ÜNĠVERSĠTE SON SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN ĠġSĠZLĠK KAYGISINA ĠLĠġKĠN TUTUMLARI ÜZERĠNE BĠR UYGULAMA Prof. Dr. Bedriye TUNÇSĠPER * Öğr. Gör. Ġbrahim Murat BĠCĠL ArĢ. Gör. Ömer Faruk BĠÇEN ÖZET ĠĢsizlik sorunu pek çok toplumda ekonomik problemlerin baģında yer almaktadır. Çok sayıda faktöre bağlı olan bu ekonomik problem günümüz koģullarında eğitimli nüfusta da kendisini göstermiģtir. Ülkemizde de iģsizlik oranları artarken bu iģsizlik oranı içerisinde genç nüfusun hatta genç ve eğitimli nüfusun katkısı önemli boyutlardadır. Eğitim seviyesi her geçen gün yükselen ülkemizde genç ve eğitimli nüfustaki artan iģsizlik oranları üniversite eğitimi alan nüfusun mezuniyet sonrasına iliģkin kaygılarını arttırmaktadır. Bu araģtırmada da, kısa süre sonra üniversite öğrenimini tamamlayıp iģ yaģamına atılacak olan Balıkesir Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi ve Pamukkale Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesinde öğrenim gören son sınıf öğrencilerinin öğrenimlerini tamamladıktan sonra iģsiz kalmaları durumuna iliģkin iģsizlik kaygısına bakıģ açılarının tespit edilmesi ve bunun çeģitli faktörlere göre farklılık gösterip göstermediğinin ortaya konulması hedeflenmiģtir. AraĢtırmada kullanılan veri seti, belirtilen üniversitelerin iktisadi ve idari bilimler fakültelerinde öğrenim gören son sınıf öğrencileri ile birebir görüģme yöntemiyle uygulanan anketlerden elde edilmiģtir. Ankette öğrencilerin demografik durumlarının sorulduğu çoktan seçmeli sorular ve iģsizlik kaygısını ölçmeye yönelik Likert tipi sorular bulunmaktadır. ÇalıĢmada anket yoluyla elde edilen birincil veriler SPSS 16.0 paket programıyla değerlendirilmiģ ve analizlerde tanımlayıcı istatistiklere, t-testine, varyans analizine ve faktör analizine yer verilmiģtir. Anahtar Kelimeler: Genç Nüfusta ĠĢsizlik, Üniversite Öğrencileri, ĠĢsizlik Kaygısı. * Balıkesir Üniversitesi ĠĠBF Ġktisat Bölümü, btuncsiper@balikesir.edu.tr, Balıkesir Üniversitesi Balıkesir ĠĠBF Kasaplar Mahallesi, Akyar Sokak. No:6 10100 BALIKESĠR, Tel: 0266 249 65 35. Balıkesir Üniversitesi Sındırgı MYO Pazarlama ve DıĢ Ticaret Bölümü, muratbicil@balikesir.edu.tr, Balıkesir Üniversitesi Sındırgı Meslek Yüksekokulu, 10330 Sındırgı / BALIKESĠR Telefon: (266) 516 17 03. Balıkesir Üniversitesi ĠĠBF Ġktisat Bölümü, Kasaplar Mh. Akyar Sk. No:6 10100 BALIKESĠR, ofbicen@hotmail.com, Tel: (266) 249 65 35. 1
1. GĠRĠġ Cari ücret düzeyinin kabul edildiği halde iģ bulamama durumu olarak tanımlanan iģsizlik, makro ekonominin üzerinde en çok durduğu konulardan biri olup, aynı zamanda ülkelerin de çözüm yolları aradığı temel iktisadi problemlerin baģında yer almaktadır. ĠĢsizlik oranlarındaki yükselmenin ülke ekonomilerine ciddi etkileri olduğu gibi, bireyler üzerinde de pek çok olumsuz etkisi bulunmaktadır. ĠĢsizlik düzeyindeki artıģın en önemli maliyetlerinden bir tanesi fiili gayrisafi yurtiçi hasılanın potansiyel gayrisafi yurtiçi hasılanın altına düģmesi sonucu ekonomilerin mevcut kaynaklarının atıl bir Ģekilde beklemesidir. Bu durum ekonomilerin etkin bir Ģekilde çalıģmalarını engellerken, ekonomideki gelir kaybı vergi gelirlerinin azalmasına ve kamu kesiminin de etkinlikten uzak bir Ģekilde çalıģmasına yol açmaktadır. Bu makro ekonomik etkilerin yanında iģsizliğin aynı zamanda iģsiz kalan bireyler ve buradan hareketle de toplum üzerinde olumsuz etkileri söz konusudur. ĠĢsizlik olgusu ülkemizde de eğitimli-eğitimsiz, kadın-erkek pek çok toplumsal alt grubu etkiler duruma gelmiģtir. Tablo 1. 15-24 YaĢ Arası Genç ve Yükseköğrenim GörmüĢ Nüfusta ĠĢsizlik (Yıllık Ortalama,%) Yıllar Erkek Kadın Toplam Genel Yükseköğrenim Genel Yükseköğrenim Genel Yükseköğrenim 2005 19,5 7,9 20,5 14,1 19,9 10 2006 18,3 7,7 20,6 13,0 19,1 9,6 2007 19,6 7,4 20,8 13,9 20,0 9,7 2008 20,1 8,1 21,2 14,3 20,5 10,3 2009 25,4 9,6 25,0 16,3 25,3 12,1 2010 21,0 8,0 23,0 15,9 21,7 11,0 2011 17,1 7,6 20,7 15,2 18,4 10,4 2012* 14,4 8,0 20,0 15,5 16,3 10,8 *Ocak-Temmuz ortalamasıdır. Kaynak: TÜĠK, Hanehalkı ĠĢ-Gücü Anketi Sonuçları 2012, www.tuik.gov.tr (EriĢim: 17 Ekim 2012). Yukarıdaki Tablo 1 de, Türkiye de 2005-2012/7 yılları arasında 15-24 yaģ arası genç ve yükseköğrenim görmüģ nüfusta iģsizlik oranları gösterilmektedir. ĠĢsizlik oranları cinsiyetlere göre de verilmektedir. TÜĠK (2012) verilerine göre Tablo 1 de de görüldüğü gibi, genç nüfusta iģsizlik 2006 yılında azalmaktadır. Ancak, bu tarihten itibaren 2008 yılında ortaya çıkan Amerika BirleĢik Devletleri Mortgage piyasası kaynaklı krizin Türkiye ye 2
etkileri dolayısıyla 2009 a kadar sürekli artıģ göstererek % 25,3 seviyesine yükselmiģtir. Yükseköğrenim görmüģ nüfusta da 2009 yılında iģsizlik % 12,1 e yükselmiģtir. Erkek ve Kadın nüfusta da benzer sonuçlar ortaya çıkmıģtır. Hem toplamda hem de yükseköğrenim görmüģ genç erkek ve genç bayan nüfusta iģsizlik 2006-2009 yılları arasında artıģ göstermiģtir. 2009 yılından sonra ise ülkemizdeki iģsizlik oranlarındaki azalıģlara bağlı olarak genç nüfusun iģsizlik oranında da azalma görülmektedir. Kadınların iģsizlik oranlarında ise 2011 yılına kadar aynı miktarda düģüģ söz konusu olmamakta ve 2005 yılı verileriyle karģılaģtırıldığında genç ve yükseköğrenim görmüģ kadın nüfusun iģsizlik oranı hala yüksek olduğu görülmektedir. 2012 yılı Ocak-Temmuz dönemi itibariyle iģsizlik verileri değerlendirildiğinde, 2011 yılına göre yükseköğrenim görmüģ hem erkek hem de kadın nüfusta iģsizlik sırasıyla % 8,0 ve % 15,5 e yükselmiģtir. Genç nüfusta iģsizlik oranlarına bakıldığında ise hem toplamda hem de genç erkek ve genç kadın nüfusta iģsizlik oranları 2011 yılına göre düģme göstermiģtir. Bu sonuçlar, genç nüfusta daha üniversite öğrenimi gördüğü yıllarda geleceğe yönelik olumsuz düģüncelere sahip olma ve iģsizlik kaygısı yaģamasına sebep olmaktadır. Çünkü, iģsizlik oranlarındaki belirgin artıģ üniversite öğrencilerinin de mezun olduktan sonra iģsiz kalma olasılığını arttırmaktadır. Bu çalıģma, üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonraki dönemde iģsiz kalma durumlarına yönelik kaygı düzeylerini araģtırmaktadır. Bu kapsamda, Balıkesir Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi ve UIudağ Üniversitesi nde öğrenim gören Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi son sınıf öğrencilerine uygulanan anketler yardımıyla iģsizlik kaygısına iliģkin faktörler belirlenmiģtir. Ardından bu faktörlerin cinsiyet, iģ deneyimine sahip olup olmama ve alınan üniversite öğrenimine bakıģa göre farklılık gösterip göstermediği test edilmiģtir. ÇalıĢma dört bölümden oluģmaktadır. ÇalıĢmanın ilk bölümünde, iģsizlik kaygısı ile ilgili literatür bilgisi verilmiģtir. Ġkinci bölümde çalıģmanın amacı, yöntemi ve veriler tanıtılmıģtır. Üçüncü bölümde, tanımlayıcı istatistikler, faktör analizi, t-testi ve varyans analizi sonuçları verilmiģtir. Dördüncü ve son bölümde ise araģtırma sonucunda elde edilen bulgular değerlendirilmiģtir. 3
2. LĠTERATÜR Ülkemizde iģsizliğin ekonomik ve sosyal etkileri göz önüne alınarak iģsizlik problemi üzerine pek çok çalıģma yapılmıģtır. Fakat, iģsizliğin genç ve eğitimli nüfusu da olumsuz etkilemesi dolayısıyla özellikle üniversite öğrencilerini ve üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonraki kaygı düzeylerini belirlemeye yönelik çalıģmaların son dönemde arttığı görülmektedir. Son dönemde üniversite öğrencilerinin iģsizlik kaygılarını belirlemeye yönelik yapılan çalıģmalardan bazıları; Gizir (2005), Ersoy-Kart ve Erdost (2008), Dursun ve Aytaç (2009), Dereli ve KabataĢ (2009), Mütevellioğlu vd. (2010), Kıcır (2010), Kurt (2011) ve Deveci vd. (2012) Ģeklinde sıralanmıģtır. Gizir (2005), çalıģmasında Orta Doğu Teknik Üniversitesi ndeki (ODTÜ) beģ fakültede eğitim veren 34 bölüme devam eden 855 son sınıf öğrencisinin akademik, sosyal, mesleki, yönetimsel, ekonomik, kiģisel, okul imkanları, sağlık ve ailesel problemleri ile öğrencilerin fakülte ve cinsiyetleri arasındaki iliģkiler anket yardımıyla belirlenmiģtir. Anketlerden toplanan bilgilere göre, ilk üç temel problem alanı çalıģmanın temelini oluģturmaktadır. AraĢtırma bulguları, ODTÜ son sınıf öğrencilerinin akademik, mesleki ve sosyal alanlarda önemli problemlerinin olduğunu ve ilgili problem alanları ile fakülte ve cinsiyetleri arasında önemli iliģkiler bulunduğu ortaya çıkmıģtır. Meslek ile ilgili kaygılara bakıldığında ilk sırada iģ bulamama kaygısı gelmektedir (% 27,2). Ġkinci sırada ise maddi açıdan uygun bir iģ bulamama kaygısı yer almaktadır. (% 25,8). ODTÜ son sınıf öğrencileri arasında iģ bulamama kaygısını en çok yaģayan öğrenciler % 55,4 ile Fen-Edebiyat Fakültesi öğrencileri olurken, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi öğrencileri % 1,9 ile iģsizlik kaygısını en az yaģayan öğrencilerdir. Maddi açıdan uygun bir iģ bulamama kaygısını ise % 41,9 ile en çok Mimarlık Fakültesi öğrencileri yaģarken, en az Fen-Edebiyat Fakültesi öğrencileri yaģamaktadır (% 15,3). Ersoy-Kart ve Erdost (2008), çalıģmalarında üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonra iģsiz kalma endiģeleri üzerinde durmaktadırlar. Üniversite eğitiminde alan seçimi öğrencilerin iģsizlik kaygısı düzeylerini etkilemektedir. Bu kapsamda Ankara Üniversitesinde farklı branģlarda eğitim gören 287 öğrenci çalıģmanın örneklemini oluģturmaktadır. ÇalıĢmanın bulgularına göre, mezun olmaya yakın öğrencilerde iģsizlik kaygı düzeyi diğer öğrencilere göre daha fazla olup, daha öncede bahsedildiği gibi eğitim görülen alandaki farklılaģma iģsizlik kaygı düzeyini etkilemektedir. 4
Dursun ve Aytaç (2009) ın çalıģması üniversite son sınıfta eğitim gören öğrencilerin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerini tespit ederek; iģ bulma ümidi, iģ önceliği ve iģ deneyimi ile durumluk ve sürekli kaygı düzeyleri arasında iliģki olup olmadığını tespit etme amacı taģımaktadır. AraĢtırmada üniversite son sınıfta eğitim gören, farklı fakülte ve yüksekokullardan 315 öğrencinin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerini belirlemek amacıyla Spielberger Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçeği kullanılmıģtır. AraĢtırmanın bulgularına göre iģ bulma ümidi, iģ önceliği durumluk ve sürekli kaygı düzeyleri arasında, iģ deneyimi ile sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir iliģki tespit edilmiģtir. Dereli ve KabataĢ (2009) ise çalıģmalarında Muğla Sağlık Yüksekokulu son sınıfta okuyan 102 öğrencinin mezun olduktan sonra iģ bulma endiģeleri ve umutsuzluk düzeylerini belirlemek amacıyla 14 soruluk kiģisel bilgi formu ve 20 soruluk Beck Umutsuzluk Ölçeği uygulamıģlardır. AraĢtırmanın bulgularına göre, öğrencilerin yaģ grubu, cinsiyet, doğum yeri, medeni hal, gelir ve mesleklerini seçme durumu, okudukları bölüm, iģ bulmada kullanacakları yöntem durumu ile umutsuzluk puanları arasında anlamlı bir iliģki olmadığı, fakat, iģ bulmaya yönelik endiģe ve mezun olduktan sonra iģ bulabileceklerini düģündükleri süreye göre anlamlı bir iliģki olduğu tespit edilmiģtir. Mütevellioğlu vd. (2010) nin çalıģmaları 2009 yılında Akdeniz Üniversitesinde yapılan bir alan araģtırmasına dayanmaktadır. Akdeniz Üniversitesindeki üç yüksekokul ve beģ fakültedeki 815 öğrenci ile gerçekleģtirilmiģ olan çalıģma, üniversite öğrencilerinin kendilerinin ve yaģadıkları toplumun geleceğine ne kadar umutla baktıkları, geleceğe yönelik kaygıları ve beklentileri ile cinsiyet, gelir düzeyi, ailenin sosyo-ekonomik yapısı gibi özellikler arasındaki iliģkiler üzerinde durmaktadır. AraĢtırmanın bulgularına genel olarak bakıldığında öğrenciler, mezun olduktan sonra zorlanmadan beklentilerine uygun bir iģ bulacaklarına, ülkenin geleceğinin daha olumlu olacağına ve üniversite eğitiminin öğrenciyi iģ yaģamına hazırladığına büyük çoğunlukla katılmamaktadırlar. Öğrenciler gelecekleriyle ilgili ciddi kaygı ve korku duymakta ve imkanları bulunsa eğitimlerine yurt dıģında devam etmeyi istemektedirler. Kıcır (2010), çalıģmasında üniversite öğrencilerinin yaģadığı iģsizlik kaygısını ve bu kaygının psikolojik değiģkenlerle iliģkisini incelemektedir. Bu amaçla Kocaeli Üniversitesinde eğitim gören 280 son sınıf öğrencisine anket uygulanarak, yaģ, cinsiyet, eğitim ve finansal güçlükler gibi sosyo-demografik faktörlerin iģsizlik kaygısı ile iliģkileri araģtırılmıģ ve iģsizlik kaygısının öğrencilerin depresyon, stres belirtileri ve kaygı belirtileri 5
üzerindeki etkisi incelenmiģtir. AraĢtırmanın bulgularına göre, depresyon düzeyi yükseldikçe anksiyete ve iģsizlik kaygısı düzeyleri de yükselmektedir. Kurt (2011), çalıģmasında EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Ġstatistik bölümü öğrencilerinin gelecek kaygı düzeylerini araģtırmıģtır. 163 öğrenciye uygulanan anket sonucunda kiģisel geliģim programlarına katılan, bilgisayar bilgisi olan, son sınıfta okuyan, erkek öğrencilerin, hazırlık okuyan, yabancı dil bilgisi iyi olan ve baģka bir yabancı dil bilen öğrencilerin kaygı düzeylerinin diğer öğrencilere nazaran kaygı düzeylerinin daha düģük olduğu bulgulanmıģtır. Son olarak, Deveci vd. (2012) ise, Tunceli Üniversitesinde 604 öğrenciye uyguladıkları anket sonucunda araģtırma kapsamına alınan üniversite öğrencilerinde durumluk-sürekli kaygı düzeylerinin yüksek olduğu görülmüģtür. gelir durumunun düģüklüğü, yaģanan barınma sorunları, sağlığın kötü hissedilmesi, kronik hastalık varlığı, uyku sorunlarının oluģu, içe dönük kiģilik yapısına sahip olma gibi faktörlerin hem durumluk hem de sürekli kaygı düzeyini arttırdığı bulunmuģtur. Aynı zamanda, okulunu istemeden tercih eden ve mesleğinin geleceğinden umutsuz olan öğrencilerin de kaygı düzeyleri daha yüksektir. 3. ARAġTIRMANIN BULGULARI Bu çalıģmada üniversite son sınıfta öğrenin gören Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi öğrencilerinin iģsizlik kaygısına iliģkin tutumlarının cinsiyet, yaģadıkları yer, anne ve baba eğitim düzeyi, gelir, üniversitedeki baģarı düzeyi ve iģ deneyimine sahip olup olamamalarına göre farklılık gösterip göstermediği araģtırılmaktadır. ÇalıĢmanın ana kütlesini Balıkesir Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi ve Uludağ Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi öğrencileri oluģturmaktadır. Ana kütleye bağlı olarak Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi son sınıf öğrencilerine Ersoy-Kart ve Erdost (2008) ve Kıcır (2010) çalıģmalarından yararlanılarak hazırlanan anket birebir görüģme yoluyla 535 öğrenciye uygulanmıģtır. Ankette demografik bilgilerin elde edilmesi için çoktan seçmeli sorular, iģsizlik kaygısına iliģkin tutumları ölçmek için ise likert tipi sorular bulunmaktadır. Elde edilen veriler SPSS 16.0 paket programı yardımıyla değerlendirilmiģ ve analizlerde tanımlayıcı istatistiklere, faktör analizine, t testine ve varyans analizine yer verilmiģtir. 6
3.1. Katılımcılara ĠliĢkin Genel Bilgiler Anket uygulanan öğrencilere iliģkin tanımlayıcı istatistikler Tablo-2 de sunulmaktadır. Buna göre çalıģma kapsamında anket uygulanan öğrencilerin %46,4 ü kız %52,4 ü erkektir. Öğrencilerin %28,4 ü Balıkesir, %27,3 ü Pamukkale, %22,8 i Celal Bayar, %21,5 i Uludağ Üniversitesinde öğrenim görmektedir. Öğrencilerin %56,4 ü 21-22 yaģ grubunda, %41,3 ü 23-24 yaģ grubunda, %1,9 u 25 ve üzeri yaģ grubunda yer almaktadır. AraĢtırmaya katılan öğrencilerin yaģamının büyük bölümünü geçirdiği yerleģim yerine bakıldığında %64,5 ile Ģehir büyükģehir yerleģim yeri olarak belirtilirken, bunu %29,9 ile kasaba ilçe yerleģim yeri izlemektedir. Öğrencilerin yalnızca %5,4 ü yaģamının büyük bölümünü köyde geçirmiģtir. Öğrencilerin aile eğitim durumlarına bakıldığında anne ve baba eğitim düzeylerinde sırasıyla %60,7 ve %44,7 ile ilköğretim ilk sırada yer almaktadır. Akademik baģarı düzeyine bakıldığında ise öğrencilerin %48,6 sı akademik baģarı düzeylerinin orta seviyede olduğunu ifade etmektedir. ĠĢ deneyimine bakıldığında ise ankete katılan öğrencilerin %60,7 sinin iģ deneyimine sahip olduğu, %38,7 sinin ise iģ deneyiminin olmadığı görülmektedir. 7
Tablo-2 Tanımlayıcı Ġstatistikler OKUL ĠFADE Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde YAġ ĠFADE Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde Balikesir Üniversitesi 152 28,4 28,4 21-22 302 56,4 56,7 Pamukkale Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Kadın Erkek TOPLAM Celal Bayar Üniversitesi TOPLAM Okur yazar değil Ġlköğretim Lise Üniversite Master-doktora Cevapsız Toplam Okur yazar değil Ġlköğretim Lise Üniversite Master-doktora Cevapsız Toplam 750TL ve Altı 751-1000TL arası 1001-1500TL arası 1501-2000TL arası 2001TL ve yukarısı Cevapsız 146 27,3 55,7 115 21,5 77,2 23-24 25 ve üzerisi 122 22,8 100,0 Cevapsız 221 41,3 98,1 10 1,9 100,0 535 100,0 TOPLAM 535 100,0 YERLEġĠM YERĠ CĠNSĠYET Köy 29 5,4 5,4 248 46,4 47,6 Kasaba- Ġlçe 160 29,9 35,3 ġehir- 273 52,4 100 Büyük Ģehir 345 64,5 99,8 535 100,0 TOPLAM 535 100,0 ANNE EĞĠTĠM AKADEMĠK BAġARI 33 6,2 6,2 cok iyi 27 5,0 5,1 325 60,7 67,0 iyi 218 40,7 46,0 134 25,0 92,1 orta 260 48,6 94,7 39 7,3 99,4 kotu 24 4,5 99,2 3,6 100,0 çok kotu 4,7 100,0 1,2 Cevapsız 2,4 Toplam 535 100,0 535 100,0 BABA EĞĠTĠM Ġġ DENEYĠMĠ Var 5,9,9 325 60,7 61,1 Yok 239 44,7 45,7 207 38,7 100,0 Cevapsız 180 33,6 79,4 3,6 Toplam 82 15,3 94,8 535 100,0 AĠLE GELĠRĠ 28 5,2 100,0 1,2 535 100,0 64 12,0 12,2 128 23,9 36,7 138 25,8 63,1 100 18,7 82,2 93 17,4 100,0 12 2,2 Toplam 535 100 2,4 8
3.2. ĠĢsizlik Kaygısına ĠliĢkin Faktör Analizi Sonuçları ÇalıĢma kapsamında anket uygulanan öğrencilere mezun olduktan sonra bir yıl içerisinde iģ bulamadıkları takdirde ne hissedecekleri ile ilgili likert tipi 14 ifade yöneltilmiģtir. Öğrencilerin iģsizlik kaygısına iliģkin tutumlarının cinsiyet, yaģadıkları yer, anne ve baba eğitim düzeyi, gelir, üniversitedeki baģarı düzeyi ve iģ deneyimine sahip olup olamamalarına göre farklılık gösterip göstermediğinin araģtırılmasından önce likert tipi ifadelerden birbiri ile iliģkili olanları tek bir faktör olarak inceleyebilmek amacıyla faktör analizi uygulanmıģtır. Tablo-3 Faktör Analizi Sonuçları ĠFADE (Üniversiteyi Bitirdikten Sonra 1 yıl içerisinde iģ bulamazsanız) 1 2 3 4 FAKTÖR 1: Karamsarlık Aileme, arkadaģlarıma karsı itibarımı yitireceğimi düģünürüm,804 Kendime olan güvenimin sarsılacağına inanırım.,778 Gittikçe içime kapanmaya baģlayacağımdan endiģe ederim.,688 Ġssiz olduğumu baģkalarına söylemenin zor geleceğini hissederim,672 YaĢamımı sürdürmek için yeterli bir gelirim olamayacağından endiģe ederim.,631 Aileme ekonomik olarak zarar verdiğimi düģünürüm,529 FAKTÖR 2: BaĢarma Arzusu Bu sureyi, moralimi hiç bozmadan iģ sınavlarına hazırlanarak / is aramaya devam ederek geçiririm.,701 Rakiplerimin önüne geçebilmek için bilgisayar/yabancı dil kursu gibi kurslara katılırım,686 Bu surede, mesleğimle ilgisi olmasa da masraflarımı karģılayacak geçici iģler yaparım.,674 Ne olursa olsun iģ bulacağıma dair inancımı koruyacağıma inanırım,474 FAKTÖR 3 Ġyimserlik Bu sureyi, ise baģladığımda yapamayacağım pek çok aktivite ile ilgilenerek geçiririm.,843 Ġssizliğin beni utandıracak bir durum olacağını sanmam.,529 FAKTÖR 4 Çözüm ArayıĢı Ġs bulamama sebebinin benden değil, ülke koģullarından kaynaklandığına inanırım,752 Kendi isimi kurmak gibi alternatif çözümler aramayı (arayacağımı) düģünürüm -,712 Özdeğerler (Eigen) 3,195 1,954 1,185 1,153 Açıkladığı Varyans (%) 22,822 13,959 8,462 8,234 Açıklanan Toplam Varyans 53,477 KMO Ölçüm Yeterliliği,791 Bartlett Küresellik Test Değeri app1,279, anlamlılık=,000 Ölçek Güvenilirliği 0,536 9
ÇalıĢmada kullanılan ankette yer alan 14 adet likert tipi soru için faktör analizi gerçekleģtirilmeden önce KMO (Kaiser-Mayer-Olkin) uygunluk testi ve Barlett testi yapılmıģtır. KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) testi, örnekleme yeterliliğini ölçmek amacıyla yapılan bir testtir ve örnek büyüklüğü ile ilgilenir. Bu testin sonucu elde edilen oranın % 60,0 ın üstünde olması arzulanır (AltunıĢık vd., 2005:216-217 ve Ġslamoğlu,2009:234). ÇalıĢmada KMO değeri 0,791 dir. Evren korelasyon matrisinin birim matris olmadığını gösteren Barlet testinin P değerinin de 0,05 ten küçük olması gerekmektedir (Ġslamoğlu,2009:234). AraĢtırmada Bartlett testinin sig (P) değeri 0,000 dır. Faktör analizi sonuçları tablo-3 de verilmiģtir. Bu sonuçlara göre 14 ifadeden 4 faktör elde edilmiģtir. ÇalıĢmada varyans açıklama değerinin%53,477 dir. Bu değerin %50 den büyük olması beklenmekte ve bu durum sağlanmaktadır. Faktör analizi sonucu elde edilen faktörler ise sırasıyla Karamsarlık, BaĢarma Arzusu, Ġyimserlik ve Çözüm ArayıĢı olarak adlandırılmıģtır. Karamsarlık olarak adlandırılan 1. Faktör 6 ifadeden oluģmakta ve toplam varyansın %22,822 sini açıklamakta ve özdeğeri 3,195 tir. BaĢarma Arzusu olarak adlandırılan 2. Faktör 4 ifadeden oluģmakta ve toplam varyansın %13,959 unu açıklamaktadır. Bu faktörün özdeğeri ise 1,954 tür. Ġyimserlik olarak adlandırılan 3. Faktör 2 ifadeden oluģmakta ve toplam varyansın %8,462 sini açıklamaktadır. Bu faktörün özdeğeri %1,185 tir. Son olarak çözüm arayıģı olarak adlandırılan 4. Faktör ise 2 ifadeden oluģmakta ve toplam varyansın %8,234 ünü açıklamaktadır. Bu faktörün özdeğeri 1,153 tür. Faktörlere iliģkin güvenilirlik sonuçlarına göre güvenilirlik değeri 0,536 dır. 10
Tablo-4 Faktör Analizi Sonuçları FAKTÖR 1: Karamsarlık FAKTÖR 2: BaĢarma Arzusu FAKTÖR 3 Ġyimserlik FAKTÖR 4 Çözüm ArayıĢı FAKTÖR 1: Karamsarlık FAKTÖR 2: BaĢarma Arzusu FAKTÖR 3 Ġyimserlik FAKTÖR 4 Çözüm ArayıĢı Cinsiyet ĠĢ Deneyimi YerleĢim Yeri Anne Eğitim Düzeyi t sig t sig F sig F sig 3,067 0,002-4,405 0,000 1,365 0,259 2,590 0,036 1,495 0,136-0,859 0,391 4,152 0,006 2,282 0,060-0,596 0,551-2,813 0,005 0,196 0,899 0,958 0,430 2,792 0,005 0,077 0,939 0,058 0,981 1,115 0,349 Baba Eğitim Akademik BaĢarı Gelir Düzeyi F sig F sig F sig 1,187 0,316 0,570 0,685 1,468 0,211 2,321 0,056 2,069 0,084 1,705 0,148 1,949 0,101 1,753 0,137 0,256 0,906 0,618 0,650 2,021 0,090 0,137 0,968 Öğrencilerin iģsizlik kaygısına iliģkin tutumlarının cinsiyet, yaģadıkları yer, anne ve baba eğitim düzeyi, gelir, üniversitedeki baģarı düzeyi ve iģ deneyimine sahip olup olamamalarına göre farklılık gösterip göstermediğine yönelik testlerin sonuçları tablo-4 te yer almaktadır. Buna göre karamsarlık faktörü olarak adlandırılan faktör 1 e katılımda cinsiyete, iģ deneyimine ve anne eğitim düzeyine göre istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar bulunmuģtur. Cinsiyet bağlamında incelendiğinde kız öğrencilerin bu faktöre katılımlarının ( X =3,005) erkek öğrencilere göre (=2,756) daha fazla olduğu tespit edilmiģtir. Anne eğitim durumuna göre ortaya çıkan farklılığa bakıldığında bu faktöre en çok katılan öğrencilerin annelerinin okur yazar olmadığı ( X =3,037), en az katılanların annelerinin ise lisansüstü eğitime sahip olduğu ( X =2,8767) tespit edilmiģtir. Karamsarlık faktörüne katılımda iģ deneyimi olan öğrencilerin bu faktöre katılımları ( X =2,746) iģ deneyimi olmayanlara göre ( X =3,070) daha düģüktür. BaĢarma arzusu olarak adlandırılan 2. Faktöre katılımda yerleģim yeri (öğrencilerin yaģamlarının büyük bölümünü geçirdikleri yer) ve babanın eğitim düzeyine göre anlamlı farklılıklar bulunmuģtur. Buna göre yaģamının büyük bölümünü köyde geçiren öğrencilerin bu faktöre katılımları ( X =3,810) ile diğer öğrencilere göre daha yüksektir. BaĢarma arzusu faktörüne katılıma babanın eğitim durumuna göre bakıldığında ise ( X =3,891) ile baba eğitim düzeyi ilköğretim mezunu olan öğrencilerde en yüksek katılım gerçekleģmiģtir. Bu faktöre en az katılım ise ( X =3,506) ile babası üniversite mezunu olan öğrencilerde gerçekleģmiģtir. 11
Ġyimserlik olarak adlandırılan 3. Faktöre katılımda öğrencilerin iģ deneyimi olup olmamasına göre istatistiksel olarak anlamlı farklılık olduğu bulgusuna ulaģılmıģtır. Buna göre iģ deneyimi olmayanların bu faktöre katılımları ( X =3,422) ile iģ deneyimi olan öğrencilerden ( X =3,249) daha fazladır. Son olarak çözüm arayıģı olarak adlandırılan 4. Faktöre katılımda ise yalnızca cinsiyete göre anlamlı farklılık tespit edilmiģtir. Çözüm arayıģı faktörüne katılımda erkek öğrencilerin ( X =3,355) ortalama ile bu faktöre katılımları kız öğrencilerden ( X =3,286) daha fazladır. 4. SONUÇ VE ÖNERĠLER Yapılan bu çalıģma, yakın bir gelecekte iģ yaģamına atılacak olan üniversite son sınıf öğrencilerinin, iģsizlik kaygılarının belirlenmesine yönelik yapılan çalıģmaların sayısının sınırlı olmasından dolayı uygulanmıģ ve bu doğrultuda çalıģmada öncelikle, iģsizlik kaygısının boyutlarını belirlemeye yönelik açıklayıcı faktör analizine yer verilmiģtir. Faktör analizi sonucunda, iģsizlik kaygısı ile ilgili 4 faktör belirlenmiģ ve bu faktörler Karamsarlık, BaĢarma Arzusu, Ġyimserlik ve Çözüm ArayıĢı faktörleri olarak isimlendirilmiģtir. Karamsarlık olarak isimlendirdiğimiz faktör, iģsizlik kaygısının boyutları ile ilgili en yüksek öz değere ve açıklama oranına sahip olan faktör olarak karģımıza çıkmaktadır. Öğrenciler; üniversiteyi bitirdikten sonra 1 yıl içerisinde iģ bulamamaları durumunda, kendilerinde özgüven eksikliği oluģacağı konusunun üzerinde durmaktadırlar. Bu faktörün varyans açıklama oranı % 22,961 dir. AraĢtırmada iģsizlik kaygısı ile ilgili ortaya çıkan ikinci boyut ise baģarma arzusu faktörüdür. Bu faktörün açıklama yüzdesi 15,293 ve öz değeri 1,988 dir. Üçüncü faktör olan Ġyimserlik faktörü ise % 8,333 açıklama oranına sahiptir. Öğrenciler 1 yıl içerisinde iģ bulamasalar bile, pozitif düģüncelerini yitirmeyeceklerini vurgulamaktadırlar. Karamsarlık faktörü olarak isimlendirilen son faktör ise % 8,011 varyans açıklamasına sahiptir. Öğrenciler dördüncü olarak 1 yıl içerisinde iģ bulamamaları durumunda, karamsarlığa kapılacaklarını vurgulamaktadırlar. AraĢtırma sorusu doğrultusunda yapılan t testi ve varyans analizi sonucunda da, öğrencilerin iģsizlik kaygısı faktörlerine katılımlarında Ģu farklılıklar tespit edilmiģtir: 12
Bayan öğrencilerin, Karamsarlık faktörüne erkek öğrencilerden daha fazla katıldığı; Ayrıca alınan üniversite öğreniminin iģ yaģamına baģlangıçta yeterli olduğunu düģünmeyenlerin bu faktöre katılımlarının düģünenlerden daha fazla olduğu bulunmuģtur. BaĢarma arzusu ve Ġyimserlik faktörlerine katılıp katılmama durumunda herhangi bir istatistiksel fark olmadığı tespit edilmiģtir. Karamsarlık faktörüne katılımda ise, cinsiyete göre anlamlı bir fark bulunmuģ ve erkek öğrencilerin bu faktöre katılımlarının bayan öğrencilerden daha fazla olduğu görülmüģtür. Ġleride yapılacak çalıģmalarda, farklı veri toplama ve örnekleme tekniklerinin kullanılmasının ve araģtırmanın farklı üniversiteler üzerinde tekrarlanmasının; öğrencilerin iģsizlik kaygısı ile ilgili farklılıklarını belirleme hususunda araģtırmamızı tamamlayıcı nitelikte olacağı düģünülmektedir. 13
KAYNAKÇA ALTUNIġIK, R., COġKUN, R., BAYRAKTAROĞLU, S. ve YILDIRIM, E. (2005), Sosyal Bilimlerde AraĢtırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, Sakarya Kitabevi. DERELĠ, F. ve KABATAġ, S. (2009), Sağlık Yüksekokulu Son Sınıf Öğrencilerinin ĠĢ Bulma EndiĢeleri ve Umutsuzluk Düzeylerinin Belirlenmesi, Yeni Tıp Dergisi, Sayı- 26, s.31-36. DEVECĠ, S.E., ÇALMAZ, A. ve AÇIK, Y. (2012), Doğu Anadolu da Yeni Açılan Bir Üniversitenin Öğrencilerinde Kaygı Düzeylerinin Sağlık, Sosyal ve Demografik Faktörlerle ĠliĢkisi, Dicle Tıp Dergisi, 39 (2), 189-196. DURSUN, S. ve AYTAÇ, S. (2009), Üniversite Öğrencileri Arasında ĠĢsizlik Kaygısı, Uludağ Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt-28,Sayı:1, s. 71-84. ERSOY-KART, M. ve ERDOST, H.E. (2008), Unemployment Worries Among Turkish University Students, Social Behaviour and Personality, 36 (2), s. 275-288. GĠZĠR, C.A. (2005), Orta Doğu Teknik Üniversitesi Son Sınıf Öğrencilerinin Problemleri Üzerine Bir ÇalıĢma, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt-1, Sayı-2, s. 196-213. ĠSLAMOĞLU, H. (2009), Sosyal Bilimlerde AraĢtırma Yöntemleri (SPSS Uygulamalı), Beta Yayınları, Ġstanbul. KICIR, B. (2010), Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde ĠĢsizlik Kaygısı: Psikolojik Etmenler Açısından Bir Ġnceleme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamıģ yüksek lisans tezi. KOÇ,M. ve POLAT,Ü. (2006), Üniversite Öğrencilerinin Ruh Sağlığı, Uluslararası Ġnsan Bilimleri Dergisi, Cilt-3, Sayı-2, s.1-22. KURT, G. (2007), Ridit Analizi ve Üniversite Öğrencilerinin Gelecek Kaygılarının Ġncelenmesi Üzerine Bir Uygulama, EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 193-206. 14
MÜTEVELLĠOĞLU, N., ZANBAK, M. ve MERT, M. (2010), ĠĢsizlik, Üniversiteli Gençlik ve Gelecek: Bir Alan AraĢtırmasının Bulguları, C.Ü. Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt-11, Sayı-1, s. 207-229. TÜĠK (2012), Hanehalkı ĠĢgücü Anketi Sonuçları, www.tuik.gov.tr (EriĢim: 17 Ekim 2011). 15