lü) Netcad 7.0 progamında Arazi Topoğrafyasının Gösterimi (Netsurf Modü- Netcad 7 yazılımı ilk çaıldığında ekrana ribbon tarzı menüler gelecektir. Menülerin tanırımları konu içinde örneklerle yapılacaktır. NetCad yazılımın 5 serisi yazılımlardan farklı olarak katman penceresi ekranın solunda bir sekme ve sekmeye ait penceresi gelecektir (Şekil 31 de 1 numaralı sekme Katman sekmesini ve açık olan Katman Yöneticisi penceresini göstermektedir.) Şekil 31 Arazinin topoğrafyasını gösterebilmek için, arazide yapılmış plankote ölçümleri projeye eklenmesi gerekmektedir. Bunun için ekranın sol üst köşesinde bulunan NetCad yazılım sembolüne tıklanır ve açılan menü alt menü seçeneklerinden Aç seçilir (Şeki 32). Şekil 32 Aç menüsüyle ekrana Doya Aç penceresi gelir (Şekil 33). Yapılacak uygulamada NetCad kurumsal sitesi olan portal.netcad.com.tr adresinden indirilen kullanılmıştır. Uygula- Harita Çizimi I 40
ma NCZ proje dosyası halindedir. Dosya türü olarak Netcad Dosyaları (*.NCZ) seçilir ve detay_sev.ncz uygulaması açılır. Şekil 33 detay_sev.ncz proje dosyası açıldığında Katman Yöneticisi penceresinde proje içinde oluşturulmuş tabakalar görülmektedir (Şekil 34). Şekil 34 Ölçüm noktalarının yükseklik (Kot = Z = H) değerlerini görmek istersek, Görünüm menüsü Etiket Ayarları kısmında Nokta Kotları onay kutusunun aktif edilmesi gerekir (Şekil 35 2 numaralı kısım). Aktif edildiğinde grafik ekranda noktaların kotları gözükecektir (Şekil 35 3 numaralı kısım). Harita Çizimi I 41
Şekil 35 Ölçüm noktaları örnekte NOKTA tabakasına kayıtlıdır. Tabaka özelliklerini değiştirmek için Katman Yöneticisi penceresinde ki ilgili tabakanın üzerine çift tıklayarak Tabaka Özellikleri penceresi açılır. Açılan pencere üzerinde tabaka özellikleri değiştirilebilir (Şekil 36). Şekil 36 Arazi Yüzeyinin Üçgenlerle Kaplanması Arazinin topoğrafyasını belirlemek, eş yükseklik eğrilerini çizmek, plankote verilerinden en kesit oluşturmak, belirli bir yükseklik seviyesini temel alarak hacim / Kübaj hesapla- Harita Çizimi I 42
mak için yüzeyi üçgenlerle kaplamamız gerekir. 2 boyutlu çizim ortamında arazi yüzeyini topoğrafya ile göstermenin yöntemi ölçüm noktalarıyla üçgenler oluşturarak arazi yüzeyin kaplamaktır. Ölçüm noktaları arazinin engebesinin değiştiği yerlerde alındığı için, noktalardan oluşturacak üçgenler araziyi temsil edecektir. Nokta alım aralıkları ne kadar kısa olursa arazi o kadar iyi temsil edilecektir. Fakat engebenin değişmediği yerlerde yapılacak sık alımlar iş gücü ve maliyetin artmasına neden olacaktır. Şekil 37 de nokta alımlarının sık yapılmadığı bir yüzeyde oluşacak üçgenlerle sonuç yüzey temsili gözükmektedir. Şekil 37 Harita Çizimi I 43
Şekil 38 de çok sık nokta alımı sonucu oluşan üçgenlerle yüzeyin gerçeğine ne kadar benzediği gözükmektedir. Verilen örneklerde insan ve hayvan figürlerinin iki boyutlu resimlerinden tanımlama yapılmaya çalışılmıştır. Coğrafi objelerin yüzeylerin engebeleri de harita bu mantıkla topoğrafik olarak oluşturulmaktadır. Şekil 38 detay_sev.ncz uygulamasındaki plankote ölçüm verileri kullanarak arazinin gerçekteki durumunu üçgenlerle ortaya çıkarmak için Netsurf menüsünde üçgen oluştur seçilir (Şekil 39 da 2 numaralı kısım). Şekil 39 Harita Çizimi I 44
Program üçgenler oluşturulurken hangi objelerin kullanılacağını seçmemizi istiyor. Bunun için Üçgen Oluştur seçeneğinden sonra çıkan, Seçim Araçları penceresinde kullanılabilecek obje seçim kısmından Obje Tipleri kısmından Nokta onay kutusu seçilir (Şekil 40 da 3 numara) ve Hızlı Seçim Araçları kısmından ise Tümünü Seç düğmesine tıklanır (Şekil 40 da 2 numara). Şekil 40 Seçim yapıldıktan sonra Mouse sağ tuşu ile seçimi bitirildiğinde Üçgen Oluştur penceresi gelir. Pencerede Üçgenleri Analiz Et düğmesine tıklandığında ölçüm noktalarıyla oluşturulacak olan üçgenlerin en kısa ve en uzun değerleri çıkacaktır (Şekil 41). Şekil 41 En kısa ve En uzun üçgen kenarları bizim ölçüm verilerimize göre oluşur. Fakat ölçümde istenen hassasiyete göre ölçüm verilerine göre bu değerler değiştirilip üçgen oluştu- Harita Çizimi I 45
rulması sağlanabilir. Örneğin Şekil 41 de En Uzun Üçgen Kenarı değeri 809.26 m çıkmıştır. Bu değer iki nokta arasındaki en uzun mesafeyi söylemektedir. bu iki nokta arasında oluşacak bir üçgen araziyi temsil etmeye bilir. Yada en kısa üçgen kenarı yaklaşık 3 mm ve bu değer neredeyse üst üste bir nokta alımı yapıldığı anlamına gelmektedir. Bu iki nokta arasında oluşacak üçgen de araziyi temsil etmeyecektir. NetCad yazılımı araziyi temsil etmeyecek üçgenleri ayırt etmek için üçgen kenar sınırlarını belirlemek için kenar sınırlarını bizim belirlememize izin verir ve bu sınırlara göre araziyi temsil etmeyecek üçgenleri ayrı tabakada saklar. Şekil 41 de en uzun üçgen kenarı 40.5 m, en kısa üçgen kenarı 0.5 m olarak belirlenmiştir. Tabaka adını da BOZUK_UCGEN olarak isimlendirir (Şekil 42 1 numaralı tabaka ve alan). Diğer oluşan üçgenler ise UCGEN_MODEL isimli tabakada tutulur (Şekil 42 2 numaralı tabaka ve alan). Şekil 42 Şekil 42 incelenirse BOZUK_UCGEN tabakasına kayıtlı kırmızı renkli üçgenler çok uzun kenarlara sahip, mavi renkli UCGEN_MODEL tabakasında kayıtlı üçgenler daha kısa kenarlıdır. Oluşan üçgenlerin her bir köşesi bir ölçüm noktasına karşılık gelmektedir. Verilen kenar kısıtlamaları üçgenlerin oluşmasında kıstastır. Üçgenler oluşturulduktan sonra ek yeni işlem yapmadan evvel, hatalı olan araziyi temsil etmeyen üçgenler kapatılmalıdır (Şekil 43). Şekil 43 Harita Çizimi I 46
Oluşan üçgenlerden eş yükselti eğriler oluşturmak için Netsurf menüsünden Eğri Geçir tuşuna basılır (Şekil 44). Şekil 44 Program eğrilerin oluşturulmasında hangi objelerin kullanılacağını ve hangilerinin seçileceğini Seçim Araçları penceresini aktif ederek sorar. Şekil 45 Sağ tuşla seçim işlemi bitirildiğinde, ekrana Eğri Değerleri penceresi gelir. Bu pencere de eğrilerin oluşturulmasında sınır alınacak yükseklik değerlerinin belirtileceği metin kutuları bulunur. Z min: en küçük Z değerini verir ve değiştirme imkanını sağlar. Z max: en yüksek Z değerini verir ve değiştirme imkanını sağlar. Z artış: maksimum ve minimum yükseklik değerleri arasında kaç metre aralıklarla eğri oluşturulacağı belirtilir. Şekil 46 Harita Çizimi I 47
Üçgenlerin kenarlarından yararlanarak enterpolasyon hesabıyla eğriler oluşturulur (Şekil 47). Şekil 47 Oluşan eğrilerin üzerinde kaç metre yükseklikleri temsil ettikleri yazılması gerekir. Eğri Geçir düğmesi altındaki oka tıklandığında açılan Eğrilere Kot Yaz menüsüyle (Şekil 48) eğrilere temsil ettikleri kot değerleri yazılır. Şekil 48 İki tip kot yazma imkanı vardır. Eğri boyunca Periyodik: İlk yazı değerinden başlayarak, periyot kadar aralıkla kot yazılır. Her iki değer de metre birimindedir. Çizgi boyunca: işaretlenecek iki nokta arasındaki çizgi boyunca kot yazılmasını sağlar. Harita Çizimi I 48
Şekil 49 1 m aralıkla kot yazılmasına örnektir. Şekil 49 Şekil 50 de iki nokta arasında kot yazılması örneği verilmiştir. 0 Şekil 50 (sol resimde noktalar belirlenmiş sağ resimde de kotlar bu doğru boyunda yazılmıştır) Eğriler oluşturulduktan sonra dikkat edilmesi gereken önemli bir kriter vardır. Eğriler bazı objelerin içinden geçemez. Bu objeler: Bina, Harita Çizimi I 49
Bahçe, park, otopark, pazayeri gibi kapalı alanlar, Yol, Şev taramalarının olduğu objeler (dere yatağı, tepe, çukur, tümsek). Eğer eş yükselti eğrileri bu objelerin içinden geçmişse, eğrilerin objelerin içinde kaldığı kısımlar silinmelidir. Netsurf menüsü içinde Eğri Temizle tıklandığında içinde eğri kalmış obje içinde Mouse sol tuşla tıklanması istenir. Şekil 51 Şekil 52 sol resimde içinden eğri geçen bina görülmektedir. Şekil 52 sağ resimde ise objenin seçilmesi temsil edilmektedir. Şekil 52 Şekil 53 sol resim seçim sonrası objenin köşelerine işaret koyarak objenin doğru olup olmadığını sorgular. Sağ resim ise eğrinin silindiğini temsil eder. Şekil 53 Harita Çizimi I 50
Şev Taraması Dere yatağı, tepe (höyük), çukur (kokurdan), tümsek gibi arazi yüzeyini temsil etmeyen objelerin 2 boyutlu haritada gösterilmeleri şev taramaları sayesinde olur. Bu tip objelerin oluşturulması için Netsurf menü altında bulunan Şev Tara düğmesiyle yapılır (Şekil 54). Şekil 54 Dere Yatağı Şev Taraması Şev Tara düğmesine basıldığında yazılım penceresinin sağ alt kısmında yer alan araç çubuğunda ŞEV ÜSTÜNÜN İLK NOKTASINI GÖSTER uyarıları dikkate alınmalıdır (Şekil 55 2 numara). Şev için ilk nokta olarak belirlenecek noktadan itibaren tüm şev üstü noktaları sırasıyla seçilir (Şekil 55 1 numara). Şekil 55 Başlangıç noktası tekrar seçildikten sonra sağ tuşla işlemden çıkılır ve şev altı noktalarını seçilmesi istenir (Şekil 56). Harita Çizimi I 51
Şekil 56 Şev altı noktaları seçimi bir doğrultu boyunca noktalar seçilir. Tüm noktalar seçildiğinde seçimi bitirmek için sağ tuşa tıklanır. Şev Tipleri penceresi açılır. Aralık değeri şev çizgilerinin aralığını kastetmektedir. Dere yatağının şev taraması için Dere İçi seçilir (Şekil 57 sol resim). Şekil 57 sağ resimde şev taraması örneği verilmiştir. Şev taraması bir uzun bir kısa çizgi olacak şekilde taraması yapılır. Kısa çizgilerin kaldığı taraf her zaman daha yüksek de kalan kısmı ifade eder. Şekil 57 Harita Çizimi I 52
Tepe (Höyük) Şev Taraması Tepe (höyük) tek doruk noktası olan coğrafik objelerdir. Tepe araziyi temsil etmediği için tepeyi göstermek için şev taraması yapılır. Netsurf menüsünde Şev Tara düğmesi altında Höyük Tara tıklandığında (Şekil 58 sol pencere) pencere altında Tepe Noktasını Göster yazısı belirir (Şekil 58 sağ pencere). Şekil 58 Nokta yakalama modu aktifken tepe noktası Mouse sol tuşla seçilir (Şekil 59 sol resim). Seçim sonrasında ekran alt sağ kısmında ki araç çubuğunda Şev Altının İlk Noktasını Göster yazısı belirir (Şekil 59 sağ resim). Şekil 59 Şev altı noktaları tepe noktasından yamaç boyunca arazi yüzeyinin normal yükseklik değerine eriştiği noktalardır. Şev altı noktaları kapalı alan olacak şekilde başlangıcı ve bitişi aynı olacak şekilde seçilir (Şekil 60). Şekil 60 Harita Çizimi I 53
Tepe (Höyük) şev taramasında tepe noktası etrafında oluşan bir daireden bir uzun bir kısa çizgi olacak şekilde tarama yapılır. Dere taraması benzeri olacak şekilde kısa çizgiler yüksek kısımda kalacak şekilde taramalar çizilir. Şekil 61 Çukur (Kokurdan) Şev Taraması: Çukur (kokurdan) coğrafik objesi normal arazi yüzeyini temsil etmeyen bir objedir. Bu objeyi haritada gösterebilmek için kokurdan şev taraması kullanılır. Netsurf mönü altında Şev Tara düğmesi altında Kokurdan Şev Taraması seçilir. Seçim sonrasında pencere sağ alt kısımda bulunan araç çubuğundaki bilgi de Çukur Noktasını Göster ibaresi gözükür. Şekil 62 Çukur noktası seçildikten sonra bilgi araç çubuğunda ŞEV ÜSTÜNÜN İLK NOK- TASINI GÖSTER yazısı belirir. Çukur objesinde ki şev üstü noktaları çukurun en alt noktasından yamaç boyunca çıkıldığında arazinin normal yükseklik değerlerine ulaşan noktalardır (Şekil 63). Şev üstü noktaları alan objesi olacak şekilde başlangıcı ve bitişi aynı olmasına dikkat edilerek tüm çukurun ağzı boyunca tüm şev üstü noktaları seçilir. Harita Çizimi I 54
Şekil 63 Çukur (kokurdan) şev taraması aynı tepe şev taramasında olduğu gibi, çukur noktası etrafında bir halka ile başlar. Kısa çizgiler her zaman yüksek yerde olacağı için burada kısa çizgiler şev üstü noktalarının oluşturduğu alan sınırlarında kalacak şekilde çizimi yapılır. Şev Taramalarının İçinde Eğrilerin Temizlenmesi Eş yükselti eğrileri şev taramaları içinden geçemez. Eğer Şev taramaları yapıldıktan sonra taramalar içinde eğriler kaldıysa eğrilerin silinmesi gerekir. Otomatik eğri temizlemeyle eğriler silinemiyorsa, Eğri Temizle düğmesine basıldıktan sonra alan içinde bir nokta seçilir ve eğriler temizlenir. Şekil 64 sol resimde şev taraması içinde eğriler gözükmektedir. Sağ resimde ise eğriler silinmiştir. Harita Çizimi I 55
Şekil 64 Yapılan Projenin kaydedilmesi için en sol üstte NetCad sembolüne tıklanarak açılan pencerede kayde menüsüne tıklanır ve Farklı Kaydet seçilir (Şekil 65). Şekil 65 Harita Çizimi I 56