17. ULUSAL KİL SEMPOZYUMU 7 EKİM 2017 SAHA GEZİSİ NOTLARI

17. ULUSAL KİL SEMPOZYUMU 7 EKİM 2017 SAHA GEZİSİ NOTLARI Murat GÜL 1, Ceren KÜÇÜKUYSAL 1, Ufuk ÇÖRTÜK 2 1 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü 2 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Türkiye nin güneybatısında yer alan Muğla ve çevresi jeolojik açıdan oldukça önemli sayılacak tektonik birliklere ev sahipliği yapmaktadır (Şekil 1). Muğla kuzeyinde Menderes Masifi birimleri bulunurken, Muğla il merkezi Fethiye arasında kalan bölgede Likya Napları, Fethiye güneyinde Beydağları Otoktonu bulunmaktadır (Şekil 2). Şekil 1. Lokasyon haritası. GB Anadolu da yer alan Muğla ve çevresi jeolojik açıdan Türkiye nin önemli tektonik birliklerine ev sahipliği yapmaktadır. (www.atlas.gov.tr erişim tarihi: 13.09.2017). 1

Şekil 2: Güneybatı Türkiye önemli jeolojik birliklerin dağılımı (Okay, 1989). Muğla çevresinde başlayıp güneye doğru uzanan alanlarda yer alan Likya Napları Menderes Metamorfik Serisinin kuzeyinden İç Torid Okyanusu; İzmir-Ankara-Erzincan Okyanusu; Kuzey Neotetis Okyanusu kalıntıları olup güneye doğru taşınıp yerleşmiştir. Menderes masifi, (> 40 000 km 2 ) Alpin Orojenez bölgesinde en fazla alan kaplayan metamorfik çekirdek komplekslerden biridir (Şekil 2; Şengör ve diğ., 1984; Bozkurt ve diğ., 1995). Muğla nın hemen kuzeyinde yer alan bölüm Güney veya Çine Asmasifi olarak adlandırılmaktadır (Candan ve diğ., 2001). Bu bölüm çekirdekte Üst Proterozoyik metasedimanları, mikaşistleri, ortognayasları, metagabroları ve metanorit sokulumlar içerirken, çekirdek bölümü Paleozoyik-Alt Tersiyer yaşlı platform karbonatlar, marn, killi kireçtaşları ve mermerler ile örtülmektedir (Okay, 2001; Özer ve diğ., 2001). Yatağan (Muğla)-Çine (Aydın) arasında oldukça ilginç jeomorfolojik oluşumlar veren (Gül ve Uslular, 2016, 2017) Çine Asmasifi ile ilgili çalışmalarda birimin Prekambriyen migmamitleri, gnays, Paleozoyik yaşlı gözlü gnays, fillit, şist, mermer ve bunları kesen granit intrüzyonları içermektedir (Bozkurt, 2004; Koralay ve diğ., 2012). Birimler Eosen de Bariviyen tipi bölgesel metamorfizmaya ve sonrasında yeşilşist metamorfizmasına uğramışlardır (Şengör ve diğ., 1984; Bozkurt, 2004). Bu bölgede çok sayıda feldispat, kuvars ve mermer ocağı faaliyet göstermektedir (Şekil 2). 2

Likya Napları Üst Kretase yaşlı ofiyolit, ofiyolitik melanj ve Karbonifer-Üst Kretase yaşlı sedimanter kayaçlardan oluşan tektonik dilimlerden oluşmaktadır (Ersoy, 1990; Görür ve diğ., 1995; Şenel, 1997; Robertson, 2000; Bozkurt, 2004). LOKASYON 1: SAKAR YOKUŞU İNİŞİ DURAK NOKTASI GÖKOVA GRABENİ VE ÇEVRESİ Likya naplarının yerleşimi sonrası Oligosen de Kuzey-Güney yönlü genleşme kuvvetlerinin etkisinde D-B yönelimli Kale-Tavas grabeni gelişmiştir (Gürer ve Yılmaz, 2002). Erken-Orta Miyosen dönemi bu grabeni kesen, KKB-GGD yönelimli Milas-Ören ve Yatağan grabenleri gelişmiştir (Gürer ve Yılmaz, 2002). Milas-Ören ve Yatağan grabenleri içerisinde Alt-Orta Miyosen dönemi gölsel çökelleri içerisinde linyit oluşumları gelişmiştir, bunlar günümüzde ekonomik olarak işletilmektedir (Görür ve diğ., 1995; Gürer ve Yılmaz, 2002). Sonrasında kuzey-güney yönlü genleşmelerin etkisinde günümüzde aktif D-B yönelimli Gökova Grabeni gelişmiştir (Şekil 3; Görür ve diğ., 1995; Gürer ve Yılmaz, 2002). Graben Pliyosen çökellerini keserken, grabeni dolduran delta ve kıyı sedimanları yanında oolitli kıyı sedimanlarıda gözlenmektedir (Görür ve diğ., 1995; Altun ve diğ., 2008; Gül, 2017). Bu oolitli çökellerin bulunduğu Sedir adası Kleopatra sahili hakkında tarihi hikâyelerde bulunmaktadır (Şekil 4; Altun ve diğ., 2008; Gül, 2017). Gökova Grabeni aktif normal fayların etkisi altındadır, son büyük deprem 21 Temmuz 2017 aletsel büyüklüğü Mw=6.6 şiddetli deprem meydana gelmiştir (Şekil 5; Kandilli, 2017). Deprem sonucu 13 cm yüksekliğinde tsunami dalgası, 30-40 cm yüksekliğinde dalgalar oluşmuş, tsunami tırmanma yüksekliği 1.9 m olarak belirlenmiştir (Kandilli, 2017). Şekil 3. Gökova grabeni ve çevresi genel jeoloji ve yapısal jeoloji haritası (MTA, 2014; Uluğ ve diğ., 2005; Gül ve diğ., 2017). 3

Şekil 4. Gökova Grabeni ve çevresi aktif faylar (www.atlas.gov.tr erişim tarihi: 13.09.2017). (Yıldızla işaretli yer Sedir Adasını göstermektedir.) Şekil 5. 21 Temmuz 2017 tarihinde meydana gelen 6.6 aletsel büyüklükteki depremin yerini gösterir harita (http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2017/07/gokova.korfezi.v4.pdf) (erişim tarihi: 08.09.2017) 4

LOKASYON 2: KÖYCEĞİZ DALYAN ESKİ YOL ÜZERİ MARMARİS PERİDODİTİ Likya Napları ile ilgili farklı araştırmacılar farklı isimlendirmeler, farklı sınıflandırmalar kullanmaktadırlar. Ersoy (1991) kısmen Görür ve diğ. (1995) ofiyolit-ofiyolit melanj (Alt Tektonik Dilim), Üst Kretase-Alt Eosen yaşlı bloklu filiş (Orta Tektonik Dilim), başlıca karbonatlar ile başlayıp kırıntılılarla son bulan Üst Tersiyer-Alt Eosen aralığındaki çökel istif (Üst Tektonik Dilim) şeklinde bir ayırım yapmışlardır. Collins ve Robertson (1999) çalışmalarında önceki çalışmaları da dikkate alarak, yüzeylendikleri alan ve litolojik birliklerini de dikkate alarak 1) Karadağ Bindirme (en alt-geç Karbonifer, Alt ve Üst Permiyen kıtasal şelf, lagün çökelimi); 2) Teke Dere Bindirme Dilimi (Triyas yüzeylenme, Geç Permiyen de rift serisi, Erken Jura da transgresyonu takiben Orta Jura-Paleosen de kıtasal yamaç); 3) Köyceğiz Bindirme Dilimi (Üst Triyas okyanussal kabuk (riftleşmiş kenar boyunca) Alt Jura karbonat platformu ile üzerlenir, sonraki çökme ile Geç Kretase ye kadar kalan kıtasal yamaç gelişmiştir); 4) Yavuz Bindirme Dilimi ayırımını yapmışlardır. MTA raporlarında verilen Şenel (1997) çalışmasında şekil 6 da verilmiş olan sınıflamalar ve adlamalar yapılmıştır (Şekil 6). Muğla il merkezi çevresinde Gülbahar Napı, Köyceğiz, Ortaca, Dalaman civarında Tavas Napı, Bodrum Napı birimleri bunları tektonik olarak üzerleyen Marmaris Ofiyolit Napı yer almaktadır (Şekil 6, 7, 8). Nap dilimlerini oluşturan jeolojik birimlerin yaşları ve birbirleriyle olan yapısal ilişkileri Şekil 6 da sunulmuştur. Likya naplarını oluşturan birimlerin yaşlı ve sert kayaçlar oluşu nedeniyle topoğrafik olarak bölgenin önemli yükseltilerini oluşturmaktadır. Genç çökeller yükselti alanlarının arasında dağ içi havzalar şeklinde kalmaktadır (Şekil 8). 5

Şekil 6. Muğla güneyinde kalan bölgede yüzeylenen Likya Napları ve daha güneyde bulunan Beydağları Otoktonu birimleri (Şenel, 1997). Şekil 7. Dalaman-Ortaca-Köyceğiz ve çevresi Likya Napları dağılım haritası (1-Kuvaterner, 2-Pliyosen, 3-Domuzdağ Napı, 4-Gülbahar Napı (a-turunç birimi, biağla birimi), 5 Marmaris Ofiyolit napı (a- 6

Marmaris peridodit, b-melanj), 6- Bodrum napı (Çökek birimi), 7-Tavas Napı, 8-Yeşilbarak Napı (Gömbe birimi), 9-Beydağları Otoktonu) (Şenel, 1997). Şekil 8. Lokasyon haritası. GB Anadolu da yer alan Muğla ve çevresi jeolojik açıdan Türkiye nin önemli tektonik birliklerine ev sahipliği yapmaktadır. (www.atlas.gov.tr erişim tarihi: 13.09.2017) (Kırmızı dikdörtgen Marmaris peridoditleri yüzlek alanını; Mavi yıldız İztuzu plajını göstermektedir). Aldanmaz ve diğ. (2009) Likya (Marmaris Peridoditleri) ve Antalya ofiyolit karmaşığının Geç Kretase de kapanan Neotetis Okyanusunun okyanusal litosferinin kalıntıları olduğunu vurgulamışlardır. Likya ofiyolitleri serpantinleşmiş harzburjit, az miktarda lerzolit, dünit ve kromitlerden oluşmaktadır (Aldanmaz ve diğ., 2009). Yapılan kimyasal analiz sonuçları bu ofiyolitlerin hem okyanus ortası sırt (MOR) hem de dalma batma zonu ile ilişkili ofiyolitler olduğunu ortay koymuştur (Aldanmaz ve diğ., 2009). 7

LOKASYON 3: İZTUZU PLAJI (DALYAN) KIYI KENAR ÇİZGİSİ DEĞİŞİMLERİ, KIYI DİLİ (SPİT) OLUŞUMU Brückner (1997) Dalyan da yer alan Kaunos antik liman şehrinin, nehirlerden (Dalyan Çayı- Kalbis) yüksek sediman girdisine bağlı olarak, günümüzde kıyıdan birkaç kilometre içeride hapsolduğunu belirlemiştir. Brückner (1997) önceki çalışmalara dayanarak kıyı hattının B.C. 2000 yıl (günümüzde yaklaşık 4000 yıl) önce Dalyan yerleşim merkezinin 500 m güneyinde olduğunu sonrasında, hemen kıyısında Kaunos antik liman kentinin bulunduğunu, 2000 yıllık zamanda (0 B.C.) kıyı hattının yaklaşık 1.5 km güneye geldiği, 700 A.D. olarak yaşlandırılmış mevcut kıyı hattından 500 m ileride beachrock o dönemin kıyı şeridini gösterdiği önerilmiştir. Bu tarihten sonra kıyı hattının mevcut haline gelmesi, ya deniz seviyesi yükselimi veya sediman girdisinin yavaşlamasına bağlanmıştır. Dalyan Çayı Köyceğiz gölünden beslendiği ve göl sediman kapanı olarak hareket ettiğinden, siltlenme sebebi olarak şu an kendi deltasını besleyen Dalaman Çayı önerilmiştir (Şekil 9). Dalyan Çayının getirdiği sedimanlarının yeniden işlenmesi sonucunda bölgede kıyı dili (spit) oluşumu gözlenmiştir. Köyceğiz gölünün denizle bağlantısı bir tek Dalyan Çayı ile sağlanır olmuştur. Kıyı dili-spit İztuzu plajı olarak bilinmektedir. Caretta caretta-deniz kaplumbağalarının yuvalama-yumurtlama alanı olması nedeniyle koruma altındadır. Şekil 9. Dalyan çevresinde kıyı kenar çizgisinin tarihsel değişimi (Brückner, 1997; Riedel, 1995; 1996) çalışmalarından, arkeolojik ve sığ sondaj verilerine göre hazırlanmıştır 8

LOKASYON 4: KAUNOS ANTİK KENTİ Aşağıda sunulan bilgiler Kaunos Kazı Arşivinden alınmıştır. Topografya Kaunos, Güneybatı Ege de, Muğla İli, Köyceğiz İlçesi nin Çandır Mahallesi sınırları içinde, Köyceğiz Gölü'nü Akdeniz'e bağlayan Dalyan Çayı'nın (Calbis) sağ kıyısında, Dalyan Beldesi nin hemen karşı kıyısında yer almaktadır. Kent, Dalyan Deltası tarafından ayrılan kuzey-güney doğrultulu dağ sırası içerisinde, Ölemez Dağı nın (Imbros) etekleri olan Sivrihisar ve Balıklar Dağı ile Kızıltepe tarafından kuşatılmıştır. Karia nın güneyinde, Rhodos un karşı kıyısındaki Kaunos un hinterlandı kuzeyden Menderes Ovası na açılan dağlarla, batı yönden ise denize bakan kaya mezarları ve vadilerle ayrılmış, yüzünü doğuya ve güneydeki Lykia ya doğru çevirmiştir. Döneminde bir liman kenti olan şehir, Dalyan Deltası'nın oluşması nedeniyle bugün deniz kıyısından uzaklaşmıştır. Antik yerleşimin kalıntıları, kuzeyde yaklaşık 152 metre yüksekliğinde Akropolis/ Persikon ile bu kaya kütlesinin güneyinde daha alçak, yaklaşık 50 metre yüksekliğinde Küçük Kale/Herakleion ve bu iki kaya yükseltisinin kuzeybatı etekleri üzerinde, denize bir dil gibi uzanan yarım ada üzerinde bulunmaktadır (Şekil 10). Şekil 10. Kaunos kentinin konumu (Kaunos Kazı Arşivinden alınmıştır). 9

KAYNAKLAR Aldanmaz, E., Schmidt, M. W., Gourgaud, A., 2009. MidOcean Ridge and Supra-Subduction Geochemical Signatures in Spinel-Peridotites from the Neotethyan Ophiolites in SW Turkey: Implications for Upper Mantle Melting Processes. Lithos, 113: 691 708 Altun, N.E., Gül, M., Aktürk, S., Kuşcu, I., Kuşcu, G., 2009. Geological Approach for the Assessment of the Legend of the Cleopatra Beach: Investigation of the Origin and Formation Conditions of Ooids by Sedimentological, Mineralogical, Geochemical and Amino-Acid Racemization Methods. (Kleopatra (Gökova-SedirAdası, Muğla) kumsalı efsanesine jeolojik bir yaklaşım: ooidlerin köken ve oluşum şartlarının sedimantolojik, mineralojik, jeokimyasal ve amino asit resemizasyon metodları açısından araştırılması). In: Diler, A., 2009. SMAP III (European Union Project) Gökova Project: Preparation and Implementation of the Integrated Management Action Plan in Collaboration with Stakeholders for the inner Gökova Bay and the Sedir Island within Gökova Special Protected Area, Ek 6, 38 68. Bozkurt, E., 2004. Granitoid rocks of the southern Menderes Massif (southwestern Turkey): field evidence for Tertiary magmatism in an extensional shear zone. International Journal Earth Science 93:52-71 Bozkurt, E., Winchester, J.A., Park, R.G., 1995. Geochemistry and tectonic signifance of augen gneisses from the southern Menderes Massif (West Turkey). Geological Magazine 132:287-301 Brückner, H., 1997. Coastal changes in western Turkey; rapid delta progradation in historical times. Bulletin de l'institut oceanographique, Monaco, no special 18, CIESM Science Series no 3, 63-74. Candan, O., Dora, Ö., Oberhansli, R., Çetinkaplan, M., Partzsch, J.H., Warkus, F.C., Dürr, S., 2001. Pan-African high-pressure metamorphism in the Precambrian basement of the Menderes Massif, western Anatolia, Turkey. International Journal Earth Science 89: 793-811 Collins, A.S., Robertson, A.H.F., 1998, Processes of Late Cretaceous to Late Miocene episodic thrust-sheet translation in the Lycian Taurides, SW Turkey. Journal of the Geological Society London, 155, 759-772. Collins, A.S., Robertson, A.H.F., 1999, Evolution of the Lycian Allochthonous, western Turkey, as a north-facing Late Palaeozoic to Mesozoic rift and passive continental margin. Geological Journal, 1999, 34, 107-138. Collins, A.S., Robertson, A.H.F., 2003, Kinematic evidence for Late Mesozoic-Mioecene emplacement of the Lycian Allochthonous over the Western Anatolide Belt, SW Turkey. Geological Journal, 38, 295-310. Dora, Ö., Candan, O., Kaya, O., Koralay, O.E., Dürr, S., 2001. Revision of the so-called leptite-gniesses in the Menderes Massif: a supracrustal metasedimentary origin. International Journal Earth Science 89(4):836-851. Ersoy, Ş., 1990, Batı Toros (Likya) Naplari'nm yapısal öğelerinin ve evrimin analizi. Jeoloji Müh. Derg., 37-5-16. Görür, N., Şengör, A.M.C., Sakınç, M., Tüysüz, O., Akkük, R., Yiğitbaş, E., Oktay, F.Y., Barka, A.A., Sarıca, N., Ecevitoğlu, B., Demirbağ, E., Ersoy, Ş., Algan, O., Güneysu, C., Akyol, A., 1995. Rift formation in the Gökova region, southwest Anatolia: implications for the opening of the Aegean Sea. Geological Magazine 132:637-650. Gül, M., 2015. Occurrences of Chert in Jurassic-Cretaceous Calciturbidites (SW Turkey). Central European Journal of Geosciences, Open Geosciences (SCIE), 7:446 464. DOI: 10.1515/geo-2015-0029. Gül, M., 2017. Kleopatra nın İncileri mi, Doğa nın İncileri mi? Ooidler. Mavi Gezegen, 22, 5-12. Gül, M., Danladi, I.B., Kore, B.M., 2017. Coastal Types Of Graben: The Gulf Of Gökova, Mugla-Sw Turkey. Journal of Coastal Conservation (SCI), 21:127 138. DOI 10.1007/s11852-016-0481-5 Gül, M., Uslular, G., 2016. Geomorphological Features And Weathering of the Cine Metamorphic Submassif (SW Turkey). Arabian Journal of Geosicences (SCI) (Arab J Geosci) 9-16: 682, 1-16 doi:10.1007/s12517-016-2715-0 Gül, M., Uslular, G., 2017. Çine (Aydın) Yatağan (Muğla) Arası Menderes Masifi nde Gözlenen Jeomorfolojik Yapılar. Mavi Gezegen, 22 (2), 38-47. 1) Gürer, Ö.F., Yılmaz, Y., 2002. Geology of the Ören and surrounding regions, SW Turkey. Turkish Journal of Earth Science 11: 2-18 Kandilli, 2017; http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2017/07/gokova.korfezi.v4.pdf 743 (access date: 08.09.2017) Kaunos Kazı Arşivi dökümanı. Koralay, O.E., Candan, O., Chen, F., Akal, C., Oberhansli, R., Satır, M., Dora, O.Ö., 2012. Pan-African magmatism in the Menderes Massif: geochronological data from leuco tourmaline orthogneisses in western Turkey. International Journal Earth Science 101: 2055-2081 MTA ( 2 0 1 4 ) http://www.mta.gov.tr/v2.0/daire-baskanliklari/jed/images/urunler/sayisal_pafta_yeni.jpg. erişim tarihi 01.12.2015 10

Okay, A., 1989. Denizli güneyinde Menderes Masifi ve Likya Naplarının jeolojisi. Maden Tetkik Arama Dergisi (MTA)], 109, 45 58. (in Turkish). Özer, S., Sözbilir, H., Özkar, İ., Toker, V., Sarı, B., 2001. Stratigraphy of Upper Cretaceous-Paleogene sequences in the southern and eastern Menderes Massif (western Turkey). International Journal Earth Science 89: 852-866 Robertson, A.H.F., 2000. Mesozoic-Tertiary tectonic-sedimentary evolution of a south Tetyhan oceanic basin and its margins in southern Turkey. In: Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Bozkurt E, Winchester JA, Piper JDA, (Eds.). Geological Society, London, Special Publications 173: 353-384 Şenel, M., 1997. Fethiye L7 paftası, 1: 100.000 ölçekli jeoloji haritası ve açıklaması. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü yayınları (MTA). 17 s. Şenel, M., 2007, Likya Naplarının karakteristik özellikleri ve evrimi [Characteristic features of the Lycian nappes and their evolution]. Menderes Masifi Kolokyimu [Menderes Massif colloquium] Proceedings, Ankara, 51-55. (in Turkish with English Abstract). Şengör, A.M.C., Satır, M., Akkök, R., 1984. Timing of tectonic events in the Menderes Massif, western Turkey: implications for tectonic evolution and evidence for Pan-African basement in Turkey. Tectonics 3: 693-707 Uluğ, A., Duman, T.M., Ersoy, Ş., Özel, E., Avcı, M., 2005. Late Quaternary Sea-level change, sedimentation and neotectonics of the Gulf of Gökova: southeastern Aegean Sea. Mar Geol 221:381 395 11