6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) BÖLÜM - 6.1. TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923 1930) Dış politika, bir devletin diğer devletlerle kurduğu veya kuracağı ilişkilerin toplamına denir. Bu ilişkilerin niteliği ülkelerin ihtiyaçlarına ve çıkarlarına göre farklılıklar gösterebilir. Dış Politikayı Etkileyen Faktörler Devletlerin dış politikasının belirlenmesinde birçok faktör etkili olabilmektedir. Bu faktörler, askeri, siyasi, ekonomik, kültürel ve jeopolitik güç faktörleridir. Askeri güç: Askeri yönden güçlü olan devletler dış politikada caydırıcı ve belirleyici olurlar. Siyasi güç: Diğer alanlardaki güçlerini de kullanarak siyasi güç elde eden devletler dış politikada söz sahibi olurlar. Ekonomik güç: Güçlü bir ekonomi, askeri ve siyasi gücü de etkilediğinden dış politikada önemli ve sözü geçer bir aktör olmanın temel unsurlarındandır. Kültürel güç: Edebiyat, bilim, sanat ve tarihi çevre konularında zengin ve köklü bir mirasa sahip olan devletler bu yönlerini dış politikada avantaja dönüştürürler. Jeopolitik güç: Coğrafi konumları devletlere dış politikada önemli katkılar sağlar. Enerji kaynakları bakımından zengin olan Orta Doğu ya komşu ve Boğazlara sahip bir Türkiye dış politikada etkili olabilecek potansiyele sahiptir. Atatürk Dönemi Dış Politikasının Esasları Atatürk, mantıklı ve gerçekçi bir lider olarak dış politikada ülkesinin ve çağının gerçeklerini bilerek hareket etmiştir. Bir grup Osmanlı aydın ve devlet adamı gibi gerçekleşmeyecek ve devleti felâkete sürükleyecek kararlardan uzak durmuştur. Kurtuluş Savaşı sonrasında Türk dış politikasını Yurtta barış, dünyada barış ilkesi çerçevesinde belirlemiş ve sürdürmüştür. Atatürk ün dış politikasının esasları şu şekildedir; Milli ve bağımsızdır. Gerçekçidir, gerçekleştirilemeyecek hayaller peşinde koşulmasına karşıdır. Akılcıdır. Yeri ve zamanı geldiğinde hareket etmeye önem verir. Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1923-1930) Diğer ulusların egemenlik haklarına saygılıdır. Uluslararası eşitliğe dayanır. Savaşı son seçenek olarak görür, barışçı ve ulusal çıkarları korumayı esas alır. Türk kamuoyunun istek ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurur. Konumu ve gücü ne olursa olsun diğer devletlerin dış politika anlayışlarının etkisinde kalmaz Lozan Barış Antlaşması nın Türk Dış Politikasındaki Önemi Türk Kurtuluş Savaşı nın askeri yönden başarıya ulaşması üzerine İsviçre nin Lozan kentinde bir konferans toplandı. Uzun ve çetin geçen görüşmeler sonunda 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Lozan Antlaşması, büyük devletlerin I. Dünya Savaşı sonrasında kurmaya çalıştıkları uluslararası düzenin kurulamayacağını ortaya koyan ilk belgedir. Diğer yandan Lozan Anlaşması, 20. yüzyılda başarılı olan ilk sömürgecilik karşıtı savaşın başarısını tescil etmiştir. Lozan Antlaşması, günümüzde de geçerliliğini korumakta ve Türkiye Cumhuriyeti nin komşularıyla ilişkilerini düzenleyen temel belge niteliğindedir. DIŞ POLİTİKADA ÖNEMLİ GELİŞMELER Türk Yunan İlişkileri ve Nüfus Mübadelesi Kurtuluş Savaşı ndan sonra 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan arasında karşılıklı olarak nüfus mübadelesini (değişimi) içeren bir sözleşme imzalandı. Lozan Antlaşması nda da İstanbul Rumları ile Batı Trakya Türkleri hariç geri kalan azınlık nüfusun karşılıklı değiştirilmesi kararlaştırıldı. Fakat Yunanistan İstanbul da daha fazla Rum nüfus bırakmak istediğinden I. Dünya Savaşı ve sonrasında İstanbul a yerleşen Rumların da etabli yani yerleşmiş sayılmasını istedi. Türkiye ise bu duruma karşı çıktı. Sorun Milletler Cemiyeti ne ve Uluslararası Lahey Adalet Divanı na götürülse de çözülemedi. 1928 yılında Yunan hükümeti Batı Trakya Türklerinin mal varlığına el koyunca Türkiye de İstanbul Rumlarının mal varlığına el koyarak misilleme yaptı. İlişkilerin bozulduğu sırada Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye yi ziyaret etti ve 10 Haziran 1930 tarihinde imzalanan bir anlaşmayla sorun çözüldü. Varılan anlaşma uyarınca; Yerleşme tarihlerine ve doğum yerlerine bakılmaksızın İstanbul Rumları ile Batı Trakya Türkleri yerlerinde kalacaklar, 2
Yunanistan dan Türkiye ye gelen Türklerle, Türkiye den Yunanistan a giden Rumların bıraktıkları topraklar devlet malı sayılacaktı. Türk Fransız İlişkileri a. Yabancı Okullar Sorunu Osmanlı Devleti nde 19. yüzyıldan itibaren açılan yabancı okullar zaman içerisinde denetimden çıkmış, devletin egemenlik haklarına zarar verecek noktaya gelmişti. Lozan Antlaşması nda yabancı okulların faaliyetlerinin devam etmesi Türk yasalarına ve çıkarılacak yönetmeliklere uyma şartına bağlanmıştı. Türkiye, Tevhiditedrisat Kanunu yla bu okulları denetim altına almaya kalkışınca büyük devletler adına Fransa Türkiye ile görüşmeleri yürütmek istedi. Fakat Türkiye bir iç sorun olarak gördüğünden bu konuyu görüşmeyi reddetti. Çıkarılan yasa ve yönetmeliklerle; Yabancı okullarda dini ayin için düzenlenen salonlar kaldırıldı Öğretmenlerin dinsel kıyafet giymeleri yasaklandı, Türkçe, Tarih ve Coğrafya derslerinin Türkçe olarak Türk öğretmenler tarafından okutulması, bu okulların Milli Eğitim Bakanlığı na bağlanması, Türk müfettişler tarafından denetlenmesi kabul edildi. Uymak istemeyen bazı okullar kapatıldı. İngiltere, Mondros Ateşkes Anlaşması imzalandıktan üç gün sonra bu anlaşmaya dayanarak Musul u işgal etti. Kurtuluş Savaşı yıllarında ilan edilen Misakımilli de Musul milli sınırlar içinde kabul edildi. Kurtuluş Savaşı sonrasında barış antlaşmasının şartlarını belirlemek amacıyla toplanan Lozan Konferansı nda İngiltere Musul u Türkiye ye vermeye yanaşmayınca sorun iki ülke arasında sonra görüşülmek üzere ertelendi. Musul Sorunu nu görüşmek amacıyla 19 Mayıs - 5 Haziran 1924 tarihleri arasında İstanbul da Haliç Konferansı adıyla bilinen görüşmeler başladı. Türk ve İngiliz heyetleri arasında başlayan görüşmelerde İngilizler Musul u vermedikleri gibi Hakkâri yi de istediler. Çözüm sağlanamayınca Lozan Antlaşması gereği önce Milletler Cemiyeti ne, daha sonra da Milletlerarası Adalet Divanı na başvuruldu. Burada da İngiltere lehine karar çıkınca Türkiye askeri hazırlıklara başladı. Türkiye nin askeri hazırlık yaptığı günlerde Bingöl dolaylarında Şeyh Sait İsyanı patlak verdi. 13 Şubat 1925 tarihinde başlayan ayaklanma Türk birlikleri tarafından bastırıldı. Fakat isyanın İngiltere tarafından desteklenmesi ve İngiltere nin bölgedeki etkisinin güçlü olmasından dolayı askeri harekâta girişilmedi. 5 Haziran 1926 tarihinde Türkiye ile İngiltere arasında Ankara Antlaşması imzalandı. Buna göre; Musul Irak a bırakılacak, Musul dan çıkarılan petrol ürünlerinden elde edilecek gelirin %10 u 25 yıl süre ile Türkiye ye verilecekti. 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI b. Dış Borçlar Osmanlı Devleti nin ilk olarak 1854 yılında aldığı dış borç zamanla artarak devam etti ve ödenemez hâle geldi. 1881 yılında alacaklı devletler Düyunuumumiye İdaresi ni (Genel Borçlar İdaresi) kurdular ve Osmanlı maliyesini denetim altına aldılar. Lozan Antlaşması nda Türkiye, Osmanlı borçlarının kendi payına düşen ve yaklaşık 2/3 lük kısmına denk gelen bölümünü ödemeyi kabul etti. İlerleyen yıllarda borcun hangi parayla ödeneceği ve taksitleri konusunda görüş ayrılıkları çıktı. Büyük devletler adına Fransa ile yürütülen görüşmelerin sonucunda 13 Haziran 1929 tarihinde bir antlaşma imzalandı. Fakat aynı yıl Amerika da baş gösteren kriz üzerine taksitlerin bir kısmı ertelendi. Son taksit 1954 yılında ödendi. Türk Fransız ilişkilerinde Adana - Mersin demiryolunun millileştirilmesi konusunda yaşanan sorun Türkiye nin kararlı politikasıyla çözüldü. İki devlet arasında 1926 yılında Bozkurt adlı Türk gemisiyle Lotus adlı Fransız gemisinin Ege de yaptıkları kaza üzerine sorun çıktı. Fakat Milletlerarası Adalet Divanı Türkiye yi haklı buldu. Bu olay Türkiye'nin Kabotaj Kanunu'nu çıkarmakla ne kadar haklı olduğunu ortaya koydu. Irak Sınırı ve Musul Sorunu Türkiye, yaşanan ekonomik sıkıntıların da etkisiyle Musul petrollerinden elde edeceği gelirden 500.000 İngiliz lirası karşılığında vazgeçti. Türkiye Sovyetler Birliği İlişkileri Kurtuluş Savaşı yıllarında Sovyet Rusya ile iyi ilişkiler kuruldu. Cumhuriyetin ilanı sonrasında da iki ülke arasındaki ilişkiler iyi yönde gelişme gösterdi. 1925 yılında Avrupalı devletler arasında karşılıklı işbirliği ve barışı amaçlayan Locarno Antlaşması imzalanınca dışlanmış durumda bulunan Sovyetler Birliği, Türkiye ye yakınlaştı. 1925 yılında Türk ve Sovyet hükümetleri arasında Paris te Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalandı. Üç yıl geçerli olacak antlaşmada taraflardan birinin savaşa girmesi durumunda diğerinin tarafsız kalacağı kabul edildi. 1927 yılında Türkiye ile Sovyetler Birliği bir ticaret anlaşması imzaladı. 1928 yılında Sovyetler Birliği Türkiye nin Avrupa Silahsızlanma Konferansı na katılmasını teşvik etti. 1928 yılında ABD, İngiltere ve Fransa gibi büyük devletlerin katılımıyla Briand Kellogg Paktı imzalandı. Paktta ülke savunması amacı gütmeyen her türlü savaş yasa dışı ilan edildi. 1929 yılında Sovyetler Birliği bu pakta üye olurken Türkiye nin de üyeliğini destekledi. Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) 3
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEST - 2TEST - 1 Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1923-1930) 1. Dış politikanın belirlenmesinde, I. askeri, II. kültürel, III. ekonomik faktörlerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) I ve III E) I, II ve III 2. Türkiye nin Boğazlara egemen olmasının, I. askeri, II. jeopolitik, III. kültürel alanlarının hangisinde önem kazanmasında doğrudan etkili olduğu savunulabilir? 5. Atatürk ün dış politika hedefi Milletimizin güçlü, mutlu ve güvenlik içerisinde yaşayabilmesi için siyaset izlenmesi gereklidir. Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılırsa Atatürk ün dış politika anlayışına uygun hareket edilmiş olur? A) Uluslararası ittifak anlaşmalarından uzak durulması B) Bölgesel barışa dünya barışından daha fazla önem verilmesi C) Askeri harcamaların bütçedeki payının artırılması D) Bölgesel savaşlardan çıkar sağlanması E) Milli ve barışçıl politika izlenmesi Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) D) I ve III E) I, II ve III 3. Atatürk, Savaşın ciddiyetini dikkate almayan kimi samimi olmayan önderler saldırının araçları olmuşlardır. Denetimleri altındaki ulusları, ulusçuluğu ve geleneği yanlış bir biçimde göstererek ve kötüye kullanarak aldatmışlardır. sözleriyle aşağıdakilerden hangisini vurguladığı savunulabilir? A) Milliyetçiliğin savaşlara yol açan en önemli etken olduğunu B) Barışın sağlanmasının önemli bir insanlık görevi olduğunu C) Ulusları adına sadece liderlerinin karar alması gerektiğini D) Geleneklerin ulusçuluktan bağımsız olarak geliştiğini E) Adil bir barışın sağlanması için savaşın kaçınılmaz olduğunu 4. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk dönemi Türk dış politikasının esasları arasında yer almaz? A) Sınırları dışında yaşayan Türklerle birleşme B) Milli ve bağımsız devlet anlayışı temel alma C) Uluslararası eşitliğe önem verme D) Ülkesinin mutluluğunun diğer ulusların mutluluğundan geçtiğini kabullenme E) Türk kamuoyunun görüşlerini dikkate alma 6. Türkiye Cumhuriyeti nin dış politikasında komşularıyla ilişkisini düzenlemesinde aşağıdakilerden hangisi günümüzde diğerlerinden daha fazla etkili olmaktadır? A) Moskova Antlaşması B) Mudanya Ateşkes Anlaşması C) Milletler Cemiyeti kuruluş belgesi D) Lozan Barış Antlaşması E) Ankara Antlaşması 7. Mustafa Kemal, Yeni Türk Devleti nin dış politika hedeflerini belirlerken Milli sınırlarımız içerisinde, her şeyden önce kendi kuvvetimize dayanıp varlığımızı koruyarak millet ve memleketin gerçek mutluluğu ve kalkınmasına çalışmak rastgele, bitmeyen emeller peşinde milleti uğraştırmamak, zarara uğratmamaktır. demiştir. Mustafa Kemal in bu sözlerinin Türk dış politikasında aşağıdakilerden hangisine yer verilmeyeceğine kanıt olarak gösterilebilir? A) Akılcı politikaya B ) Milli güç unsurlarını kullanmaya C) Ülke sınırlarını genişletmeye D) Misakımilli sınırlarına sahip çıkmaya E) Gerçekçi dış politika hedefleri belirlemeye 4
8. Aşağıdakilerden hangisinin Yeni Türk Devleti nin dış politikasında saygın ve sözü geçer olmasında etkili olduğu savunulamaz? A) Boğazların yönetiminin başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılması B) Düyunuumumiye İdaresi nin maliye üzerindeki denetiminin sona ermesi C) Sadabat Paktı nın imzalanması D) Milletler Cemiyeti ne üye olunması E) Briand Kellogg Paktı na girilmesi 9. Lozan Antlaşması nın, I. Düyunuumumiye İdaresi nin kaldırılması, II. Kapitülasyonların sona ermesi, III. Yunanistan ın savaş tazminatı olarak Karaağaç ı Türkiye ye vermesi hükümlerinden hangilerinin doğrudan Yeni Türk Devleti nin ekonomik bağımsızlığını sağlamasını kolaylaştırdığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 10. Yeni Türk Devleti nin sınırları dışında yaşayan Türk devlet ya da topluluklarının gelecekleriyle ilgili kararlarına saygı göstermesi aşağıdakilerden hangisine karşı olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? A) Ulusların kaderlerini tayin hakkına B) Demokratik devlet düzenine C) Teokratik devlet anlayışına D) Turancılığa E) Bölgesel ittifaklar kurulmasına 11. Atatürk ün Bir işi zamansız yapmak, o işi başarısızlığa uğratmak olur. Her şey sırasında ve zamanında yapılmalıdır sözüyle, I. sorunları önceliklerine göre çözme, II. güçlü devletlerle işbirliği hâlinde olma, III. askeri seçeneklere öncelik verme politikalarından hangilerine verdiği önemi ortaya koyduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 12. Lozan Barış Antlaşması nda, I. Suriye, II. Irak, III. Yunanistan devletlerinden hangileriyle ilgili sınırların belirlenmesi ertelenmiştir? D) I ve III E) II ve III 13. Lozan Barış Antlaşması nda ülkede yaşayan azınlıkları Türk vatandaşı olarak kabul edilmesinin, I. milli birlik ve beraberliğin güçlenmesi, II. iç işlerimize karışılmasının önlenmesi, III. yabancı okulların kapatılması sonuçlarından hangilerine yol açtığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 14. Mustafa Kemal in Lozan Konferansı düne ve bugüne ilişkin üç beş yıla ait hesapların sonuca bağlanmasıyla uğraşmıyor, belki üç, dört yüzyıllık sorunları çözmeye uğraşmaktadır sözünün Yeni Türk Devleti nin, I. kapitülasyonlar, II. dış borçlar III. azınlık hakları konularından hangilerini çözmekte kararlı olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve III E) I, II ve III 15. Türkiye Cumhuriyeti nin 1923 1930 yılları arasındaki dış politikasıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Lozan Antlaşması nda kesin olarak çözülemeyen konulara öncelik verilmiştir. B) İç politikayla ilgili diplomatik sorunlar çözülmüştür. C) Sovyet Rusya ve İngiltere gibi büyük devletlerle ittifak kurulmuştur. D) Sorunların ele alınmasında barışçı çözümlere öncelik verilmiştir. E) Bağımsız devlet anlayışı pekiştirilmiştir. 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) 1. E 2. B 3. B 4. A 5. E 6. D 7. C 8. A 9. C 10. D 11. A 12. B 13. C 14. E 15. C 5
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) TEST - 2TEST - 2 1. Lozan Antlaşması nda Türkiye ile Yunanistan arasında, I. Batı Trakya Türkleri, II. İzmir Rumları, III. Selanik Türkleri, IV. İstanbul Rumları azınlıklarından hangilerinin mübadele dışında tutulmuştur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I ve IV E) III ve IV 2. Aşağıdakilerden hangisinin bir devletin dış politikasını olumlu yönde etkileyen faktörlerden biri olduğu savunulamaz? A) Sanayi ürünleri ihraç eden bir ekonomiye sahip olunmasının B) Bölgesel ya da küresel ittifaklardan uzak durulmasının C) Stratejik bakımdan önemli geçiş noktalarına egemen olunmasının D) Güçlü ordular kurulmasının E) Köklü ve güçlü bir kültüre sahip olunmasının 3. Türkiye Cumhuriyeti, I. Nüfus Mübadelesi, II. Dış borçlar, III. Yabancı Okullar sorunlarından hangilerinin çözümünde Milletler Cemiyeti ne başvurmuştur? D) I ve II E) II ve III 4. Yunanistan ın Lozan Antlaşması nda kararlaştırıldığı halde Türk ve Rum nüfusun yer değiştirmesi konusunda sorun çıkarması öncelikle aşağıdaki amaçların hangisinden kaynaklanmıştır? A) İstanbul da daha fazla Rum nüfus bulundurma B) Patrikhane nin ekümen (evrensel) olmasına ortam hazırlama C) Savaş tazminatı ödemekten kaçınma D) İş gücü ihtiyacını karşılama E) Türkiye den giden Rum nüfus ile Yunanistan dan gelen Türk nüfus arasında dengeyi sağlama Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1923-1930) 5. Türkiye Cumhuriyeti nin kurulduğu yıllarda Avrupa da popülerleşmeye başlayan komünizm, faşizm ve Nazizm gibi akımlardan etkilenmemesinde Türk dış politikasının aşağıdaki özelliklerinden hangisinin daha fazla etkili olduğu savunulabilir? A) Ülke kamuoyunun istek ve ihtiyaçlarını dikkate alma B) Diğer ulusların egemenlik haklarına saygılı olma C) Laik devlet düzenini benimseme D) Dünya barışına önem verme E) Uluslararası eşitliğe esas alma 6. Yeni Türk Devleti'nin Lozan Antlaşması nda, I. maliye, II. hukuk, III. Boğazlar konularının hangilerinde egemenlik haklarına karışılmasını önlediği savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 7. Türkiye Cumhuriyeti, Yabancı Okullar Sorunu nu diğer devletlerle görüşme konusu yapmamakla aşağıdakilerden hangisine verdiği önemi ortaya koymuştur? A) Mektepli medreseli ayrımını devam ettirmeye B) Batı da gelişen eğitim teknolojilerinden yararlanmaya C) Bağımsız devlet anlayışını güçlendirmeye D) İlköğretimi zorunlu hâle getirmeye E) Karma eğitime geçmeye 8. Türk dış politikasında, I. Bozkurt Lotus, II. dış borçlar, III. Musul Sorunlarından hangilerinin çözümü için Fransız hükümetiyle görüşülmüştür? D) I ve II E) II ve III 6
9. Yabancı okullarda Türkçe, tarih ve coğrafya derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulması ve bu okulların Türk müfettişleri tarafından denetlenmesi kararının, I. eğitimde modern yöntem ve tekniklerin öğrenilmesinin gecikmesi, II. eğitim alanında ikiliklerin ortadan kaldırılması, III. milli birlik ve beraberliğin güçlendirilmesi sonuçlarından hangileri üzerinde etkili olduğu savunulabilir? D) I ve II E) II ve III 10. I. Bozkurt Lotus Davası II. Musul Sorunu III. Adana Mersin demiryolunun satın alınması sorunu Yukarıdakilerden hangileri Türkiye ile İngiltere arasında gerçekleşen ikili görüşmelerde çözülmüştür? D) I ve III E) II ve III 11. Şeyh Sait İsyanı, dış politikada aşağıdakilerden hangisinin Türkiye nin aleyhine çözülmesinde etkili olmuştur? A) Musul Sorunu B) Dış Borçlar Sorunu C) Hatay Sorunu D) Boğazlar Sorunu E) Yabancı Okullar Sorunu 12. İngiltere ve Fransa gibi büyük devletler Türk Hükümeti nin madenlere, demiryollarına sahip olmasına ve limanlarında yolcu ve yük taşıma hakkını kullanmasına karşı çıkmakla aşağıdakilerden hangisine taraf olmadıklarını ortaya koydukları savunulabilir? A) Diğer devletlerle işbirliği yapma B) Hammadde ihraç etme C) Ekonomik yönden bağımsız olma D) Kapitülasyonları devam ettirme E) Karma ekonomiyi uygulama 13. 1925 yılından sonra Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında Tarafsızlık ve Saldırmazlık Antlaşmaları ve ticaret anlaşmaları imzalanması aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Tarafların dış politikada birlikte hareket ettiklerine B) Ekonomik ve siyasi yönden benzer anlayışlarla yönetildiklerine C) İki ülkenin üretimlerinin birbirlerinin ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olduğuna D) Her iki devletin askeri ve siyasi ittifak kurduklarına E) Tarafların ortak çıkarlara dayanan alanlarda birlikte hareket ettiklerine 14. Başta İngiltere olmak üzere bazı Avrupalı büyük devletler Cumhuriyetin ilk yıllarında elçiliklerini Ankara ya taşımadılar. Büyük devletlerin bu politikasının aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Türkiye nin dost olduğu ülke sayısını artırmaya B) Yeni Türk Devleti ni dış politikada yanlızlaştırmaya C) Milletler Cemiyeti ne üye olacak devletleri sınırlandırmaya D) Türkiye de açılacak konsolosluk sayısını artırmaya E) Ankara nın planlı bir şekilde gelişmesini sağlamaya 15. İngiltere Başbakanı Lloyd George Lozan Antlaşması için Bu barış İngiltere için oldukça küçük düşürücüdür. Türkler İngiltere nin dört savaş yılı içinde aldığı her şeyi yeniden kazandılar. Bu, İngiltere nin dış politikasında silinmez bir lekedir sözüyle bu antlaşmanın öncelikle aşağıdaki özelliklerinden hangisine vurgu yapmıştır? A) Tarafsız bir ülkede imzalanma B) Uzun süreli olarak yürürlükte kalma C) Bağımsızlık hareketlerine esin kaynağı olma D) Hükümlerinden bazılarında zaman içerisinde değişikliğe gidilme E) Birçok devletin katıldığı bir konferansta kabul edilme 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 1: Türk Dış Politikası (1923 1930) 1. D 2. B 3. D 4. A 5. A 6. C 7. C 8. D 9. E 10. B 11. A 12. C 13. E 14. B 15. C 7
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI BÖLÜM - 2 Türkiye İtalya İlişkileri TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1930 1938) Kurtuluş Savaşı yıllarında Türkiye ile İtalya arasında önemli çatışma yaşanmadı. Fakat 1922 yılında Mussolini öncülüğünde iktidara gelen Faşist Parti, Roma İmparatorluğu nun sınırlarına egemen olmayı bir hedef olarak ortaya koyunca iki ülke arasındaki ilişkilerde sorunlar yaşandı. Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1930-1938) çatışmaya dönüştü. Bu devletlerden Sırbistan ve Karadağ, I. Dünya Savaşı sonrasında Hırvatistan, Bosna Hersek, Slovenya gibi küçük devletlerin katılımıyla Yugoslavya yı oluşturdular. İtalya da Mussolini ve Almanya da Hitler iktidara gelince yeni bir silahlanma yarışı başlattılar. Bu durum Balkanları da tehdit etmeye başladı. Bunun üzerine aralarında Türkiye nin de bulunduğu Balkan devletleri konferanslar düzenlediler. Fransa nın Almanya ya karşı Orta Avrupa devletleri ile Küçük Antant adıyla bilinen bir anlaşma imzalaması üzerine İtalyan hükümeti de Türkiye ve Yunanistan a yakınlaşmaya çalıştı. Fakat İtalya nın saldırgan tutumu böyle bir işbirliğine engel oldu. Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) 1928 yılında Türk ve İtalyan hükümetleri arasında bir dostluk antlaşması, 1932 yılında da Anadolu kıyısındaki adaların durumu konusunda bir sözleşme imzalandı. Fakat Türkiye, İtalya nın 1935 yılında Habeşistan a saldırması üzerine İngiltere ve Fransa ile yakınlaştı. Türkiye nin Milletler Cemiyeti ne Girişi Milletler Cemiyeti, dünya barışını sağlamak amacıyla Paris Barış Konferansı sırasında kuruldu. ABD Başkanı Wilson, Cemiyetin kuruluşuna öncülük etse de Amerikan Kongresi üyeliği kabul etmediğinden bu Cemiyet İngiltere ve Fransa nın denetimine girdi ve bu devletlerin çıkarlarına hizmet eder hâle geldi. Musul Sorunu sırasında Milletler Cemiyeti nin İngiltere lehine karar vermesi Türkiye nin Cemiyete üyelik konusunda uzak durmasına neden oldu. Türkiye, 1930 lardan itibaren Almanya ve İtalya nın silahlanması ve yeni bir savaşın işaretlerinin belirginleşmeye başlaması üzerine teklifin Milletler Cemiyeti nden gelmesi koşuluyla üyeliği kabul edebileceğini açıkladı. Bunun üzerine Yunanistan ve İspanya nın davetiyle 18 Temmuz 1932 tarihinde Türkiye 43 ülkenin oybirliği ile Cemiyete üye oldu. Böylece bölgesel barışın yanında dünya barışına da katkı yapmayı amaçladı. Türkiye, 1935 yılında da Milletlerarası Adalet Divanı na üye oldu. Balkan Antantı Osmanlı Devleti nden koparak bağımsız olan Yunanistan, Sırbistan, Karadağ, Arnavutluk, Romanya ve Bulgaristan arasındaki ilişkiler etnik, dinsel ya da sınır sorunları nedeniyle zaman zaman Atatürk, Balkan ülkelerinin temsilcileriyle Türkiye ile Yunanistan arasındaki Nüfus Mübadelesi Sorunu çözülünce ilişkiler iyi yönde gelişti. 1933 yılında iki ülke arasında sınırların değişmezliğine ilişkin anlaşma imzalanınca 1934 yılında Romanya ve Yugoslavya nın katılımıyla Balkan Antantı imzalandı. Buna göre, Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya ve tüm Balkan sınırlarının güvenliğini karşılıklı olarak güvence altına alacaklar, Taraflar aralarında yaşanacak sorunları görüşme yoluyla çözecekler, Balkan Antantı nı imzalayan devletler, antantın dışındaki Balkan devletlerinden herhangi birine karşı birbirlerine haber vermeden hiçbir eylemde bulunmayacaklar, Balkan Antantı üyesi devletlere bölge dışından bir saldırı olursa üye devletler tarafız kalacak, Antantın dışındaki herhangi bir Balkan devleti üye devletlerden birine veya birkaçına saldırırsa diğerleri saldırıya uğrayan devlete yardım edecektir. Türkiye böylece hem bölge barışına katkı sağlamış oldu hem de batı sınırını güvenlik altına aldı. İtalya ile yakın ilişki içerisinde olan Arnavutluk ile diğer Balkan devletleriyle sınır sorunları yaşayan Bulgaristan bu pakta katılmadı 8
Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi Boğazlar Sorunu 1830 lardan itibaren büyük devletler arasındaki rekabete konu olan önemli bir sorundur. 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması nda Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyonunun yönetimine bırakıldı. Ayrıca Türkiye, Boğazların her iki yakasında 20 kilometrelik mesafede asker bulunduramayacaktı. Birinci Dünya Savaşı sonrasında her ne kadar Kara ve Deniz Silahlarının Sınırlandırılması konusunda çalışma yürütülse de başarı sağlanamadı. Milletler Cemiyeti de bu konuda yetersiz kaldı. İtalya ve Almanya nın saldırgan politikaları yeni savaş rüzgârları estirmeye başladı. 1935 yılında İtalya Habeşistan a saldırdı, Almanya da Versay Antlaşması nda silahsızlandıran Ren bölgesine asker sevk etti. Bunun üzerine Türkiye büyük devletlere ve Milletler Cemiyeti ne Boğazların durumunun yeniden gözden geçirilmesi için başvuru yaptı. Bu çağrı İtalya hariç diğer devletler tarafından haklı bulundu. 22 Haziran 1936 da toplanan Konferans, 20 Temmuz da Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin imzalanmasıyla sona erdi. Buna göre; Boğazlar Komisyonu görevini Türkiye ye devredecek, Türkiye Boğazları istediği kadar silahlandırabilecek, Ticaret gemileri Boğazlardan serbestçe geçebilecek Savaş gemilerinin geçişi sınırlandırılacak, geçiş için devletler 15 gün önceden Türkiye den izin alacaklar, Savaş durumunda Boğazlardan geçecek savaş gemileri Türkiye nin iznine bağlı olacaktır. Böylece Türkiye Boğazlar üzerinde egemen olmakla kalmadı stratejik önemini de artırdı. Sadabat Paktı Türkiye ile Afganistan arasındaki ilişkiler Kurtuluş Savaşı yıllarında başlamış ve iyi yönde gelişmişti. İran ile ilişkiler de 1930 lu yıllardan itibaren gelişmeye başladı. Hatta İran Şahı Rıza 1932 yılında Türkiye ye bir ay süren bir ziyarette bulundu. Musul Sorunu nun çözümünden sonra da Irak la iyi ilişkiler kuruldu. Atatürk, Afgan Kralı Emanullah Han ile İtalya nın Habeşistan a saldırması Türkiye nin doğusunda bulunan komşularını da tedirgin edince 8 Temmuz 1937 tarihinde Türkiye ile Irak, İran ve Afganistan ın katılımıyla Sadabat Paktı imzalandı. Pakta göre; Taraflar ortak sınırlarını koruyacaklar, Birbirlerine karşı saldırıya geçmeyecekler, Ortak çıkarlarını ilgilendiren uluslararası anlaşmazlıklarda birlikte hareket edecekler, Sınırlarda asayişi bozan aşiretlere karşı işbirliği yapacaklar, Birbirlerinin içişlerine karışmayacaklardı. Türkiye Sadabat Paktı yla doğu sınırlarını güvence altına aldı. Pakt, İkinci Dünya Savaşı sırasında işlevini kaybedince 1955 yılında Bağdat Paktı kuruldu. Türkiye - Fransa İlişkileri ve Hatay Sorunu I. Dünya Savaşı ndan sonra Suriye, Hatay, Adana, Urfa, Antep ve Maraş Fransa tarafından işgal edilmişti. Kurtuluş Savaşı sırasında 1921 yılında imzalanan Ankara Antlaşması yla Fransa işgal ettiği Güneydoğu Anadolu yu boşaltmış, Hatay (Sancak olarak da anılırdı) özel statüyle Fransa nın egemenliğindeki Suriye ye bırakılmıştı. Avrupa da İtalya ve Almanya nın tehdidi artmaya başlayınca 1936 yılında Fransız Hükümeti, Suriye ile anlaşarak manda yönetimine son verme kararı aldı. Buna göre Suriye üç yıl içerisinde bağımsız olacaktı. Gelişmeleri izleyen Türk Hükümeti, Fransa ve Milletler Cemiyeti ne başvurarak Hatay Sorunu nu gündeme getirdi. Sancak olarak adlandırılan bölgede yaşayan Türkler de örgütlenerek mücadele başlattılar. Atatürk gerekirse askeri harekât düzenlenebileceğini açıklayarak Adana çevresinde tatbikatlar yaptırdı. Milletler Cemiyeti 1937 yılında Hatay ın içişlerinde tamamen bağımsız; dışişlerinde Suriye ye bağlı olmasını kabul etti. 1938 yılında Fransa ile Türkiye arasında imzalan bir anlaşmayla her iki tarafın Hatay da güvenliği sağlamak amacıyla 2.500 er asker bulundurmaları kararlaştırıldı. 24 Ağustos 1938 de yapılan seçimler sonucunda 22 Türk, 9 Alevi (Türkçe ve Arapça konuşanlardan oluşurlar), 5 Ermeni, 2 Arap, 2 Rum milletvekilinden oluşan 40 kişilik Hatay Meclisi seçildi. Hatay Meclisi 2 Eylül 1938 tarihinde bağımsızlığını ilan ederek Hatay Cumhuriyeti ni kurdu. Fransa bu kararı kabul etti. Tayfur Sökmen Cumhurbaşkanı, Abdurrahman Melek de başbakan oldu. Bölgesinde önemli bir devlet olan Türkiye nin dostluğunu kaybetmek istemeyen Fransa, 23 Haziran 1939 da Hatay ın Türkiye katılmasını kabul etti. Böylece Misakmilli sınırları içerisinde bulunan Hatay, barışçı yollarla Anavatana katılmış oldu. 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) 9
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEST - 2TEST - 1 1. Türkiye nin Milletler Cemiyeti ne üye olmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz? A) Türkiye nin Balkan Antantı ve Sadabat Paktı na öncülük etmesinin B) Dünya barışını korumaya yönelik çabaların önem kazanmasının C) Yeni Türk Devleti nin iç sorunlarını önemli oranda çözmesinin D) Büyük devletler arasında rekabetin artmasına bağlı olarak gruplaşmaların ortaya çıkmasının E) Barışçıl dış politikada daha aktif olunmak istenmesinin 2. I. Sadabat Paktı II. Balkan Antantı III. Milletler Cemiyeti Türkiye Cumhuriyeti nin yukarıdaki kuruluşlara üyeliği aşağıdaki sıralamalardan hangisine göre gerçekleşmiştir? Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1930-1938) 5. I. Balkan Antantı II. Briand Kellogg Paktı III. Sadabat Paktı Türkiye Cumhuriyeti yukarıdakilerden hangilerinde doğrudan kurucu üye olarak yer almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. Yeni Türk Devleti nde meydana gelen aşağıdaki iç sorunlardan hangisi dış politikada başarısızlığa yol açtığı savunulabilir? A) Yabancı Okullar Sorunu B) Şeyh Sait İsyanı C) İzmir Suikastı girişimi D) Bozkurt Lotus Davası E) Menemen Olayı Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) A) I, III, II B) II, I, III C) III, I, II D) III, II, I E) II, III, I 3. Balkan Antantı nın kurulmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz? A) Balkan ülkeleri arasında kökleri eskilere uzanan sorunların bulunmasının B) Balkanların büyük devletlerin ilgi odağı haline gelmesinin C) İtalya ve Almanya nın silahlanmaya yönelik politikalar izlemesinin D) Çarlık Rusya nın Panslavizm politikası izlemesinin E) Bazı Balkan devletlerinin bölgede statükoyu korumaya önem vermesinin 4. Türkiye nin Boğazların statüsünün yeniden belirlenmesi için Milletler Cemiyeti ile büyük devletlere başvurmasını, I. Süveyş Kanalı nda İngiltere nin denetiminin devam etmesi, II. Almanya nın Ren bölgesine asker sevk etmesi, III. İtalya nın Habeşistan a saldırması durumlarından hangilerinin hızlandırdığı savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III 7. Türk Hükümeti nin Hatay Sorunu nu çözümünde başarılı olmasında, I. Fransa nın Suriye de mandater yönetime son verme kararı alması, II. etnik dengenin Türkiye nin lehine olması, III. iç ve dış sorunlarını çözerek bölgesinde saygın bir devlet hâline gelmesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III 8. Atatürk ün Milletlerarası barış havasının korunması için, Türkiye Cumhuriyeti yapabileceği herhangi bir hizmetten geri durmayacaktır sözlerinin, I. Briand Kellogg Paktı na üyelik, II. Milletler Cemiyeti ne üye olunması, III. Silahsızlanma konferanslarına katılınması politikalarından hangileriyle aynı doğrultuda olduğu savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III 10
9. Türkiye Cumhuriyeti nin Dış Borçlar Sorunu nu Fransa ile yaptığı görüşmelerde çözüme kavuşturmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) 1929 yılında Amerika da başlayan krizin Türk ekonomisini de olumsuz etkilemesi B) Borçların ödeneceği para biriminin Lozan Antlaşması nda belirlenmemiş olması C) Alacaklı devletler arasında en fazla payın Fransa ya ait olması D) Türkiye nin Osmanlı Devleti'nden kalan borçların hepsini üstlenmemiş olması E) I. Dünya Savaşı nın Fransa da ekonomik krize neden olması 10. 1930 lardan itibaren Avrupa da barış ve huzurun bozulmaya başlamasında, 13. 1929 1932 1934 1938 Yukarıda verilen zaman şeridinde Türkiye nin dış politikasında meydana gelen aşağıdaki olaylardan hangisiyle ilgili tarih verilmemiştir? A) Hatay ın bağımsız olması B) Briand Kellogg Paktı na üyelik C) Milletler Cemiyeti ne üyelik D) Balkan Antantı nın kurulması E) Musul Sorunu nun çözülmesi 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI I. Almanya, II. İtalya, III. Fransa, devletlerinden hangilerinin saldırgan politika izlemesi etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 11. Milletler Cemiyeti nin kuruluş amaçlarına uygun olarak dünya barışını korumada yetersiz kalmasında, I. örgütün büyük devletlerin denetimine girmesi, II. üye olan devlet sayısının fazla olması, III. bölgesel barışı sağlamaya yönelik ittifakların kurulması durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) I ve III E) I, II ve III 12. Balkan Antantı nda, I. Arnavutluk, II. Bulgaristan, III. Yugoslavya, IV. Romanya, V. Yunanistan devletlerinden hangileri yer almamıştır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 14. Yeni bir savaş çıkma olasılığının arttığı günlerde Türkiye Cumhuriyeti nin bölge ve dünya barışına katkı sağlamak amacıyla aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirdiği savunulamaz? A) Milletler Cemiyeti ne üye olunması B) Locarno Antlaşması nın imzalanması C) Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi nin imzalanması D) Balkan Antantı nın kurulması E) Sadabat Paktı nın kurulması 15. Briand - Kellogg Paktı yla savaşın ulusal siyasetin aracı olarak kullanılmasından vazgeçilmesi ve savunma amacı gütmeyen savaşların yasa dışı sayılması kabul edildi. Bu kararın aşağıdakilerden hangisini sağlamaya yönelik olduğu savunulamaz? A) Savaşın son seçenek olarak kabul edilmesini B) Sömürgelerde bağımsızlık amacı güden savaşların durdurulmasını C) Devletler arası işbirliğinin geliştirilmesini D) Silahlanma yarışının önlenmesini E) Ulusal sınırların korunmasını Bölüm 1: 2: Türk Dış Politikası (1923 (1930 1930) 1938) 1. A 2. D 3. D 4. D 5. C 6. B 7. E 8. E 9. C 10. C 11. A 12. A 13. E 14. B 15. B 11
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) TEST - 2TEST - 2 1. Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin yirmi yıl süreyle geçerli olacağı, bu süre içerisinde imzacı devletlerden itiraz gelmediği durumda sürenin otomatik olarak uzayacağı hükmü kabul edilmiştir. Montrö Sözleşmesi nin günümüzde de yürürlükte olduğu düşünülürse aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sözleşmeye yeni devletlerin de imza atmasına gerek duyulmadığı B) Sözleşmenin imzacı devletlerin taleplerine cevap verir nitelikte olduğu C) Boğazların jeopolitik öneminde azalma olduğu D) Türk Hükümeti nin uluslararası yükümlülüklerini yerine getirdiği E) Karadeniz Havzası nda barışın sağlanmasında Boğazların önemli bir yere sahip olduğu 2. Sadabat Paktı nın imzalanmasında aşağıdaki devletlerden hangisinin Doğu Akdeniz ve Orta Doğu'ya yönelmesi ve Habeşistan a saldırmasının etkisi olmuştur? A) Fransa nın B) İtalya nın C) Sovyetler Birliği nin D) İngiltere nin E) Almanya nın 3. Türk ve Yunan hükümetleri arasında sorunlara yol açan mübadele sorununun çözülmesinin daha çok aşağıdaki gelişmelerden hangisini kolaylaştırdığı savunulabilir? A) Locarno Antlaşması nı B) Türkiye nin Milletler Cemiyeti üyeliğini C) Briand Kellogg Paktı D) Balkan Antantı nı E) Sadabat Paktı nı 4. Hatay ın Türkiye ye katılmasında Kurtuluş Savaşı sırasında imzalanan aşağıdaki antlaşmalardan hangisi temel dayanak olmuştur? A) Ankara Antlaşması B) Moskova Antlaşması C) Gümrü Antlaşması D) Kars Antlaşması E) Mudanya Ateşkes Anlaşması Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1930-1938) 5. Yeni Türk Devleti, I. Locarno Antlaşması, II. Briand Kellogg Paktı, III. Milletler Cemiyeti ittifak ya da kuruluşlarından hangilerine katılmıştır? D) II ve III E) I, II ve III 6. Yeni Türk Devleti, Cumhuriyet döneminde dış politikada aşağıdaki milli güç unsurlarından hangisine en son başvuracağını ortaya koymuştur? A) Jeopolitik Güç B) Askeri Güç C) Ekonomik Güç D) Psiko-sosyal ve Kültürel Güç E) Siyasi Güç 7. Lozan Antlaşması nda Türkiye nin Boğazların her iki yakasında 20 kilometrelik alanı silahlandıramayacağına ilişkin hükmün Montrö Boğazlar Sözleşmesi yle kaldırılmasının Türkiye ye, I. egemenlik haklarını sınırlayan hükümlerden kurtulma, II. coğrafi ve stratejik önemini güçlendirme, III. uluslararası saygınlığını artırma konularından hangilerinde kolaylıklar sağladığı savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III 8. Türkiye Cumhuriyeti, Nüfus Mübadelesi, Musul ve Hatay Sorunlarının çözümünde ilgili devletlerle ikili görüşmeler yapmanın yanında Milletler Cemiyeti ne başvurmakla aşağıdakilerden hangisine verdiği önemi ortaya koymuştur? A) Sorunları önceliklerine göre çözmeye B) Uluslararası ittifaklardan uzak durmaya C) Barışçıl çözümü diplomasinin en önemli unsuru hâline getirmeye D) Güçlü devletlerin yardımına başvurmaya E) Askeri gücünü dış politikada caydırıcı bir unsur olarak kullanmaya 12
9. I. Kapitülasyonların kaldırılması II. Boğazların Başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon tarafından yönetilmesi III. Düyunuumumiye İdaresi ne son verilmesi Lozan Antlaşması nın yukarıdaki hükümlerinden hangilerinin bağımsız devlet anlayışını güçlendirdiği savunulabilir? D) I ve III E) I, II ve III 10. Mustafa Kemal in en uzakta zannettiğimiz bir olayın bize bir gün temas etmeyeceğini bilemeyiz sözüyle, I. dünya barışını koruma, II. savaş ortamından çıkar sağlama, III. gizli diplomasi yürütme politikalarından hangilerine karşı olmadığı savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 12. I. Türkiye II. Irak III. Suriye IV. Afganistan Yukarıdaki devletlerden hangileri Sadabat Paktı nda yer almıştır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve IV E) I, III ve IV 13. Türk Hükümeti nin Musul Sorunu nu İngiltere ile Hatay Sorunu nu da Fransa ile yaptığı görüşmelerde çözüme kavuşturmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) İngiltere ve Fransa nın I. Dünya Savaşı ndan galip ayrılmaları B) Milletler Cemiyeti nin uluslararası sorunları çözmede etkisiz kalması C) Irak ve Suriye de mandater yönetimler kurulması D) Her iki bölgede de Türk nüfusun yoğun olarak yaşaması E) Bu toprakların eskiden Osmanlı egemenliğinde bulunması 14. Türk ve Yunan Hükümetlerinin karşılıklı olarak nüfus mübadele etme kararı almasında, 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI 11. Yeni Türk Devleti, eğitim alanında çıkardığı yasalarla yabancı okullarda Türkçe tarih ve coğrafya derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulmasını, bu okullarda dini sembollerin kaldırılmasını kabul etmiştir. Türk Hükümeti nin bu politikasının, I. milli birlik ve beraberliği güçlendirme, II. ortak hedeflere yönelen bireyler yetiştirme, III. eğitimde laikliği yaygınlaştırma amaçlarından hangilerine ulaşılmasını kolaylaştırdığı savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III I. birbirlerinin iç işlerine karışma, II. azınlık hakları konusundan kaynaklanabilecek sorunları önleme, III. nüfus artış hızını düşürme amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 15. 1938 yılında bağımsız olan Hatay ın cumhurbaşkanı ve başbakanı aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? A) Tevfik Rüştü Aras Recep Peker B) Murat Sökmenoğlu Abdurrahman Şeref C) Kazım Özalp Abdurrahman Melek D) Tayfur Sökmen Ali Fethi Okyar E) Tayfur Sökmen Abdurrahman Melek Bölüm 1: 2: Türk Dış Politikası (1923 (1930 1930) 1938) 1. C 2. B 3. D 4. A 5. D 6. B 7. E 8. C 9. D 10. A 11. E 12. D 13. C 14. B 15. E 13
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) TEST Çözümlü - 2 Test 1. Türkiye Cumhuriyeti dış politikasında İslam birliği ya da Türk birliği gibi politikalara yönelmemiş, Misakımilli sınırları içerisinde bağımsız bir devlet olarak var olmayı tercih etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti nin bu politika ile aşağıdakilerden hangisine verdiği önemi ortaya koyduğu söylenebilir? A) Daha çok Batılı devletlerle siyasi ve ekonomik ilişkiler yürütmeye B) Sınırları dışında yaşayan Türk ve Müslüman toplulukların egemenlik haklarına saygılı olmaya C) Dış politikada kültürel faktörleri devre dışı bırakmaya D) Osmanlı zamanından kalan diplomatik sorunlardan uzak durmaya E) Laikliğin dünyada yayılmasını sağlamaya 2. Lozan Antlaşması nın aşağıdakilerden hangisiyle ilgili hükümlerinde zaman içerisinde değişikliğe gidilmiştir? A) Kapitülasyonlarda B) Osmanlı borçlarının bir bölümünün Türkiye tarafından ödenmesinde C) Boğazların statüsünde D) Ege Adalarının silahsızlandırılmasında E) Patrikhanenin İstanbul da varlığını sürdürmesinde 3. Atatürk dönemi Türk dış politikasında esas alınan bağımsızlık ilkesinin temelleri öncelikle Kurtuluş Savaşı sırasında alınan aşağıdaki kararlardan hangisiyle atılmıştır? A) Manda ve himaye kabul edilemez. B) Kuvayımilliye yi etkin ve milli iradeyi egemen kılmak esastır. C) İstanbul Hükümeti ile her türlü haberleşme kesilmelidir. D) Kars, Ardahan ve Batum da gerekirse halk oylaması yapılabilir. E) Saltanat ve hilafet makamının durumu ülke işgalden kurtarıldıktan sonra TBMM nin kararıyla belirlenecektir. 4. Lozan Barış Antlaşması nda aşağıdakilerden hangisiyle ilgili sorun sadece Yunanistan ve Türkiye arasında görüşülmüştür? A) Azınlık hakları B) Nüfus mübadelesi C) Kapitülasyonlar D) Düyunuumumiye E) Boğazlar Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1930-1938) 5. Atatürk dönemi Türk dış politikasında aşağıdakilerden hangisiyle ilgili sorunun çözümünde Milletler Cemiyeti ne başvurulmamıştır? A) Musul Sorunu B) Nüfus mübadelesi C) Yabancı okullar D) Musul Sorunu E) Hatay Sorunu 6. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk dönemi Türk dış politikasının hedefleriyle bağdaşmaz? A) Komşu ülkelerin egemenlik haklarına saygılı olmak B) Sorunların çözümünde barışçıl seçeneklerden ödün vermemek C) Bölgesel tehditlere karşı önleyici ittifaklara girmek D) Lozan Antlaşması nın hükümlerinde değişikliğe gidilmesini önlemek E) Sınırlarının güvenliğini sağlamak 7. Almanya ve İtalya nın 1930 lardan itibaren saldırgan bir dış politika izlemeleri Türkiye nin, I. Musul, II. Boğazlar, III. Hatay sorunlarından hangilerini kendi lehine çözmesinde etkili olduğu savunulabilir? D) II ve III E) I, II ve III 8. I. Yunanistan II. Suriye III. Irak IV. Bulgaristan V. Romanya Yukarıdaki devletlerden hangileri Atatürk dönemi Türk dış politikasında kurulan ittifaklarda yer almışlardır? A) I ve II C) II ve III C) II ve IV D) I, II ve V E) I, III ve V 14
9. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk döneminde Türk dış politikasında meydana gelen gelişmelerden biri değildir? A) Adana Mersin demiryolunun millileştirilmesi konusunda Fransa ile yaşanan sorunun çözülmesi B) Hatay ın Türkiye ye katılması C) Musul Sorunu nun çözülmesi konusunda İngiltere ile anlaşmaya varılması D) Nüfus mübadelesinin gerçekleşmesi E) Boğazlar Komisyonu nun kaldırılarak yönetiminin Türkiye ye bırakılması 10. Aşağıdakilerden hangisi yabancı okullarla ilgili Yeni Türk Devleti nin gerçekleştirdiği düzenlemelerden biri değildir? A) Okulların Türk müfettişlerince denetlenmesi B) Okutulan kitaplarda Türklük aleyhine yazılar olmaması C) Yapılacak törenlerde ve verilecek ödüllerde yabancı ülke bayrağının bulundurulmaması D) Türkçeden başka dillerde eğitim yapan okullarda, tarih, coğrafya ve Türkçe derslerinin Türk öğretmenler tarafından Türkçe okutulması E) Son sınıf öğrencilerinin bitirme sınavlarını elçilik ya da konsolosluk binalarında girebilmesi 12. Yunanistan Hükümeti nin İstanbul da daha fazla Rum nüfus bırakmak istemesinde, I. gerektiğinde Türkiye nin iç işlerine karışma, II. Patrikhane nin ülkesinde kurulmasını sağlama, III. Türkiye ye karşı pazarlık gücünü artırma amaçlarından hangilerini gerçekleştirmek istediği savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 13. Türk dış politikasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi 1930 1938 yılları arasında yaşanmamıştır? A) Hatay ın anavatana katılması B) Balkan devletleriyle ittifak kurulması C) Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin imzalanması D) Sadabat Paktı nın kurulması E) Milletler Cemiyeti ne üye olunması 14. Bölgesinde güçlü bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti ne yönelik çeşitli tehditlerin hedefleri arasında, I. laik devlet düzeni, II. üniter yapı, III. ekonomik istikrar konularından hangilerinin yer aldığı savunulabilir? 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI D) II ve III E) I, II ve III 11. Cumhuriyet in ilanından sonra başta İngiltere olmak üzere bazı büyük devletler elçiliklerini Ankara ya taşımak istememekle, I. Yeni Türk Devleti nin uluslararası alanda yalnızlaştırma, II. kapitülasyonların devamını sağlama, III. Hatay ın Türkiye ye katılmasını önleme amaçlarından hangilerini gerçekleştirmek istedikleri savunulabilir? D) I ve III E) I, II ve III 15. I. Gerçekçilik Zamansız ve maceracı politikalardan uzak durma II. Bağımsızlık Yabancı okulları diğer devletlerle görüşme konusu yapmama III. Akılcılık Boğazların yönetiminin başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyona bırakılması IV. Eşitlikçilik Diğer ulusların egemenlik haklarına saygılı olma V. Barışçılık Uluslararası ve bölgesel paktlara üye olma Atatürk Dönemi Türk dış politikasının esasları ile ilgili yukarıdaki kavramlardan hangisinin örneği karşısında yanlış olarak verilmiştir? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Bölüm 1: 2: Türk Dış Politikası (1923 (1930 1930) 1938) 15
6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) TEST - Çözümler 2 1. İslam birliği (Panislmizm)ya da Türk birliği (Turancılık) düşünceleri Osmanlı Devleti nin son yıllarında savunulan düşüncelerdi. Bu düşüncelerin en önemli tarafı dağılmakta olan imparatorluğu din ya da etnik esaslara göre yeniden güçlendirmekti. Fakat bu politikalar Türk ya da Müslüman toplulukların yerel özellikleri dikkate alınmadan ortaya atıldığından gerçekleşme şansı yoktu. Gerçekçi dış politika yanlısı olan Mustafa Kemal, bu politikalardan uzak durdu. Bunu yapmakla da kültürel bağları olan diğer ulus ya da toplulukların egemenlik haklarına saygılı hareket etmiş oldu. Atatürk Dönemi Türk Dış Poliṫi kası (1930-1938) Yanıt B 2. Lozan Antlaşması nda Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmış ve Boğazların her iki yakasının silahlandırılması yasaklanmıştı. Bu durum Türkiye nin egemenlik haklarına aykırı bir durum yarattığından Türkiye nin ısrarları sonucu 1936 yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanarak Boğazların yönetimi Türkiye ye bırakıldı. Yanıt C 3. Atatürk dönemi Türk dış politikasının esası bağımsızlıktır. Çünkü bağımsızlık devlet olmanın da temel özelliklerinden biridir. Bu karar Kurtuluş Savaşı yıllarında alınmıştır. Bu yıllarda alınan manda ve himaye kabul edilemez, kararı bağımsızlıktan taviz verilemeyeceğinin de işaretiydi. Milli iradenin egemen olması ile saltanat ve hilafetin geleceğine meclisin karar vermesi cumhuriyet yönetimiyle ilgilidir. İstanbul ile haberleşmenin kesilmesi de ülkenin gerçek sahibinin TBMM olduğunu ifade ettiğinden doğrudan bağımsızlıkla ilgili değildir. Yanıt A 4. Lozan Barış Antlaşması nda birçok konu ele alınmış ve bu konuda da ilgili devletler toplantılara katılmıştı. Nüfus mübadelesi konusunda görüşmelere sadece Yunan hükümeti katılmıştır. Yanıt B 5. Atatürk dönemi Türk dış politikasında barışçıl çözümlere öncelik verildiğinden savaş son seçenek olarak görülmüştür. Bu nedenle de anlaşmaya varılamayan çeşitli konularda Milletler Cemiyeti ne gidilerek barışçıl seçenekler canlı tutulmaya çalışılmıştır. Fakat yabancı okullarının statüsüyle ilgili alınan karar Milletler Cemiyeti bir yana itiraz eden ABD ve Fransa hükümetleriyle bile görüşülmemiştir. Çünkü bu konu Türkiye nin bir iç sorunu sayılmıştır. Yanıt C 6. Atatürk dönemi Türk dış politikası, barışçı, milli, akılcı esaslar üzerine kuruldu. Lozan Antlaşması Türkiye yi kuran antlaşma olması nedeniyle Türkiye için oldukça önemli olmakla birlikte Türkiye nin çıkarlarına ya da egemenlik haklarına aykırı hükümler de içermekteydi. Türk Hükümeti, akılcı ve gerçekçi yollara başvurarak Boğazlar örneğinde olduğu gibi Lozan da aleyhinde bir değişikliğe değil de lehinde değişiklik yapılmasına taraf olmuştur. Yanıt D 7. Almanya ve İtalya nın 1930 lardan itibaren saldırgan bir dış politika izlemeleri üzerine Türkiye büyük devletlere başvurarak Boğazlar konusunda kendi lehine düzenleme yapılmasını sağladı. Diğer yandan Almanya nın saldırgan politikasından çekinen Fransa, Suriye yi boşaltınca Türk Hükümeti harekete geçerek Hatay ın anavatana katılmasını sağladı. Musul Sorunu, 1926 yılında Türkiye nin aleyhine çözüldüğünden ve bu yıllarda adı geçen devletlerin saldırgan politikası söz konusu olmadığından bu kapsamda değerlendirilemez. Yanıt D 8. 1934 yılında Balkan Antantı'nda Türkiye nin yanında Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya, 1937 yılında kurulan Sadabat Paktı nda da İran, Irak, Afganistan ve Türkiye yer almıştır. Suriye, Türkiye ile Hatay Sorunu nu yaşadığından, Bulgaristan ise Balkan devletleriyle sınır sorunu yaşadığından bu ittifaklarda yer almadı. Yanıt E 16
9. - Adana Mersin demiryolunun millileştirilmesi 1929 yılında, - Hatay ın Türkiye ye katılması 1939 yılında - Musul Sorunu nun çözülmesi 1926 yılında - Nüfus mübadelesi 1930 yılında - Boğazlar Komisyonu nun kaldırılması 1936 yılında gerçekleşmiştir. Atatürk, 1938 yılında hayatını kaybettiğinden Hatay'ın Türkiye'ye katılması bu dönem içerisinde sayılamaz. Yanıt B 10. Yeni Türk Devleti yabancı okulların denetim altına alınmasına ilişkin birçok düzenleme yapmıştır. Fakat bu okullarda son sınıf öğrencilerinin bitirme sınavlarını elçilik ya da konsolosluk binalarında girebilmelerine izin verilmemiştir. Alınan kararda sınavların Türk müfettişlerinin denetiminde yapılması karara bağlanmıştır. Diğer seçenekler doğrudur. 13. Milletler Cemiyeti ne üye olunması 1932, Balkan devletleriyle ittifak kurulması 1934 Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin imzalanması 1936 Sadabat Paktı nın kurulması 1937 Hatay ın anavatana katılması 1939 Yanıt A 14. Türkiye Cumhuriyeti ne yönelik tehditlerin hedefleri arasında, - Laikliği hayata geçiren tek İslam devleti olması yönüyle birçok devlet tarafında yönetimleri için tehdit olarak görülmekte ve laiklik karşıtı siyasi akımlar desteklenmektedir. 6. ÜNİTE: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Yanıt E 11. Cumhuriyet in ilanından sonra başta İngiltere olmak üzere bazı büyük devletler elçiliklerini Ankara ya taşımak istemediler. İngiltere bu doğrultuda diğer devletleri Türkiye ye karşı kışkırtmaktan geri durmadı. Buradaki temel amaç da Türkiye yi dış politikada yalnızlaştırmaktı. Kapitülasyonlar zaten Cumhuriyetten önce kaldırıldığından, Hatay ın Türkiye ye katılması da o sırada gündemde olmadığından yanıtla ilgisi yoktur. Yanıt A 12. Yunanistan Hükümeti nüfus mübadelesiyle ilgili görüşmelerde İstanbul da yerleşme tarihlerine bakılmaksızın daha fazla Rum nüfus bırakmaya çalıştı. Bunun amacı da bu nüfusu kullanarak fırsat bulduğunda Türkiye nin iç işlerine karışmak ve bu nüfusu Türkiye ye karşı bir koz olarak kullanmak istemekti. Türkiye, Lozan da Patrikhane nin kaldırılmasını istediği halde Yunan Hükümeti ve büyük devletler bu kurumun İstanbul da kalmasında ısrar ettiler. Bu nedenle II. Öncülde verilen bilgi yanıtın içerisinde yer alamaz. Yanıt D - Misakımilli sınırları içerisinde tek anayasa ve tek dille yönetilen Türkiye nin üniter yapısı bazı bölücü faaliyetlerle değiştirilmek istenmektedir. - Hızla gelişen bir ekonomiye sahip olması nedeniyle bu durumu çıkarları için tehdit olarak gören bazı devletler turizm ya da uluslararası kuruluşlar eliyle istikrarsızlık yaratmaya çalışmaktadırlar. Örneğin Güneydoğu Anadolu Projesi ne Suriye ve Irak yönetimleri su sorununu bahane ederek Dünya Bankası nın kredi vermesini engellemişlerdir. Yanıt E 15. Boğazların yönetiminin başkanı Türk olan bir komisyona bırakılması Türkiye nin zorunluluktan dolayı kabul ettiği bir karardır. Dolayısıyla da akılcı dış politika ilkesine uygun düşmez. Yanıt C Bölüm 2: Türk Dış Politikası (1930 1938) 17
7. ÜNİTE: MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ Bölüm 1: Atatürk'ün Ölümü BÖLÜM - 7.1. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ Mustafa Kemal Atatürk, 20. yüzyılın en önemli liderlerindendir. 1881 yılında dünyaya geldi. Ömrünün neredeyse ilk kırk yılı siyasi, ekonomik, askeri ve sosyal çalkantılarla geçti. Fatma, Ahmet, Ömer ve Naciye adlı kardeşleri çocuk yaşta bu dünyadan ayrıldı. Küçük yaşta babasını kaybetti. Annesinden gizli olarak girdiği askeri lise sınavını kazanarak öğrenim hayatını sürdürdü. Selanik Askeri Rüştiyesi nden sonra Manastır Askeri İdadisine, sonra da İstanbul Harp Okulu ve İstanbul Harp Akademisi ne girdi. Her sınıfı üstün başarıyla tamamladı. Yaşadığı sorunlar onu asla yılgınlığa düşürmedi. Doğruluğuna inandığı hedeflerden asla vazgeçmedi. Bunu savaş meydanlarında da siyasi hayatında da birçok kez ortaya koydu. Milletine duyduğu saygı ve sevgiyi asla kaybetmedi. Türkiye nin çağdaş uygarlık seviyesine ulaşması için büyük çaba sarf etti. Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı nı bir idam mahkûmu olarak tamamladı. Çoğu insanın umutsuzluğa düştüğü günlerde, bütün yokluklara rağmen halkına liderlik ederek Milli Mücadele yi başlattı. Bir ömre sığması neredeyse imkânsız gibi görünen birçok olaya tanık oldu, birçok olayın kahramanı olarak ömrünü adeta nefes nefese tamamladı. Atatürk ün yaşadığı onca olay sağlığının bozulmasına neden oldu. Sağlığı ile ilgili olarak küçük yaşta sıtmaya yakalandığı, 1916 yılından itibaren kronik böbrek hastası olarak yaşadığı bilinmektedir. Hatta I. Dünya Savaşı sırasında Vahdettin le çıktığı Almanya gezisi sonrasında Avusturya da bulunan Karlsbad da tedavi gördü. 1924 ve 1927 yıllarında ise koroner spazm geçirdiği anlaşılmıştır. Atatürk ün Ölümü Mustafa Kemal Atatürk ün siroz hastalığına yakalanmasının ilk belirtileri 1937 yılında ortaya çıktı. Dr. Nihat Reşat Belger tarafından konan ilk tanı, Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp tarafından da onaylandı. Fransa dan davet edilen ünlü hekim Dr. Fissenger de teşhis ve tedavinin doğru olduğunu söyledi. Hekimleri tedavi için mutlak dinlenmesi gerektiğini söyleseler de devlet işlerini yakından takip etmekten uzak durmadı. Hatay Sorunu yla yakından ilgilendi. Mersin ve Adana dolaylarında askeri birlikleri denetledi, tatbikatları izledi. Deniz havasının iyi geleceği söylendiğinden Savarona Yatı satın alındı. Fakat çalışmaktan geri durmadı ve yorgunluk ve hastalık sağlığını iyice bozdu. Yapılan uyarılara Ölümü istemek bir cesaret değildir; ama ölümden korkmak da bir ahmaklıktır şeklinde cevap vermiştir. Atatürk manevi kızı Afet İnan ile Savarona'da 19 Mayıs 1938 tarihinde yapılan kutlamaları Ankara da izledi. Oldukça bitkin olduğu halde gençlerin gösterisini izlemek istedi ve şeref tribününe özel olarak hazırlanan bir asansörle çıkarıldı. 26 Mayıs ta Ankara dan ayrıldı. Sağlığının bozuk olduğu günlerde İstanbul da Romanya Kralı Carol ile yaptığı görüşmede kralın Almanya nın işgal ettiği Çekoslovakya nın Südet bölgesi konusu da görüşüldü. Carol un Çekoslovak Cumhurbaşkanı Beneç in uzlaşmaya yeterince yanaşmadığı şeklindeki eleştirel sözlerine Bir devlet başkanının kendisine emanet edilmiş toprakları terk etmesini nasıl beklersiniz şeklinde karşılık vererek bağımsızlık duygusunun ne kadar güçlü olduğunu ortay koydu. Bursa ve Gemlik te fabrika açılışlarına katılan Atatürk, 29 Haziran 1938 tarihinde bir genel af çıkarılmasını onayladı. 25 Temmuz da durumu ağırlaşınca Savarona dan Dolmabahçe Sarayı na taşındı. 2 Eylül 1938 tarihinde Hatay Devleti nin kurulmasının ertesi günü Bu milli meselemizin dostça önlemlerle olumlu sonuca ulaşmasından dolayı duyulan sevinç yerindedir demiştir. Söylendiğine göre ölümüne kadar geçen hastalık sürecinde sadece 3 Eylül de Hatay ın kuruluşunu öğrendiğinde gülümsemiştir. Çok istediği halde Cumhuriyetin 15. yıl kutlamalarına katılamamıştır. 17 Ekim ve 8 Kasım 1938 tarihlerinde gelen koma nöbetleri sonucu iyice ağırlaşan Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım da hayata gözlerini yumdu. Atatürk ün naaşı 21 Kasım 1938 de Ankara ya getirilerek Etnografya Müzesi nde geçici kabrine defnedildi. 10 Kasım 1953 tarihinde yapımı tamamlanan Anıtkabir e taşındı. 18
Atatürk ün Türkiye Büyük Millet Meclisi ne Mesajı Atatürk, 1 Kasım 1938'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılış töreninde bulunamadı fakat gönderdiği mesaj Başbakan Celâl Bayar tarafından okundu. Bu mesajında özetle; Ülkenin imarı, sağlık hizmetleri ve ekonomi konularındaki faaliyetlere değindi, Gençliğin millî, şuurlu ve modern kültürlü olarak yetişmesi için İstanbul Üniversitesi'nin geliştirilmesi, Ankara Üniversitesi'nin kuruluşunun tamamlanması, Van Gölü civarında bir üniversitenin kurulması için çalışmaların yapılmakta olduğunu, Türk Tarih ve Türk Dil Kurumlarının çalışmalarından memnuniyet duyduğunu, Türk gençliğinin kültürde olduğu gibi spor sahasında da idealine ulaştırılması için Beden Terbiyesi Kanunu'nun uygulamaya konulmasından duyduğu memnuniyeti belirtti. silah arkadaşı olan ve o yıllarda ilişkilerinin bozuk olduğu bilinen İsmet İnönü nün çocuklarının eğitim giderlerini de kendisi karşıladı. Çankaya Köşkü nün ve burada çalışan hizmetlilerinin giderlerini de kişisel hesabından karşılamıştır. İsmet İnönü nün Cumhurbaşkanı Seçilmesi Atatürk ün ölümünün ertesinde yasa gereği TBMM de Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. 11 Kasım 1938 tarihinde tek aday olarak girdiği seçimde İsmet İnönü Türkiye nin 2. Cumhurbaşkanı seçildi. 7. ÜNİTE: MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ Bu sözler Mustafa Kemal Atatürk ün son günlerinde bile ülkesini düşündüğünü ortaya koymaktadır. Atatürk ün Mirası Atatürk ün 1927 yılında cumhurbaşkanı olarak 7.000 lirası olağanüstü ödenek olmak üzere aylık toplam 12.000 lira maaş aldığı bilinmektedir. 1931 yılında 13.186 liraya çıkan maaş, 1938 de vergi kanununda yapılan değişiklikle 9.078 liraya düştü. Hayatını kaybettiğinde İş Bankası emekli hesabında 19.566 lira, tasarruf hesabında da 53.453 lira para bulunmaktaydı. Kendi parasıyla aldığı Ankara daki Gazi Orman Çiftliği ile Silifke, Yalova ve Tarsus ta çiftlikleri vardı. Buralarda denediği modern tarım tekniklerini civardaki köylülere de öğretirdi. Türkiye'nin 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Atatürk ün Ölümü nün Yurtiçi ve Yurtdışındaki Yankıları Atatürk ün ölümü Türkiye'de ve birçok dost ülkede büyük üzüntü yarattı. Dolmabahçe sarayında katafalka konan naşını ziyarete gelen halkın yarattığı izdiham sırasında ne yazık ki 11 kişi hayatını kaybetti. Atatürk ün İstanbul da ve Ankara da yapılan cenaze töreninde 17 ülke özel temsilcisi, 9 ülke de tören birliği gönderdi. İngiliz elçi Sir Percy Loraine in Onun için gerçekten yas tutuluyor. Cenaze töreninde sıradan insanların samimi üzüntüsü kolayca anlaşılıyor sözleri halkın saygı ve sevgisini göstermektedir. Dünya da Mustafa Kemal Atatürk ün ölümü üzerine bazı devlet adamları ve çeşitli basın organları açıklamalar yaptılar. Bunlardan bazıları şöyle idi: Atatürk'ün naaşının Etnoğrafya Müzesi'nden nakli 154.729 dönüm olan arazilerden oluşan malvarlığını 1937 yılında hazineye bağışladı. Diğer yandan İş Bankası nın kuruluşunda kattığı 250.000 liralık paydan kazandığı paralardan Türk Tarih ve Dil Kurumları ile CHP ye belirli oranda pay bıraktı. En önemli Savaşta Türkiye yi kurtaran, savaştan sonra da Türk ulusunu yeniden dirilten Atatürk ün ölümü, yalnız yurdu için değil, Avrupa için de en büyük kayıptır. (Winston Churchill 1938) Kadınlar başka hiçbir ülkede bu kadar hızla ilerlememişlerdir. Bir ulusun bu derece değişmesi, tarihte, gerçekten eşi olmayan bir olaydır. (Daily Telegraph İngiltere) Tarih çok büyükler gördü. İskenderleri, Napolyonları, Washingtonları gördü. Fakat XX. yüzyılda büyüklük rekorunu Atatürk, bu Türkoğlu Türk kırdı. (L İllustration Fransa) Bölüm 1: Atatürk'ün Ölümü 19
7. ÜNİTE: MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ TEST - 2TEST - 1 1. Atatürk ün sağlığının bozuk olduğu halde son günlerinde ilgilenmekten uzak durmadığı dış politika sorunu aşağıdakilerden hangisidir? A) Hatay Sorunu B) Musul Sorunu C) Boğazlar Sorunu D) Sadabat Paktı nın kurulması E) Dış Borçlar Sorunu 2. Atatürk, sağlığı bozuk olduğu halde Bakanlar Kurulu nu toplayarak Türkiye dünyadaki gelişmeleri yakından izlemiştir. Bu durum Atatürk ün aşağıdaki özelliklerinden en çok hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Vatan ve millet sevgisine B) Milli dil ve tarih bilincine C) Akılcılığına D) İleri görüşlülüğüne E) Açık sözlülüğüne Atatürk ün Ölümü 5. Atatürk ün ölümü üzerine Fransa Cumhurbaşkanı Albert Lebrun dile getirdiği Akılcı ve barışçı yöntemlerle gerçekleştirdiği eseri halkların tarihinde izlerini bırakacaktır sözü Atatürk le ilgili, I. çalışmalarının evrensel nitelikli olduğu, II. başka milletler tarafından örnek alınacağı, III. baskı ve zora başvurmadığı yargılarından hangileri için kanıt olabilir? D) I ve II E) I, II ve III 6. Fransız devlet adamı E. Herriot, Atatürk le ilgili Atatürk ün askerlik tarafına hayret etmiyorum. Her meslekte deha sahibi insanlar vardır, buna şaşılamaz. Fakat İsviçre Medeni Kanunu nu kabul etmek ve Türkiye de yürürlüğe koymak! Bu adeta dehanın da üstünde bir şey. Hukuktan anlayan ve insan haklarına inanan biri sıfatıyla söylüyorum. İşte, buna hayranım! Bu sözler Atatürk ün, Bölüm 1: Atatürk'ün Ölümü 3. Atatürk ün ölümü üzerine bir Yunan gazetesinde O nu, hem düşman hem dost olarak tanımış Yunan ulusu, kendisini düşman olarak ne kadar takdir etmişse, bir dost olarak da o kadar sevmişti şeklinde bir yazı yer almıştır. Bu yazı aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilemez? A) Atatürk ün saygı duyulan bir lider olduğuna B) Atatürk zamanında Yunanistan la barış durumunun sağlanamadığına C) Yunanistan la Türkiye nin ilişkilerinde zaman içerisinde değişiklikler yaşandığına D) Toplumlar arasında düşmanlıkların kalıcı olmayabileceğine E) Atatürk ün yaptığı işlerin yurt dışında da takdir edildiğine 4. I. İsmet İnönü II. Fethi Okyar III. Celal Bayar Yukarıdaki devlet adamlarından hangileri Atatürk zamanında başbakanlık görevinde bulunmuştur? D) II ve III E) I, II ve III I. çok yönlü olma, II. çağdaş uygarlığı geçmeyi hedefleme, III. kamuoyunun istek ve taleplerini dikkate almama özelliklerinden hangilerine sahip olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve II E) I, II ve III 7. Atatürk, sağlığının bozulduğu günlerde, Türk halkına çağdaşlaşma yolunda yeni hedefler gösterdiği halde yerine kimin cumhurbaşkanı seçilmesi gerektiği konusunda hiçbir açıklama yapmamıştır. Atatürk ün yerine herhangi birini işaret etmemesi aşağıdakilerden hangisine verdiği öneme kanıt olarak gösterilebilir? A) Cumhurbaşkanlarının görev süresinin dört yıl olarak belirlenmesine B) Çağdaşlaşmanın üniversitelerin yaygınlaştırılarak hızlandırılmasına C) Yasama organının yapacağı seçimde etki altında kalmamasına D) Milletvekillerinin sadece seçildikleri illerin değil bütün ulusun vekili sayılmasına E) İnkılâpların birbirini tamamlayıcı nitelikte olmasına 20