Tarımsal Pazarlama TRA- Bölgesi (Ağrı, Kars, Ardahan ve Iğdır İlleri)'nde Süt Sığırcılığı Yapan İşletmelerin Üretim ve Pazarlama Olanaklarının Araştırılmas ı İ. Yılmaz 1, K. Karadaş, K. Şahin, M. Sarı, K. Önk 1 Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 76000, Iğdır E-posta: isa.yilmaz@igdir.edu.tr ÖZET Bu çalışma TRA Bölgesinde (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı merkez ilçelerde süt sığırcılığı yapan işlemelerinin üretim ve pazarlama olanaklarının araştırılması amacıyla yapılmıştır. İşletmelerle ilgili bilgilerin elde edildiği anket sayısının belirlenmesinde Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kullanılmış ve her ilde 45 (adet) olmak üzere toplam 180 adet işletmeci ile görüşülmüştür. İller bazında yetiştiricilerin %93.3 ünün hayvancılıkla ilgili bir kurs almadıkları, hayvancılığı geleneksel yöntemlerle yaptıkları tespit edilirken, işletme sahiplerinin eğitim durumları ile hayvancılık kursu almaları arasında pozitif ve çok önemli bir ilişki belirlenmiştir (p<0.01). Bölge İşletmelerinde, sütün ortalama satış fiyatı 0.8 TL/kg ve hayvan başına günlük süt üretimi 4.4 kg tespit edilmiştir. Üreticilerin yarıdan fazlası (%51.9) süt fiyatının düşük olduğunu ve ödemelerin zamanında yapılmadığını belirtirken devletten girdi desteği, süt teşviki ve süt fiyatının artırılmasını, bölge üniversitelerinden ise hayvancılık konusunda eğitim faaliyetleri yapmalarını istediklerini ifade etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: TRA- Bölgesi, Süt İşletmesi, Süt Üretimi, Pazarlama Investigation of Possibilities of Production and Marketing of Dairy Farms in the TRA- Region (Agri, Kars, Ardahan and Igdir Provinces) ABS TRACT In this study possibilities of production and marketing of dairy farmers who were registered for Farmer Registration System were invastigated in the TRA System (Agri, Kars, Ardahan and Igdir Provinces). The Method of Simple Random Sampling was used for numbers of interviews which gave data about dairy farms and a total of 180 farmers was interviewed which concicts of 45 farmers in each province. It was understood that 93.3% of farmers did not have any animal husbandry course, they made a traditional livestock way, and there was a significant positive relationship between being situation of education levels and having an animal husbandry course among farmers. They were determined in the farms t hat the average selling price of milk was 0,8 TL/kg and the daily milk production was 4.4 kg per animal. The more than half percent of farmers (51.9%) were complained about low milk selling prices and delayed payments, also they demanded input support, milk incentive support, and higher milk selling prices from the state, and courses about animal husbandry from related univercities. Key Words: TRA Region, Dairy Farm, Milk Production, Marketing 1.GİRİŞ Hayvancılık; insan beslenmesine ve sanayiye sağladığı katkı, sektörde bulunanlara oluşturduğu istihdam ve ortaya koyduğu katma değer ile ülke tarımında önemli bir yere sahiptir. Çoğunlukla bitkisel ve hayvansal üretimin birlikte yapıldığı Türkiye tarım işletmelerinde pazara yönelik uzmanlaşmış işletmeler ile modern hayvancılık yapan işletmelerin oranı %3 civarındadır. Tarım sektörü içinde, genelde hayvansal üretimin özelde ise sığırcılığın önemli bir yeri vardır. Türkiye de tarım işletmelerinin %65,7 sinde büyükbaş hayvan yetiştirilmekte olup.7 milyon işletmede 9.8 milyon büyükbaş hayvan bulunmaktadır. İşletme başına ortalama büyükbaş hayvan sayısı 3.63 adettir (Yener ve ark.,1996; Demirbaş 1999; Anonim 003; Anonim 005). Türkiye, Avrupa ülkesi arasında büyükbaş hayvan varlığı bakımından dördüncü sırada olmasına karşın, inek sütü üretiminde 6., sığır eti üretiminde ise 8. sıradadır (Anonim 004). Türkiye Avrupa ülkelerine göre hayvan başına ortalama süt ve et üretimi bakımından oldukça düşük verim düzeyine sahiptir. Cumhuriyetle başlatılan ve 1963 te planlı dönemle sürdürülen hayvan ıslahı ve hayvansal üretimi artırmaya yönelik tüm çabalara rağmen yeterli verimlilik düzeyine ulaşılamamış olup ortalama süt verim düzeyi 1688 kg/yıl/inek ve et (karkas ağırlığı) verimi 171 kg/baş olarak belirlenmiştir (Yavuz ve ark., 003). Avrupa da ise hayvan başına süt verimi 5580 kg ve karkas verimi 5.8 kg dır (Anonymus 014). Verimlilikteki bu düşük düzeyin en önemli sebepleri arasında bakım besleme, çevresel faktörler ve mevcut sığır popülasyonunun genetik kompozisyonu sıralanabilir. TRA- Bölgesi (Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan) ekolojik şartları ve doğal yapısı itibariyle hayvancılığa uygun olup, birçok sektöre hammadde sağlamasının yanında kırsal kesimden büyük kentlere göç etmeyi önlemekte ve bu bakımdan bölge için stratejik bir öneme sahip olmaktadır. TRA- Bölgesi sığır varlığı, kültür ırkı sığır sayısı, sağmal hayvan sayısı ve üretilen süt miktarı açısından önemli bir yere sahiptir. TRA Bölgesinin Yüzölçümü 30193.76 kilometrekare ve yem bitkisi ekilişi 59619 ha dır (Anonim 014a). Yüzölçümü ve yem bitkisi ekiliş alanı yapısı itibariyle TRA bölgesinin önemli bir hayvancılık potansiyeline sahip olduğu açıktır. 01 yılı itibariyle; büyükbaş hayvan sayısı bakımından Türkiye de %8.9 lik bir orana sahip iken (146769 baş), küçükbaş hayvan sayısı bakımından da %15.4 lük (30918 baş) bir yere sahiptir. TRA- bölgesi sağılan hayvan sayısı ve 148
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun süt üretimi bakımında Türkiye de sırasıyla %7.3 ve 7.8 lik bir orana sahip iken, kesilen hayvan sayısı ve kırmızı et üretimi bakımından da sırasıyla %10.8 ve %0.8 lik bir paya sahiptir. Ülkemizde sığırcılığının mevcut durumu, sorunları ve çözüm önerilerine ilişkin yapılan çalışmalarda, yetiştiricilerin yaşlı, eğitim ve hayvancılıkla ilgili kurs alma durumlarının düşük, yem bitkileri ekilişlerin in işletmedeki hayvanın kaba yem ihtiyacını karşılamada yetersiz, bakım ve besleme konularında bilinçsiz uygulama, sağımda ve sütün muhafazasında hijyen kurallarına dikkat etmeme, örgütlenme ve pazarlama konularında yetersiz kaldığını belirlemişlerdir (Şahin ve ark., 001; Koyubenbe, 005; Yılmaz, 005; Boz, 013). Bu çalışmada, TRA- Bölgesinde (Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan) yıllar itibariyle büyükbaş hayvan varlığı ve değişimi ile süt üretimini ortaya koyarak, hayvancılığın TRA- Bölgesindeki mevcut durumu, sorunları ve çözüm önerileri ile birlikte geliştirme olanakları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca TRA - Bölgesinde süt sığırcılığ ı yapan işletmelerin yetiştirme, üretim ve pazarlama problemlerinin belirlenmesi ve çözüm önerilerinin getirilmes i ile süt sığırcılığının geliştirilmesi hedeflenmiştir..materyal METOD.1. Materyal ve Metod Bu çalışmanın ana materyalini TRA- Bölgesi nde (Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan) ÇKS sistemine kayıtlı merkez ilçelerde süt sığırcılığı yapan tarım işletmelerinden Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemine göre 180 adet işletmeden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmaktadır. n NS (1) ( N 1) d S t t n=örnek hacmi S=standart sapma t= güven sınırları N=örnekleme çerçevesine ait toplam birim sayısı D=kabul edilebilir hata payı n 049*6,3 (048)*0,74 *1,65 6,3 *1,65 180 Hesaplanan örnek sayısı TRA bölgesindeki illere eşit olarak dağıtılmış ve her il de 45 er adet anket yapılarak değerlendirilmiştir. Gerek anket yoluyla gerekse kurum kayıtlarından yararlanılarak elde edilen bilgiler Excel hesap tablosu programı yardımıyla düzenlenerek analize hazır hale getirilmişlerdir. Farklı özellikler bakımından TRA - Bölgesinde faaliyet gösteren işletmelerin karşılaştırılması yapılırken sürekli ve normal dağılıma sahip özelliklerd e Grup Karşılaştırması (t-test) veya Varyans Analizi testlerinden yararlanılmıştır. Sayılarak iki boyutlu tablolarda özetlenebilen özellikler için bulgular sayı ve yüzdelik olarak ifade edilmiş ve analitik değerlendirmede genelde testi kullanılmıştır (Yıldız ve Bircan 1991; Kartal, 1998;Orhan ve ark., 004). 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Süt sığırcılığında başarılı olabilmek için süt ineklerinin bakım, besleme, barınakların temizliği ve hijyen şartlarında üretim yapacak kalifiye aile işgücüne ihtiyaç vardır. Bu nedenle araştırma kapsamında incelenen TRA - Bölgesi süt üreten ve satan işletme sahiplerinin yaş, eğitim öğretim ve meslek kursu alma durumları sorgulanmış ve elde edilen bulgular Çizelge 3.1 de özetlenmiştir. Çizelge 3.1 incelendiğinde TRA- bölgesi işletme sahiplerinin yaş ortalaması 47.55 olarak belirlenirken iller arasındaki işletme sahiplerinin yaş farkları istatistiksel olarak anlamlı (P<0.01) bulunmuştur. Tarımsal işletmecilik açısından ele alındığında Erkek İş Birimi (EİB) cinsinden 15-49 arası yaş grubu 1 EİB olarak değerlendirildiğinden (Karagölge, 001) ve işletme sahiplerinin yaş ortalamalarının da bu yaş grubunun sonunda olması işletme sahiplerinin yaşlı kişilerden oluştuğunu ve bölgedeki gençlerin süt üretimi ile ilgilenmediklerini göstermektedir. Daha genç nüfusun süt üretimine katılması için eğitici ve özendirici teşvikler yapılmalıdır. TRA- Bölgesi İşletme sahiplerinin öğrenim düzeyleri incelenmiş ve yetiştiricilerin öğrenim düzeyleri, Okuryazar değil, Okuryazar, Orta Öğretim ve Lise + şeklinde gruplandırılmıştır (Çizelge 3.). Okuryazar olan 149
Tarımsal Pazarlama işletme sahiplerinin öğrenim düzeyinin illere göre dağılımındaki benzerlik testi ile analiz edilmiş ve dağılımın benzer olduğu bulunmuştur. Çizelge 3.1. İşletme sahiplerinin illeri ile yaşları arasındaki bazı istatistikler. İLLER N x S x Minimum Maximum F P * Ağrı 45 51.53 1.635 3 91 Ardahan 45 43.71 1.907 0 65 Iğdır 45 47.84 1.50 5 66 3.770 0.01 Kars 45 47.11 1.518 7 7 Genel 180 47.55 0.845 0 91 *: P<0.01 olduğundan anlamlı bulunmuştur. Yetiştiricilerin illere göre, en büyük oranda ortaöğretim (%5.) düzeyinde eğitim aldıkları tespit edilmiştir. Bunu Lise+ (%3.3) öğrenim düzeyi grubu takip etmiştir. Okuryazar olup, diplomaya sahip olmayan işletme sahipleri ise (%0.0) üçüncü grubu oluşturmuştur. Okuryazar olmayanlar da %4.4 lük bir kısmı teşkil etmişlerdir. Genel olarak işletme sahiplerinin okur-yazarlık durumu değerlendirildiğinde ise, %95.6 sının okur-yazar durumda olduğu belirlenmiştir. Çizelge 3.. İşletme sahiplerinin öğrenim durumu dağılımı ve istatistiksel analiz sonuçları. Eğitim Durumları İller N/% Okuryazar Okur-yazar Orta değil Diploma yok Öğretim Lise+ TOPLAM Ağrı n 1 11 8 5 45 %. 4.4 (5.0) 6. (63.6) 11.1 (11.4) 100.0 Ardahan n 1 10 6 8 45 %.. (.7) 57.8 (59.1) 17.8 (18.) 100.0 Iğdır n 1 10 1 13 45 %.. (.7) 46.7 (47.7) 8.9 (9.5) 100.0 Kars n 5 5 19 16 45 % 11.1 11.1 (1.5) 4. (47.5) 35.6 (40.0) 100.0 GENEL n 8 36 94 4 180 % 4.4 0.0 (0.9) 5. (54.7) 3.3 (4.4) 100.0 = 11.634, P= 0.071; ( ): içindeki değerler okuma ve yazması olan işletme sahiplerine ait oranı göstermektedir. TRA- Bölgesi işletme sahiplerinin hayvancılık kursu alma durumları incelenmiş; kurs almamış, sadece hayvancılık kursu almış ve diğer kurs almış şeklinde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma kapsamında elde edilen bilgiler Çizelge 3.3 te özetlenmiştir. Bu sonuçlara göre, iller bazında yetiştiricilerin %93.3 ünün hayvancılıkla ilgili bir kurs almadıkları, hayvancılığı geleneksel yöntemlerle yaptıkları, hayvan bakım, besleme ve yetiştiriciliği konusuna yeterli teknik bilgiye sahip olmadıkları ifade edilebilir. Buna göre işletme sahiplerine hayvan yetiştiriciliği konusunda eğitim seminerleri verilmelidir. Çizelge 3.3. İşletme sahiplerinin kurs durumu dağılımı ve istatistiksel analiz sonuçları. İller N/% Kurs alma durumları Hayvancılık Kurs Almamış Diğer Kurslar TOPLAM Ağrı n 0 45 0 45 % 0.0 100.0 0.0 100.0 Ardahan n 3 39 3 45 % 6.7 86.7 6.7 100.0 Iğdır n 3 41 1 45 % 6.7 91.1. 100.0 Kars n 0 44 1 45 % 0.0 97.8. 100.0 GENEL N 6 169 5 180 % 3.3 93.9.8 100.0 1430
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun Çizelge 3.4. İşletme sahiplerinin eğitim durumu ile hayvancılık kursu alması arasındaki ilişki. Varyans Analizi b Kareler Model Toplamı SD Kareler Ortalaması F P Regresyon 6.146 1 6.146 11.78 0.001 a 1 Hata 9.849 178 0.5 Toplam 98.994 179 a. Bağımsız Değişken: Eğitim durumu b. Bağımlı Değişken: Kurs durumu Çizelge 3.4 de görüldüğü gibi işletme sahiplerinin eğitim durumları ile hayvancılık kursu almaları arasında pozitif ve çok önemli ilişki belirlenmiş olup (p<0.01), hayvancılık konusunda kurs alan kişilerin eğitimli oldukları anlaşılmaktadır. Çalışmada işletme tipleri incelenmiş olup, işletmelerin %16.7 sinin (n=30) yalnız hayv ansal üretim yaptığı, % 83.3 ünün (n=150) ise hem hayvansal hem de bitkisel üretim yaptıkları tespit edilmiştir. TRA- Bölgesi İşletmelerinde, sütün ortalama satış fiyatı 0.8 TL/kg, işletme başına ortalama sağılan hayvan sayısı 8 adet, günlük ortalama süt üretimi 35 kg, hayvan başına günlük süt üretimi 4.4 kg belirlenirken bu oran Türkiye deki hayvan başına ortalama süt veriminden (9.6 kg) düşüktür (Anonim 014b). İşletmelerin %46.7 si sütünü sabah ve akşam olmak üzere günde iki defa pazarlarken işletmelerin %53.3 ü ise sütlerini biriktirerek günde bir defa pazarladıkları belirlenmiştir. Bu durum süt içerisinde mikroorganizma sayısının artmasına ve süt kalitesinin düşmesine sebep olabilmektedir. Bölge işletmelerinin çiğ sütü pazarlama şekli sorulduğunda ürünün üreticiden tüketiciye ulaşım aşamaları Çizelge 3.5 de verilmiştir. Çizelge 3.5. Bölge işletmelerinin çiğ sütü pazarlama zinciri. Pazarlama zinciri İşletme sayısı (n) % Üretici tüketici 34 19.0 Üretici perakendeci tüketici 6 14.3 Üretici toplayıcı işleyici tüketici 36 0.0 Üretici toplayıcı işleyici perakendeci tüketici 84 46.7 Üreticilerin %19 u çiğ sütü doğrudan tüketicilere pazarlarken %81 i aracılar yoluyla pazarlamaktadır. Bölgedeki süt üreticilerinin faaliyetlerini daha karlı ve sürdürülebilir şekilde yapabilmeleri için süt işleme tesislerinden ve devletten beklentileri sorulmuş ve üreticilerin bu konudaki düşünceleri Çizelge 3.6 ve Çizelge 3.7 de özetlenmiştir. Çizelge 3.6. Bölge işletmelerinin süt işletme tesislerinden beklentileri. Beklenti Çeşidi İşletme sayısı (n) % Sütün yüksek fiyata, peşin ve zamanında alınması 93 51.9 Herhangi öneri belirtilmemiş 38 1.1 Köylerde yeterli donanıma sahip süt toplama merkezlerinin kurulması 8 15.7 Avans sisteminin kaldırılması 9 5.0 Sütün kalitesine göre fiyatının belirlenmesi 6 3.4 Süt işleyen tesislerin üretim kapasitelerinin artırılması 4.3 Çizelge 3.6 da değerlendirildiğine Üreticilerin yarıdan fazlası (%51.9) süt fiyatının düşük olduğunu ve ödemelerin zamanında yapılmadığını belirtirken %1.1 i herhangi öneri belirtmemiş, %15.7 si köylerinde süt toplama merkezlerinin kurulmasını istemiş, %10.7 si ise tesislerin üretim kapasitesinin artırılmasını, kaliteye göre fiyat belirlenmesini ve avans sisteminin kaldırılmasını önermişlerdir. Çizelge 3.7. Bölge işletmelerinin devletten beklentileri. Beklenti Çeşidi İşletme sayısı (n) % Girdi desteğinin artırılması 70 39.1 Beklentim yok 30 16.7 Eğitim, kredi, pazarlama, süt toplama merkezi ve kooperatif kurulması 9 15.1 Teşvik, prim ödeme miktarı artırılsın 1 1. Taban fiyatla devlet sütü alsın 17 9.6 Süt fiyatının artırılması 13 7.3 1431
Tarımsal Pazarlama Diğer taraftan süt üreticilerinin devletten beklentileri değerlendirildiğinde; %39.1 i girdi desteği (yem, ahır yapımı, süt sağım üniteleri vs.) sağlanmasını istemiş, % 16.7 si herhangi beklenti belirtmemiş, %1. si teşvik ve prim ödeme miktarının artırılmasını ve diğerleri ise süt fiyatının artırılması, taban fiyat uygulaması, eğitim, kredi ve pazarlama kolaylığının sağlanması ve kooperatif kurulmasını istemişlerdir. İşletmelerin %80 i (144 işletme) sütü plastik kovalarla pazarlamakta olup, bu durum süt hijyeni açısından olumsuzluklar ortaya çıkarabilmektedir. Sütün sağımdan satışa kadar ki muhafaza yöntemleri sorulmuş ve alınan cevaplar çizelge 3.8 de verilmiştir. Çizelge 3.8. Sütün satışa kadarki muhafaza yöntemleri. Muhafaza Yöntemleri İşletme sayısı (n) % Soğutucularda (buzdolabı, derin dondurucu vb.) muhafaza 117 65.0 Herhangi soğutucu kullanmıyor 44 4.4 Süt içerisine çeşitli kaplarlar içinde buz kalıpları koyma 19 10.6 Üreticilerin yaklaşık % 75.0 ının sütü satmadan önce farklı yöntemlerle soğutmaları, sütün soğuk zincirde muhafazasını sağlanmakta olup süt içerisinde kaliteyi düşürecek mikroorganizmaların oluşmasını engellemesi bakımından önemlidir. Sağımın nasıl yapıldığı belirlenmeye çalışılmış ve çiftçilerin %65.0 ının (117 çiftçi) elle sağım yaptığı, %35 ının (63 çiftçi) ise makineyle sağım yaptıkları belirlenmiştir. Sağımdan önce meme temizliğine dikkat edilip edilmemesi sorulmuş %9. si (166 çiftçi) evet derken %7.8 i (14 çiftçi) ise hayır demiştir. Sağım öncesi mastitis kontrolü yapılıp yapılmadığı incelenmiş ve 108 çiftçinin (%60) kontrol yapmadığı ve 7 çiftçinin (%40) kontrol yaptıkları belirlenmiştir. İşletme gelirini artırmak amacıyla üreticilerin %60.0 ı süt ineği sayısını artırmay ı düşünmelerine karşın %40 ı ise düşünmemektedir. Süt ineği sayısını artırmayı düşünenlerin nedenleri (%50.6) işletme gelirinin artırılması, (%8.3) buzağı üretimi, işletmenin genişletilmesi ve mecburiyet olup bazı üreticiler (%41.1) ise bu konuda kararsız kalmışlarıdır. Üreticilerin hayvan sayısını artırmayı düşünmeme sebepleri de çizelge 3.9 da verilmiştir. Çizelge 3.9. Üreticilerin hayvan sayısını artırmayı düşünmeme sebepleri Hayvan sayısını artırmayı düşünmeme sebepleri Üretici sayısı % Herhangi sebep belirtmemiş 50 7.8 Verim düşük 4 3.3 Hayvansal üretim zorluğu 7 15.1 Ürün ucuz 1 11.7 Girdi Pahalı 16 9.0 Hayvansal ürün pazarlama problemi 14 7.5 İşletme kapasitesinin düşüklüğü 10 5.6 Üniversiteden beklenti olup olmadığı sorulmuş ve 113 kişi (%6.8) hayır derken 67 kişi (%37.) evet demiştir. Evet diyenleri isteklerinin ne olduğu sorulduğunda ise 57 kişi (%85.1) eğitim ve 10 kişi (%14.9) proje hazırlanmasını istemiştir. 4. SONUÇ TRA- Bölgesi işletme sahiplerinin yaş ortalaması 47.55 olarak belirlenirken iller arasındaki işletme sahiplerinin yaş farkları istatistiksel olarak anlamlı (P<0.01) bulunmuştur. Yetiştiricilerin illere göre, en büyük oranda ortaöğretim (%5.) düzeyinde eğitim aldıkları tespit edilmiştir. Bunu Lise+ (%3.3) öğrenim düzeyi grubu takip etmiştir. Okuryazar olup, diplomaya sahip olmayan işletme sahipleri ise (%0.0) üçüncü grubu oluşturmuştur. İller bazında yetiştiricilerin %93.3 ünün hayvancılıkla ilgili bir kurs almadıkları, hayvancılığı geleneksel yöntemlerle yaptıkları, hayvan bakım, besleme ve yetiştiriciliği konusuna yeterli teknik bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir. İşletme sahiplerinin eğitim durumları ile hayvancılık kursu almaları arasında pozitif ve çok önemli ilişki belirlenmiştir (p<0.01). İşletmelerin %16.7 sinin (n=30) yalnız hayvansal üretim yaptığı, %83.3 ünün (n=150) ise hem hayvansal hem de bitkisel üretim yaptıkları tespit edilmiştir. TRA- Bölgesi İşletmelerinde, sütün ortalama satış fiyatı 0.8 TL/kg, işletme başına ortalama sağılan hayvan sayısı 8 adet, günlük ortalama süt üretimi 35 kg, hayvan başına günlük süt üretimi 4.4 kg bulunmuştur. Çiftçilerin %65.0 ı (117 çiftçi) elle sağım yaparken, %35.0 ı (63 çiftçi) ise makiney le sağım yapmakta, 166 çiftçi (%9.) sağımdan önce meme temizliğine dikkat etmekte ve 7 çiftçi (%40) mastitis kontrolü yapmaktadırlar. Üreticilerin %75.0 ı sütü satmadan önce farklı yöntemlerle soğutmaktadırlar. 143
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun İşletmelerin %80 i (n=144 ) sütü plastik kovalarla pazarlamaktadırlar. Üreticilerin % 19 u çiğ sütü doğrudan, %81 i ise aracılar yoluyla pazarlamaktadır. Üreticilerin yarıdan fazlası (%51.9) süt fiyatının düşük olduğunu ve ödemelerin zamanında yapılmadığını belirtirken %1.1 i herhangi öneri belirtmemiş, %15.7 si köylerinde süt toplama merkezlerinin kurulmasını istemiş, %10.7 si ise tesislerin üretim kapasitesinin artırılmasını, kaliteye göre fiyat belirlenmesini ve avans sisteminin kaldırılmasını önermişlerdir. Süt üreticilerinin; %39.1 i girdi desteği (yem, ah ır yapımı, süt sağım üniteleri vs.), %1. si teşvik ve prim ödeme miktarının artırılmasını ve diğerleri ise (%48.7) süt fiyatının artırılması, taban fiyat uygulaması, eğitim, kredi ve pazarlama kolaylığının sağlanması ve kooperatif kurulmasını devletten beklemektedirler. Çiftçilerin %85.1 i (n=57) üniversitelerden eğitim ve %14.9 u (n=10) ise proje hazırlanmasını istemişlerdir. 5. KAYNAKLAR Anonim 014b. TUİK, hayvancılık istatistikleri, http://tuikapp.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik/ [Ulaşım: 9 Mayıs 014]. Anonim, 003. Tarımsal Yapı ve Üretim. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları. Ankara Anonim, 005. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İstatistikleri. http://www.tarim.gov.tr/[ulaşım: 15 Ocak 005]. Anonim, 014a. TUİK, seçilmiş göstergelerle Türkiye, http://www.tuik.gov.tr/ilgostergeleri/index.html/ [Ulaşım: 9 Mayıs 014]. Anonymus, 014. FAO, hayvansal üretim istatistikleri http://faostat.fao.org/site/569/desktopdefault.aspx?pageid=569/ [Ulaşım: 9 Mayıs 014]. Boz, İ., 013. Doğu Akdeniz Bölgesi nde süt sığırcılığı yapan işletmelerin yapısı, sorunları ve çözüm önerileri. KSÜ Doğa Bil. Derg., 16(1), 013. Kahramanmaraş. Demirbaş, N. 1999. Türkiye hayvancılığı geliştirme projesinin kırmızı et ve et ürünleri sanayi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi. 1-4 Eylül. İzmir. Karagölge, C. 001. Tarımsal İşletmecilik. Tarım İşletmelerinin Analizi ve Planlanması. Atatürk Üniversitesi Yayınları No:87, Ziraat Fakültesi No:36, Ders Kitapları Seri No:74, Erzurum. Kartal, M. 1998. Bilimsel Araştırmalarda Hipotez Testleri. Parametrik ve Nonparametrik Teknikler. Şafak Yayınevi.,. Baskı. Erzurum. Koyubende, N. 005. İzmir ili ödemiş ilçesinde süt sığırcılığının geliştirilmesi olanakları üzerine bir araştırma. Hayvansal Üretim 46 (1):8-13, 005. Orhan, H., Efe, E., Şahin, M. 004. SAS Yazılımı ile istatistiksel analizler, Kahramanmaraş. Şahin, K., Gül, A., Koç, B. ve Dağıstan, E. 001., Adana ilinde entansif süt sığırcılığı üretim ekonomisi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, J. Agric. Sci., 11():19-. Yavuz, F., Akbulut, Ö. ve Keskin, A. 003. Türkiye sığırcılık sektöründe ıslah ve destekleme politikalarının etkinliği üzerine bir araştırma. Türk Journal Vet. Anim Sci. 7, 645-650. Yener, M.S., Akman, S. ve Kaya, A. 1996. Türkiye de sığırcılığın temel sorunları ve çözüm önerileri. Hayvancılık 96 Ulusal Kongresi, 18-0 Eylül, İzmir. Yıldız, N., Bircan, H. 1991. Uygulamalı İstatistik. Atatürk Üniversitesi Yayınları No:704, Erzurum. Yılmaz, İ. 005. Erzurum ilinde farklı kaynaklardan getirilen kültür ırkı sığırlarla yapılan yetiştiriciliğin analizi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Erzurum. 1433