TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİK POLİTİKALARININ ROLÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ

TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİK POLİTİKALARININ ROLÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ Sırrı UYANIK sirriuyanik@yahoo.com Ayşegül UÇKUN aysegul.uckun@karatay.edu.tr KTO Karatay Üniversitesi ÖZET Son on yılda ~ %7 lik bir enerji talebi artışı ile gelişmekte olan bir ekonomi ve hızla büyüyen bir enerji pazarı olarak Türkiye, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesine çok önem vermektedir. 2011 yılında, Yenilenebilir Enerji Teşvik Kanununda yapılan somut değişikliklerle bu önem vurgulanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye de yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişiminde yenilenebilir enerji destek programlarının ve yönetmeliğin etkilerini değerlendirmek, yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelini analiz etmek ve geçmişten günümüze nasıl kullanıldığına yönelik bir değerlendirme yapmak ve bu çok önemli alanda temel konuların ve zorlukların tartışılmasına katkıda bulunmak için sonuçlar çıkarmaktır. Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir enerji kaynakları, teşvik mekanizmaları, enerji talebi, politika etkileri ASSESSING THE ROLE OF RENEWABLE ENERGY PROMOTION POLICIES IN TURKEY Turkey, as an emerging economy and fast-growing energy market, with an energy demand growth of ~ 7% in the last decade, has placed significant emphasis on the development of its renewable energy sources. This emphasis has been further reiterated by tangible amendments in the Renewable Energy Promotion Law in 2011. The aim of this paper is thus to assess the effects of this renewable support schemes and Regulation on the development of renewable energy in Turkey, analyze the potential and evaluate the realization of the renewable sources so far and draw conclusions in order to be able to contribute the discussion of key issues and challenges in this very important field. Keywords: Renewable energy sources, incentive schemes, energy demand, policy effect 1379

1. GİRİŞ Günümüzde enerji, tüm dünya ülkelerindeki en önemli konu başlıklarından birisidir. Özellikle de enerji temini, enerji güvenliği ve iklim değişikliği sorunlarının temel çözümlerinden biri olarak, yenilenebilir enerji kaynakları görülmekte ve her geçen gün artan dünya nüfusu ve hızlı sanayileşmeye bağlı olarak artan enerji tüketimi, yeni enerji kaynaklarının enerji tedarik sürecinde büyüyen bir yer elde etmesini zorunlu hale getirmektedir. 2014 yılı sonu itibarıyla enerji tüketiminin %13,8 i yenilenebilir enerji kaynaklarından, %86,2 si ise fosil yakıtlardan sağlanmaktadır (BP, 2015). Artan enerji tüketiminin sonucu olarak da fosil yakıt rezervleri azalmaktadır. Bu nedenle, tüm dünyada yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesine yönelik çabalar gün geçtikçe artmaktadır. Yenilenebilir enerji, en basit tanımıyla, pratik olarak sınırsız varsayılan, sürekli ve tekrar tekrar kullanılabilen enerjidir ve yenilenebilir enerji kaynakları temel olarak, güneş enerjisi, jeotermal, rüzgâr enerjisi, hidroelektrik ve biyogazdan oluşmaktadır. Yenilenebilir enerjinin ortaya çıkışı 1900 lü yıllara dayanmaktadır. Özellikle 1973 petrol krizinin ardından, petrol temininde aksamanın olması, dışa bağımlı olan ülkelerin artan petrol fiyatları karşısında zor durumda kalmaları, ülkeleri yenilenebilir enerji kaynaklarına yönlendirmiştir. Türkiye nin de yenilenebilir enerjiye geçişi 1980 li yıllara dayanmaktadır. Beşinci kalkınma planında (1985-1989), enerji hammaddelerinin arama ve üretiminde kamu dışı kaynaklardan yararlanılmaya çalışılması, bu konuda özel sektör ve yabancı sermaye girişimlerini ve yenilenebilir enerji kaynaklarından (güneş, jeotermal ve biyogaz başta olmak üzere) kısa sürede yararlanmak üzere gerekli girişimleri destekleme hedefi koyulmuştur (Devlet Planlama Teşkilatı, 1984). Mevcut durumda, yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulum maliyetleri ciddi ölçüde düşüş göstermiştir. Fotovoltaik panellerin kurulum maliyeti 2010-2014 yılları arasında yarıya indirilmiş, bu nedenle şebeke ölçeğinde giderek rekabetçi konuma gelmiştir. 2014 yılında, fotovoltaik panellerin fiyatı 2009 a göre yaklaşık %75 daha azdır. Rüzgar ve güneş panellerinin verimliliği artarken, kara üstündeki (onshore) kurulum maliyetleri düşmeye devam etmekte ve biyogaz, jeotermal ve hidroelektrik düşük maliyetli elektrik sağlamaktadır (IRENA, 2015). Bu durum da, yenilenebilir enerjilerin fosil yakıtlar karşısında ekonomik rekabet gücünü yükseltmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı, Türkiye de yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişiminde yenilenebilir enerji destek programlarının ve yönetmeliğin etkilerini değerlendirmek, yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelini analiz etmek ve geçmişten günümüze nasıl kullanıldığına yönelik bir değerlendirme yapmak ve bu çok önemli alanda temel konuların ve zorlukların tartışılmasına katkıda bulunmak için sonuçlar çıkarmaktır. 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ İLE İLGİLİ DÜNYADAKİ SON GELİŞMELER Yenilenebilir enerjiler çoğu ülkede özellikle son on yıldır teşvik edilmektedir. Yenilenebilir enerjinin teşvik edilmesinin birkaç nedeni bulunmaktadır. Bunlardan ilki, fosil yakıtların bir gün bitecek olmasıdır. Bu nedenle, tüm dünyada yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesine yönelik çabalar gün geçtikçe artmaktadır. İkinci neden, ülkelerin enerjide olan dışa bağımlılıklarının azaltılmasında yenilenebilir enerji kaynakları, çözüm yollarından birisi olarak gözükmektedir. Özellikle 1973 petrol krizinin ardından, petrol temininde aksamanın olması, dışa bağımlı olan ülkelerin artan petrol fiyatları karşısında zor 1380

durumda kalmaları, ülkeleri yenilenebilir enerji kaynaklarına yönlendirmiştir. Diğer bir neden ise, yenilenebilir enerji kaynakları ile çalışan santraller 7/24 çalışabilen santraller değildir, iklim koşullarına bağlı olarak üretim miktarı sürekli değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle, yatırımcıları piyasaya çekmek için alım garantisi gibi teşvik politikalarının olması önem arz etmektedir. Bir başka neden ise, küresel ısınmadır. Sera gazı salınımına sebep olan fosil yakıtlar nedeniyle hava sıcaklıklarının artması yani küresel ısınmanın meydana gelmesi, dünya için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Bu nedenle, küresel ısınma ülkeleri yenilenebilir enerji kaynaklarına itmektedir. Piyasalar daha küresel hale geldikçe, yenilenebilir enerji endüstrisi esnekliğini artırmakta, ürünlerini çeşitlendirmekte ve küresel tedarik zincirlerini geliştirmektedir. Özellikle güneş ve rüzgar enerjisi zor yıllar geçirmiş, ancak 2013 ün sonlarına doğru çoğu fotovoltaik panel (güneş paneli) ve rüzgar türbini üreticileri yeniden karlılık oranlarını artırmaya başlamışlardır. 2014 yılında, hidroelektrik enerji yaklaşık %4 büyüyerek 1,055 Giga Watt (GW) güç kapasitesine yükselirken, diğer yenilebilir enerji kaynak kapasitesi %18 büyüyerek 660 GW seviyesine ulaşmıştır. Dünya genelinde rüzgar ve güneş enerjisi kapasite artırımı, hidroelektriğin kapasite artırımından fazla olmuştur. Günümüzde, ülkelerin enerji politikalarında yenilenebilir enerji kaynaklarının yeri ve önemi giderek artmaktadır. Avrupa Birliği (AB), 2020 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranını %20 oranında artırma hedefi koymuştur (European Commission, 2010). 2014 yılı sonu itibarıyla AB nin yenilenebilir enerji kurulu gücü (hidro hariç) 255 GW a ulaşmıştır. AB içinde, üretim kapasite artışının çoğunluğunu (%78) yenilenebilir enerjiler oluşturmaktadır. Örneğin, elektrik üretimindeki rüzgar enerjisinin payı Danimarka da %39,1, Portekiz de %27 ye; güneş enerjisinin payı ise İtalya da %7,9, Yunanistan da %7,6 ve Almanya da %7 lere ulaşmıştır (REN21, 2015). ABD, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranının önümüzdeki 25 yıl içinde büyümeye devam edeceğini, ancak 2040 yılına kadar enerji ihtiyacının büyük bir bölümünü yenilenemeyen enerji kaynaklarından karşılayacağını öngörmektedir (EIA, 2015). 2014 yılında yenilenebilir enerjideki gelişmeler büyük ölçüde hükümet politikaları tarafından şekillenmeye devam etmiştir. Bazı ülkelerde yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallere yatırım yapan işletmeciler, Avrupa da yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanan üretim üzerine yeni vergilerin yüklenmesi ya da ABD de üretimdeki vergi indiriminin sona ermesi gibi politika değişikleri ya da belirsizliklerden kaynaklanan zorluklarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Ancak, yenilenebilir enerji konusunda hedef ve politikalara sahip olan ülkelerin sayısı 2014 yılı sonu itibarıyla yeniden bir artış göstermiş ve mevcut hedefler yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranını %100 artırma gibi daha iddialı hale gelmiştir. 2014 yılı sonu itibarıyla en az 164 ülkenin yenilenebilir enerji konusunda hedefleri ve yaklaşık 145 ülkenin ise yenilenebilir enerji teşvik politikaları bulunmaktadır (REN21, 2015). 1381

3. TÜRKİYE NİN ENERJİ PROFİLİ VE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ Türkiye enerji profili fosil yakıtlara bağımlı bir profil çizmektedir. Enerji talebi hızla artan ülkemizin hâlihazırda toplam enerji talebinin yaklaşık %26 sı yerli kaynaklardan, kalan bölümü çeşitlilik arz eden ithal kaynaklardan karşılanmaktadır. Tükettiği toplam enerjinin %73 ünü ithal kaynaklardan temin eden Türkiye, doğalgaz tüketiminin %98 ini ve ham petrolün %90 ını ithalat ile karşılamaktadır. Bu nedenle, Türkiye nin enerji faturası 2014 yılında yaklaşık 55 milyar dolar civarındadır ve enerji ithalatı, toplam ithalatın yaklaşık %22 sini oluşturmaktadır (TÜİK, 2015). Yenilenebilir enerji bakımından ise önemli bir potansiyele sahip olan ülkemiz, jeotermal kapasitesi ile dünyada 14 üncü, güneş enerji kapasitesinde 29 uncu ve rüzgar enerji kapasitesinde 16 ncı sırada yer almaktadır (ETKB, 2014). 2014 yılı sonu itibarıyla, 41.801,8 Mega Watt (MW) ı termik, 404,9 MW ı jeotermal, 23.643,2 MW ı hidrolik, 3.628,7 MW ı rüzgar ve 40,2 MW ı güneş olmak üzere Türkiye toplam kurulu gücü 69.519,8 MW a ulaşmıştır (TEİAŞ, 2014). 2023 yılına kadar ise yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi içindeki payının en az %30 düzeyinde olması, hidroelektrik potansiyelinin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması, rüzgar enerjisi kurulu gücünün 20.000 MW a çıkarılması ve elektrik enerjisi üretimi için belirlenmiş olan 600 MW lık jeotermal potansiyelinin hepsinin değerlendirilmesi hedeflerini koymuştur (Yüksek Planlama Kurulu, 2009). Türkiye nin birincil enerji üretiminde kaynakların payına bakıldığında, en fazla paya 15,9 bin ton eşdeğer petrol (btep) üretimle %51,3 lük pay ile kömür sahiptir. Kömürün büyük bir bölümünü linyit oluşturmaktadır (15,9 btep kömür üretiminin, 14,8 btep i linyit, 1,1 btep i taş kömürü üretimidir). Daha sonra ise %16,5 lik payla yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar, bioyakıt, jeotermal ve güneş gelmektedir. Hidrolik ise 3,4 btep üretimle birincil enerji üretiminde %11,2 lik bir paya sahip olmaktadır (Şekil 1). Rüzgar-Jeo.- Güneş- Biyoyakıt; %16,5 Odun; %6,9 Diğer; %4,5 Kömür; %51,3 Hidrolik; %11,2 Petrol; %7,9 Doğalgaz; %1,3 Şekil 1. 2014 yılı sonu itibarıyla türkiye birincil enerji üretiminin dağılımı (%) (ETKB, 2014 Yılı Genel Enerji Denge Tablosu (Bin tep), EİGM Raporları) 2014 yılı sonu itibarıyla elektrik üretiminin %79,1 i termik santrallerden, %16,1 i hidroelektrik santrallerinden, %4,3 ü ise jeotermal ve rüzgar santrallerinden sağlanmaktadır. Elektrik enerjisi üretiminde en büyük paya %47,9 luk bir oranla doğal gaz sahiptir. Daha sonra kömür %30,3 ve hidrolik %16,1 payla doğalgazı takip etmektedir. Elektrik üretiminde petrolün payı yok denecek kadar azdır. 2013-2014 yılları arasında, jeotermal ve rüzgar 1382

santrallerinden elektrik üretim miktarı artış gösterirken, hidrolik santrallerden elektrik üretim miktarı yaklaşık olarak %32 azalmıştır (Çizelge 1). Çizelge 1. Elektrik enerjisi üretiminin birincil enerji kaynaklarına göre dağılımı 2013 2014 Artış GWh % GWh % % Kömür 63.786,1 26,6 76.262,7 30,3 19,6 Sıvı Yakıtlar 1.738,8 0,7 2.145,3 0,9 23,4 Doğal Gaz 105.116,3 43,8 120.576,0 47,9 14,7 Yenilenebilir+Atık+Atık 1.171,2 0,5 1.432,6 0,6 22,3 Isı Hidrolik 59.420,5 24,7 40.644,7 16,1-31,6 Jeotermal 1.363,5 0,6 2.364,0 0,9 73,4 Rüzgar 7.557,5 3,1 8.520,1 3,4 12,7 Güneş 17,4 0 Toplam 240.154,0 100 251.962,8 100 4,9 Kaynak: TEİAŞ, 2014 Faaliyet Raporu, s.13. Yıllar itibarıyla yenilenebilir enerji kaynaklı kurulu gücün dağılımına bakıldığında (Çizelge 2), 2005 yılında yürürlüğe giren 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun ardından hidrolik, jeotermal ve rüzgar kaynaklı kurulu güçte bir artış olduğu görülmektedir. 2014 yılı itibarıyla hidrolik kaynaklı kurulu güç 23.643 MW, jeotermal kaynaklı kurulu güç 405 MW ve rüzgar kaynaklı kurulu güç ise 3.630 MW a ulaşmıştır. Çizelge 2. Yenilenebilir enerji kaynaklı kurulu gücün dağılımı (MW) Yıl Hidrolik Jeotermal Rüzgar 2000 11.175,2 17,5 18,9 2001 11.672,9 17,5 18,9 2002 12.240,9 17,5 18,9 2003 12.578,7 15 18,9 2004 12.645,4 15 18,9 2005 12.906,1 15 20,1 2006 13.062,7 22,9 59 2007 13.394,9 22,9 146,3 2008 13.828,6 29,8 363,6 2009 14.553,4 77,2 791,6 2010 15.831,2 94,2 1.320,1 2011 17.137 114 1.729 2012 19.609,4 162,2 2.260,5 2013 22.289 310,8 2.759,6 2014 23.643 405 3.630 Kaynak: ETKB, Genel Enerji Denge Tabloları, EİGM Raporlarından uyarlanmıştır. 1383

4. YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİK KANUNU VE GETİRDİĞİ YENİLİKLER Yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvikine yönelik ilk Kanun olan 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunu 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. 2005 tarihli 5346 sayılı Kanun, 2011 yılında 6094 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değiştirilmiştir. 6094 sayılı Kanun ile teşvik mekanizması değiştirilmiş ve gün öncesi piyasasında entegre olmuş yeni bir destek programı tanıtılmıştır. 6094 sayılı Kanununun yapmış olduğu en önemli değişiklik, YEK destekleme mekanizmasıdır. 5346 sayılı Kanununun 6 ncı maddesi olan Uygulama Esasları maddesi, başlığı ile birlikte değiştirilmiş ve YEK Destekleme Mekanizması adını almıştır. Bunun yanı sıra, 6094 sayılı Kanunla getirilen diğer önemli değişiklikler ise, kaynaklara göre farklı alım garantilerinin getirilmesi (Çizelge 3) ve yerli ekipman üretimini geliştirmeye yönelik ekstra maddi teşvikler sunulmasıdır. Çizelge 3. 6094 Sayılı kanunda belirtilen alım garantisi Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Uygulanacak Fiyatlar (ABD Doları Tesis Tipi Cent/kWh) Hidroelektrik üretim tesisi 7,3 Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi 7,3 Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi 10,5 Biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) 13,3 Güneş enerjisine dayalı üretim tesisi 13,3 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun No: 6094, Resmi Gazete. Not: 6094 sayılı Kanuna ekli I sayılı Cetvelde yer alan fiyatlar, on yıl süre ile uygulanır. 6094 sayılı Kanunun, yerli ekipman üretimini geliştirmeye yönelik ekstra maddi teşvikler sunulmasına ilişkin olarak belirtilen 4. maddesi şu şekildedir: Lisans sahibi tüzel kişilerin bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve/veya elektromekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle; bu Kanuna ekli II sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilir. Bu madde ile Türk firmalarında mevcut üretim potansiyelinin değerlendirilmesi ve yerli ürün kullanımının artırılması hedeflenmektedir. 5. TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİK POLİTİKALARI VE YÖNETMELİĞİN ETKİLERİ Türkiye de yenilenebilir enerji konusunda teşvik politikaları hem kanunlarla hem de kanunların uygulanması için çıkarılan yönetmeliklerle uygulanmaya çalışılmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarıyla ilgili yayımlanmış yönetmelikler Ek-1 de gösterilmektedir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun (EPDK) 2013 yılında yayımlamış olduğu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin 1384

Yönetmelik ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik enerjisi üretiminin teşvik edilmesi amacıyla; üretim lisans sahibi tüzel kişilere yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için Yenilenebilir Enerji Kaynak (YEK) Belgesi ve YEKDEM in kuruluşu ve işleyişine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir (Madde 1). Yönetmeliğe göre, YEK belgesi, lisansı kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynağından üretilebilir elektrik enerjisinin ulusal ve/veya uluslararası piyasalarda satışında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi, lisansı kapsamındaki üretim tesisinde bu Yönetmelik kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisi için YEKDEM kapsamındaki uygulamalardan yararlanılması, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinde üretilen elektrik enerjisinin emisyon ticareti kapsamındaki piyasalarda satışında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için kullanılması amaçlarıyla verilir ifadesi yer almaktadır (Madde 24). Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmeliğin YEK destekleme mekanizması başvurularının sonuçlandırılmasına dair yedinci maddesi hükümleri çerçevesinde YEKDEM den yararlanabilecek olanları içeren Nihai YEK Listesine göre belirlenmiş olan başvuru sayısı ve bunların kaynak bazında gösterimi Çizelge 4 te gösterilmektedir. Çizelge 4. YEKDEM başvuruları Kaynak Bazında (Adet Kapasite) Yıl Başvuru sayısı Hidrolik santral Rüzgar santrali Biyokütle santrali Jeotermal santrali 2011 20 4 9 4 3 2012 78 44 22 4 8 2013 38 14 3 6 15 2014 93 40 21 9 23 2015 234 126 60 34 14 2016 556 388 106 42 20 Kaynak: EPDK, YEKDEM, http://www3.epdk.org.tr/index.php/elektrik-piyasasi/yekdem [Erişim: 12 Mart 2016] den uyarlanmıştır. Çizelge 4 e göre, 2011 yılında yürürlüğe giren 6094 sayılı Kanun un ardından yapılan başvuru sayısı 20 iken, 2016 yılı itibarıyla başvuru sayısı 556 ya ulaşmıştır. 2011 ile 2016 yılları kaynak bazında başvuru sayısı açısından karşılaştırıldığında, başvuru sayısındaki en büyük artışın hidrolik santralde olduğu görülmektedir. Hidrolik santrale yapılan başvuru sayısı yaklaşık 97 kat, rüzgar santraline yapılan başvuru sayısı yaklaşık 12 kat, biyokütle santraline yapılan başvuru sayısı yaklaşık 11 kat ve jeotermal santraline yapılan başvuru sayısı ise yaklaşık 7 kat artış göstermiştir. YEKDEM e yapılan başvuru sayısının artış nedenlerinden birisi olarak Türk lirasının son bir yıl içinde ABD Doları karşısında değer kaybetmesi gösterilebilmektedir. YEKDEM e göre, yatırımcı ürettiği her birim kwh elektriği sabit olarak on yıl boyunca rüzgar ve hidroelektrikte 7,3 dolar cent, jeotermalde 10,5 dolar cent ve biyokütle ve güneşte ise 13,3 dolar cent üzerinden devlete satmaktadır. Bu doğrultuda, YEK desteğinin dolar cent üzerinden ödenmesi ve Türk lirasının da dolar karşısında değer kaybının olması neticesinde yatırımcı açısından YEKDEM daha avantajlı gözükmektedir. YEKDEM e yapılan başvuru sayısının artış göstermesinin nedenlerinden bir diğeri ise, üretilen elektriğin bedeli, arz ve talebe veya elektrik borsasındaki fiyata bakılmaksızın Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) tarafından yatırımcıya ödenmesidir. Bu şekilde, piyasa koşullarından etkilenmemektedir. Ayrıca, yenilenebilir enerji kaynakları ile çalışan santraller 1385

yılın her zamanı aynı verimle çalışan santraller değildir, iklim koşullarına bağlı olarak üretim miktarı sürekli değişkenlik göstermektedir. Yılda 8760 saatin, bakım dönemleri çıkarılırsa, hidrolik santral yaklaşık 4000 saat; rüzgar santrali yaklaşık 3000 saat; güneş santrali ise yaklaşık 2500 saat elektrik üretebilmektedir (NEPUD, 2014). Bu nedenle, üretilen elektriğin zamanına ve piyasadaki arz ve talep durumuna bakılmaksızın ödeme yapılması, yatırımcılar için YEKDEM i cazip hale getirmektedir. 6. SONUÇLAR Son on yılda yenilenebilir enerjilerin gelişimi tüm beklentilerin üstünde bir seyir izlemiştir. Küresel kurulu güç kapasitesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanan üretim büyük ölçüde artmış, yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulum maliyetleri ciddi ölçüde düşüş göstermiş ve destekleyici politikalar dünya çapında yayılmaya devam etmiştir. 2000 li yılların başında yaşanan gelişmeler, küresel ölçekli yenilenebilir enerji yatırımları ve kapasitesine doğru yükselen bir trendin sonucu olduğunu göstermektedir. 2014 yılı sonu itibarıyla, küresel güç kapasitesindeki artışın yaklaşık %58,5 i, küresel enerji tüketiminin ise %13,8 i yenilenebilir enerji kaynaklarından gelmektedir (REN21, 2015). Yenilenebilir enerji teknolojileri, sadece enerji güvenliğini artırmak için bir araç olarak değil aynı zamanda sera gazı emisyonlarını azaltmak ve doğrudan ve dolaylı sosyal faydalar sağlamak için bir yol olarak gözükmektedir (REN21, 2014). Türkiye nin elektrik üretiminin %4,3 ü rüzgar, jeotermal ve güneşten; %16,1 i ise hidroelektrik santrallerinden gelmektedir (TEİAŞ, 2014). Yenilenebilir enerji kaynaklı kurulu güç kapasitesi açısından değerlendirildiğinde, 2005 yılında yürürlüğe giren 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun ardından bir artış olduğu görülmektedir (Tablo 2). 2014 yılı sonu itibarıyla, hidrolik kaynaklı kurulu güç 23.643 MW, jeotermal kaynaklı kurulu güç 405 MW ve rüzgar kaynaklı kurulu güç ise 3.630 MW a ulaşmıştır. Son on yılda ~ %7 lik bir enerji talebi artışı ile gelişmekte olan bir ekonomi ve hızla büyüyen bir enerji pazarı olan Türkiye, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesine çok önem vermekte ve 2011 yılında, Yenilenebilir Enerji Teşvik Kanununda yapılan somut değişikliklerle bu önem vurgulanmaktadır. Bu doğrultuda, yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvikine yönelik ilk Kanun olan 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunu 2005 yılında yürürlüğe girmiş ve 2011 yılında 6094 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değiştirilmiştir. 6094 sayılı Kanun ile teşvik mekanizması değiştirilmiş ve gün öncesi piyasasında entegre olmuş yeni bir destek programı tanıtılmıştır. Bu Kanun kapsamında, yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesis tipine göre alım garantisi ve yerli ekipman üretimini geliştirmeye yönelik ekstra maddi teşvikler belirtilmiştir. Ayrıca, EPDK nın 2013 yılında yayımlamış olduğu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik ile Yenilenebilir Enerji Kaynak (YEK) Belgesi ve YEKDEM in kuruluşu ve işleyişine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Tüm bu Kanun ve Yönetmeliklerin ardından, YEKDEM e yapılan başvurularda net bir artış olduğu görülmektedir. 2011 yılında yürürlüğe giren 6094 sayılı Kanun un ardından yapılan başvuru sayısı 20 iken, 2016 yılı itibarıyla başvuru sayısı 556 ya ulaşmıştır. 2011 ile 2016 yılları kaynak bazında başvuru sayısı açısından karşılaştırıldığında, başvuru sayısındaki en büyük artışın hidrolik santralde olduğu görülmektedir (Tablo 4). Bütün bu gelişmelere rağmen, yenilenebilir enerjinin daha da hızlı artması gerektiğini savunanlar vardır. Bu kaynaklara yatırım yapmak isteyen çok sayıda yatırımcı, kısıtlarla 1386

karşılaşmaktadırlar. Bunun ana nedeni, yatırım taleplerinin yarışmaya tabi tutulması, ya da bir diğer değişle yapılacak yatırım miktarının coğrafi, bölgesel ve ulusal düzeyde (özellikle güneş ve rüzgar kaynakları için) bir üst limitle sınırlanması ve zamana yayılmak istenmesidir. Bunun dayanaklarından biri de; elektrik şebeke ve iletim sisteminin daha fazla yenilenebilir kapasiteyi yönetebilme (kesintililik problemi) esneklik ve yeteneğine henüz kavuşamamış olmasıdır. Öte yandan yarışma için katılım payı da istenmektedir. Bu da projelerin fizibilitelerini olumsuz etkilemektedir. Anılan kısıtlayıcı gelişmelere ve yaşanan ekonomik krizlere rağmen ulaşılan aşamayı başarılı olarak değerlendirmek gerekmektedir. Ancak bu arada yarışma sisteminin ve değerlendirme sürecinin daha verimli ve daha az zaman alıcı şekilde iyileştirilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR BP, Statistical Review of World Energy 2015 Workbook, http://www.bp.com/en/ global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-world-energy.html [Erişim: 29 Şubat 2016]. Devlet Planlama Teşkilatı, 1984. Beşinci Kalkınma Planı. Elektrik Piyasası Kanunu. Kanun No: 4628. Resmi Gazete. EPDK, YEKDEM, http://www3.epdk.org.tr/index.php/elektrik-piyasasi/yekdem [Erişim: 12 Mart 2016]. ETKB, Genel Enerji Denge Tabloları, EİGM Raporları. ETKB, 2014 Yılı Genel Enerji Denge Tablosu (Bin tep), EİGM Raporları. ETKB, 2014. Dünyada ve Türkiye de Enerji Görünümü. Ankara, ss. 12-32. European Commission, 2010. Communication from the Commission Europe 2020: A Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth, Brussels, COM(2010) 2020 final, s. 11. International Renewable Energy Agency (IRENA), 2015. Renewable Power Generation Costs in 2014. s.12. Nükleer Enerji Proje Uygulama Daire Başkanlığı (NEPUD), 2014. Nükleer Güç Santralleri ve Türkiye, Yayın No: 2, s. 9. Renewable Energy Policy Network for the 21st Century (REN21), 2014. Renewables 2014: Global Status Report, s. 5. REN21, 2015. Renewables 2015: Global Status Report, s. 17. TEİAŞ, 2014 Faaliyet Raporu, s. 13. TEİAŞ, 2014 Yılı Türkiye Elektrik İletimi Sektör Raporu, Ankara, s. 2. TÜİK, Fasıllara Göre İthalat, http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1046 [Erişim: 20 Şubat 2016]. U.S. Energy Information Administration (EIA), 2015. Renewable Energy Explained, http://www.eia.gov/energyexplained/index.cfm?page=renewable_home [Erişim: 29 Şubat 2015]. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Mevzuat, http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/y_mevzuat.aspx [Erişim: 5 Mart 2016]. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik. (2013). T.C. Resmi Gazete, 28782, 1 Ekim 2013. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Kanun No: 6094, Resmi Gazete. Yüksek Planlama Kurulu, 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, Karar No: 2009/11, ss.8-9. 1387

Ek-1: Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin yönetmelikler Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği 02.11.2013 Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik 02.10.2013 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve 01.10.2013 Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik Rüzgar Kaynağına Dayalı Elektrik Üretimi Başvurularının Teknik 20.10.2015 Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik Güneş Enerjisine Dayalı Lisans Başvurularının Teknik 01.06.2013 Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik Elektrik Enerjisi Üretimine Yönelik Yenilenebilir Enerji Kaynak 27.11.2013 Alanlarının Belirlenmesi, Derecelendirilmesi, Korunması ve Kullanılmasına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten 19.06.2011 Tesislerde Kullanılan Aksamın Yurtiçinde İmalatı Hakkında Yönetmelik Rüzgar ve Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi Kurmak Üzere 06.12.2013 Yapılan Önlisans Başvurularına İlişkin Yarışma Yönetmeliği Elektrik Enerjisi Üretimine Yönelik Jeotermal Kaynak Alanlarının 14.10.2008 Kullanımına Dair Yönetmelik Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama 11.12.2007 Yönetmeliği Enerji Sektörü Araştırma-Geliştirme Projeleri Destekleme Programına 08.06.2010 (ENAR) Dair Yönetmelik Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Mevzuat, http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/y_mevzuat.aspx [Erişim: 5 Mart 2016]. 1388