yeni Rakip Girişi Tehdidi... 184 5.3.2.1.3. Müşterilerin Pazarlık Gücü... 185 5.3.2.1.4. Tedarikçilerin Pazara Hâkimiyeti... 185 5.3.2.1.5. İkame Tehdidi... 186 5.3.2.2. Askeri Danışmanlık Şirketleri... 187 5.3.2.2.1. Rakipler Arasındaki Mücadele... 187 5.3.2.2.2. Yeni Rakip Giriş Tehdidi... 188 5.3.2.2.3. Müşterilerin Pazarlık Gücü... 188 5.3.2.2.4.Tedarikçilerin Pazara Hâkimiyeti... 189 5.3.2.2.5. İkame Tehdidi... 189 5.3.2.3. Askeri Destek Şirketleri... 189 5.3.2.3.1. Rakipler Arasındaki Mücadele... 190 5.3.2.3.2. Yeni Rakip Giriş Tehdidi... 191 5.3.2.3.3. Müşterilerin Pazarlık Gücü... 191 5.3.2.3.4. Tedarikçilerin Pazara Hâkimiyeti... 192 5.3.2.3.5. İkame Tehdidi... 192 5.3.2.4. Özel Güvenlik Şirketleri... 193 5.3.2.4.1. Rakipler Arasındaki Mücadele... 193 5.3.2.4.2. Yeni Rakip Giriş Tehdidi... 194 5.3.2.4.3. Müşterilerin Pazarlık Gücü... 194 5.3.2.4.4. Tedarikçilerin Pazara Hâkimiyeti... 195 5.3.2.4.5. İkame Tehdidi... 195 5.3.3. İstihdam Yaratma... 196 5.4. AHLAKİLİK ve YASALLIK... 196 5.4.1. Davranış Kuralları... 196 5.4.2. Düzenlemeler... 197 ix
5.4.2.1. Uluslararası Düzenlemeler... 198 5.4.2.2. Ulusal Düzenlemeler... 199 5.4.2.3. Sektör İçindeki Düzenlemeler... 200 5.4.2.4. Piyasa Düzenlemeleri... 201 5.5. SWOT ANALİZİ... 202 5.5.1. Askeri Tedarik Şirketleri... 203 5.5.1.1. Güçlü Yönler... 203 5.5.1.2. Zayıf Yönler... 203 5.5.1.3. Fırsatlar... 204 5.5.1.4. Tehditler... 204 5.5.2. Askeri Danışmanlık Şirketleri... 205 5.5.2.1. Güçlü Yönler... 205 5.5.2.2. Zayıf Yönler... 206 5.5.2.3. Fırsatlar... 206 5.5.2.4. Tehditler... 207 5.5.3. Askeri Destek Şirketleri... 208 5.5.3.1. Güçlü Yönler... 208 5.5.3.2. Zayıf Yönler... 209 5.5.3.3. Fırsatlar... 209 5.5.3.4. Tehditler... 209 5.5.4. Özel Güvenlik Şirketleri... 210 5.5.4.1. Güçlü Yönler... 210 5.5.4.2. Zayıf Yönler... 210 5.5.4.3. Fırsatlar... 210 5.5.4.4. Tehditler... 211 SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME... 213 1. DEVLETLER İÇİN ÖNERİLER... 213 1.1. ÖAŞ Hakkında Düzenlemesi Bulunmayan Devletler İçin Öneriler... 213 1.1.1. Dış Politika... 214 1.1.2. Düzenleme... 214 1.1.3. Sözleşme... 216 1.1.4. Ordular... 217 x
1.1.5. Etik Kurallar ve Yasallık... 218 1.2. Türkiye deki Durum ve Türkiye İçin Öneriler... 219 1.2.1. Dış Politika... 220 1.2.2. İç Politika ve Savunma Reformu Raporu... 222 1.2.3. Özel Güvenlik Şirketi Altyapısı Kurma Çalışmaları... 228 1.2.4. Türkiye deki İlk Özel Askeri Şirket... 228 2. ŞİRKETLER, HÜKÛMET DIŞI KURULUŞLAR VE BM İÇİN ÖNERİLER... 230 2.1. Hizmet Veren Şirketler İçin Öneriler... 230 2.2. Hizmet Alan Şirketler İçin Öneriler... 232 2.3. Eleştiren Hükûmet Dışı Kuruluşlar İçin Öneriler... 233 2.4. Hizmet Alan Hükûmet Dışı Kuruluşlar İçin Öneriler... 234 2.5. Birleşmiş Milletler (BM) İçin Öneriler... 235 3. GENEL DEĞERLENDİRME... 236 KAYNAKÇA... 243 EKLER... 257 EK-1: MÜLAKAT SORULARI... 257 EK-2: MÜLAKAT SORULARI... 258 EK-3: MÜLAKAT YAPILAN KİŞİLERİN LİSTESİ... 259 EK-4: MİLLÎ SAVUNMA BAKANLIĞINA DİLEKÇE... 260 xi