İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 ÖNSÖZ DİL NEDİR? / İsmet EMRE 1.Dil Nedir?... 1 2.Dilin Özellikleri.... 4 3.Günlük Dil ile Edebî Dil Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar... 5 3.1. Benzerlikler... 5 3.2. Farklılıklar... 5 1.Dil-Düşünce İlişkisi... 8 2.Dil-Kültür İlişkisi... 9 3.Dilin Kültür ve Medeniyet Bakımından Önemi... 12 BÖLÜM 2 DİLLERİN ORTAYA ÇIKIŞI VE DİL TÜRLERİ / A.Turan DOĞAN 1. 1.Dillerin Ortaya Çıkışı... 17 2. Dil Türleri... 18 2.1. Anadil... 18 2.2. Ortak Dil... 18 2.3. Özel Diller... 19 2.3.1. Argo... 19 2.3.2. Jargon... 19 2.4. Yapma Dil... 20 BÖLÜM 3 DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI / A.Turan DOĞAN 1. Kökenleri Bakımından Diller... 21 1.1. Hint-Avrupa Dilleri... 22 1.2. Çin-Tibet Dilleri... 22 v
1.3. Hami-Sami Dilleri... 23 1.4. Bantu Dilleri... 23 1.5. Altay Dilleri... 23 1.6. Ural Dilleri... 24 1.7. Kafkas Dilleri... 24 1.8. Avustronezya Dilleri... 25 1.9. Yerli Amerika Dilleri... 25 2. Yapıları Bakımından Diller... 25 2.1. Yalınlayan Diller... 25 2.2. Bükümlü Diller... 26 2.3. Eklemeli Diller... 26 BÖLÜM 4 TÜRK DİLİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ VE TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER / A.Turan DOĞAN 1. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi... 27 1.1. Altay Dönemi... 27 1.2. İlk Türkçe... 27 1.3. Ana Türkçe... 28 1.4. Eski Türkçe... 28 1.4.1. Orhun Türkçesi (Köktürkçe)... 28 1.4.2. Uygur Türkçesi... 29 1.5. Orta Türkçe... 29 1.5.1. Karahanlı Türkçesi (Hakaniye Türkçesi)... 30 1.5.2. Harezm Türkçesi... 37 1.5.3. Kıpçak Türkçesi... 38 1.5.4. Çağatay Türkçesi... 38 1.5.5. Eski Anadolu Türkçesi (Eski Oğuz Türkçesi, Eski Türkiye Türkçesi)... 38 1.6. Yeni Dönem Öncesi Oğuz Türkçesi... 40 1.6.1. Osmanlı Türkçesi... 40 1.7. Yeni Dönem... 41 1.7.1.Türkiye Türkçesi... 41 1.7.1.1. İstanbul Ağzı... 41 2. Türklerin Kullandığı Alfabeler... 41 2.1.Köktürk Alfabesi... 42 2.2.Uygur Alfabesi... 43 vi
2.3.Arap Alfabesi... 43 2.4.Latin Alfabesi... 44 2.5.Kiril Alfabesi... 44 2.6.İbrani Alfabesi... 45 2.7.Soğd Alfabesi... 45 2.8.Mani Alfabesi... 45 BÖLÜM 5 TÜRKÇENİN YAYILMA ALANLARI VE ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ / Fatih ALKAYIŞ 1. Türkçenin Yayılma Alanları... 47 2. Çağdaş Türk Lehçeleri... 49 BÖLÜM 6 YAZIM KURALLARI / Fatih ALKAYIŞ 1. Ünlülerin Özellikleri... 51 2. Ünsüzlerin Özellikleri... 52 3. Düzeltme İşareti... 52 4. Bazı Kelime ve Eklerin Yazılışı... 53 4.1. -da,-de Bağlacının Yazılışı... 53 4.2. ki Bağlacının Yazılışı... 53 4.3. ne ne Bağlacının Yazılışı... 54 4.4. mı, mi, mu, mü Soru Ekinin Yazılışı... 54 4.5. iken (-ken) Ekinin Yazılışı... 55 4.6. Sayıların Yazılışı... 56 4.7. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler... 57 4.8. Birleşik Kelimelerin Yazılışı... 58 4.8.1. Bitişik Yazılması Gereken Birleşik Kelimeler... 59 4.8.2. Ayrı Yazılması Gereken Birleşik Kelimeler... 60 4.9. Alıntı Kelimelerin Yazılışı... 60 BÖLÜM 7 NOKTALAMA İŞARETLERİ / Nermin EMRE 1. Nokta (.)... 63 2. Virgül (,)... 64 3. Noktalı Virgül (;)... 67 vii
4. İki Nokta (..)... 67 5. Üç Nokta (...)... 67 6. Soru İşareti (?)... 68 7. Ünlem İşareti (!)... 69 8. Kısa Çizgi (-)... 69 9. Uzun Çizgi ( _ )... 70 10. Eğik Çizgi (/)... 70 11. Tırnak İşareti ( )... 71 12. Tek Tırnak İşareti ( )... 71 13. Denden İşareti ( )... 71 14. Ayraç (Parantez) ( )... 72 15. Köşeli Ayraç ( )... 73 16. Kesme İşareti ( )... 73 BÖLÜM 8 CÜMLE BİLGİSİ / Fatih ALKAYIŞ 1. Cümlenin Öğeleri... 77 1.1. Yüklem... 77 1.2. Özne... 79 1.3. Nesne... 81 1.4. Dolaylı Tümleç... 83 1.5. Zarf Tümleci... 84 2. Cümle Çeşitleri... 85 2.1. Yüklemin Türüne Göre Cümleler... 86 2.1.1. İsim Cümleleri... 86 2.1.2. Fiil Cümleleri... 86 2.2. Öğelerin Dizilişine Göre Cümleler... 87 2.2.1. Kurallı Cümle... 87 2.2.2. Devrik Cümle... 88 2.3. Anlamına Göre Cümleler... 89 2.3.1. Olumlu Cümleler... 89 2.3.2. Olumsuz Cümleler... 90 2.3.3. Soru Cümleleri... 90 2.4. Yapısına Göre Cümleler... 90 2.4.1. Basit Cümleler... 91 2.4.2. Birleşik Cümleler... 91 2.4.2.1. Şartlı Birleşik Cümleler... 91 viii
2.4.2.2. Ki li Birleşik Cümleler... 92 2.4.2.3. İç İçe Girişik Cümleler... 93 BÖLÜM 9 KELİME TÜRLERİ / Fatih ALKAYIŞ 1. İsim (Ad)... 95 1.1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler... 95 1.2. Varlıkların Yapısına Göre İsimler... 96 1.3. Sayılarına Göre İsimler... 96 1.4. Yapısına Göre İsimler... 97 1.5. İsim Tamlamaları... 97 2. Sıfat (Ön Ad)... 99 2.1. Niteleme Sıfatları... 99 2.2. Belirtme Sıfatları... 100 3. Zarf (Belirteç)... 102 4. Zamir... 105 5. Edat... 109 6. Ünlem... 110 7. Bağlaç... 110 8. Fiil (Eylem)... 111 8.1. Yapı Bakımından Fiiller... 111 8.2. Çatı Bakımından Fiiller... 113 BÖLÜM 10 DİL YANLIŞLARI / Fatih ALKAYIŞ 1. Gereksiz Sözcük Kullanımı... 115 2. Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükler... 115 3. Anlamca Çelişen Sözcükler... 117 4. Yanlış Ek Kullanımı... 117 5. Nesne Eksikliği... 118 6. Dolaylı Tümleç Eksikliği... 118 7. Mantık Yanlışları... 119 8. Tamlama Yanlışları... 120 9. Yanlış Yerde Kullanılan Sözcükler... 120 ix
BÖLÜM 11 KOMPOZİSYON VE ANLATIM / İsmet EMRE 1. Kompozisyon... 123 1.1. Konuyu Oluşturma ve Geliştirme Yöntemleri... 124 1.2. Ana Fikir... 124 1.3. Tema... 125 1.4. Hayal Unsurları... 125 2. Anlatım Biçimleri... 126 2.1. Öyküleyici Anlatım... 126 2.2. Betimleyici Anlatım... 131 2.3. Tanımlayıcı Anlatım... 133 2.4. Açıklayıcı Anlatım... 134 2.5. Örnekleyici Anlatım... 135 2.6. Kanıtlayıcı Anlatım... 136 2.7. Karşılaştırmalı Anlatım... 136 BÖLÜM 12 SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ / A.Turan DOĞAN 1. Topluluk Karşısında Yapılan Konuşmalar... 139 1.1. Konferans... 139 1.2. Söylev (Nutuk)... 140 1.3. Demeç... 141 2. Tartışmalı Konuşmalar... 141 2.1. Açıkoturum... 141 2.2. Panel... 142 2.3. Forum... 142 2.4. Sempozyum... 142 2.5. Tartışma... 143 2.6. Münazara... 144 2.7. Seminer... 144 2.8. Kurultay (Kongre)... 145 x
BÖLÜM 13 YAZI ANLATIM TÜRLERİ / İsmet EMRE 1. Resmi Yazılar... 147 1.1. Dilekçe... 147 1.2. Öz Geçmiş... 150 1.3. Rapor... 154 1.4. İş Mektupları ve Resmî Mektuplar... 156 1.5. Tutanak... 157 2. Yaratmaya Dayalı Metinler... 158 2.1. Şiir... 158 2.2. Öykü (Hikâye)... 170 2.3. Roman... 173 2.4. Tiyatro... 177 3. Düşünce ve Bilgiye Dayalı Metinler... 180 3.1. Deneme... 180 3.2. Makale (Bilimsel Yazı)... 183 3.3. Fıkra... 190 3.4. Eleştiri (Tenkit)... 194 3.5. Mektup... 201 3.6. Anı (Hatıra)... 206 3.7. Günlük... 210 3.8. Röportaj... 214 3.9. Gezi (Seyahat) Yazısı... 221 BÖLÜM 14 SÖZLÜ EDEBİYAT TÜRLERİ / İsmet EMRE - Ahmet Turan DOĞAN 1. Mit... 227 2. Efsane... 229 3. Masal... 230 4. Destan... 239 4.1. Tabii Destanlar... 239 4.2. Yapma Destanlar... 241 5. Halk Hikâyesi... 248 6. Memorat... 250 7. Menakıbname... 251 8. Fıkra... 253 xi
9.Atasözü ve Deyim... 254 9.1. Atasözü... 254 9.2. Deyim... 255 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI İLE İLGİLİ AKADEMİK DERGİLER... 257 KAYNAKÇA... 271 xii