Araştırma Süreci ARAŞTIRMA SÜRECİ Yrd. Doç. Dr. Özge Özgen Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Uluslararası İşletmecilik ve Ticaret Bölümü Konu Seçme Kaynaklara Ulaşma ve Literatür Taraması Araştırma Sürecinde Yürütülen Faaliyetler Kuramsal Yapı Kuramsal Yapı (Teorik Çerçeve), Araştırmanın Amacı, Araştırmanın Yararı, Araştırmanın Sınırları vb. Yöntem Araştırma Probleminin Tanımı, Ön Literatür Taraması, Modeli, Hipotezleri, Veri Toplama Yönteminin Seçilmesi (Anket, Gözlem, Deney vb.), Örnekleme Karar Verme, Veri Toplama vb. Bulgular Sonuç ve Öneriler Çalışmanın Kısıtları ve Gelecekte Yapılacak Çalışmalara Önerileri Araştırma da Yapılabilecek Hatalar Araştırma Hataları Bilimsel yöntemlerden yararlanmadan acele kararlar ile sorunun çözülmeye çalışılması Görüş, düşünce ya da varsayımlar derlemesi sorunun çözümü olamaz Problemi doğru anlamamak Planlı ve sistemli çalışmamak Tasarım Hataları Seçim hatası Ana kütle belirleme hatası Örnekleme çerçevesi hatası Ölçme hatası Deneysel hata Veri analizi hatası Örnekleme Hatası İdari Hatalar Soru hatası Kayıt hatası Müdahale hatası Örnekleme Dışı Hata Cevaplama Hataları Veri hatası Cevapsızlık Hataları Görüşememe hatası Tamamlanmamış cevap hatası 1
Konu Seçme Konu Seçerken Başarılı Olmak İçin (1) Kaynak taramasının yapılması Kaynak taraması yaparken... O alanda yapılan araştırmaların incelenmesi İncelenen araştırmalarda hangi kuramlar kullanılmıştır? Kuramlar arasında farklılıklar var mıdır? Hangi sorulara cevap aranmıştır? Birbirini tutmayan ya da örtüşmeyen sonuçlar var mıdır? Eksik kalan yeterince açıklanmamış noktalar var mıdır? Hangi yöntemler kullanılmıştır? Konu farklı bakış açıları ile incelenebilir mi? Alan ile ilgili başlıca kaynakları okumak O alanda çalışmış olanların bilgilerinden yararlanmak Daha önce yapılmış çalışmalarda eksik kalan noktaları belirlemek Başka ülkelerde yapılan çalışmaların sizin ülkenizde yapılıp yapılmadığını görmek Benzer araştırmanın farklı yöntemlerle yapılıp yapılmayacağını araştırmak Konu Seçerken Başarılı Olmak İçin (2) Konu Seçimine İlişkin Bir Örnek Araştırma Konusu araştırmacının ilgisini çekmelidir Konu yeni ve orjinal olmalıdır Araştırılacak konu araştırmacının bilimsel kapasitesini aşmamalıdır Konu sınırlandırılabilmelidir Konu ile ilgili bilgi ulaşılabilir olmalıdır 2
İyi Bir Literatür Okuyucusu Olmak İçin LITERATÜR TARAMASI Genel olarak çalışmanın başlık ve özetini okuyorak tümünün okunması gerekip gerekmediğine ilişkin ön fikir edinmek Özetlemek ve not almak Farklı çalışmalar arasında karşılaştırmalar yapmak Çalışma içinde geçen temel teori ve kavramları belirlemek Literatür Kaynakları Neler Olabilir? Birincil Veri - İkincil Veri Birincil Raporlar Tezler Konferans Bildirileri Kamu Kurum Raporları Firma Raporları İkincil Dergiler Kitaplar Gazeteler Üçüncül Özetler Kataloglar Ansiklopediler Sözlükler Vb. Birincil Veri Eldeki problemi çözmeye yönelik olarak araştırmacı tarafından toplanan veri. İkincil Veri Başka bir araştırmacı tarafından geçmişte yapılan bir araştırmanın kullanılması Figure 3.2 Literature sources available Daha detaylı veri 3
Birincil ve İkincil Verinin Karşılaştırılması BİRİNCİL VERİ İKİNCİL VERİ Toplama amacı Eldeki problem Diğer problemler Toplama Süreci İlgilenim yüksek Hızlı ve kolay Toplama Maliyeti Yüksek Göreli düşük İkincil Verilerin Avantajları Çabuk elde edilir. Kolay erişilebilir. Daha ucuzdur. Bazen kaçınılmazdır. Birincil verilere destek olabilir. Zaman serili olabilir. Toplama Zamanı Uzun Kısa İkincil Kaynakların Dezavantajları Literatürü Taraken Veri doğru olmayabilir Bulunan veri sizin ihtiyaçlarınıza uygun olmayabilir Bulunan veri sizin örnekleminize uygun olmayabilir Verinin tarihi eski olabilir Google Akademik: http://scholar.google.com.tr/ Üniversite Dergileri Örneğin DEÜ Sos. Bil. Enst. Dergisi http://www.sbe.deu.edu.tr/dergi/arsiv.htm Ulakbim Veri Tabanları Sosyal Bilimler Veri Tabanı http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/ Kamu Kurumu Raporları Diğer Kurum ve Kuruluşların Raporları 4
Literatürü Taraken İntihal/ Eser Hırsızlığı /Copy-Paste (Plagiarism) Doğru anahtar kelime belirleme ve o anahtar kelime ile tarama yapma Anahtar Kelimeler Yaşam Tarzı Marka Seçimi Marka Seçimi + Tüketici Davranışı Yaşam Tarzı + Pazarlama Bir başka kaynağı aynen (değiştirmeksizin) kendi eserin gibi kaynak göstermeksizin ya da kaynak göstererek kullanma Bir başka kaynağı değiştirerek (farklılaştırarak) kaynak göstermeksizin kullanma Yazım Kuralları ve Kaynak Gösterme Araştırmanın Amacı Örneğin Bu araştırmanın amacı çayı incelemektir YANLIŞ AMAÇ Çay üretimi mi, çay üreticileri mi, çaya karşı tutum mu, çay tüketimi mi? İncelenecek konu nedir? Bu araştırmanın amacı kişilerin siyasal tercihlerini araştırmaktır YANLIŞ AMAÇ Siyasal tercihler zaten seçimlerde ortaya çıkacaktır; burada amaç seçim öncesi siyasal tercihlere göre tahminleme yapmak mıdır? 5
Araştırmanın Amacı Problemi Tanımlama Örneğin Bu araştırmanın amacı sigaranın sağlık üzerindeki etkisini incelemektir YANLIŞ AMAÇ Çünkü sağlık üzerindeki etkii zaten biliniyor Anne babası yurt dışında bulunan orta öğretim öğrencilerinin okul başarılarının, anne babası yurt içinde olanlardan farklı olup olmadığı YANLIŞ AMAÇ Anne babası yurt içinde olup çocuk onlardan ayrı olabilir Anne-babasından ayrı olan öğrenciler ile anne babası yanlarında olan öğrencilerin başarıları arasındaki farklılık daha doğru Problem, sadece bir sorunu ya da cevaplanması gereken bir soruyu ifade etmez Problem, Araştırıldığında var olan durumu geliştirecek bir bulguya ulaşmamıza yardımcı olacak konu ya da konuları da ifade eder. Genel olarak Problem Genel Problemi Daraltma Şuan ver olan bir sorun Eğitim programı istendiği gibi etkin bir şekilde yürümüyor Geliştirilecek bir alan Eğitim programlarının etkinliği arttırılabilir mi? Kavramsal alt yapı eksikliğini giderme Eğitim etkinliği ne demektir? Literatür Taraması Durumu gözlemleme Sektör ayrımı (Hizmet sektörü vb.) Coğrafi alan belirleme (İzmir Bölgesi vb.) Zaman belirleme (1990 sonrası vb.) Hedef kitle seçimi Ampirik bir çalışma Eğitimin etkinliği öğrencilerin okula bağlılıklarını nasıl etkiler? 6
Problem Tanımı Problem Tanımının Genel Olduğu Örnekler açık (herkes tarafından anlaşılabilir), net/kesin (herkes tarafından aynı şekilde anlaşılan) Ürünlerin satışı düşüyor İşçi hataları artıyor Öğrencilerin başarıları düşüyor Hastaların bekleme süreleri çok uzun öz sınanabilir problem ile amaç arasında tutarlılık Problem Tanımının Spesifik Olduğu Örnekler Amaç, Problem, Yöntem Arasındaki İlişki Ödüllendirmenin öğrenci motivasyonu üzerindeki etkisi nedir? Karar verme sürecinde olumsuz tüketici yorumlarının etkisi nedir? AMAÇ Muhtemelen neler söylenebilecek? Nelerin söylenmesi tasarlanmaktadır? PROBLEM Söylenecekleri söyleyebilmek için hangi sorulara cevap vermek gerekir? YÖNTEM Bu sorular nasıl cevaplanacaktır? 7
AMAÇ: Çocuk suçlarıni ve ailelerin demografik yapılarının çocuk suçları üzerindeki etkisini incelemek Araştırmanın Kısıtları ve Katkıları Araştırma Problemleri: Suç işleyen çocukların çocuk nüfusu içerisindeki payı nedir? Ailelerin gelir düzeyleri çocukların suç işlemeleri üzerinde etkili midir? Ailelerin eğitim düzeyleri çocukların suç işlemeleri üzerinde etkili midir? Aile büyüklüklerinin çocukların suç işlemeleri üzerinde etkili midir? Kısıtlara ilişkin örnekler Bir araştırma ele alınan bir sorunu her yönü ile incelemez ya da inceleyemez Yapılan araştırmalara ilişkin genelleme yapabilme kısıtı Katkılara ilişkin örnekler Literatüre yapılan katkı Sektörel katkı Uygulamacılara yapılan katkı vb. Model kurma, Nesneler, olgular ve olaylar, süreç ve sistemle ilgili kavramlar ve bunlar arasındaki ilişkileri betimleme tekniği olarak tanımlanabilir. Modelin literatür ile uygunluğu önemli ARAŞTIRMA MODELİ 8
Değişkenler Değişkenler 33 Değişken nedir? Değişkenler; bir durumdan diğerine farklılık gösteren özelliklerdir. Örn: Öğrenme stillerinin öğrencinin bilgisayar dersindeki başarısına etkisi nedir?? Kırmızı renkli kavramlardan hangilerini değişken olarak adlandıra biliriz? Neden? 34 CEVAP Öğrenme stilleri; öğrenciden öğrenciye değiştiği için değişkendir. Bilgisayar dersi; bütün öğrenciler için aynı olduğu için değişken değildir. Başarıları ise; öğrenciden öğrenciye değiştiği için değişken olarak tanımlaya biliriz. Değişkenler 36 Değişkenler Yapı/Özellik Değer Neden-Sonuç Nicel Nitel Sürekli Süreksiz Bağımlı Bağımsız Değiştirilebilen Seçilmiş Değerlere göre değişkenler Süreksiz (nitel-kategorik) Sürekli değişken (nicel) Kontrol şekillerine göre değişkenler Bağımlı (açıklanan) Bağımsız (açıklayan) Düzenleyici Dışsal 22.10.2009 - Perşembe 9
Değişkenler 37 38 Aldıkları değere göre; Süreksiz Değişkenler: Sadece sınırlı sayıda değer alır. Örn: Cinsiyet, medeni durum.. Sürekli Değişkenler: 2 ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alabilirler. Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde bulunuyorsa bağımlı ve bağımsız olarak sınıflandırılır. Bağımsız Değişken (Neden): Araştırmada olası nedeni ifade eder. Bağımlı Değişken (Sonuç): Üzerinde bağımsız değişkenin etkisi incelenen değişkendir. Örn: Boy, ağırlık Bağımsız Değişken (Neden) Bağımlı Değişken (sonuç) F.Ü. B.Ö.T.E-4 Y.Turel F.Ü. B.Ö.T.E-4 Y.Turel Değişkenler 39 Örn : Bilgisayar destekli öğretim ve geleneksel öğretim verilen öğrencilerin başarıları arasında fark var mıdır? Burada bağımlı ve bağımsız değişkenleri nelerdir? Burada araştırılmak istenen öğrencilerin başarılarıdır. Bağımlı değişkendir. Öğretim yöntemi ise üzerinde değişiklik yapılan bağımsız değişkendir. Öğretim yöntemi Başarı Bir önceki örneği ; Öğrencilerin başarıları, uygulanan öğretim yöntemine ve cinsiyete göre farklılık göstermekte midir? şeklinde soralım. Burada; Başarı; bağımlı değişken Öğretim yöntemi; değiştirilebilen bağımsız değişken Cinsiyet ise ; seçilen bağımsız değişkendir Burada başarı öğretim yöntemine bağımlıdır. 40 22.10.2009 - Perşembe 10
Hipotez nedir? Hipotezin Özellikleri 41 42 Bir araştırma sonucuna ilişkin yapılan tahminlerdir. Araştırmacının araştırma probleminin değişkenleri arasındaki ilişkiye dair beklentilerini ifade eder. Bilimsel bir önermedir. Kaynak taraması aşamasından hemen sonra, veri toplama ve analiz etme aşamalarından hemen önce formule edilir. Araştırma sürecine ilişkin yol gösterir. Daha önceden yapılmış çalışmaların sonuçları ile uyum içinde olmalıdır. ÖRNEK: Basit ve açık olmalıdır Sınanabilir olmalıdır. H1: Bir ülkede ekonomik gelişmişlik seviyesi yükseldikçe yolsuzluk seviyesi düşer. İYİ BİR HİPOTEZ Mİ? Hipotezin Özellikleri Hipotezin Özellikleri 43 44 Araştırma sürecine ilişkin yol gösterir. Daha önceden yapılmış çalışmaların sonuçları ile uyum içinde olmalıdır. ÖRNEK: Basit ve açık olmalıdır Sınanabilir olmalıdır. H1: Ekonomik kriz ile hırsızlık olayları arasında ilişki yoktur. İYİ BİR HİPOTEZ Mİ? Araştırma sürecine ilişkin yol gösterir. Daha önceden yapılmış çalışmaların sonuçları ile uyum içinde olmalıdır. ÖRNEK: Basit ve açık olmalıdır Sınanabilir olmalıdır. H1: Seçmenlerin cinsiyeti ile oy verilmesi düşünülen siyasi parti adayına din, ırk, milliyet açısından verilen önem düzeyi arasında bir ilişki yoktur. İYİ BİR HİPOTEZ Mİ? 11
Hipotez Türleri 45 Yön belirtmeyen hipotezler H1: Gündüz vardiyasında çalışan bir işçinin ürettiği ortalama ürün/saat ile gece vardiyasında çalışan bir işçinin ürettiği ortalama ürün/saat arasında anlamlı bir fark vardır. Yön belirten hipotezler H1: Gündüz vardiyasında çalışan bir işçinin ürettiği ortalama ürün/saat, gece vardiyasında çalışan bir işçinin ürettiği ortalama ürün/saatten daha fazladır. Ho = Null (Sıfır) hipotezi (Örn... yoktur) H1, Ha= Alternatif (Araştırma) Hipotezi (Kabul edilmesi beklenilen) 12