Toplumda sağlıklı çocuğun (Đlk beş yaş) bakımı ve yetiştirilmesi Amaç: Öğrencilerin çocukluğun farklı dönemlerinde bakım ve beslenme ilkelerini öğrenmeleri
Toplumda sağlıklı çocuğun (Đlk beş yaş) bakımı ve yetiştirilmesi Öğrenciler dersin sonunda Yaşa özgü bakım prensiplerini sayabilmeli Yaşa özgü beslenme prensiplerini anlatabilmeli Kazalardan korunmanın yaşa özgü temel prensiplerini anlatabilmeli Disiplin ilkelerini anlatabilmeli Duyarlı anne babalık özelliklerini sayabilmeli
0-6 ay bakımının temel ilkeleri Uygun cilt bakımı yapılmalı Ev içinde kesinlikle sigara içilmemeli (her yaş için geçerli) Sağlıklı taşıma ve yatış posizyonlarına dikkat edilmeli Gaz sancılarına uygun yaklaşım Duyarlı anne-babalık
Duyarlı anne-babalık Her çocuk kendine özgü bir kişilik ile doğar, onu tanımak önemlidir Anne babalık güzel ama zor; doğal olarak kazanılmayan bazı ustalıklar ister. Anne-babası nasıl baktıysa yeni anne-baba da çocuklarını refleks olarak öyle yetiştirir ancak bu bazen de hatalar içerir Bebeğin gereksinimlerine duyarlı olmak onu şımartmaz tersine güvende hissetmesini sağlar
Duyarlı annebabalık Çocuk bakımında anne-baba birlikte yer alırsa çocuklar daha güvenli daha dışa dönük yetişiyor. Babanın ilgilendiği çocukların okul başarısı daha yüksek oluyor Baba, ilk aylarda anneye destek olmalı (özellikle postpartum depresyonun önlenmesi açısından) daha sonraki yıllarda bizzat çocuk bakımında yer almalı
Taşınma ve yatış Bebeklerin ilk 3 ayda bacakları abdüksiyonda ve kalçaları fleksiyonda tutulmalı Bebekler arabada özel koltuklarında ve arka koltukta seyahat etmeliler ( 30 kg oluncaya kadar) Bebekler seyahat dışında araba koltuklarında uzun süre bırakılmamalılar Bebekler ilk 3 ayda sırtüstü yatırılmalı Ani bebek ölümü ve kalça gelişimi McIntosh CG et al. Randomized controlled trial of a car safety seat insert to reduce hypoxia in term infants. Pediatrics 2013 Aug; 132:326
Anne ve bebek aynı yatağı paylaşabilir ancak: Düzgün, sert yatak Miadında bebek Uyku yaratacak ilaç ya da alkol kullanmayan, aşırı şişman olmayan anne Sigara içmeyen anne Başka çocuk olmamalı Taşınma ve yatış Blair PS, ve ark. BMJ 2009; 339:b3666 Arch Dis Child 2006;91:318-323 Arch Dis Chidl 2006;91:799-801 Child: Care, Health and Development 2009;35:728-738
Sırtüstü yatmanın olumsuzlukları Başın şeklinde yamulmalara yolaçabilir. Bu durumda erken sutura kapanması için ayırıcı tanı yapılmalıdır.
Sırtüstü yatmanın olumsuzlukları Nöromotor gelişimde gecikmelere yolaçabilir. Bu bebekler daha geç oturuyor ve başlarını daha geç tutmaya başlıyorlar. Developmental Medicine and Child Neurology 2005;47:370-376. Ancak tüm bunlar bebeklerin sırtüstü yatırılmalarına engel değildir ve olmamalıdır
Göbek bakımı Đdrarla karşılaşmasını önlemek önemli Kuru tutmak gerekli Enfeksiyon açısından önemli kriterleri takip gerekli Pus Kızarıklık Şişlik Kaynak:Mullany LC et al. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2006;91:F99-F104.
Uygun cilt bakımı Sık banyo yapılmalı Genital bölge temizliğinde su kullanılmalı Bebek bezi 4 saatte bir değiştirilmeli Bebeklerin iç çamaşırları sabun tozu ile yıkanmalı
Bebek bezi pşiği Önlemek için: Su ile temizlik, sık bez değiştirmek (3-4 saatte bir), kakalı bezin hemen değiştirilmesi, özel temizlik bezlerinin kullanılmaması
Çocuklarda pasif içicilik ile ilişkisi olan durumlar Kesin olarak kanıtlanmış: Ani bebek ölümü Meningokok enfeksiyonları Đlk 3 yaşta akut alt solunum yolu enf. Orta kulak hastalıkları Đlk 5 yaşta hışıltılı solunum 5-16 yaş arası solunum sistemi sorunları Akciğer fonksiyonunda azalma Olası Gelişimsel ve davranışsal sorunlar Çocukluk çağı kanserleri Diş çürükleri Hofhuis W. et al. Archives of Disease in Childhood 2003;88:1086-1091 Kum-Nji P et al. Pediatrics 2006; 117:1745-54.
Çocukları pasif içicilikten korumak Çocuğun bulunduğu ev ortamında sigara içmek havalandırma önlemleri alınsa da çocuğun idrarında kotinin çıkmasına yolaçıyor Blackburn C et al. BMJ 2003;327:257-61. Çocuk Sağlığı Đzlemleri sırasında sigara bırakmak konusundaki öneriler anne ve babaların sigarayı bırakmalarında etkili olabiliyor Yılmaz G, et al. Child: Care, Health and Development 2006;32: 73-81.
Süt çocuklarında ağlama nedenleri Đdyopatik Kolik Enfeksiyonlar Otit Üriner enfeksiyon Stomatit Menenjit
Süt çocuklarında ağlama nedenleri Anne sütü ile beslenmede: Fazla ön süt ağlamak Aşırı boşalma refleksi Annenin aldığı ilaçlar Annenin aldığı besinler (Çok nadir) Gastrointestinal Kabızlık Reflü Đnvajinasyon Aşırı gaz Yetersiz beslenme Travma Kornea yaralanması Gözde yabancı cisim Saçın sarılması
Süt çocuklarında ağlama nedenleri Çevresel Aşırı sıcak ortam Aşırı uyarılma Gece sık uyandırılma Mekanik nedenler Đlaç reaksiyonları DBT aşısı sonrası Annenin aldığı ilaçlar ya da aşırı çay tüketmesi
Süt çocuklarında ağlama nedenleri Çocuk Đstismarı Uzun kemik kırıkları Đntrakranyal kanama Retinal kanama Hematolojik Anemi Orak hücre anemisi krizi Kardiyovasküler Aritmi (supraventriküler taşikardi) Konjestif kalp yetersizliği
Süt Çocuğu (infantil) Koliği Sağlıklı gelişen bebekte doğumdan 2 hafta sonra ortaya çıkan, günün belirli saatinde meydana gelen, genellikle 3.aya kadar devam eden hiçbir nedene bağlanamayan ağlama krizleri. Wessel tanımlaması: En az 3 saat süren haftada en az 3 gün gelişen ve 3 haftadır devam eden ağlama krizleri
Đnfantil kolik Sıklık % 15-30, erkeklerde daha sık Anne sütü ile beslenenlerde daha nadir Etyoloji bilinmemekte En fazla kabul gören açıklama: Erken yenidoğan döneminde dışarıdan gelen uyarıları engelleyici bir mekanizmanın var olduğu, birinci haftadan sonra bu engelleyici mekanizmanın ortadan kalktığı ve bebeğin dış uyaranlara karşı daha uyanık ve duyarlı hale geldiği şeklindedir. Uyaran bombardımanı altındaki bebek akşam saatlerinde iyice gergin ve uyarılmış olur. Sonuçta, nedensiz ağlamalar görülür.
Đnfantil kolikte yaklaşım Ayrıntılı muayene Anne ve babanın desteklenmesi Diyet değişikliği Farmakolojik tedaviler Alternatif tedaviler Probiotikler, bitkisel çaylar Spinal masaj Davranışsal yaklaşım
Đnfantil kolik Ayırıcı tanı: ağlama tipi, zamanı ve diğer fizik bulgular Aile bireyleri arasındaki ilişki Ortam ısısı Annede depresyon Ailenin bilgilendirilmesi
Süt çocuğu koliği: davranışsal yaklaşım Şu anda süt çocuğu koliğinde en fazla kabul gören uygulama davranışsal yaklaşımdır.
Süt çocuğu koliğindeki geçici rahatlatma sağlayan uygulamalar Araba ile gezmeye çıkarmak Yumuşak masajlar Saç kurutma makinesi ya da elektrik süpürgesi sesi Su sesi ya da ortam değişikliği yaratmak Ninni söylemek Banyo yaptırmak Kucakta sarmalayarak taşımak Esposito G et al. Đnfant calming responses during maternal carrying in Humans and Mice. Current Biology 2013;23:739-745
Süt çocuğu koliğinde uygulamada sık yapılan hatalar Üriner enfeksiyonu tanısını atlamak Hemen bebeğe ilaç ya da bitkisel çay başlamak Hemen emziren annenin diyete sokulması Bebeğin aç kaldığı düşünülerek mama desteği yapılması Gereksiz yere alınan pahalı araçlar (Vibrasyonlu beşik vb.)
Süt çocuğu koliğinde Başlangıçta öykü ve ayrıntılı muayene önemli. Öğünlerde tek meme önerilmeli, bir memenin iyice bitirilmesine çalışılmalı Aileye özellikle anneye destek (aile içi dinamikler için gerekirse psikolojik destek) olunmalı, rahatlama metotları (Kucaklama ve taşıma yöntemleri) ve sorunun kendiliğinden düzelen yapısı anlatılmalı, Yan etki potansiyeli taşıyan önerilerden (Diyet değişikliği, ilaç, alternatif tedavi) olabildiğince kaçınılmalı
Süt Çocuğu (infantil) Koliği Süt çocuğu koliğinde yeni araştırmalara gereksinim vardır Süt çocuğu koliğinde etkisi kesin olarak kanıtlanmış yalnızca bir ilaç bulunmaktadır. O da ZAMAN dır.
Đlk 6 ayda sağlıklı beslenmenin sağlanması Đlk 6 ayda yalnız anne sütü ile beslenme ve uygun ek besinler başlanarak anne sütü ile beslenme 2 yaşına kadar sürdürülmeli. Doğumdan itibaren en az iki yaşına kadar günde 400Ü D vitamini verilmeli
Anne sütü ile beslenme Süt yapımı annenin beslenmesinden etkilenmez, bebeğin emmesinden, memelerin boşaltılmasından etkilenir Süt yapımını arttıran bebeğin doğru teknik ile ve sık aralarla emzirilmesidir Bazı ilaçlar, yorgunluk, sigara süt yapımını azaltır Her kadın aynı anda iki bebek büyütecek kadar süt üretme kapasitesine sahiptir.
7-12 ay bakımının temel ilkeler Çocuktaki değişime ailenin uyumunun sağlanması Ek besinlerin başlanması ve doğru beslenme davranışının gelişmesi (mama iskemlesi, bağımsızlık gelişmesi) Uyku düzeninin sağlanması Diş bakımı Erken çocukluk dönemi eğitiminin başlanması
Çocuktaki değişime ailenin uyumunun sağlanması Đkinci altı ayda tartı alımı azalır. Ailelerin bu gerçeği kavramasına yardımcı olunmalı Bir yaşında bebekler daha hareketli olacaklar ancak daha az yemek yiyecekler ve kilo almaları da yavaşlayacaktır. Hareketlenme ile ev içi kazalar artacaktır. Yürüteç kazalara yolaçtığı için önerilmemektedir. Çok istenirse ancak sabit yürüteçler önerilebilir.
Uyku düzeni Sağlıklı miadında doğan bebekler ancak 3.ay civarında gece 5 saat kesintisiz uyuyabilirler. Gece-gündüz kavramı 1.ayında sonunda gelişmeye başlar
Uyku düzeni Süt çocukluğu döneminde sık uyanmaya yol açan faktörler: Evdeki psikososyal sorunlar, Aşırı sıcak ortam (Yatak odasının önerilen sıcaklığı 20 0 C) Çocuğa bağımsızlığını tanımama, sallıyarak uyutmak Normal uyku gelişimindeki anormallikler
Diş sürümü ve diş bakım Đlk dişin ortalama çıkma yaşı 5-8 ay. Diş sürümü 2.5-3 yaşına kadar devam eder. Toplam süt dişi sayısı 20 dir. Diş sürümünde etkili faktörler: Genetik, büyüme tiroid hor, D vit, Down send
Diş sürümü ve diş bakımı Flor desteği 6.aydan sonra ve florlu su içme ve kişisel faktörlere göre Diş bakımına dişler çıkınca başlanır Beslenmeden sonra dişler ve diş etleri temiz, ıslak bir bezle silinmeli, suyla ıslatılmış diş fırçası kullanılabilir. 2-3 yaş arası mercimek büyüklüğünde macun kullanımı, ip kullanımı.
Diş sürümü ve diş bakımı Diş çıkarmaya bağlı ishal gelişmez, ateş 38 derecenin üzerine çıkmaz Diş sürümü sırasında ortaya çıkan kaşınma, huzursuzluk vb. şikayetler için kullanılan anestezik maddeler içeren jellerin aşırı kullanımı konvulsiyona yolaçabilir!
Erken çocukluk dönemi eğitimi Đlk altı ayda enfeksiyonlardan korunmak için aşılar ve anne sütüne ağırlık vermek; ikinci altı ayda okul başarısızlığını önlemek için kitap okumak Yaşına uygun cinste, sürede Kucakta, seslendirmelerle Yaprakları çevirmesine, ağzına götürmesine izin vererek
7-12 ayda beslenme beslenme davranışı Beslenmenin reklamı yapılmalı Bir tada alışabilmesi için on kez tatması gerekiyor Dili ile itmesi refleks, sevmediğinden değil Suya gereksinim yok, olabildiğince biberon kullanımından kaçınılmalı Hasta iken yeni besin tattırılmamalı
Ek besinler ve doğru beslenme davranışı Beslenme mutlaka mama iskemlesinde yapılmalı, beslenme aralarında ağzı silinmemeli Beslenme ve uyku çocukların en önemli bağımsızlık alanlarıdır. Bağımsızlık istekleri gözardı edilmemelidir. D vitamini ya da multivitamin ve demir takviyesi kararı beslenme durumuna göre Đnek sütü vb. ek besin başlanmasında ailede atopi önemli olabilir
1-3 yaş çocuk bakımı Çocuktaki değişime ailenin uyumu Diş bakımı Günlük düzenin sağlanması Oyun ve TV Disiplin Tuvalet eğitimi Ayak sağlığı
Çocuktaki değişime ailenin uyumu Felaket iki ler (terrible two s). En sık kullandıkları kelimeler: ben ve hayır Anne baba hayır demek yerine dikkatini başka yöne çekmeli. Günde beşden fazla hayır kullanılıyorsa bir sorun vardır. Ev çocuğa göre düzenlenmeli Bir ev işi üstlenmelidir.
Diş bakımı Günde iki kez diş temizliği yapılmalı Uyku sırasında su dışında içecek olmamalı, uyku öncesi içilen sütler ya da şeker yedikten sonra mutlaka diş bakımı Bebeğin ağızdaki kolonizasyonu geciktirilmesi bunun için çatal kaşığı ayrı olmalı. Anne günde 4 parça ksilitollü sakız çiğnemeli Meyva suları yemek ile birlikte verilmeli Karbonatlı içecekler 2.5 yaştan önce verilmemeli
Diş bakımı Yüksek risk taşıyanların 12.ayda diş hekimi tarafından kontrolü Risk değerlendirmesi anne ve babada yapılır: sık şeker tüketimi, düşük dozda flor teması, ağızda her 4 kadranda çürük ya da dolgu bulunması
Oyun ve TV Çocukla oyun oynamak için özel zaman ayrılması Yaşa uygun oyuncak; hamur ve su ile oynamak TV süresinin kısıtlanması ( 2 yaştan önce TV yok; 2 yaştan sonra günde en fazla 2 saat), radyo yerine kullanılmaması, nelerin seyredildiğinin kontrolü
Oyun ve TV Çocuğun odasında TV olmamalı Çocukluk döneminde günde 2 saatten fazla TV seyretme 26 yaşında sigara içme sıklığını % 17 oranında, şişmanlığı % 16 oranında arttırıyor. (Lancet 2004;364:257-262) Okul öncesi dönemdeki TV seyretme süresi ile 7 yaşında dikkat eksikliği gelişmesi arasında ilişki (Christakis ve ark. Early television exposure and subsequent attentional problems in children Pediatrics 2004;113:708-714)
Disiplin Erişkinlerin örnek olmaları Sınırların (tutarlı, net ve ısrarlı) konması Farklı yaklaşımlarda bulunmamak Sen yerine ben sözünü kullanmak Su küçüğün; söz büyüğün yerine iletişim isteklerine karşılık vermek
Disiplin Evde değerli olan çocuk dış dünyada da değerli olur.
Tuvalet eğitimi Çocuk yürümeye başladıktan 6 ay sonra ve sosyal olarak hazır olunca Zorlamadan, uygun araçlar kullanarak
Ayak sağlığı Ayakkabı dış etkilerden korunmak için Çocuğun ayağı 24 saat büyür, bu nedenle büyük ayakkabı alınması önemli. En sık ortaya çıkan sorun küçük ve pahalı ayakkabı sonucu tırnak batması Bileği kavrayan, esnek, tabanı kaymayan ayakkabı
1-3 yaş çocuk beslenmesi Anne sütü 1-2 yaş arasında da önemli Erişkin beslenme tipine geçiş 2 yaştan sonra Her besin grubundan dengeli tüketim Yağ ve kırmızı et gerekli
4-6 yaşta çocuk bakımı Okul öncesi eğitim: 3 yaşından sonra en kısa ve aile için uygun zamanda başlatılmalı Görme ve işitmenin değerlendirilmesi: Hem yakın hem de uzak görme değerlendirilmeli. Okul başarısızlığı olan çocuklarda uzak görmede sorun oluşturabiliyor Pasif sigara içiciliğinin önlenmesi: Erişkinlerin iyi örnek olması önemli Sosyalleştirme ve güvenli büyüme prensiplerinin yerleştirilmesi: Sorunlarını her zaman ailesi ile paylaşması özendirilmeli, hayır diyebilmeli Büyüme ve gelişmenin izlenmesi: Büyüme eğrileri ile Özgüveni ve özdenetimi yüksek çocuk yetiştirmek
Özdeğer ve özgüven Araştımalar, özgüveni ve özdeğeri yüksek çocukların okul çağında arkadaş etkisinde daha az kaldıklarını ve bağımlılık yapıcı maddeleri kullanmaya daha az eğilimli olduklarını göstermekte
Özdeğer nedir Kişinin kendisi hakkında hissettikleridir. Özdeğer çocuk sağlığında önemli bir yer tutar ve çocukluk ve erişkinlik döneminde ilişkilerinin gelişmesini etkiler
Özdeğerin olumlu gelişmesini sağlayan faktörler Aktif dinlemek Pozitif dil kullanmak damgalamak tan kaçınmak Cesaretlendirmek, övmek Sorumluluk (evde yapması gereken) vermek Başkalarına yardım etmesini sağlamak Đletişimde Ben metodunu kullanmak
Özdeğeri olumsuz etkileyen faktörler Negatif beklentiler Hatalar üzerinde yoğunlaşmak Mükemmeliyetçi beklentiler Aşırı koruyuculuk
Özgüveni artırıcı disiplin ilkeleri Örneklerle eğitmek:kız çocukanne ilişkisi; erkek çocuk-baba ilişkisi önemli Beklentileri açıklamak
Özdenetim Zorlukları aşmada, dayanıklılığı artırmada rol oynuyor. Tepkilerini kontrol altına almayı öğretmek Đsteklerini ertelemeyi yapabilmesini sağlamak
4-6 yaşta çocuk beslenmesi Riskli gruplarda yağın dikkatli tüketimi Taze meyva ve sebze ( alerjik hastalıkların görülme sıklığını azaltıyor) Hazır besinlerin kısıtlı tüketilmesi, katkı maddelerinin izlenmesi (şişmanlık, davranış bozuklukları)
Arkadaş etkisi Anne-baba çocuğunun arkadaş edinmesine, arkadaş seçmesine aktif olarak katılmalı. Ancak bu çocukluk döneminde başlamalı ve ergenlik döneminin ilk yıllarında da devam etmeli
Okul hayatı Okul çalışmalarının yakından izlenmesi: Ev ödevinin kontrolü Evde rahat çalışabileceği bir yer ve saatin belirlenmesi Okul başarısızlığı olan çocuklarda görme ve işitme ayrıntılı değerlendirilmeli (Williams WR ve ark. Hyperopia and educational attainment Arch Dis Child 2005;90:150-153)
Başarılı çocuk yetiştirilmesine yönelik okul öncesi dönemdeki etkin girişimler Uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinden zengin beslenme Đnteraktif kitap okuma Yaşına uygun uyaranların etkin bir şekilde verilmesi Erken dönemde okul öncesi eğitim Protzko J et al. Perspectives on Psychological Science 2013;8(1):25-40.
Kaynaklar Gökçay G, Garipağaoğlu M. Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Sağlıklı Beslenme Saga yayınları, Đstanbul, 2002 Royal College of Paediatrics and Child Health Helpful Parenting RCPCH, Londra, 2002. Đstanbul Tıp Ders kitabı, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Nobel Tıp Kitapevleri, Đstanbul, 2003 Neyzi O, Ertuğrul T. Pediatri Nobel Kitabevleri, Istanbul, 2010 American Academy of Pediatrics Oral health risk assessment timing and establishment of the dental home Pediatrics 2003;111:1113-1116 Duursma E et al. Reading aloud to children: the evidence. Arch Dis Child 2008;93: 554-557.