ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BAZI MISIR ÇEŞİTLERİNİN KAYSERİ KOŞULLARINDA YEŞİL GÜBRE UYGULAMASINDAN SONRA SİLAJ AMACIYLA YETİŞTİRİLEBİLME OLANAKLARI Arzu KOCA TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2013 Her hakkı saklıdır

ÖZET Yüksek Lisans Tezi BAZI MISIR ÇEŞİTLERİNİN KAYSERİ KOŞULLARINDA YEŞİL GÜBRE UYGULAMASINDAN SONRA SİLAJ AMACIYLA YETİŞTİRİLEBİLME OLANAKLARI Arzu KOCA Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman Prof. Dr. Sebahattin ÖZCAN Bu araştırma, Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi adına Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi alanında 2012 yılı II. ürün şartlarında yürütülmüştür. Araştırmada bitki materyali olarak, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tescil listesinde 24 adet melez mısır çeşidi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, en kısa sürede çıkış yapan çeşit Hido çeşidi, en erken tepe ve koçan püskülü çıkarıp silaj hasadı olgunluğuna en kısa sürede erişen çeşitler BC 5610 ve BC 8605 çeşitleri, en uzun bitki boyuna Donana (252.7 cm) ve Oran (218.8 cm) çeşitleri, en fazla yaprak sayısına Hacıbey, Donana ve Cadiz çeşitleri, en fazla koçan sayısına sahip olan DKC-5786 çeşidi, en yüksek bitki çapına Cadiz (28.3 mm) ve BC 8605 (27.4 mm) çeşitleri, en yüksek hasıl verimine Oran (5576.8 kg/da), BC 8605 (4491.6 kg/da) ve Cadiz (4482.6 kg/da) çeşitleri, en yüksek kuru madde oranına KWS 6565 ve en yüksek protein oranına da DK-585 ve BC 5610 çeşitleri sahip olmuştur. İkinci ürün şartlarında erkencilik ön planda olması gereken bir karakter olması yönü ile; en kısa sürede çıkış yapan çeşit Hido çeşidi, en erken tepe ve koçan püskülü çıkarıp silaj hasadı olgunluğuna en kısa sürede erişen çeşitler olan BC 5610 ve BC 8605 çeşitlerinin Kayseri de ikinci ürün şartlarında ümitvar oldukları söylenebilir. Ancak yüksek miktar ve kalitede hasıl üretmek için önemli olan bitki boyu, bitki başına yaprak ve koçan sayısı, bitki çapı, hasıl verimi ve ham protein oranı gibi karakterler yönünden de Oran, BC 8605, Cadiz ve Donana çeşitleri üstün performans göstermiştir. Sonuçlar birlikte değerlendirildiğinde erkenci ve yüksek verime sahip olan BC 8605, Oran, BC 5610, Hido, Donana ve Gadiz çeşitleri Kayseri ve benzer ekolojilerde ikinci ürün olarak değerlendirilebileceği sonucuna varılmaktadır. Temmuz 2013, 47 sayfa Anahtar Kelimeler: Mısır, silaj, ikinci ürün, verim i

ABSTRACT Master Thesis POSSIBILITIES OF GROWING SOME CORN CULTIVARS IN KAYSERİ CONDITIONS FOR SILAGE AFTER GREEN MANURE APPLICATION Arzu KOCA Ankara University Graduate School of Natural And Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Sebahattin ÖZCAN Current study was conducted at experimental fields of Erciyes University Agricultural Faculty during the year 2012 under second crop conditions. A total of 24 registered hybrid maize varieties supplied from breeding institutions were used as plant material of the experiments. Results revealed that cultivar Hido had the earliest emergence time, BC5610 and BC8605 had the shortest time to reach silage maturity through the earliest tasseling and silling, Donana (252.7 cm) and Oran (218.8 cm) had the higest plant height, Hacıbey, Donana and Gadiz had the highest number of leaves per plant, DKC-5786 had the highest number of ear plant, Cadiz (28.3) and BC8605 (27.4) had the highest plant diameter, Oran (5576.8 kg/da), BC 8605 (4491.6 kg/da) and Gadiz (4482.6 kg/da) had the highest green matter yield, KWS6565 had the highest dry matter ratio, DK-585 and BC 5610 had the highest crude protein ratio. Since earliness is a desired character in second crop cultivation, Hido with the shortest emergence time and BC5610 and BC8605 with the earliest silage maturity time seemed to be the promising cultivars under second crop conditions of Kayseri. However, with regard to high quality green matter yield characteristics like plant height, number of leaves and ear per plant, plant diameter, herbage yield and crude protein ratio, Oran, BC 8605, Cadiz and Donana cultivars had superior performance over the others. Considering entire outcomes together, early and high yield cultivars BC 8605, Oran, BC 5610, Hido, Donana and Cadiz can be recommended as a second crop in Kayseri and similar ecologies. July 2013, 47 pages Key Words: Corn, silage, adaptation, yield ii

TEŞEKKÜR Başta araştırma konumu belirleyen, bana çalışmak istediğim konuda yol göstererek beni her zaman destekleyen Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü öğretim üyesi sayın danışman hocam Prof. Dr Sebahattin ÖZCAN a çalışmamın her devresinde çalışmanın yürütülüp sonuçlandırılmasında bana her zaman bilgi, öneri, güven, yön veren, desteğini esirgemeyen, Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü öğretim üyesi saygıdeğer, sayın hocam Prof. Dr.Yunus SERİN e, çalışmalarım sırasında katkıda bulunan Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü öğretim üyesi sayın Yrd. Dr. Sancar BULUT a, Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma Görevlisi Hamdi ÖZAKTAN a, deneme alanındaki teknik işlemlerde destek veren ve kolaylaştıran Efsane Tohumculuk Şti. yöneticisi sayın Seyit LEKESİZTAŞ a ve ekibine, sevgili arkadaşlarıma, attığım her adımda fedakarlıkla yanımda hissettiğim sevgili eşim Ergün KOCA ya, çocuklarıma, her türlü manevi desteğini esirgemeyen ablam Prof. Dr. Aysun ERGENE ye, çok kıymetli anneme ve rahmetli babama teşekkürlerimi sunarım. Arzu KOCA Ankara, Temmuz 2013 iii

İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR..... iii SİMGELER DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ...vii ÇİZELGELER DİZİNİ...viii 1. GİRİŞ.1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI... 6 3. MATERYAL VE YÖNTEM... 13 3.1 Materyal... 13 3.1.1 Araştırma sahasının iklim ve toprak özellikleri... 14 3.1.1.1 İklim özellikleri... 14 3.1.1.2 Araştırma sahasının toprak özellikleri... 16 3.2 Metot... 16 3.2.1 Deneme deseni ve ekim... 16 3.2.2 Bakım... 17 3.2.3 Hasat... 17 3.2.4 Verilerin elde edilişi... 17 3.2.4.1 Çıkış süresi (gün)... 17 3.2.4.2 Tepe püskülü çıkarma süresi (gün)... 18 3.2.4.3 Koçan püskülü çıkarma süresi (gün)... 18 3.2.4.4 Silaj için olum süresi (gün)... 18 3.2.4.5 Bitki boyu (cm)... 18 3.2.4.6 Bitki başına yaprak sayısı... 18 3.2.4.7 Bitki başına koçan sayısı... 18 3.2.4.8 Bitki sap çapı (mm)...19 3.2.4.9 Birim alan hasıl verimi (kg/da)... 19 3.2.4.10 Kuru madde oranı (%)... 19 3.2.4.11 Ham protein oranı (%)... 19 iv

3.2.5 Sonuçların değerlendirilmesi... 19 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA... 20 4.1 Çıkış Süresi (gün)... 20 4.2 Tepe Püskülü Çıkarma Süresi... 21 4.3 Koçan Püskülü Çıkarma Süresi... 23 4.4 Silaj olum süresi (gün)... 25 4.5 Bitki Boyu (cm)... 27 4.6 Bitki Başına Yaprak Sayısı... 29 4.7 Bitki Başına Koçan Sayısı... 31 4.8 Bitki Çapı (mm)... 32 4.9 Yaş Hasıl Verimi (kg/da)... 34 4.10 Kuru Madde Oranı... 35 4.11 Ham protein oranı... 37 5. SONUÇ... 39 KAYNAKLAR.. 40 ÖZGEÇMİŞ...47 v

SİMGELER DİZİNİ H.K.O Hata kareler ortalaması S.D. Serbestlik derecesi F F değeri cm : Santimetre C : Santigrad derece da : Dekar g : Gram kg : Kilogram m : Metre m 2 : Metre kare mm : Milimetre N : Azot P : Fosfor % : Yüzde vi

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Kayseri de arazinin kullanım durumu... 4 vii

ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Türkiye de ve Kayseri de mısır bitkisine ait üretim verileri..2 Çizelge 3.1 Araştırmada kullanılan mısır çeşitlerine ait bazı bilgiler...13 Çizelge 3.2 Mısır üretim periyodunda Kayseri ilinin deneme yılları ve uzun yıllar ortalamasına ait bazı iklim verileri. 15 Çizelge 3.3 Kayseri ili klimatik değerleri 15 Çizelge 3.4 Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri 16 Çizelge 4.1 Çıkış süresine ait varyans analizi sonuçları..20 Çizelge 4.2 Farklı mısır çeşitlerine ait çıkış süreleri (gün)......20 Çizelge 4.3 Tepe püskülü çıkarma süresine ait varyans analizi sonuçları...22 Çizelge 4.4 Farklı mısır çeşitlerine ait tepe püskülü çıkarma süreleri (gün)...22 Çizelge 4.5 Koçan püskülü çıkarma süresine ait varyans analizi sonuçları... 23 Çizelge 4.6 Farklı mısır çeşitlerine ait koçan püskülü çıkarma süreleri (gün) 26 Çizelge 4.7 Silaj için olum süresine ait varyans analizi sonuçları..25 Çizelge 4.8 Farklı mısır çeşitlerine ait silaj için olum süreleri (gün)..26 Çizelge 4.9 Farklı mısır çeşitlerinin bitki boylarına ait varyans analizi sonuçları..27 Çizelge 4.10 Farklı mısır çeşitlerine ait bitki boyları(cm)...28 Çizelge 4.11 Farklı mısır çeşitlerinin bitki başına yaprak sayılarına ait varyans analizi sonuçları 29 Çizelge 4.12 Farklı mısır çeşitlerine ait bitki başına yaprak sayıları...30 Çizelge 4.13 Farklı mısır çeşitlerinin bitki başına koçan sayılarına ait varyans analizi sonuçları 31 Çizelge 4.14 Farklı mısır çeşitlerine ait bitki başına koçan sayıları...31 Çizelge 4.15 Farklı mısır çeşitlerinin bitki sap çapına ait varyans analiz sonuçları 32 Çizelge 4.16 Farklı mısır çeşitlerine ait bitki sap çapları (mm)..33 viii

Çizelge 4.17 Farklı mısır çeşitlerinin birim alan hasıl verimlerine ait varyans analiz sonuçları.34 Çizelge 4.18 Farklı mısır çeşitlerine ait birim alan hasıl verimi (kg/da).34 Çizelge 4.19 Farklı mısır çeşitlerinin kuru madde oranlarına ait varyans analizi sonuçları.36 Çizelge 4.20 Farklı mısır çeşitlerine ait kuru madde oranları (%)..36 Çizelge 4.21 Farklı mısır çeşitlerinin ham protein oranlarına ait varyans analiz sonuçları...37 Çizelge 4.22 Farklı mısır çeşitlerine ait ham protein oranları (%)..37 ix

1.GİRİŞ Günümüz bitkisel ürünleri içerisinde en fazla ekiliş ve üretimi olan tahıllar, insanlığın beslenmesinde çok önemli yer tutmaktadır. Bitkisel üretimde verimlilik; fiziksel, ekonomik ve teknik yönlerden üretim ortamına, kullanılacak çeşitlerin uygun seçilmesine ve özellikle üretimde kullanılan girdilerin arttırılmasına veya iyileştirilmesine bağlıdır. Buğdaygiller familyasının Maydeae oymağına giren mısır, tüm serin iklim ve sıcak iklim tahılları içinde dünyada en yüksek verimi gösteren, güneş enerjisini en iyi kullanabilen (C4 bitkisi) ve birim alandan en fazla kuru madde üretebilen bir bitkidir (Kırtok, 1998). Kendisinden sonra ekilen bitkinin verimi, genellikle ekim nöbetine giren diğer tahıllara göre daha yüksektir. Mısır çeşit zenginliği, çevre koşullarına yüksek uyum yeteneği ve yüksek verim potansiyeli yönüyle yeryüzünde geniş bir yayılma alanı bulmuştur (Yaşak vd. 2003, Alan vd. 2005). Mısır dünya tahıl ekim alanları içinde buğdaydan sonra ikinci sırayı almakta olup, üretim miktarı bakımından birinci sıradadır. Dünya mısır üretimi 2011 yılında 163,060 milyon hektarlık ekiliş alanında, 823.965 milyon ton üretime ulaşmış olup dünyada tarımı giderek artmaktadır (Anonymous 2013). Ülkemizde mısır daha çok tane üretim amacıyla yetiştirilmekle birlikte son yıllarda, özellikle süt hayvancılığının gelişmekte olduğu bölgelerde silaj bitkisi olarak önemi giderek artmaktadır (İptaş vd. 2002). Türkiye de hayvancılıkta ve tarla tarımı içinde önemli bir paya sahip olan mısır, geniş adaptasyon yeteneği ve çeşit zenginliği ile ülkemizin hemen her bölgesinde tarımı yapılan, sulu koşullarda her türlü bitki ile ekim nöbetine girebilen, ana ürün ve ikinci ürün olarak yetiştirilebilen bir kültür bitkisidir. Ülkemizde son dönemlerde birim alan veriminin yüksekliği, silaj yapımına uygunluğu ve elde edilen silajın besleme değerinin yüksekliği gibi nedenlerden dolayı ideal bir silaj bitkisi olarak; mısır üretimi yaygınlaşmıştır. Mısır insan ve hayvan beslenmesinde olduğu kadar endüstriyel olarak 1

da oldukça geniş bir alanda kullanılmaktadır. En önemli kullanım alanı da %70 ile yem sanayidir. Yem sanayinin ardından mısırın en fazla kullanıldığı alan nişasta ve NBŞ sanayidir. Sektörün 2010 yılı mısır kullanımı 780 bin ton dur. Bu miktara 300 bin ton luk öz tüketim amaçlı mısır da eklendiğinde insan tüketimi için kullanılan toplam mısır miktarının 1,1 milyon ton olduğu görülmektedir. Mısırın endüstriyel kullanımı 2005/2006 PY ndan bu yana 118-170 bin ton arasında değişmiştir. Ancak 2013 yılından itibaren biyoyakıtların akaryakıt katkı maddesi olarak kullanımının zorunlu hale gelmesiyle mısır talebinde artış beklenmektedir (TMO, 2011a). Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2012 verilerine göre ülkemizde sanayi ham maddesi ve yem bitkileri amacıyla yetiştirilen mısır bitkisine ait veriler Çizelge 1.1 in incelendiği üzere silaj amaçlı 3.371.592 da ekili alandan, 14.956.457 ton üretim ve 4.450 (kg/da) verim sağlandığı görülmektedir. Kayseri ilinde ise toplam 83.185 da ekili alandan, 430.293 ton üretim ve 5.173 (kg/da) verim sağlandığı görülmektedir. Silajlık mısır ekim alanının ve üretiminin önümüzdeki yıllarda da artarak devam etmesi beklenmektedir. Bölgede silajın tanınması ve yaygınlaşmasıyla kaliteli kaba yem açığı azalacak ve birim hayvandan elde edilen verimde önemli artışlar olacaktır. Çizelge 1.1 Türkiye de ve Kayseri de mısır bitkisine ait üretim verileri TÜRKİYE Yıl Ürün adı Ekilen alan (dekar) Üretim (ton) Verim (ton/da) 2012 Mısır (Hasıl) 169.29 302.014 1.799 Mısır (Silajlık) 3.371.592 14.956.457 4.450 KAYSERİ 2012 Mısır (Silajlık) 83.185 430.293 5.173 Kaynak:(Anonim 2012a) 2

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha çok insan gıdası olarak tüketilen mısırın, hayvan beslemedeki kullanım oranı ülkelerin gelişme düzeyine bağlı olarak artmaktadır. Çok iyi bir enerji kaynağı olan mısır, hayvan besleme yönünden uygun özelliklere sahiptir. Nişasta bakımından zengindir ve içerdiği nişastanın hazım olunma derecesi de yüksektir. Bu yüzden mısır, kanatlı hayvanların günlük rasyonlarında besi ve süt sığırlarının, koyunların, atların ve kümes hayvanlarının beslenmesinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Mısır, tane olarak hayvan beslemedeki önemi yanında, silaj olarak da büyük bir öneme sahiptir. Gerek yeşil (hâsıl), gerekse silaj olarak en önemli kaba-sulu yemlerden birisidir. Süt ve et veriminin artırılması bakımından vazgeçilemez bir kaynaktır (Harmanşah ve Kaman 1987, İptaş ve Acar 2003). Özellikle süt ineklerinin uzun kış mevsimi boyunca yalnız kuru-kaba yemin yanında, silaj yemi ile de takviye edilmesi daha doğru bir besleme yöntemidir (Özhan 1975). Mısır silajı yüksek kaliteli yem olarak bilinmekte ve diğer silajlardan daha fazla kullanılmaktadırlar (Yılmaz ve Akdeniz 2000). Yeterli şeker içerdiğinden koruyucu madde kullanmaya gerek duyulmayan, birim alandan en fazla hazım olunabilir besin maddesi sağlayan, lezzetli ve besleme değeri yüksek olan, siloda uzun süre saklanabilen ve yıl boyunca taze-sulu yem olarak tüketilebilen ideal bir bitkidir (Turan ve Yılmaz 2000). Mısır silajı çok ekonomik olup, sulu tarım yapılan alanlarda dekardan 8-10 ton silaj elde edilebilmektedir. Bunun besin değeri yaklaşık olarak 26 ton arpaya eşdeğerdir (Aytuğ ve Karaman 1996). Günümüzde bilinçli hayvancılık yapan işletmelerde silo yemi, hayvanların kış beslenmesinde verimliliği güvence altına alan önemli bir uygulamadır (Kılıç,1986) Ülkemizde kabaca doğal yem kaynaklarımızdan (çayır ve mera alanları, yem bitkileri tarımından elde edilen kaba yem ve bunların dışında) elde edilen toplam kaba yem miktarı yaklaşık 35 milyon tondur. Ülkemizde mevcut hayvan varlığının yıllık kaliteli kaba yem ihtiyacı yaklaşık 60 milyon tondur. Buna göre 25 milyon ton kaba yeme daha gereksinim vardır. Tarla tarımı içerisinde yem bitkileri yetiştiriciliğinin payı teşviklerle yükseltilmeye çalışılmasına rağmen hayvan varlığı yönünden önde gelen ülkemizde, gerekli miktar ve kalitedeki yemin sağlanması hala önemli bir problemdir. 3

Ülkemizde tarım alanlarının sınırlı olması nedeniyle hayvanların kaba ve kesif yem ihtiyacını karşılamak ancak birim alandan daha fazla ürün eldesi ile mümkün olabilmektedir. Artan nüfusun beslenme ihtiyaçlarının karşılanması ve daha sağlıklı beslenebilmesi, hem kültür bitkilerinin verimlerinin artırılmasını, hem de günlük rasyon içindeki hayvansal kaynaklı gıdaların payının artırılmasını gerektirmektedir. Bunun için öncelikle, hayvanların protein ve kalite bakımından yüksek değerli kesif ve kaba yemlerle beslenmesi zorunludur. Çayır, mera ve yem bitkilerinden üretilen kaba yemlerin miktarı ile sindirilebilir protein ve besin maddeleri miktarları hayvanların yaşama payı kaba yem ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olduğundan (Serin ve Tan 1998), hayvan beslemede yoğun olarak bitkisel artıklar kullanılmaktadır. Çayır-mera alanlarının hatalı kullanım sonucu zayıf düştüğü dikkate alındığında, ekili tarla alanları içinde çok düşük paya sahip olan yem bitkileri ekim alanlarının artırılması yanında, mısır gibi alternatif yem kaynaklarına da yer verilmesi zorunludur. Diğer birçok yem bitkisine göre verimi oldukça fazla olan mısır, Kayseri ve civarı yöremizdeki hayvan yemi açığının kapatılması bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Hayvancılık yönünden önemli bir potansiyele sahip olan Kayseri de, kaliteli kaba yem ihtiyacının karşılanması Türkiye genelinde olduğu gibi yem bitkileri ekiliş ve üretiminin arttırılmasıyla mümkündür. 8% 41% 11% 40% % 40 ı tarım alanı %41 i çayır ve mera % 8 i orman ve fundalık %11 i tarım dışı arazi Şekil 1.1 Kayseri de arazinin kullanım durumu Kaynak: Anonim 2012b 4

İl bazında arazinin kullanım durumu Şekil 1 de sunulmaktadır. Toplam 1.686.583 ha büyüklüğe sahip il arazisinin yaklaşık % 40 ı tarım alanı, %41 i çayır ve mera, % 8 i orman ve fundalık, %11 i tarım dışı arazi olarak değerlendirilmektedir. Tarım alanları ve çayır ve mera alanlarının fazlalığı Kayseri nin hayvancılık başta olmak üzere büyük bir tarım potansiyeli taşıdığına işaret etmektedir. Ülkemizde, tohumluk üretiminde özel sektör kuruluşlarının faaliyetine 1984 yılında izin verilmesi ve tohumluk dağıtımında 1987 yılında devlet tekelinin kaldırılması ile tohumculuk teknolojisinde hızlı bir ilerleme başlamıştır. Günümüzde yerli ve yabancı çok sayıdaki firma tarafından yüzlerce hibrit mısır çeşidi üretilerek piyasaya sunulmaktadır. Çeşit sayısının çokluğu mısır üreticilerine seçim zorluğu yaşatmaktadır. Farklı bölgelerdeki tüm üreticiler için en uygun olarak tanımlanabilecek tek bir çeşit söz konusu olamaz. Her üretici kendi koşullarına uyan en iyi çeşidi seçmek durumundadır. Çoğu mısır yetiştirilme bölgelerinde ekolojilere uygun çeşitler seçilemediğinden gerçek verimler elde edilememektedir (Öz vd. 2005). Artan gereksinim karşısında piyasaya pek çok yeni çeşitlerin girmesi, mevcut çeşitlerle birlikte bu çeşitlerin de yörelere uygunluğunun denenmesi sonucunu ortaya koymaktadır. Kayseri de bu güne kadar Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca tescil edilen çeşitlerin silaj verimi konusunda bir çalışma yapılmamıştır. Çiftçiler başka Bölgelerde denenmiş olan çeşitleri kullanmaktadırlar. Bu amaçla bu çalışmada yöremizde silajlık mısır çeşitlerinde ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek 24 melez mısır çeşidinin hasıl verimleri ve diğer bazı tarımsal karakterlerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Çalışmayla Bölge çiftçisine verim ve kalitesi yüksek adapte olabilen ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek silajlık mısır çeşitleri konusunda sağlıklı tavsiyelerde bulunulabilecektir. 5

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Widstrom and Young (1980), A.B.D. nin Georgia ekolojik koşullarında yerli ve yabancı kökenli erkenci ve geç olum dönemindeki hibrit mısır çeşitleri ile ana ve ikinci ürün olarak yürüttükleri araştırmada; ana ürün ekilişinde erkenci ve yerli çeşitlerden ötekilere göre ortalama tane verimi (874 kg/da) bakımından daha nitelikli sonuçlar elde edileceği bildirilmektedir. Gençtan ve Gökçora (1980), Ankara ekolojik koşullarında 12 mısır çeşidi ile yürüttükleri araştırmada; ekim tarihinden itibaren erkek çiçeklenme süresinin 77-104 gün, dişi çiçeklenme süresinin 82-107 gün arasında çeşitlere göre değiştiğini, çiçeklenme tarihi üzerine hava sıcaklığı ve bağıl nemin etkili olduğunu bildirilmektedirler. Acar ve Tosun (1988), Samsun ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek en uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla 4 çeşit ile yürütülen araştırmada çeşitler arasında kuru madde verimi bakımından önemli farklar bulunduğunu ve en yüksek kuru madde veriminin 776.6 kg/da ile TÜM-8212 çeşidinden elde edileceğini bildirilmişlerdir. Sencar vd. (1988), Tokat ekolojik koşullarında 4 melez mısır çeşidi çeşidi ile yürüttükleri araştırmada; ekim sıklığı arttıkça ilk koçan yüksekliği, birim alanda koçan sayısı, koçansız bitki oranı, koçan ve tepe püskülü çıkış süresinin uzadığını; bitki başına koçan sayısı, koçan tane verimi ve bin tane ağırlığının azaldığını, kullanılan azotlu gübre miktarı arttıkça birim alan tane veriminin arttığını, birim alanda koçan sayısı, tane/koçan oranı, bitki başına koçan sayısının arttığını ve tepe püskülü çıkış sürelerinin kısaldığını, diğer karakterlerin etkilenmediğini belirlemişlerdir. Ferhatoğlu vd. (1989), Şanlıurfa ekolojik koşullarında üç yıl süreyle ikinci ürün olarak yürüttükleri araştırmada; en uygun ekim zamanının temmuz ayının ilk haftası olduğunu, 600-700 kg/da dolaylarında verim potansiyelleri olan G 4524, TTM 81-19, TTM 813, G 4507 gibi melez çeşitlerin önerilebileceğini bildirmişlerdir. 6

Anonim (1990), Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü (Diyarbakır) deneme tarlasında yürütülen araştırmada ikinci ürün mısır çeşitleri için en uygun bitki sıklığının 70x20 cm ve kullanılan çeşitlerin ortalama tane veriminin ise 684 kg/da olduğu bildirmiştir. Emeklier (1990), sahil kuşağı ve karasal iklim kuşağı mısır tarımında kullanılabilecek erkenci çeşitlerin bazı özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen araştırmada materyal olarak ikisi A.B.D. ve beşi Fransa kökenli yedi mısır çeşidini kullandığı araştırmada, çeşitler arasında ortalama bitki boyunu 203.0-230.0 cm, dişi çiçeklenme süresini 72.00-82.25 gün, koçan yüksekliğini 80.2-98.1 cm ve koçan sayısını 1.00-1.95 adet olarak saptamıştır. Polat (1991), Antalya ekolojik koşullarında dört mısır çeşidi (G.4733, TTM-813, TTM- 815 ve TTM-81-19) ile yürütülen araştırmada ana ve ikinci ürün olarak verim ve verim öğeleri yönünden çeşitler arasında önemli farklılıklar olduğunu belirlemiştir. Ülger vd. (1992), Harran Ovası sulu koşullarında ikinci ürün olarak yürütülen araştırmada; çeşitler arasında tepe püskülü çiçeklenme süresi 49.0-65.7 gün, bitki boyu 208-242 cm ve ilk koçan yüksekliği 57.9-108 cm arasında değişim gösterdiğini LG 55, MF 714, C 967, LG 60 ve DK 698 çeşitlerinin bölge için önerilebileceğini bildirmektedirler. Sencar vd. (1993), Tokat ekolojik koşullarında silaj amacıyla ikinci ürün olarak yetiştirilen 6 mısır çeşidinden en yüksek koçan sayısı, koçan verimi, hasıl verimi ve kuru ot verimlerine DK-698 ve XL-72AA çeşitlerinin sahip olduğunu bildirmişlerdir. Bengisu (1994), Harran Ovası sulu koşullarında ikinci ürün olarak yetiştirilen mısır çeşitleri ile yürütülen araştırmada çeşitler arasında tepe püskülü çiçeklenme süresi 67-82 gün, bitki boyu 199.3-242.00 cm, koçan yüksekliği 93.33-120.83 cm arasında değişim gösterdiğini, P 3377, PX 74 ve ELİANTHEAL çeşitlerinin bölge için önerilebileceğini bildirmiştir. 7

Öktem (1996), 1994 ve 1995 yıllarında Harran Ovası ekolojik koşullarında uygun mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla 10 mısır çeşidi ile yürütülen araştırmada denenen tüm çeşitlerin 1000 kg/da ın üzerinde verim verdiklerini, Dracma ve P. 3394 çeşitlerin diğerlerinden daha verimli olduğunu bildirmiştir. Öztürk ve Akkaya (1996) tarafından Erzurum ekolojik koşullarında 1991 ve 1992 yıllarında 25 mısır çeşidi ile yürütülen araştırmada silaj amacıyla yetiştirilebilecek mısır çeşitlerini belirlemek amaçlanmıştır. Çeşitlerin ortalaması olarak 1991 ve 1992 yıllarındaki çıkış süresi sırasıyla 21.9 ve 15.1 gün, silaj için olgunlaşma süresi 117.0 ve 112.2 gün, hasıl verimi 6811.1 ve 6320.9 kg/da, kuru madde oranı % 24.3 ve 23.3, kuru madde verimi 1652.7 ve 1460.7 kg/da, ham protein oranı % 5.25 ve 5.80, ham protein verimi ise 85.2 ve 84.7 kg/da olmuştur. Araştırma sonucunda, Erzurum Ovasında silaj amaçlı mısır yetiştiriciliğinde bile geççi çeşitlerin riskli olduğu ve erkenci çeşitler üzerinde durulması gerektiği, erkenci ve diğer çeşitlere göre yüksek verimli olan Inra 260, Inra 380 ve Tortum-1 çeşitlerinin Erzurum ekolojisinde silaj amacıyla yetiştirilebilecekleri belirtilmiştir. Baytekin vd.(1997), Şanlıurfa da farklı iki lokasyonda ikinci ürün mısır çeşitleri üzerine yürütülen araştırmada; çiçeklenme gün sayısının 53-58 gün, bitki boyunun 217.2-257.3 cm, ilk koçan yüksekliğinin 89.6-120.1 arasında olduğunu bildirmişledir. Çölkesen vd. (1997), Şanlıurfa ve Diyarbakır ekolojik koşullarında en uygun ekim zamanını belirlemek amacıyla yürüttükleri araştırmada, tepe püskülü çiçeklenme süresi 49.1-63.3 gün, bitki boyu 159.0-170.2 cm, koçan uzunluğu 14.7-18.4cm, koçan kalınlığı 35.0-41.6 mm, 1000 tane ağırlığının 198.4-236.1 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Gözübenli vd. (1997), Hatay ekolojik koşullarında ikinci ürün tarımına uygun mısır çeşitlerinin belirlenmesine yönelik yürütülen araştırmada; tepe püskülü çiçeklenme süresinin 51.3-55.3 gün arasında, bitki boyunun 207.0-246.7 cm, ilk koçan yüksekliğinin 103.5-126.7 cm, bitki sap kalınlığının 22.3-26.0 mm, koçan uzunluğunun 8

18.1-21.3 cm, koçan kalınlığının 44.2-49.7 mm, arasında değişim gösterdiğini saptamışlardır. Gül vd.(1998), Diyarbakır ekolojik koşullarında ikinci ürün mısır yetiştirilerek yürüttükleri araştırmada; tepe püskülü çiçeklenme süresi 49.25-55.75 gün, bitki boyu 175.1-206.7 cm, ilk koçan yüksekliği 65.55-83.20 cm arasında değiştiğini saptamışlardır. Konak vd.(1998), Büyük Menderes Vadisi ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak yürüttükleri araştırmada; çeşitler arasında, tepe püskülü çiçeklenme süresi 59.16-62.42 gün, bitki boyu 264.52-291.50 cm ve ilk koçan yüksekliğinin 105.22-120.64 cm arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Konuşkan (1998), Hatay ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak yetiştirilen bazı melez mısır çeşitlerinde bitki sıklığının verim ve verim unsurları üzerine olan etkisini belirlemek amacıyla yürütülen çalışmada incelenen özellikler; yönünden mısır çeşitleri ve bitki sıklıkları arasında önemli farklılıklar olduğunu belirlemiştir. Güçük ve Baytekin (1999), Şanlıurfa-Bozova ekolojik koşullarında silaj amacıyla ikinci ürün olarak yetiştirilen LG 55 ve PX 74 mısır çeşitlerinin verim ve silaj özelliklerine hasat zamanı etkisinin araştırılmasına yönelik yürütülen çalışmada iki çeşitte de en yüksek yeşil ot verimi sırasıyla 9508.9 ve 9276.8 kg/da olduğunu bildirmişler; silaj için en uygun hasat olarak da silajda hamur olum dönemi, olduğunu bildirmişlerdir. Öktem vd. (1999), Adıyaman ekolojik koşullarında ikinci ürün koşullarına uygun mısır çeşitlerinin belirlenmesi amacıyla yürüttükleri araştırmada, çeşitler arasında tepe püskülü çiçeklenme süresinin 57.67-61.33 gün, bitki boyunun 165.6-190.5 cm, ilk koçan yüksekliğini 61.10-82.77 cm arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Yılmaz vd (1999), Hatay ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek silajlık mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla yürütülen 24 çeşit kullanılan araştırmada; çeşitlerin yeşil ot verimleri 4000-6305 kg/da, kuru ot verimleri ise 1698-2687 kg/da 9

arasında değişmiştir. Araştırma sonucunda Dracma, P-3223 ve DK-711 çeşitleri yöre için tavsiye edilmiştir. Yılmaz ve Hoşaflıoglu (1999), Van ekolojik koşullarında silajlık mısır yetiştirme olanaklarını belirlemek amacıyla yürütükleri araştırmada, en fazla yeşil ot veriminin Frassino (6344.7 kg/da), en fazla kuru ot veriminin ise RX-899 (2477.5 kg/da), çeşitlerinden elde edildiğini ve bu çeşitlerin Van yöresinde silaj amacıyla üretilebileceklerini bildirmişlerdir. Kabakcı ve Tanrıverdi. (2000), Harran Ovası ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak yürüttükleri çalışmada çeşitler arasında, tepe püskülü çiçeklenme süresini 52.50-57.63 gün, bitki boyunu 197.3-233.3 cm, ilk koçan yüksekliğini 89.6-117.9 cm, hasatta tane nemi (%) 18.13-24.00, tane koçan oranı %75.30-85.90, tane veriminin 534-1406 kg/da arasında değiştiğini, bildirmişlerdir. Yılmaz ve Akdeniz. (2000), Van ekolojik koşullarında silaj için uygun mısır çeşitlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bir araştırmada en yüksek hasıl ve kuru ot verimi P- 3335, en yüksek koçan oranı ve bitki başına koçan sayısı Tema, en yüksek yaprak oranı P-3163, en yüksek bitki boyu ve sap oranı ise Arifiye çeşitlerinde olduğunu bildirmişlerdir. Keskin (2001), 1998 yılında Konya nın Konuklar Tarım İşletmesi nde yürüttüğü denemede, materyal olarak Karadeniz Yıldızı, Kompozit Arifiye ve TM-813 silajlık mısır çeşitlerini kullanmıştır. Ekim sıra üzeri sıklığı 8, 12 ve 16 cm, sıra arası açıklığı 50, 60 ve 70 cm olacak şekilde. yürütülen araştırmada; bitki boyu, sap kalınlığı, yaprak sayısı, koçan sayısı, ilk koçan yüksekliği, dekardaki bitki sayısı, hasıl verimi, kuru madde verimi, koçan verimi, ham protein oranı, ham protein verimine ait tespit ve analizler yapmıştır. Çalışma sonunda en fazla ortalama hasıl verimi (5140 kg/da), kuru madde verimi (1472 kg/da) ve ham protein verimi (90.62 kg/da) Karadeniz Yıldızı çeşidinden elde edilmiştir. En yüksek hasıl verimi 4962 kg/da ile 50 cm sıra arasından ve 5111 kg/da ile 8 cm sıra üzerinden elde edilmiştir. Genel olarak bitki sıklığı arttıkça 10

dekardaki hasıl verimi, kuru madde verimi ve ham protein veriminde de artışların meydana geldiğini bildirmiştir. Yılmaz vd. (2003), 1998 yılında Amik ovası ekolojik koşullarında 24 mısır çeşidi ile yürüttükleri araştırmada, bitki boyunun 197.9-233.2 cm, sap çapının 1.91-2.43 cm, kuru madde veriminin 1698-2687 kg/da ve yeşil ot veriminin 4000-6305 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Parlak Özaslan ve Sevimay (2007), Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlasında 2003-2004 yıllarında yürütülen araştırma Orta Anadolu da sulanabilen alanlarda arpa ve buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek uygun yem bitkilerinin belirlenmesi amacıyla kurulmuştur. Araştırmada materyal olarak hayvan pancarı, yem şalgamı, silajlık mısır ve sorgum kullanılmıştır. Farklı yem bitkileri üzerinde ekim tarihinin önemli bir etkisi olmuş ve arpa hasadından sonraki ekimlerde daha fazla verim ve ham protein oranı belirlenmiştir.. Bulut vd. (2008), Erzurum Ovası ekolojik koşullarında, 2004 ve 2005 yıllarında yürüttükleri araştırmada 17 mısır çeşidi kullanılmışlardır. Çeşitlerin ortalaması olarak 2004 ve 2005 yıllarındaki çıkış süresi sırasıyla 12.9 ve 14.5 gün, tepe püskülü çıkarma süresi 79.8 ve 82.4 gün, koçan püskülü çıkarma süresi 84.7 ve 86.3 gün, silaj için olgunlaşma süresi 117.7 ve 110.4 gün, bitki başına yaprak sayısı 11.3 ve 11.8 adet, bitki başına koçan sayısı 1.2 şer adet, bitki boyu 219.7 ve 214.3 cm, hasıl verimi 6103.0 ve 5655.0 kg/da, hasıl verimi içerisindeki sap, yaprak ve koçan oranları % 40.8, 21.5, 37.8 ve % 41.9, 22.4, 35.8, kuru madde oranı % 27.4 ve 27.1, kuru madde verimi 1376.3 ve 1774.4 kg/da, ham protein oranı % 5.4 ve 5.6, ham protein verimi ise 90.5 ve 99.6 kg/da olarak belirlemişlerdir. Araştırma sonucunda; yüksek hasıl, kuru madde ve ham protein verimine sahip DK-440 ve DKC-585 çeşitlerinin yörede silaj amacıyla yetiştirilebileceği bildirilmişlerdir. Öztürk vd. (2008), Erzurum Ovası ekolojik koşullarında 2006 ve 2007 yıllarında 6 bitki sıklığının (8300, 9100, 10000, 11000, 12500 ve 14300 bitki/da) 2 mısır çeşidinde (DK- 11

440 ve DKC-4604) verim ve bazı tarımsal karakterler üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Yapılan çalışmada silaj amacıyla yetiştirilen mısırın verim ve kalitesi, çeşit ve bitki sıklığına göre önemli derecede değiştiğini saptamışlardır. DKC- 4604 çeşidi, DK-440 çeşidine göre önemli derecede yüksek hasıl verimi (5793.9 ve 4928.1 kg/da), kuru madde verimi (1583.9 ve 1395.6 kg/da) ve ham protein verimi (97.7 ve 89.3 kg/da) sağlamıştır. En yüksek hasıl verimi (5860.2 kg/da) ve kuru madde verimi (1617.2 kg/da) 12500 bitki/da sıklığından elde edilmiş, ham protein verimi yönünden bitki sıklıkları arasındaki farklar önemli olmamıştır. Sonuçlara, göre Erzurum yöresinde silaj amacıyla DKC-4604 mısır çeşidinin 12500 bitki/da sıklığında yetiştirilmesi gerektiğini bildirilmişlerdir. Koca vd.(2010), Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Uygulama Çiftliğinde 2005, 2006 ve 2007 yıllarında birinci ve ikinci ürün olarak yürüttükleri araştırmada deneme materyali olarak 32K61 ve 31G98 çeşitleri kullanılmışlardır. Bitkilerin vejetatif ve generatif dönemlerdeki gün sayıları ile Büyüme Gün Derece (BGD) değerleri hesaplanmış, tane verimi, verim öğeleri ve tarımsal özellikler ve kalite özellikleri belirlenmiştir. Çalışma sonucunda mısırın birinci üründe ikinci üründen daha kısa sürede vejetasyon periyodunu tamamladığı saptanmıştır. Bu kısalmanın generatif dönemde olduğu gözlenmiştir. BGD değerleri ve iklim verileri doğrultusunda bitkinin büyüme ve gelişme dönemlerine sıcaklığın doğrudan etki ettiği sonucuna varılmıştır. Tane verimi, verim öğeleri, tarımsal ve kalite özelliklerinin tamamında birinci ürün ortalaması ikinci üründen yüksek çıkmıştır. Ürünler arasında tane verimi, koçanda tane sayısı ve tanede yağ oranı değerlerinde farklılığın belirgin olduğu bildirilmiştir. 12

3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Bu araştırma, Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezine deneme alanında 2012 yılı II. Ürün yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Araştırmada materyal olarak, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını tescil listesinde yer alan çeşitlerden, ıslah kuruluşlarından temin edilen ve silaj amacıyla kullanılabilen 24 adet melez mısır çeşidi yer almış ve bu çeşitlere ait bazı bilgiler çizelge 3.1 de verilmiştir. Gübre olarak ise % 21 N içeren amonyum sülfat ile % 46 P 2 O 5 içeren triple süper fosfat kullanılmıştır. Çizelge 3.1 Araştırmada kullanılan mısır çeşitlerine ait bazı bilgiler No Çeşit Adı Çeşit Sahibi Fao 1 Hido May-Agro Toh. San. ve Tic. A.Ş. 700 135-140 2 Samada07 Karadeniz Tarımsal Arş.Enst. Müd. 630 125 3 Hacıbey (Ada 95-16) Karadeniz Tarımsal Arş.Enst. Müd. 650/700 4 PR 31 P 41 Pioneer Tohumculuk A.Ş. 700 5 PR 31 A 34 Pioneer Tohumculuk A.Ş. 700 6 PR 31 G 98 Pioneer Tohumculuk A.Ş. 700 7 PR 31 D 24 Pioneer Tohumculuk A.Ş. 700 8 Prestige May-Agro Toh. San. ve Tic. A.Ş. 550 100-110 9 Shemal May-Agro Toh. San. ve Tic. A.Ş. 650 123-125 10 Kuadro KWS Türk Tarım Ticaret A.Ş 600 120-125 11 KWS 6565 KWS Türk Tarım Ticaret A.Ş 600 120-125 12 Korimbos KWS Türk Tarım Ticaret A.Ş 500 100-105 13 Cadız Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 700 135 14 Tauste 2. ürün Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 500 100-105 15 Carella Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 700 130 16 Almagro Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 600 120-125 17 Donana Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 600 120-125 18 Oran Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 700 130 19 SF 101L 001 Fito Tohumculuk Ticaret Ltd. Şti. 700 130-135 20 DKC-5783 Monsanto Gıda ve Tarım Tic.Ltd.Şti. 600 120 21 DKC-585 Monsanto Gıda ve Tarım Tic.Ltd.Şti. 500 110 22 Maxima 524 Alp Tarım Tic.Ltd.Şti. 600 125 23 BC 5610 Maro Tarım İnş. Tic. Ve San. A.Ş. 650 125 24 BC 8605 Maro Tarım İnş. Tic. Ve San. A.Ş. 650 125 13

3.1.1 Araştırma sahasının iklim ve toprak özellikleri 3.1.1.1 İklim özellikleri Kayseri, ülkemizin kuzeydoğusunda, 39 48 kuzey enlem, 38 73 doğu boylam dereceleri arasında yer alan, 1053 m rakıma sahip bir ilimizdir. İç Anadolu Bölgesi'nin en soğuk illerindendir. Kayseri İli'nde kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak karasal nitelikli Orta Anadolu iklimi egemendir. Ancak il iklimi, yükseltiye göre yer yer farklılıklar gösterir. Dağlık yerler ve bunlar arasında kalan ovalar ve diğer alçak alanlar bulunduğundan, iklim özellikleri değişebilmektedir. Buna bağlı olarak ilde iklim, çukurda kalan bölgelerde daha yumuşakken, yaylalardan dağlık kesimlere doğru gidildikçe sertleşir. Bu nedenle ilde ikim, çukurda kalan alanlarda, özellikle ovalık kesimlerde daha yumuşak geçmekte iken dağlık alanlara çıkıldıkça sertleşmektedir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1.050-1.100 m yüksekliğindeki ovaların iklim özellikleriyle 2.000-3.900 m yüksekliğindeki dağlık yerler arasında belirgin iklim farklılıkları mevcuttur. Kayseri Ovası'ndaki sıcaklık 30 o C civarında seyreder iken Erciyes Dağı'nın 3000 m yüksekliğe sahip bölgelerindeki sıcaklık 18-20 o C yi ancak bulmaktadır. Bu sebeple ilde yer yer ova iklimi etkili iken yüksek yayla iklimi ve dağ iklimi de etkili olmaktadır. Örneğin, Develi Ovası'nda kış ayları görece yumuşak geçmektedir. Sıcaklık ortalaması, il merkezine göre daha yüksek kesimlerde yer alan Sarız ve Pınarbaşı ilçelerinde daha düşüktür. Aynı değer bir çöküntü çukurunda yer alan Develi İlçesi'nde de merkezdeki kadardır. Yağış miktarı ise, ilin yüksek kesimlerinde yer alan bölgelerinde daha fazladır. Denemenin yürütüldüğü yıla ve aylara ait bazı iklim verileri çizelge 3.2 de sunulmuştur. 14

Çizelge 3.2 Mısır üretim periyodunda Kayseri ilinin deneme yılları ve uzun yıllar ortalamasına ait bazı iklim verileri İklim faktörleri Aylık toplam yağış (mm) Aylık ortalama sıcaklık ( o C) Aylık ortalama nispi nem (%) Yıllar AYLAR Toplam / Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Ortalama 2011 61.6 79.8 106.2 9.7 0.0 3.0 28.2 288.5 2012 4.9 50.6 31.9 0.2 0.0 5.2 20.4 113.1 1970-2011 57.4 54.4 39.4 11.8 6.1 11.5 33.1 213.7 2011 9.7 14.1 18.6 24.1 22.4 17.5 10.0 16.6 2012 14.4 15.4 21.4 23.4 21.9 20.1 13.9 18.6 1970-2011 10.6 14.9 19.1 22.6 21.9 17.1 11.5 16.8 2011 65.5 61.4 55.5 43.5 42.0 45.6 60.1 53.4 2012 39.7 62.8 44.8 42.6 45.5 39.1 63.3 48.3 1970-2011 63.0 61.1 55.8 50.4 51.0 55.0 64.1 57.2 Çizelge 3.3 Kayseri ili klimatik değerleri * Ortalama sıcaklık 10.6 C En yüksek sıcaklık 40.7 C En düşük sıcaklık -31.4 C Ortalama donlu gün sayısı 127.5 Ortalama açık gün sayısı 106,4 Ortalama kapalı gün sayısı 71.1 Ortalama yağışlı gün sayısı 111.4 Ortalama karlı gün sayısı 40.1 Ortalama nisbi nem (%) 64 Günlük en çok yağış miktarı (mm) 68.5 En yüksek kar kalınlığı (cm) 42 Ortalama güneşlenme (saat) 7.22 Hakim rüzgar yönü Batı Rakım (m) 1054 * Kayseri İli Meteoroloji Bölge Müdürlüğünün merkez ve 10 ilçesinde yer alanı istasyonlardan yapılan meteorolojik ölçümlere göre hazırlanan yıllık iklim rasatlarından alınmıştır. 15

En sıcak günler temmuz ve ağustos aylarında olup, 40.7 ºC kadar yükselmiştir. Bu ayların ortalama sıcaklığı ise yaklaşık, 22.6 21.9 ºC'dir. En soğuk günler ise Aralık, Ocak ve Şubat aylarında olup sıcaklığın -31.4 ºC'a kadar düştüğü görülmektedir. Kayseri'de kapalı gün sayısı oldukça azdır. Kapalı gün sayısı ortalama 71.1olup, açık ve güneşli gün sayısı ise 106.4 gün civarındadır Ortalama güneşlenme süresi 7.22 saattir. Ortalama nispi nem miktarı % 64'dür. Kayseri ili yıllık toplam yağışı 375 mm dir. Yağışların yaklaşık %30 u kış, % 38 i ilkbahar, %14 ü yaz ve %18 i kış aylarında gerçekleşmektedir. Ancak yağışlar yıllara göre değişiklik göstermektedir. İl en fazla yağışı nisan, mayıs ve haziran aylarında almaktadır. 3.1.1.2 Araştırma sahasının toprak özellikleri Çizelge 3.4 Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri* Yıllar 2012 Tekstür sınıfı Kumlu- Tın Kil (%) Silt (%) Kum (%) ph Organik madde (%) Kireç (%) Bitkiye yarayışlı P 2 O 5 K 2 O (kg/da) (kg/da) 13.11 30.57 56.32 7.7 1.46 1.56 5.07 231.4 *Toprak analizleri Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü laboratuvarlarında yapılmıştır. Deneme alanı toprak tekstürü bakımından kumlu-tın lı; %13.11 kil oranına sahip; organik madde ve kireç % bakımından zayıf; fosfor ve potasyum bakımından yeterli durumdadır. 3.2 Metot 3.2.1 Deneme deseni ve ekim Araştırma, Tesadüf Blokları deneme planına göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Parsel uzunluğu 5 m, parsel genişliği ise 3 m olmuş, her blokta 24 ve denemede toplam 72 parsel bulunmuştur. Deneme alanı (15 m 2 x 24 çeşit x 3 tekerrür) 1080 m 2 dir. Parsel aralarında 1 m ve blok aralarında 2 m olacak şekilde yol bırakılmıştır. Bu alana yollar da eklendiğinde toplam alan 1191 m 2 olmuştur. 16

Ekim işlemi, Deneme bir önceki kıştan macar fiği tahıl karışımı ekili alanın Haziran ayı başında fiğin çiçeklenme başlangıcında sürülerek toprağa karıştırıldığı (yeşil gübreleme dönemi) alana; Kayseri ekolojik şartları dikkate alınarak 15 Haziran 2012 tarihinde elle, sıra arası 70 cm, sıra üzeri 15 cm olacak şekilde (9523 bitki /dekar) ekim yapılmıştır. Sıralar üzerinde 15 cm aralıkla ve 5-6 cm derinliğinde açılacak ocaklara 3 er adet tohum atılmış ve daha sonra tohumların üzeri toprakla kapatılmıştır. Çıkış yapan fideler 10-15 cm boylandıktan sonra her ocakta da 1 fide kalacak şekilde tekleme yapılmıştır. 3.2.2 Bakım Bütün parseller dekara 18 kg N ve 7 kg P 2 O 5 olacak şekilde gübrelenmiştir (Ergin, 1974). Fosforun tamamı ile azotun yarısı ekimle birlikte, azotun öteki yarısı ise bitkiler 20-25 cm boylandıklarında bitki sıralarına uygulanmış ve boğaz doldurma işlemi gerçekleştirilmiştir. Yabancı otlar çapalama ile yok edilmiştir. Sulama zamanının seçiminde bitkilerin morfolojik görünüşleri esas alınarak, suyun bitki sıraları arasına verildiği karık sulama yöntemi ile ve gerekli olduğu durumda yağmurlama sulama yöntemi ile toprak suya doymuş hale gelinceye kadar yapılmıştır. 3.2.3 Hasat Parseldeki koçanların yaklaşık %50 si süt olum dönemi sonu-sarı olum dönemi başına ulaştığı zaman, her parselin yanlarından birer sıra ve başlarından ikişer ocak kenar tesiri olarak bırakılarak, geriye kalan 2 sıra x 0,7 = 5,88 m 2 lik kısımdaki bitkiler toprak seviyesinden 10 cm yükseklikten orakla hasat edilmiştir. 3.2.4 Verilerin elde edilişi Ergin (1974), Emeklier (1987) ve Öztürk ve Akkaya (1996) gibi araştırıcıların uyguladıkları yöntemler esas alınarak aşağıdaki gözlem ve ölçümler yapılmıştır. 3.2.4.1 Çıkış süresi (gün) Ekim tarihinden parseldeki bitkilerin yaklaşık %50 sinin çıkış yaptıkları tarihe kadar geçen gün sayısı çıkış süresi olarak belirlenmiştir 17

3.2.4.2 Tepe püskülü çıkarma süresi (gün) Ekim tarihinden, parseldeki bitkilerin yaklaşık %50 sinin tepe püskülü çıkardıkları tarihe kadar geçen gün sayısı tepe püskülü çıkarma süresi olarak kabul edilmiştir. 3.2.4.3 Koçan püskülü çıkarma süresi (gün) Ekim tarihinden, parseldeki bitkilerin yaklaşık %50 sinin koçan püskülü çıkardıkları tarihe kadar geçen gün sayısı koçan püskülü çıkarma süresi olarak kabul edilmiştir. 3.2.4.4 Silaj için olum süresi (gün) Ekim tarihinden, parseldeki koçanların yaklaşık %50 sinin süt olum dönemi sonu-sarı olum dönemi başına ulaştığı tarihe kadar geçen gün sayısı esas alınarak belirlenmiştir. 3.2.4.5 Bitki boyu (cm) Hasattan önce, hasat alanı içerisindeki bitkilerden şansa bağlı olarak seçilen 5 bitkinin toprak seviyesinden tepe püskülü ucuna kadar olan kısımları ölçülerek ortalama boy belirlenmiştir. 3.2.4.6 Bitki başına yaprak sayısı Tepe püskülü çıkışından sonra, orta sıralardan şansa bağlı 5 bitkinin yaprakları sayılarak bitki başına ortalama yaprak sayısı hesaplanmıştır. 3.2.4.7 Bitki başına koçan sayısı Hasattan önce, parsellerde orta sıralardan şansa bağlı 5 bitkinin tane bağlayan koçanları sayılarak bitki başına ortalama koçan sayısı belirlenmiştir. 18

3.2.4.8 Bitki sap çapı (mm) Bitki hasat döneminde parsellerden 5 bitkiye ait çap toprak üzerindeki en alt boğumun ortasından ölçülüp ortalaması alınarak bitki sap çapı elde edilmiştir. 3.2.4.9 Birim alan hasıl verimi (kg/da) Süt olum dönemi sonu-sarı olum dönemi başlangıcında, bitkiler koçanları ile birlikte toprak seviyesinden 10 cm yükseklikten hasat edilen bitkiler hemen tartılarak parsele yaş ağırlık bulunmuştur. Bu değerlerden yaş hasıl verimi kg/da olarak hesaplanmıştır. 3.2.4.10 Kuru madde oranı (%) Her parselde, hasıl verimi için hasat edilen bitkilerden biri alınarak yaş ağırlığı belirlenmiştir. Bu bitkiler, önce serada 3 gün, daha sonra 78 C ye ayarlı fırında 24 saat kurutularak tekrar tartılmış ve kuru ağırlıkları tespit edilmiştir. Elde edilen bu değerlerden kuru madde oranı hesaplanmıştır. 3.2.4.11 Ham protein oranı (%) Kuru madde oranının belirlenmesi amacıyla alınan bitkiler kurutulduktan sonra öğütülmüş, daha sonra öğütülmüş örnekten alınan iki numunede ham protein oranı Kjeldahl yöntemi ile belirlenmiştir. 3.2.5 Sonuçların değerlendirilmesi Yürütülen araştırma sonucunda elde edilen veriler SAS bilgisayar paket programı yardımı ile varyans analizine tabi tutularak ortalamalar arasındaki farklılıkların kontrolü Duncan çoklu karşılaştırma testine tabi tutularak değerlendirilmiştir. 19

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1 Çıkış Süresi (gün) Kayseri ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak adaptasyon denemesine alınan 24 mısır çeşidinin çıkış sürelerine ait varyans analizi sonuçları çizelge 4.1 de, çıkış süreleriyle ilgili sonuçlar ise çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.1 Çıkış süresine ait varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynakları Serbestlik Derecesi F Değerleri Çeşitler 23 3.15* Hata 48 Varyasyon Katsayısı (%) 7.21 Asgari Önemli Fark *İşaretli F değerleri 0.05 ihtimal seviyesinde önemlidir Çizelge 4.2 Farklı mısır çeşitlerine ait çıkış süreleri (gün) Çeşit Adı Ortalama Almagro 17.3 bcdefg BC 5610 17.3 bcdefg BC 8605 19.0 abcd Carella 18.7 abcde DKC-585 18.0 abcdef DKC-5783 17.3 bcdefg Donana 16.7 degf Cadız 16.3 egf Hacıbey 19.0 abcd Hido 15.3 g Korimbos 15.7 fg Kuadro 16.7 degf KWS 6565 18.3 bacde Maxima 524 18.0 abcdef Oran 17.7 bcdefg PR 31 A 34 19.3 abc PR 31 D 24 20.3 a PR 31 G 98 19.3 abc PR 31 P 41 19.7 ab Prestige 17.0 cdefg Samada07 17.3 bcdefg SF 101L 001 16.3 fg Shemal 16.7 defg Tauste 18.7 abcde Ortalama 17.8 20

Çizelge 4.1 deki varyans analizi sonuçlarının incelenmesinde görüleceği üzere çıkış süresi bakımından mısır çeşitleri arasındaki farklılık istatistiki olarak çok önemli bulunmuştur. Çeşitlere ait çıkış süresi ortalama 15.3-20.3 gün arasında değişim göstermiştir. Denemeye alınan çeşitler içerisinde Hido çeşidi 15.3 günlük çıkış süresiyle en hızlı çıkış gösteren çeşit olmuş ve bunu Korimbos ve SF 101L 001 çeşitleri takip etmiştir. PR 31 D 24 çeşidi 20.3 günlük çıkış süresiyle en uzun çıkış süresine sahip olmuş, ancak ortalama olarak 19.7 günlük sürede çıkış yapan PR 31 P 41 çeşidi ile aynı grupta yer almıştır (Çizelge 4.2). Çeşitlerin farklı sürelerde çıkış yapmaları ve çıkış süresi bakımından çeşitler arsında farklılıkların önemli olmasında genetik yapıları etkili olmuştur. Ferhatoğlu vd. (1989), tarafından Şanlıurfa ekolojik koşullarında üç yıl süreyle ikinci ürün olarak yürütülen araştırmada; mısır için en uygun ekim zamanının temmuz ayının ilk haftası olarak belirlenmiştir. Öztürk ve Akkaya (1996) Erzurum ekolojik koşullarında daha önce yerli ve yabancı orijinli 25 mısır çeşidiyle ve silajlık olabileceklerin belirlenmesine yönelik araştırmada çıkış süresi yönünden mısır çeşit çeşitleri arasında önemli farklılık tespit etmişlerdir mısırın çimlenmesi ve büyümesi için minimum sıcaklık isteğinin 10 C olduğu ifade edilmektedir (Kün 1978). Bulut vd. (2008), tarafından Erzurum şartlarında yapılan çalışmada ana ürün mısırın çıkış süresinin 12.9-14.5 gün arasında değiştiğini bildirmiştir. Araştırmamız toprak neminin düşük olduğu bir dönemde (ikinci ürün) şartlarında yapıldığı için çıkış süresi (sulama yapılmıştır) gecikmiştir. 4.2 Tepe Püskülü Çıkarma Süresi Kayseri ekolojik koşullarında ikinci ürün olarak adaptasyon denemesine alınan 24 mısır çeşidinin tepe püskülü çıkarma sürelerine ait varyans analizi sonuçlarına göre mısır çeşitleri arasındaki farklılıkların istatistiki olarak önemli olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Çeşitlerin tepe püskülü çıkarma sürelerine ait sonuçlar çizelge 4.4 verilmiştir. 21

Çizelge 4.3 Tepe püskülü çıkarma süresine ait varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynakları Serbestlik Derecesi F Değerleri Çeşitler 23 3.77* Hata 48 Varyasyon Katsayısı (%) 3.21 Asgari Önemli Fark 4.09 * İşaretli F değerleri 0.05 ihtimal seviyesinde önemlidir. Çizelge 4.4 Farklı mısır çeşitlerine ait tepe püskülü çıkarma süreleri (gün) Çeşit adı Ortalama Almagro 73.7 efg BC 5610 72.3 g BC 8605 72.7 fg Carella 77.3 abcdef DKC-585 79.3 abcd DKC-5783 79.3 abcd Donana 80.3 abc Cadız 80.7 abc Hacıbey 77.0 bcdefg Hido 72.7 fg Korimbos 76.7 cdefg Kuadro 79.3 abcd KWS 6565 79.0 abcd Maxima 524 78.7 abcd Oran 80.7 abc PR 31 A 34 77.7 abcde PR 31 D 24 82.0 a PR 31 G 98 81.7 ab PR 31 P 41 79.0 abcd Prestige 77.0 bcdefg Samada07 75.0 defg SF 101L 001 79.7 abcd Shemal 78.3 abcde Tauste 78.0 abcde Ortalama 77.8 Yürütülen denemede; Çeşitlere ait tepe püskülü çıkarma süreleri 72.3-82.0 gün arasında değişim göstermiştir. BC 5610 çeşidi (72.3 gün) en kısa sürede tepe püskülü çıkaran çeşit olarak görülmektedir, BC 8605 çeşidi (72.7gün) ve Hido çeşidi (72.7gün) ile ikinci sırada yer almaktadır. Bu üç çeşit arasındaki farklılık önemsiz bulunmuştur. PR 31 D 24 çeşidi (82.0 gün) ise en uzun sürede tepe püskülü çıkaran çeşit olmuştur. Mısır çeşitleri genetik yapılarına bağlı olarak farklı zamanlarda tepe püskülü çıkarmışlardır. 22

ençtan ve Gökçora (1980), Ankara ekolojik koşullarında 12 mısır çeşidi ile yürüttükleri araştırmada; ekim tarihinden itibaren erkek çiçeklenme süresinin 77-104 gün arasında çeşitlere göre değiştiğini, çiçeklenme tarihi üzerine hava sıcaklığı ve bağıl nemin etkili olduğunu bildirilmektedir. Sencar (1988), Tokat ekolojik koşullarında 4 melez mısır çeşidi çeşidi ile yürüttükleri araştırmada; ekim sıklığı arttıkça tepe püskülü çıkış süresinin uzadığını bildirilmektedir. İkinci ürün şartlarında tepe püskülü çıkarma süresinin mısır çeşitlerinin ortalaması olarak Ülger vd. (1992), tarafından Harran Ovası koşullarında 49.0-65.7 gün, Çölkesen vd. (1997), tarafından Şanlıurfa ve Diyarbakır ekolojik koşullarında 49,1 63,3 gün Gözübenli vd. (1997), Hatay ekolojik koşullarında 51.3-55.3 gün; Gözübenli vd.(1997), Harran Ovası ekolojik koşullarında 52.50-57.63 gün ve Konak vd. (1998), Büyük Menderes Vadisi ekolojik koşullarında 59.16-62.42 gün arasında değişim gösterdiğini bildirmişlerdir. Sonuçlarımız tüm bu araştırma sonuçlarına göre yüksek bulunmuştur. Bu durum araştırmamızın yürütüldüğü bölgenin rakımının yüksek ve ortalama sıcaklığın ise diğer araştırmaların yapıldığı yerlerden daha düşük olması ile ilgili olabilir. İlgili sonuçlar Gençtan ve Gökçora (1980), tarafından yapılan çalışmada tepe ve koçan püskülü çıkış zamanlarının hava sıcaklığına bağlı olduğunu, sıcaklık arttıkça tepe püskülü çıkışının daha erken görüldüğünü (Kırtok 1998) belirten araştırma sonuçlarıyla uyumludur. 4.3 Koçan Püskülü Çıkarma Süresi Denemeye alınan mısır çeşitlerinin koçan püskülü çıkarma sürelerine ilişkin varyans analizi sonuçları çizelge 4.5 de koçan püskülü çıkarma sürelerine ait ortalama değerler ise çizelge 4.6 de verilmiştir. Çizelge 4.5 Koçan püskülü çıkarma süresine ait varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynakları Serbestlik Derecesi F Değerleri Çeşitler 23 3.54* Hata 48 Varyasyon Katsayısı (%) 3.01 Asgari Önemli Fark 4.11 * İşaretli F değerleri 0.05 ihtimal seviyesinde önemlidir. 23