MESLEKİ KAS İSKELET SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARININ ÖNLENMESİNDE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN ÖNEMİ Dr.Murat Can Ocaktan,Mart 2017
GENEL BİLGİLENDİRME Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Statistical Office of European Communities-Eurostat) tarafından 2010 yılında yayınlanan bir çalışmada, İşle İlgili Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları nın en sık bildirilen rahatsızlık olduğu ve tüm rahatsızlıkların % 60 nı oluşturduğu açıklanmıştır.* *: Elif Atasoy Mert, İSG Uzmanlık Tezi, İSGGM, 2014
GENEL BİLGİLENDİRME SGK 2012 yılı istatistiklerine göre Türkiye de tespit edilen Meslek Hastalıklarının %7 si Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarıdır.* *: Elif Atasoy Mert, İSG Uzmanlık Tezi, İSGGM, 2014
İŞLE İLGİLİ HASTALIK Daha kapsamlı bir tanım olup Dünya Sağlık Örgütü nün tanımına göre : yalnızca bilinen ya da kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortam ve biçiminin diğer sebepler arasında önemli bir etmen olduğu hastalıklardır. Amfizem, kas iskelet sistemi sorunları, astım bu gruba örnek verilebilir 4
İş ve hastalık arasındaki bağlantılar Yapılan işle nedensel bir ilişki yok Yapılan işle nedensel bir ilişki var (Meslekle ilişkili hastalıklar) Genel hastalıklar Hastalık işlevsel kapasiteyi kısıtlayabilir, belirtileri kötüleştirebilir. Meslek hastalıkları Yapılan iş hastalığın birincil nedenidir. Sıklıkla tek nedendir. Hastalık işe özgüdür Yasal boyutu vardır İşle ilgili hastalıklar Yapılan iş hastalığın kısmi nedenidir. Başka etmenler de söz konusudur. 5
ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ Uzun çalışma süreleri, Hızlı iş, Yorgunluk, Monoton iş, Duruş, oturuş bozuklukları, Ağır yük taşıma ve kaldırma Zorlayıcı iş akışı Ergonomik olmayan alet, eşya, araç, makine ve süreçler 6
7
危险 : Tehlike 机会 : Şans, Fırsat RİSK ETİMOLOJİSİ* Bileşimi 风险 :Risk * :Ö. Özkılıç, «Risk Değerlendirmesi»
RİSK YÖNETİM SÜRECİ İSG alanında yeni yaklaşım önleyici/proaktif olmayı gerektiriyor Bunu gerçekleştirebilmenin en etkili yolu Risk Yönetimi sürecini hayata geçirmek Sahada yürütülecek olan Risk Değerlendirmeleri, İSG profesyonellerinin en etkin silahıdır
RİSK YÖNETİMİ RİSK YÖNETİMİ RİSK PLANLAMASI RİSK DEĞERLENDİRME RİSK AZALTMA RİSK İZLEME TEHLİKE BELİRLEME RİSK ANALİZİ
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME (HMD)METODU *: 1998 yılında Buckle ve Gungayan tarından geliştirildi 2003 yılında David, Woods ve Buckle tarafından iyileştirildi Gözleme dayalı bir metottur Güvenilirlik ve geçerliği ispatlanmıştır Gözlemciler arası ve gözlem içi güvenliğe sahiptir Mayıs 2007 de ÇSGB tarafından uygulama rehberi yayınlanmıştır *: Gungayan L, Buckle P; «A Practical Method for Assessment of Work-Related Musculoskeletal Risks, Proceeding of Human Factor & Ergonomics Society 42nd Meeting - 1998, pp:1351
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME ADIMLARI*: Değerlendirilecek göreve karar ver Değerlendirmeyi yürüt Çalışmayı skorla Yorumla ve önceliklendir Çalışmayı tekrar değerlendir *: Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarında Risk Değerlendirme Rehberi, ÇSGB, Mayıs 2007
PUKÖ DÖNGÜSÜ
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME /AVANTAJLARI*: Temel risk faktörlerini kapsamaktadır Deneyimsiz gözlemciler tarafından da kullanılabilir İşyerindeki bir çok risk faktörünün etkileşimi ve birleşimi dikkate alınmaktadır İyi bir duyarlılık ve güvenilirlik seviyesine sahiptir Öğrenilmesi kolay ve kullanımı hızlıdır *: Elif Atasoy Mert, İSG Uzmanlık Tezi, İSGGM, 2014
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME /DEZAVANTAJLARI*: Yalnızca fiziksel risk faktörlerine odaklanmaktadır Önerilen eylem seviyeleriyle ilgili hipotetik (varsayımsal) doğrulama gerektirmektedir Güvenilirliği artırmak için ek eğitim/doğrulama ihtiyacı gerektirebilir *: Elif Atasoy Mert, İSG Uzmanlık Tezi, İSGGM, 2014
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ HMD Kullanımında Amaçlananlar: 1-Ergonomik iyileştirme öncesi ve sonrası kas ve iskelet sistemi risk faktörlerine maruz kalma sonucundaki değişikliği değerlendirme, 2-Bu yöntemi uygulayan iş sağlığı sorumluları ve çalışanlar ergonomik risk değerlendirmesi sürecine ve olası değişikliklerin belirlenmesine katılımı artırma, 3-İşyerlerinin iyileştirilmesini teşvik etme ve çeşitli alternatif girişimlerin karşılaştırmalı etki ve maliyet yararlarının belirlenmesine olanak sağlama, 4-İşyerinde yöneticiler, mühendisler, tasarımcılar, sağlık ve güvenlik uygulayıcıları ve çalışanlar arasında kas ve iskelet sistemi risk faktörleri hakkında farkındalığı artırma, 5-Aynı işi yapan iki yada daha fazla kişi arasında veya farklı işleri yapan kişiler arasındaki ergonomik risk maruziyetini araştırma
HMD FORMU
ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ HMD Uygulamasında Dikkat Edilecekler: 1-Gözlemci değerlendirmesinde her soru için, belin, omuzun/kolun, el bileğinin/elin ve boynun duruş ve hareketlerini gözlemlemleyerek en uygun seçeneği işaretlemelidir, 2-Her vücut alanı için en kötü durum seçilmelidir: Bel duruşunun değerlendirilmesi, belin en ağır yüklendiği sırada yapılmalıdır. Hareket sıklığının değerlendirmesi, üretim hattı tam hızdayken kaydedilmelidir. 3-Değerlendirmenin en uygun şekilde yapılması için çalışan net görülmeli ve çalışanın nasıl bir pozisyonda çalıştığı tam olarak saptanmalıdır. 4-Çalışan kendine ait değerlendirmeleri yaparken çalışma koşulları ile ilgili en uygun seçeneği işaretlemelidir. Çalışan, çalışma durumunu kendi yorumlamalıdır. Bu sebeple verilen bilgilerin değerlendirmesi yanlızca çalışanın kanaatine bağlı olmalıdır. 5-Çalışanın değerlendirmesindeki üç soru için (L, P, Q) çalışandan, problemin nedenini ortaya çıkarmada yardımcı olması ve çözüm aramada diyalog başlatabilmesi için daha ayrıntılı bilgi istenebilir. 6-Görevin değerlendirilmesinin hemen sonrasında çalışana geri bildirim verilmesi, güvenilirliği sağlamak ve iyileştirme önerilerini teşvik etmek için faydalı olacaktır.
HMD RİSK DEĞERLENDİRME TABLOSU Maruziyet Düzeyi Skor Düşük Orta Yüksek Çok Yüksek Bel (Statik) 8-15 16-22 23-29 29-40 Bel 10-20 21-30 31-40 41-56 Omuz/Kol 10-20 21-30 31-40 41-56 El/Bilek 10-20 21-30 31-40 41-46 Boyun 4-6 8-10 12-14 16-18 Araç Kullanımı 1 4 9 - Titreşim 1 4 9 - İş Hızı 1 4 9 - Stres 1 4 9 16
HMD RİSK FAKTÖRLERİ Bel El/Bilek Boyun Omuz/Kol Yükün ağırlığı Kuvvet Maruziyet süresi Yükün ağırlığı Maruziyet süresi Maruziyet süresi Postür Maruziyet süresi Hareket frekansı Hareket frekansı Çalışma yüksekliği Postür Postür Hareket frekansı
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG Montajı - Önce
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG Montajı - Önce
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG HMD Sonuçları -Önce BEL 46 Çok Yüksek OMUZ/KOL 56 Çok Yüksek EL/BİLEK 30 Orta BOYUN 12 Yüksek ARAÇ 1 Düşük TİTREŞİM 9 Yüksek İŞ HIZI 9 Yüksek STRES 4 Orta
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG Montajı - Sonra Foto 2
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG Montajı - Sonra Foto 2
VAKA ÇALIŞMASI-1 Ön Kaporta AG HMD Sonuçları ÖNCE SONRA BEL 46 Çok Yüksek 26 Orta OMUZ/KOL 56 Çok Yüksek 26 Orta EL/BİLEK 30 Orta 30 Orta BOYUN 12 Yüksek 10 Orta ARAÇ 1 Düşük 1 Düşük TİTREŞİM 9 Yüksek 9 Yüksek İŞ HIZI 9 Yüksek 9 Orta STRES 4 Orta 1 Düşük
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG Montajı - Önce Foto 3
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG Montajı - Önce Foto 3
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG HMD Sonuçları -Önce BEL 40 Yüksek OMUZ/KOL 40 Yüksek EL/BİLEK 38 Yüksek BOYUN 16 Çok Yüksek ARAÇ 1 Düşük TİTREŞİM 4 Orta İŞ HIZI 1 Düşük STRES 4 Orta
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG Montajı - Sonra Foto 4
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG Montajı - Sonra Foto 4
VAKA ÇALIŞMASI-2 Ön Dingil AG HMD Sonuçları ÖNCE SONRA BEL 40 Yüksek 18 Düşük OMUZ/KOL 40 Yüksek 24 Orta EL/BİLEK 38 Yüksek 26 Orta BOYUN 16 Çok Yüksek 6 Düşük ARAÇ 1 Düşük 1 Düşük TİTREŞİM 4 Orta 4 Orta İŞ HIZI 1 Düşük 1 Düşük STRES 4 Orta 1 Düşük
MURI ANALİZİ Muri ( 無理 ) is a Japanese word meaning "unreasonableness; impossible; beyond one's power; too difficult; by force; perforce; forcibly; compulsorily; excessiveness; immoderation", and is a key concept in the Toyota Production System (TPS) as one of the three types of waste (muda, mura, muri).
MURI ANALİZİ Ergonomik olmayan, zor,yorucu aktiviteler Aşırı güç kullanımı Uygun olmayan pozisyonlar Çok dikkat gerektiren pozisyonlar Mutsuzluk yaratan çalışma pozisyonları Kaslarda ve vücutta yorgunluk Çalışma pozisyonlarından bıkkınlık Zihinsel yorgunluk Duygusal yorgunluk
MURI ANALİZİ Belden eğilme Belin dönmesi Kolların çalışma yüksekliği Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 0º - 15º 15º - 30º > 30º 0º - 15º 15º - 45º > 45º Bel Seviyesi Omuz Hizası Omuz Hiz. yüksek Dizlerin bükülmesi/ gerilmesi Dirsek/bilek döndürülmesi Parça/malzeme alma Vücut Hareketleri ve Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 0º - 30º 30º - 60º > 60º Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 0º - 90º 90º - 180º > 180º Seviye 1 Kolayca alma Seviye 2 Kolların gerilerek alınabilmesi Seviye 3 Zorlanarak alma Seviyeleri Çalışma alanı vücut dönmesi Yürüme Taşıma Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3 0º - 45º 45º - 90º > 90º 0 4 adım arası 5 9 adım arası 10 adım yukarısı 0-3 Kg arası 3-5 Kg arası 5 Kg yukarısı
Toplam puan MURI ANALİZİ 9-10 ise uygun çalışma alanı 11-12 ise iyileştirmeye açık çalışma alanı, 13 ve üzeri ise iyileştirme yapılması gerekli çalışma alanı olarak belirlenmiştir.
TOPLAM Manuel Proseslerde Çalışan Hareketleri Ergonomi Değerlendirme Matrisi / İYİLEŞTİRME ÖNCESİ Operasyon hareketleri Belden Eğilme Belin Bönmesi Kolların Çalışma Yüksekliği Dizlerin Bükülmesi/ Gerilmesi Dirseklerin Döndürülmesi Parça / Malzeme Alma Çalışma Alanı (vücudun dönmesi) seviye 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Yürüme Taşıma 0 0-15 0 15 0-30 0 >30 0 0 0-15 0 15 0-45 0 >45 0 0 0-30 0 30 0-60 0 >60 0 0 0-90 0 90 0-180 0 >180 0 kolayca alma 0 0-45 0 45 0-90 0 >90 0 bel seviyesinde omuz seviyesinde omuzların üstünde (hareket etmeden ) kolların gerilerek alınabilmesi zorlanarak alma (dikkat gerekir) 0-4 adım 5-9 adım > 10 adım 0-3 kg 3-5 kg > 5 kg MURI ANALİZİ 1 Hareketli hat üzerinde koltuk montajı 1 3 2 3 2 3 3 2 3 3 21 seviye 1 = 1 puan seviye 2 = 2 puan seviye 3 = 3 puan Toplam Puan Aralığı Puana Göre Yapılması Gereken 1-10 Düşük seviye, iyileştirme gerektirmez 11 12 13 ve üzeri Orta seviye, iyileştirme yapılabilir de yapılmayabilir de Yüksek seviye, mutlaka iyileştirme yapılmalıdır
TOPLAM Manuel Proseslerde Çalışan Hareketleri Ergonomi Değerlendirme Matrisi / İYİLEŞTİRME SONRASI Operasyon hareketleri Belden Eğilme Belin Bönmesi Kolların Çalışma Yüksekliği Dizlerin Bükülmesi/ Gerilmesi Dirseklerin Döndürülmesi Parça / Malzeme Alma Çalışma Alanı (vücudun dönmesi) Yürüme Taşıma seviye 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 0 0-15 0 15 0-30 0 >30 0 0 0-15 0 15 0-45 0 >45 0 0 0-30 0 30 0-60 0 >60 0 0 0-90 0 90 0-180 0 >180 0 kolayca alma 0 0-45 0 45 0-90 0 >90 0 bel seviyesinde omuz seviyesinde omuzların üstünde (hareket etmeden ) kolların gerilerek alınabilmesi zorlanarak alma (dikkat gerekir) 0-4 adım 5-9 adım > 10 adım 0-3 kg 3-5 kg > 5 kg MURI ANALİZİ 1 Hareketli hat üzerinde koltuk montajı 1 3 1 2 2 3 1 2 1 3 1 3 1 2 1 2 1 3 10 21 seviye 1 = 1 puan seviye 2 = 2 puan seviye 3 = 3 puan Toplam Puan Aralığı Puana Göre Yapılması Gereken 1-10 Düşük seviye, iyileştirme gerektirmez 11 12 13 Ve üzeri Orta seviye, iyileştirme yapılabilir de yapılmayabilir de Yüksek seviye, mutlaka iyileştirme yapılmalıdır
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ Bu metot 1991 yılında Ann Arbor Michigan da yapılan İşle İlgili Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarının Önlenmesi için Ulusal Strateji Geliştirme konferansında sunulmuştur. Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (RWL): RWL= LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM http://www.cdc.gov/niosh/docs/94-110/pdfs/94-110.pdf
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ Kısıtlar : Çekme, itme ve taşıma işlerinde kullanılamaz; Sadece KALDIRMA eylemlerini değerlendirir; Maksimum 8 saatlik çalışmayı değerlendirir; Sadece iki elle yapılan kaldırma eylemlerini değerlendirir; Kalıcı ağırlık merkezine sahip parçalar gereklidir http://www.busiad.org.tr/admin/files/my%20documents/file/dr.m.%20tamer%20susmus %201.pdf
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ LC : Yük katsayısı HM: Kaldırma sırasında vücut ve yük arasındaki yatay mesafe VM : Kaldırma esnasında ellerin yerden yüksekliği Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ DM: Kaldırma başlangıcı ve bitişi arasında yükün kat ettiği dikey mesafe AM : Ağırlık döndürme açısı FM : Ağırlık kaldırma frekansı CM : Ağırlık kavrama durumu Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27
http://www.cdc.gov/niosh/docs/94-110/pdfs/94-110.pdf
http://www.cdc.gov/niosh/docs/94-110/pdfs/94-110.pdf
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA NIOSH LIFTING EQUATION EXAMPLE Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27
NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA NIOSH LIFTING EQUATION EXAMPLE Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27
SONUÇ ve ÖNERİLER Kas İskelet Sistemi rahatsızlıklarının önlenmesi/azaltılması için bu alanın tüm profesyonelleri sorumluluk almalı, Ergonomik risk analizlerine sahada daha çok önem verilmeli, İşyeri hekimlerinin önemi çok büyük, Önleyici adımların ardından Sağlık Geliştirme Programları saha uygulamalarına entegre edilmelidir