Kuruluş Dönemi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı Flash Anlatım Kuruluş Dönemi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı Ders Notu OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ (1300-1453) 1. OSMANLI'DA DEVLET ANLAYIŞI Türkiye Selçuklu Devleti döneminde uç beyliği olarak Söğüt ve Domaniç yöresine yerleşen Osmanlılar, kısa süre içinde Anadolu'nun dışında, Avrupa'da da egemenlik kuran güçlü bir devlet konumuna geldi. Geniş alanlara hâkim olan Osmanlı Devleti, bünyesinde ırk, dil, din ayrımı gözetmeksizin barındırdığı milletleri yüzyıllarca başarıyla yönetti. Bu başarıyı gösterebilen Osmanlı Devleti'nde hükümranlık anlayışı, İslam hukukuna ve eski Türk geleneklerine dayanıyordu. Bu unsurların karışımıyla Osmanlı devlet anlayışı ortaya çıkmıştır. İslam hukukuna göre hâkimiyet, Allah'a aittir. Hükümdar, Allah'ın vekili olarak halkı adaletle yönetmek, yönetilenlerde hükümdarın emirlerine uymak zorundaydı. Türk geleneklerine göre ise İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlara devleti idare etme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılıyordu. Tanrı'nın verdiği siyasi iktidar kut kavramı ile açıklanıyordu. Ayrıca ülke, hanedanın ortak malı sayılır ve hükümdarın oğulları arasında paylaştırılırdı. Bu durum, eski Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarına sebep oluyordu. Osmanlı Devleti'nde ise hükümdarlığa hanedan ailesinden kimin geçeceği konusunda bir kural yoktu. I. Murat'tan itibaren "Ülke hanedanın ortak malıdır." anlayışının yerini "Ülke padişah ve oğullarınındır." anlayışı aldı. Bu uygulamayla taht kavgalarının sınırlandırılması ve merkezî 1 / 9
otoritenin korunması hedeflenmiştir. Şehzadelerin devlet yönetiminde deneyim kazanmaları için sancaklarda vali olarak görevlendirilirlerdi. ŞEHZADELERİN SANCAĞA ÇIKMA UYGULAMASI Şehzadeler belli bir yaşa gelince sancağa çıkardı. Sancaklara gönderilen şehzadelere bu görevlerinde, lala adı verilen bilgili ve deneyimli kişiler yardımcı olurlardı. Şehzadeler bu uygulama ile yönetimde deneyim kazanıyor ve devletin başına geçince bu deneyimlerinden yararlanıyorlardı. İlk zamanlarda İzmit, Bursa, Kütahya, Manisa ve Amasya önemli şehzade sancaklarıydı. Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU, Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, s.4'ten özetlenmiştir. Şehzadelerin sancağa çıkma uygulamasının devlet yönetiminde sağlayacağı avantajlar neler olabilir? Osmanlı Devleti'nde hükümdar, ülkenin mutlak hâkimidir. Ancak bu durum onun her istediğini yapabileceği anlamına gelmezdi. Devleti yönetirken şeri (dinî) ve geçmişten gelen geleneksel kurallara uymak zorundaydı. Padişahın görevleri ise halkı korumak ve onlara karşı adaletli olmak, kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek, sınırları güvenlik altına almak, seferlere çıkarak ülkenin topraklarını genişletmek ve halkın ekonomik ve sosyal refahını sağlamaktı. Halkın görevi ise kanunlara ve padişahın emirlerine uymaktı. Osmanlı devlet yöneticileri, kuruluştan I. Murat dönemine kadar bey ve gazi unvanlarını kullandılar. I.Murat ile beraber hüdavendigâr, sultan, padişah, han gibi unvanlar da kullanılmaya başlandı. 2. OSMANLI DEVLET TEŞKİLATI 2 / 9
Osmanlı hükümdarları yasama, yürütme, yargı yetkilerini kendilerinde toplamışlardı. Ancak padişahlar uygulamanın kolay ve seri olabilmesi için görev dağılımına gitmişler ve yetki verdikleri görevlilerin, yaptıkları işlerde son söz hakkını yine ellerinde tutmuşlardı. Orhan Bey döneminden itibaren toprakların genişlemesi, nüfusun çoğalıp devlet işlerinin yoğunlaşması üzerine idari, askerî, ekonomik ve hukuki düzenlemeler yapılarak devlet teşkilatının kurulup gelişmesini sağlamaya çalıştılar. Orhan Bey zamanında başkentte, devlet işlerinin görüşülüp karara varılması amacıyla Sasaniler, Araplar, Selçuklular ve diğer Türk devletlerindeki uygulamaları örnek alınarak Divanıhümayun kuruldu. Padişahın başkan lığında toplanan divanda siyasi, askerî, adli, ekonomik, işler görülür, davalara bakılırdı. Divan, din, dil, ırk, cinsiyet, meslek vb. ayrımı yapılmaksızın herkese açıktı. Divanıhümayun toplantılarına veziriazam, vezirler, kazaskerler, defterdar ve nişancı katılırdı. Devletin sınırlarının genişlemesiyle I. Murat zamanında beylerbeyilik kurularak ülke yönetim bölümlerine ayrıldı. Böylece ülke eyaletlere, eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar ise köylere ayrıldı. İlk olarak Rumeli Beylerbeyliği daha sonra da Anadolu Beylerbeyliği kuruldu. Askerî alanda düzenli ordunun kurulmasına çalışıldı. Bu amaçla Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellemler, I. Murat zamanında da Kapıkulu Ocağı kuruldu. Osmanlı Devleti, ilk olarak Karesioğulları Beyliği'nin donanmasını alarak denizcilik faaliyetlerine başladı. Bu doğrultuda önce Karamürsel ve Edincik'te daha sonra da Yıldırım Bayezit zamanında Gelibolu'da birertersane kuruldu. Ekonomi alanında ise akçe adı verilen ilk Osmanlı parası Osman Bey zamanında, daha sonra da Orhan Bey zamanında bastırıldı. Ekonomisinin temeli tarıma dayanan Osmanlı Devleti'nde I. Murat döneminde tımar sistemi kurularak dirlik adı verilen ülke toprakları gelirine göre has, zeamet ve tımar olarak bölümlere ayrılmaya başlandı. Bu dönemde hukuk ve eğitim alanında da eyalet, sancak, kaza ve köylere davalara bakması için kadılar görevlendirildi. İznik'in alınmasıyla birlikte burada ilk Osmanlı medresesi kuruldu ve başına dönemin en önemli müderrislerinden olan Kayserili Davut atandı. Daha sonra Bursa ve Edirne'de de medreseler yapılarak eğitimin geliştirilmesine çalışıldı. 3 / 9
ARAZİ (Devlet Araasî) Osmanlı topraklarının büyük çoğunluğunu oluşturuyordu. Bu toprağın sahibi devletti. Mülkiyeti devlete ait olan bu topraklar, ekilip biçilmesi ve işlenmesi amacıyla reayaya bırakılmıştı. ARAZİ Kişilerin elinde bulunan ve tamamen kişilere ait olan topraklardır. Fetihler öncesinde halka ait olan bu topraklar fetihler sonrasında yine o yöre halkına bırakılırdı. r T i...., 4 / 9
ÖŞRÎ TOPRAK Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklardır. Mülkiyeti Müslüman olmayanlara ait olan topraklardır. T 5 / 9
DİRLİK PAŞMAKLIK OCAKLIK VAKIF MU KATA A. Gelirleri yararlılığı görülen kişilere verilen topraklardır. Gelirleri padişah l kızlarına, annelerine ve eşlerine 6 / 9
ayrılan topraklardır. Gelirleri kale muhafızları na ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır. Üstün hizmetlerine karşılık, bazı devlet görevlilerine verilen topraklardır. Gelirleri sınır boylarındaki askerlere verilen 7 / 9
topraklardır. Bu şekilde sınırların güvenliği sağlanıyordu Devlet Gelirleri hazinesine doğrudan 8$US d â7, a mülk arazi devlet gelirlerinin hazinesine sosyal gitmek üzere kuruml ıçın ayırdığı r topraklardır. 8 / 9
I HAS ZEAMET TIMAR 9 / 9