Sektörel Raporlar Serisi I TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. Uzm. Hakn ANAÇ

TARIM SEKTÖRÜ RAPORU Sektörel Raporlar Serisi I Uzm. Hakn ANAÇ 2011 T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI Düzce Yatırım Destek Ofisi Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdam, ekonomiye katkı ve ihracat potansiyeli bakımından hala önem taşımakta ve sektöre ait geleceğe yönelik eğilimlere bakıldığında da bu önemini devam ettireceği görülmektedir

İçindekiler 1. Giriş... 4 1.1. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı... 5 1.1.1. Araştırmada Kullanılan Yöntem... 5 2. Düzce İlinin Çeşitli Özellikleri... 7 2.1. Coğrafi Konum... 7 2.2. İklim... 8 2.3. Toprak... 9 2.4. Sosyo-ekonomik Yapı... 12 2.4.1. Nüfus... 12 2.5. Tarımsal Arazi Kullanımı... 15 3. Tarımsal Üretim... 17 3.1. Bitkisel Üretim... 17 3.1.1. Tarla Bitkileri... 17 3.1.2. Bahçe Bitkileri... 19 3.2. Hayvansal Üretim... 24 3.2.1. Büyükbaş Hayvancılık... 25 3.2.2. Küçükbaş Hayvancılık... 27 3.2.3. Kanatlı Üretimi... 28 3.3. Tarımda Makineleşme... 29 3.4. Su Ürünleri... 31 3.5. Arıcılık... 32 3.6. Organik Tarım... 33 4. Tarımla İlgili Kuruluşlar... 34 5. Tarımla İlgili Tespit Edilen Sorunlar... 35 5.1. Tarım Alanlarının Amaç Dışı Kullanımı... 35 5.2. Toprakların Çok Parçalı Oluşu Ve İşletme Ölçeklerinin Küçük Olması. 36 5.3. Su Kaynaklarından Yararlanamama ve Su Kaynaklarının Kirletilmesi.. 36 5.4. Ürün Deseninin Basit Olması... 36 5.5. Hayvancılık Faaliyetleri İçin Yeterli Mera Varlığının Olmaması... 36 5.6. Tarımsal Faaliyetlerde Örgütlülük Düzeyinin Düşük Olması... 37 5.7. Pazarlama Sorunları... 37 5.8. Eğimli Tarım Topraklarının Korunmaması... 37 5.9. Yem Bitkileri Ekiminin Yetersizliği... 37 6. Tarımda Gelişme Ve Mevcut Sorunların Çözümüne Yönelik Öneri Ve Stratejiler... 37 6.1. Arazi Toplulaştırması... 37 2

6.2. Ürün Çeşitliliğinin Geliştirilmesi... 38 6.3. Toprakların Tarım Dışı Kullanımının Engellenmesi... 38 6.4. Toprak Koruma Tedbirlerinin Alınması... 39 6.5. Su Kaynaklarının İyi Yönetimi Ve Sulama Altyapısının Geliştirilmesi... 39 6.6. İldeki Depolama Ve Soğuk Zincir Potansiyelinin Geliştirilmesi... 40 6.7. Toprak, Su, Aflatoksin Analizlerinin Artırılması... 40 6.8. Tarım-Sanayi Entegrasyonun Sağlanması... 41 6.9. Organik Tarım, Alternatif Ürünler, İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması... 41 6.10. Kırsal Turizm Agro Turizm ve Diğer Alternatif Turizm Olanaklarının Araştırılması ve Geliştirilmesi... 43 6.11. Hayvancılığın Geliştirilmesi... 43 6.12. Ormanların Korunmasına İlişkin Önlemlerin Alınması ve Ormancılık Faaliyetlerinin Geliştirilmesi... 45 6.13. Su Ürünleri Potansiyelinin Harekete Geçirilmesi... 46 7. Stratejilere Göre Geliştirilebilecek Projeler... 46 7.1. Arazi Toplulaştırması Projeleri... 46 7.2. Meyvecilik ve Örtü Altı Tarımını Geliştirme Projeleri... 47 7.3. Hayvancılığı Geliştirme Projeleri... 47 7.4. Organik Tarım, Alternatif Ürünler, İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Arıcılık Projeleri... 47 7.5. Mikro Kredi Uygulamaları ve Dezavantajlı Grupların Ekonomi ve Topluma Sağlıklı Entegrasyonu İçin Sosyal Projeler... 48 7.6. Lisanslı Depoculuk ve Soğuk Hava Depolarının Kurulması... 48 7.7. Tarımsal İşletmelerin ve Tarıma Dayalı Sanayi Tesislerinin Modernizasyonu... 49 7.8. Tarımsal Pazarlamanın Geliştirilmesi ve Çiftçi Örgütlerinin Güçlendirilmesi... 49 7.9. Kırsal Turizm Başta Olmak Üzere Turizmin Geliştirilmesi ve Yerel Ürünlerin Markalaşmasının Sağlanması... 50 8. DÜZCE İLİ TARIMI GZFT ANALİZİ... 51 9. KAYNAKLAR... 53 3

1. Giriş Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdam, ekonomiye katkı ve ihracat potansiyeli bakımından hala önem taşımakta ve sektöre ait geleceğe yönelik eğilimlere bakıldığında da bu önemini devam ettireceği görülmektedir. Gerek bir ülke ve gerekse bir bölge ya da il için; sahip olduğu tarımsal kaynakların mümkün olan en isabetli bir şekilde tespiti, geliştirilme olanaklarının belirlenmesi, amacına uygun kullanılması önem arz eden bir husustur. Dolayısıyla, il düzeyinde; tarımsal kaynakların ve problemlerin belirlenmesi; kaynak ve potansiyelin mümkün olan en optimum şekilde değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması ile birlikte doğal kaynakların ve çevrenin korunması için gerekli tedbirlerin alınmasına yönelik politikaların oluşturulması açısından önem taşımaktadır. Yerinde ve zamanında yürütülen alan çalışmaları yardımı ile sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması amacına yönelik olarak, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirilerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesi de sağlanabilecektir. Düzce ili, özellikle ilçeler bazında, kırsal alanlarda, kişi başına GSMH başta olmak üzere, eğitim, sağlık vb. çeşitli kalkınmışlık göstergeleri bakımından bölgenin diğer illeri ile karşılaştırıldığında görece olarak geride bulunmaktadır. Topografyaarazi şartları, mutlak tarım arazisi sınıfları bakımından tarıma elverişli arazinin genel arazi içindeki payının düşük bir düzeyde olması, arazi parçalılığı ve küçüklüğü, yoğun fındık tarımından dolayı mono kültür tarımın getirmiş olduğu, başta atalet üzerine 4

kurulu ve değişime kapalı üretim anlayışı vb. şartların da zorlayıcılığı göz önüne alındığında, Düzce İli nde tarım sektörünün daha da yakından anlaşılması gereği ortaya çıkmaktadır. 1.1. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı Araştırma ile, Düzce ili tarımının genel bir görünümü verilerek, sahada uygulanmış anketlerden elde edilen verilerden yola çıkıp, tarımda yaşanan sorunlar ortaya konulmaya çalışılarak, ilin tarımsal kaynakları ve üretim potansiyeli göz önünde bulundurularak, kaynakların etkin ve verimli kullanılmasını sağlayacak tespitlerin yapılmasına çalışılmıştır. Örnekleme yöntemine göre belirlenmiş köylerde köy muhtarlarına yönelik olarak hazırlanmış olan anketler aracılığı ile köyün tarımsal yapısı, potansiyeli, tarımsal üretimin çeşitli yönleri, köye ait sorunlar vb. sosyo-ekonomik yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Anketin sonunda ise Düzce ilinin bağlı bulunduğu Doğu Marmara Kalkınma Ajansına yönelik, kalkınma ajansı destekleri ve kalkınma ajansları hakkındaki bilgi seviyesini ölçecek sorular yöneltilmiş ve kalkınma ajansından beklentiler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca köylerde uygulanan anket formu çalışmanın sonuna boş form olarak eklenmiştir. 1.1.1. Araştırmada Kullanılan Yöntem Araştırmada sahada uygulanmış anketlerden elde edilen birincil veriler kullanıldığı gibi, Düzce ili tarımının genel görünümünü yansıtmak amacıyla çeşitli veri kaynaklarından elde edilen birincil veriler de kullanılmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), Tarım İl Müdürlüğü, Üniversite, İl Özel İdare, Çevre ve Orman Müdürlüğü, Meteoroloji Bölge Müdürlüğü vb. konu ile ilgili kurum ve kuruluşlar ile konu ile ilgili yayınlanmış çeşitli kaynaklardan da istifade edilmiştir. Elde edilen ikincil veriler 5

mümkün olan en yakın tarihte elde edilen en güncel verilerin derlenmesi ile oluşturulmuştur. Araştırmada örnekleme aşamasında kullanılan yöntemde, materyali oluşturan 286 adet köy popülasyonu oluşturmuştur. Popülasyondan çekilecek örnek miktarı ise köylerin arazi büyüklükleri, bitkisel üretim miktarı ve hayvansal üretim alanında ise özellikle büyükbaş hayvan sayısı ve diğer tarımsal özelliklerine göre sınıflandırılmış köy grupları içinden köylerin arazi miktarları baz alınarak tabakalar halinde ayrımı ile Tabakalı Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kapsamında Neyman Yöntemi ne göre hesaplanmıştır. Eşitlikte belirlenen minimum örnek büyüklüğü değerleri, güvenilirliğin artırılması amacıyla yaklaşık % 30 oranında artırılarak anket yapılacak işletme sayısı bulunmuştur (Yamane, 2001). n = (N Nh.S²h) / (N².D² + Nh.S²h) D² = d²/z² Formülde ; n : Örnek sayısı, N : Populasyon sayısı, Nh : h ıncı tabakadaki sayı, S²h : h ıncı tabakanın varyansı, d : Populasyon ortalamasından izin verilen hata payı, Z : Hata oranına göre standart normal dağılım tablosundaki z değeri, D : Populasyon ortalamasında kabul edilebilir hata sınırı. Örnek hacminin belirlenmesinde % 10 hata payı ve % 90 güvenlik sınırında çalışılmıştır. Formüle göre Düzce iline ait toplam 286 köyde tespit edilen 60 adet köy 10 adet yedek köy ile birlikte ele alınmıştır. 6

2. Düzce İlinin Çeşitli Özellikleri 2.1. Coğrafi Konum Düzce ili, istatistiki alan sınıflandırmalarından biri olan Düzey II sınıflamasına göre Doğu Marmara Bölgesi illeri içerisinde yer almasına rağmen coğrafi olarak 40º 37 ile 41º 07 kuzey enlemleri ve 30 º 49 ile 31 º 50 doğu boylamları arasında yer alan, 2.593 km² genişliğinde bir Batı Karadeniz Bölgesi ilidir. Genişliği Türkiye yüzölçümünün binde 33 ü kadardır. Doğusunda Zonguldak ve Bolu, güneyinde yine Bolu, batısında ise Sakarya illeri ile komşudur. Kuzeyinde Karadeniz e kıyısı olan Akçakoca ilçesi vardır ve kıyı uzunluğu 30 km dir. Şekil 1: Düzce İli, İlçe ve Köyleri Haritası k: Düzce Valiliği Kayna Düzce ilinin Merkez ilçe dahil 8 ilçesi, Merkez ilçeye bağlı 3 beldesi ve toplam 286 köyü bulunmaktadır. Belediye teşkilatı olan ilçe ve beldelerdeki toplam mahalle sayısı da 74 tür. Köylerin ise 301 bağlısı bulunmaktadır. 7

İldeki tarım topraklarının büyüklüğü il yüzölçümü ile karşılaştırıldığında çok fazla bir yer teşkil etmemesine rağmen mevcut verimli tarım topraklarının önemli bir kısmı çöküntü ovası (Düzce Ovası) olarak tabir edilen ve oldukça verimli olan toprak sınıfları arasında yer almaktadır. Bu sınıftaki topraklarda ekolojiye uygun olan her türlü bitkinin yetişmesi mümkündür. Genel olarak bitki örtüsü ise Karadeniz bitki örtüsü özelliği taşımasından dolayı oldukça zengin bir orman bitki örtüsü şeklindedir. Akarsular ve göller olarak Karadeniz iklim yapısına sahip olması avantajı ile su mevcudu olarak önemli ölçüde potansiyele sahiptir. En önemli akarsuyu Melen Çayı dır. Diğer akarsuları ise Deredibi, Değirmendere ve Küpler Deresi sayılabilir. Gölleri ise; en önde geleni Efteni Gölü olmak üzere Kurugöl, Topuk Gölü, Yaylagöl ve Islakgöl dür. Düzce, Bolu iline bağlı bir ilçe iken, 09.12.1999 tarih ve 23901 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış olan 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile il statüsüne kavuşmuştur. Bu yasal düzenlemeden sonra gerekli hazırlıklar yapılmış ve Düzce Bolu dan fiilen ayrılarak, 13.01.2000 tarihinden itibaren resmen il statüsü ile yönetilmeye başlamıştır. 2.2. İklim Düzce nin konumu gereği birden fazla iklim özelliği taşımaktadır. Batı Karadeniz ili olma özelliği nedeniyle genel olarak Karadeniz iklimi karakteristikleri taşımakla birlikte Akdeniz ve karasal iklimleri arası geçiş özellikleri de göstermektedir. Düzce de yazlar sıcak, kışlar ise kısmen ılık, kısmen soğuk geçmektedir. Bölgenin ormanlık olması, akarsu ve yüzey sularının bolluğu, Karadeniz e kıyısı bulunması ve deniz tarafındaki dağların denizden gelecek nemi tutacak kadar yüksek olmaması yağışların bol olmasını sağlamaktadır. Tablo 1 de ilçelere göre iklim verileri verilmektedir; 8

Tablo 1: İlçelere göre çeşitli iklim verileri İlçeler Rakım Yıllık Ortalama Yıllık Yağış (mm) Sıcaklık (c) Merkez 120 13,3 845 Akçakoca 10 13,6 948 Cumayeri 130 13,4 845 Çilimli 128 13,5 845 Gölyaka 140 13,3 845 Gümüşova 130 13,3 845 Kaynaşlı 140 13,0 845 Yığılca 350 12,7 776 Kaynak: Çevre ve Orman İl Müdürlüğü Bu veriler ile birlikte Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nden elde edilen 50 yıllık ortalama veriler, günümüzde her geçen gün daha fazla dile getirilen küresel ısınma gerçekliğini doğrular niteliktedir. 50 yıllık (1960-2010) uzun dönem verilere göre yağışlarda 227 mm/100 yıl olmak üzere bir azalış trendi ile birlikte ortalama sıcaklıklarda ise 2.0 C/100 yıllık bir artış trendi vardır. 2.3. Toprak Düzce ili toprak varlığı bakımından topografyası gereği fazla miktarda bir tarım toprağına sahip değildir. Mutlak tarım arazisi olarak tabir edilen I, II ve III. sınıf tarım arazileri toplam arazi varlığının %15 ine tekabül etmektedir. IV. sınıf toprakları da bu toplama eklersek tarım yapılabilecek arazi miktarı %20 nin bir miktar üzerinde olmaktadır. Bu durumdaki bir arazi yapısı ve miktarına sahip bir ilde toprak muhafazası kavramı ve önlemleri daha fazla bir önem teşkil etmektedir. Tablo 2 de Düzce ilindeki toprakların arazi kullanım sınıflarına göre dağılımı verilmektedir. Tablo2: Düzce İli Arazisi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı (ha) Toplam I. Sınıf II. III. IV. V. VI. VII. Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Alan (ha) VIII. Sınıf Diğer 256.700 24.269 8.148 6.546 14.948 376 26.769 157.796 11.034 6.814 Oran(%) 99,98 9,36 3,14 2,52 6,77 0,14 10,32 60,85 4,25 2,63 Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü Tablodan da görüldüğü gibi V. ve yukarı sınıf ile sınıflama dışı toprak miktarı yaklaşık %78 civarındadır. Geri kalan verimli tarım yapılabilir nitelikteki alanlar ise 9

%22 civarında bulunmaktadır. Bu miktar rakamın ise önemli bir kısmı ise I. sınıf arazilerden oluşmaktadır. Verimli bir şekilde tarım faaliyetinin yapılabileceği toprak miktarı yaklaşık 54 bin hektar civarındadır. Bu miktardaki verimli tarım arazisinin önemli bir kısmı Düzce Ovası çevresinde kurulu olan merkez ilçede bulunmaktadır. Ayrıca Çilimli, Gölyaka ve Gümüşova ilçelerinin Düzce Ovası nda bulunan kısımlarında da yine I. sınıf tarım arazileri bulunmaktadır. Kaynaşlı ve Cumayeri ilçeleri ise bu iki ilçenin ardından gelen tarım arazisi bakımından görece fazla olan ilçelerdir. Topografya nedeniyle Akçakoca ve Yığılca ilçelerinin sahip olduğu dezavantajlı durum bu iki ilçeyi tarım arazisi bakımından kısıtlı düzeye indirgemiştir. Akçakoca daki yoğun fındık tarımı ise bu dezavantajlı durumu lehe çevirme anlamında önem arz etmektedir. 10

Şekil 3: Düzce İli Arazi Kullanım Sınıflaması Haritası Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü nden elde edilen arazi kullanım sınıflaması haritası da daha önce izah edilen ile ait arazi sınıflaması değerlerini şematik olarak teyit eder niteliktedir. Haritaya göre, I ve II. sınıf araziler genel olarak merkez ilçe ve çevresinde yoğunlaşmakta, toprak verimliliği açısından daha az verimlilik gösteren diğer sınıflara ait yoğunlaşmalar ise özellikle Karadeniz e kıyısı olan Akçakoca ilçesi, Yığılca ve diğer ilçelerin merkezden uzaklaşan bölgelerinde görülmektedir. Toplam alan içindeki çok verimli alanların büyüklük ve miktar olarak ayrımı göz ile görünebilir olarak yansımaktadır. Haritadan sınıflama dışı olarak nitelendirilen alanların çokluğu da ayrıca göze çarpan bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. 11

2.4. Sosyo-ekonomik Yapı 2.4.1. Nüfus Köy ve kent nüfusunun oransal dağılımı açısından bakıldığında Düzce ili kent nüfusu açısından kent nüfusu bakımından Türkiye ortalaması olan %76,26 oranının gerisindedir. Düzce ilinin şehir nüfusunun köy nüfusuna göre fazla olduğu görülmektedir. Toplam nüfusun %42,59 u köyde yaşamakta % 57,41 i ise şehirde yaşamaktadır. Tablo 3 te 2010 yılına ait ilçelere göre nüfus verileri verilmiştir. Tablo 3: İlçelere Göre Nüfus Verileri, 2010 Toplam Nüfus Köy Nüfusu Şehir Nüfusu Merkez 197.711 68.593 129.118 Akçakoca 37.802 14.456 23.346 Cumayeri 12.762 4.977 7.790 Çilimli 16.709 10.326 6.383 Gölyaka 20.226 11.460 8.766 Gümüşova 14.741 8.435 6.306 Kaynaşlı 20.609 11.213 9.396 Yığılca 17.623 14.600 3.023 TOPLAM 338.188 144.060 194.128 Kaynak: TUİK Tablodaki güncel veriler ile TUİK verilerinden elde edilen 2000 yılına ait kırsal ve kentsel nüfus oranlarını karşılaştırdığımızda; 2000 yılındaki kent nüfusu oranının %41,57 ve köy nüfusu oranının ise %58,43 olduğunu görürüz. Yukarıdaki tablodaki güncel rakamlara göre bu oran ise sırasıyla %42,59 ve %57,41 dir. 11 yıllık süreçte çok az bir değişim gösteren köy-kent nüfus oranı az da olsa kent lehine gelişme göstermiştir. Tarımsal yapıda ilçelerin ağırlığı, köy nüfusunun büyüklüğü ile bir korelasyon içindedir. Ya da bir başka değişle, tarımsal gelirin önemli bir kısmını sağlayan ilçelerde köy nüfusu daha büyük bir oran teşkil etmektedir. Kırsal nüfusun ağırlığı 12

özellikle 1999 depremi sonrası ilin de yüzölçüm olarak küçüklü de göz önüne alındığında kırsala olan bağlılığı artırmıştır. Şekilde son yıllara ait Düzce nüfusundaki değişimi verilmektedir. Tabloya göre son 3 yıldaki nüfustaki değişim ortalama olarak %1,5 tir. Son rakamlara göre Türkiye de nüfus artış hızı ortalaması %1,3 olduğu göz önüne alındığında Düzce ili nüfus artış hızının ülke ortalamasının bir miktar üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumu açıklayan en önemli neden ise Düzce ilinde köylerdeki nüfusun ağırlığının halen yüksek oranda olmasıdır. Köylerde yaşayan nüfusun ağırlığı ve yıllar içindeki değişimi açısından diğer az ilerleme kaydetmesi ise başta deprem sonrası nüfus hareketliliğinin Düzce den diğer illere şeklinde değil, merkezden ya da deprem riski veya zararı olan bölgelerden kırsal bölgelere, köylere doğru gözlemlenmesinden ileri gelmektedir. Bunun yanı sıra bu durumu açıklayan diğer nedenlere ise Düzce ilinde köylerin yaklaşık üçte birinin merkez ilçeye bağlı olması ve diğer ilçelerin il merkezine yakınlığı ile açıklanabilir. Özellikle merkez ilçeye bağlı birçok köy gerek yakınlık itibari ile ikametgâh olarak tercih edilmektedir. Ayrıca sanayileşmenin giderek kırsal alanlara doğru kayması neticesinde de köylerden kentsel alanlara göç olgusu kendini diğer iller ya da bölgelerle kıyaslandığında Düzce ilinde fazla hissettirmemektedir. Son üç yıla ait Düzce ili toplam nüfus, köy ve kent nüfus rakamları da yukarıda izah edilen varsayımları destekler niteliktedir. 13

Tablo 4 de kırsal kesimde tarım alanları ve nüfus verileri yer almaktadır. 2000-2010 yılları arasındaki 10 yıllık süreçte kullanılan tarım alanlarında artış olduğu göze çarpmaktadır. Tablo 4: Kırsal Kesimde Tarım Alanları ve Nüfus Toplam Nüfus Köy Nüfusu Kullanılan Tarım Arazisi (Ha) Hane Başına Ort.Arazi (Dekar)(2000) 2000 2010 Merkez İlçe 197.711 68.593 24.468 31.034 12 Akçakoca 37.802 14.456 19.499 22.155 53 Cumayeri 12.762 4.977 4.376 5.782 37 Çilimli 16.709 10.326 4.133 4.724 21 Gölyaka 20.226 11.460 7.836 6.484 35 Gümüşova 14.741 8.435 5.605 4.642 47 Kaynaşlı 20.609 11.213 3.083 4.049 12 Yığılca 17.623 14.600 10.878 12.545 31 TOPLAM 338.183 144.060 79.877 91.415 20 Hane başına tarımsal arazi miktarı bakımından Akçakoca ilçesi yıllar itibariyle genellikle ilk sırada yer almaktadır. Bunun en önemli nedeni ise ilçe nüfusunun kullanılan tarım arazisi miktarına göre daha geri planda olmasındandır. Diğer ilçelerdeki kırsal nüfusun mevcut tarım arazisine göre nispeten fazla olması hane başına düşen tarımsal arazi miktarını da az göstermektedir. Kaynaşlı ve Merkez ilçe bu anlamda en dezavantajlı ilçelerdir. Alan çalışmasına göre Gölyaka, Cumayeri ve Gümüşova ilçelerinde kullanılan tarım alanları artış göstermektedir. Tablo 5: İlçelere Göre Köylerde İstihdam Çeşitleri Tarımsal Faaliyette Bulunmayan Yalnızca Hayvansal Üretimde Bulunan Yalnızca Bitkisel Üretim Yapan Hem Bitkisel hem de Hayvansal Üretim yapan (Diğer tarımsal faaliyetlerde bulunanlar dahil) Organik Tarım Tarım Dışı Faaliyet Merkez İlçe 36903 11290 27896 15819 119 3492 Akçakoca 1003 22 2165 3357-360 Cumayeri - 9 436 418 49 Çilimli 651 22 1980 1729 766 420 Gölyaka 352-1588 4193-134 Gümüşova 1012 739 1280 889 4 86 Kaynaşlı 2231 950 1056 3530-1615 Yığılca 814 493 876 3380-133 TOPLAM 42 966 13 525 37 277 33 315 889 6289 14

Tablo 5 den de görüldüğü gibi kırsal kesimin ağırlıklı faaliyet yapısı olarak bitkisel üretim görünmektedir. Tarım dışı faaliyetler ağırlıklı olarak sanayinin merkezde yoğunlaşmasına paralel olarak Merkez ilçe ve Kaynaşlı kırsal kesiminde yoğunlaşmaktadır. Üretim faaliyetlerinin çeşitliliği anlamında da yine merkez ilçe ve diğer ilçelerin tarım topraklarının merkeze yakın yerlerde olduğu bölgelerde yoğunlaşma mevcuttur. 2.5. Tarımsal Arazi Kullanımı Tablo 6 da ilçeler itibariyle tarım alanı, çayır mera, orman ve tarım dışı alan miktarları verilmiştir. Tablo 6: Düzce İlinde Arazilerin Kullanım Alanları ve İlçelere Göre Dağılımı İlçeler Tarım Alanı Çayır Mera Orman-Fundalık Tarım Dışı Alan İlçe Toplamı (ha) % (ha) % (ha) % (ha) % Merkez 31.034 33,95 985,04 48,98 36.776 30,14 13.507 35,62 82.302 Akçakoca 22.155 24,24 3,73 0,19 16.952 13,89 10.000 26,37 49.111 Cumayeri 5.782 6,33 77,83 3,87 2.867 2,35 1.000 2,64 9.727 Çilimli 4.724 5,17 132,29 6,58 1.600 1,31 1.100 2,90 7.556 Gölyaka 6.484 7,09 409,78 20,38 12.339 10,11 1.200 3,16 20.433 Gümüşova 4.642 5,08 158,55 7,88 7.319 6,00 1.000 2,64 13.120 Kaynaşlı 4.049 4,43 208,33 10,36 11.848 9,71 1.000 2,64 17.105 Yığılca 12.545 13,72 35,64 1,77 32.333 26,50 9.112 24,03 54.026 Toplam 91.415 100,00 2.011,19 100,00 122.034 100,00 37.919 100,00 253.379 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü İl toplam alanı içinde tarıma elverişli alanlarının oranı %36 dır ve bu rakamın yaklaşık üçte biri merkez ilçede yer almakta, merkez ilçeyi sırasıyla Akçakoca, Yığılca, Gölyaka, Cumayeri, Gümüşova, Çilimli ve Kaynaşlı takip etmektedir. Ülkemizde çok geniş yer kaplayan çayır ve meraların; toprak ve su muhafazası, su toplama havzası, pınar ve memba sularına kaynak olması, tabii fauna ve av hayvanlarına barınak olması, hava kirliliğini azaltması, bölgede rekreasyon alanı sağlaması gibi önemli fonksiyonları vardır. 15

Düzce ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı 2.011 ha. dır. Çayır mera varlığı miktarı açısından bakıldığında Düzce İli nin çayır ve mera alanı bakımından fakir olduğu görülmektedir. Çayır-mera varlığı açısında da yine merkez ilçe yarıya yakın miktara tek başına sahiptir ve merkez ilçeyi Gölyaka ve Kaynaşlı ilçeleri takip etmekte diğer ilçeler ise çayır-mera varlığı açısından özellikle coğrafi nedenlerden dolayı fazla bir orana sahip bulunmamaktadırlar. Ormanlık alanlarda da yine merkez ilçe ilk sırada ve ardından Yığılca, Akçakoca ve Gölyaka ilçeleri izlemektedir. Ormanlık alanlar il toplam alanlarının %48 ine tekabül etmektedir. Genel arazi kullanımı içinde, kullanılan tarım alanları miktarında azalma eğilimi söz konusudur. Bununla birlikte tarıma uygun olmayan alanların tarım için kullanımı da coğrafi nedenlerin zorlamasından dolayı mevcut bulunmaktadır. Fındık tarımı için kullanılan alanlar bunun açıklayıcı nedenidir. Bununla birlikte, tarıma daha az elverişli alanlarda tarım yapılması beraberinde verimsiz bir üretimi de beraberinde getirmektedir. Ayrıca bu durum daha fazla kimyasal gübre başta olmak üzere entansiteyi artırıcı önlemleri getirmekte, yoğun girdi kullanımı ise çevresel bozulma ve kirlenme riskini de artırmaktadır. Düzce ilinde ürün desenine baktığımızda, genel anlamda ağırlıklı olarak tek ürüne dayalı (monokültür) bir yapının hakim olduğu göze çarpmaktadır. Ekim alanlarının çoğu meyve üretimine ayrılmış olup, bu üretimin neredeyse tamamı ise fındıktır. Diğer önemli grup tahıllardır ve bunun da ekim alanı yine büyük çoğunluğu mısır ve buğdaya ayrılmıştır. Ekim alanı olarak büyük bir pay tutmamakla beraber önemli sayılabilecek diğer ürünler ise tütün, şeker pancarı ve patatestir. 16

3. Tarımsal Üretim 3.1. Bitkisel Üretim 3.1.1. Tarla Bitkileri Tarla bitkileri ekiminde mısır yüzde 51, buğday yüzde 41 ile en fazla ekilen bitkilerdir. Diğer önemli ekim alanları tütün, patates ve şeker pancarına ayrılmıştır. Ancak, bunların toplam içindeki payları çok düşüktür. Şekil 5: Yıllara Göre Tütün ve Şeker Pancarı Üretim Miktarları Tarla bitkileri içinde ağırlık mısır ekimindedir. Toplam ekili tarla alanlarının oransal olarak yüzde 51 i mısır, yüzde 41 i ise buğday olmak üzere yüzde 92 si bu iki ürüne ayrılmaktadır. Kalan alanın büyük kısmı ise tütüne ayrılmıştır. Düzce tütünü özellikle kendine özgü aroması ve kokusu ile özellikle kozmetik alanında değerlendirilmekte, düzce tütün kolonyası markalaşma anlamında ön plana çıkartılabilecek bir ürün olarak görülmektedir. Tablo 7 de temel gruplar itibariyle tarla bitkileri üretim miktarları verilmektedir. Tablo 7: Temel Gruplara Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (Ton) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tahıllar 23.227 23.040 21.011 20.997 112.034 128.983 57.992 Baklagiller 429 430 285 247 402 - - Endüstriyel 217,5 209,3 1.369 1.172 23.705 17.025 18.100 Yağlı Tohum - - - - - - - Yumru Bit. 125 140 165 164,5 37,5 - - Yem Bit. 158,4 155,8 132,8 1.367 79.306 106.595 84.356 TOPLAM 24.156,9 23.975,1 22.962,8 23.947,5 215.485 252.603 160.448 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Tarımsal üretim içerisinde diğer tarla bitkilerine göre daha yoğun bir işgücü kullanımı gerektiren ve buna karşın birim alana getiri anlamında daha yüksek getiri 17

sunan bir tarla bitkileri grubu olan endüstri bitkileri üretim miktarlarına bakıldığında, tablo 7 de de görüldüğü üzere Düzce ilinde endüstri bitkileri anlamında tarla bitkileri grubunda sadece şekerpancarı ve tütün ekimi ve üretimi görülmektedir. Tablo 8: Düzce İli Tarla Ürünleri Yıllara Göre Ekiliş Alanları (Ha) 2007 2008 2009 2010 Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim (ha) (ton) (ha) (ton) (ha) (ton) (ha) (ton) Tütün 1.300 3.246 801 2.009 483 1.350 474 1.368 Ş.pancarı 570 32.222 432 23.705 367 17.025 362 18.100 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Tarla bitkileri üretiminde ağırlık olarak en fazla yeri tutan buğdaygillerin ekiliş alanları ve üretim miktarları tablo 9 da verilmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere gerek üretim alanı ve gerekse üretim miktarı olarak en fazla payı mısır bitkisi almaktadır. Mısır bitkisini ise buğday takip etmektedir. Diğer buğdaygil bitkilerin ekim alanı ve üretim miktarları ise sınırlı düzeydedir. Tablo 9: Düzce İli Buğdaygillerin Yıllara Göre Ekiliş Alanı ve Üretim Miktarı 2007 2008 2009 2010 Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim (ha) (ton) (ha) (ton) (ha) (ton) (ha) (ton) Buğday 8.761 45.785 8.426 28.701 10.098 38.413 272 10.770 Arpa 47 131 0,84 239 86 248 97 290 Çavdar - - - - - - - - Yulaf 1 3 0,3 0,9 1 2 15 18 Mısır 12.106 91.055 10.398 82.533 10.285 89.474 4.381 44.901 (Dane) Çeltik 98 612 94 560 200 846 255 2.013 Kaynak: Düzce Tarım İl Müdürlüğü, 2010 Bitkisel üretim içindeki bir diğer unsur olan baklagiller üretimine yıllar itibariyle baktığımızda, yem bitkileri ve baklagillerin ekiliş alanlarında artış olmakla birlikte, diğer grupların ekilişinde azalma görülmektedir. Ancak, yem bitkileri ve baklagillerdeki bu artış, toplam içindeki paylarının düşük olması nedeniyle toplam tarla bitkileri ekim alanında düşüşü engellememektedir. Tablo 10 da Düzce ilindeki yem bitkileri alan ve üretim rakamları yıllara göre verilmiştir. 18

Tablo 10: Düzce İli Yem Bitkileri Yıllara Göre Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarları 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Fiğ 42 40 44 77 182 178 199 Yonca 27 30 255 231 256 226 155 Korunga 25 50 3 2 1 - - Mısır (Slaj) - - 1.648 1.825 2.055 1.965 1.611 Yulaf - - - - 8 - - Toplam 1950 2135 2502 2.369 1.965 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2010 3.1.2. Bahçe Bitkileri Bitkisel üretim faaliyeti içerisinde önemli bir yeri olan bahçe bitkilerinin meyvecilik alt üretim dalını incelediğimizde Düzce ilindeki en önemli meyvecilik faaliyetinin fındık yetiştiriciliği olduğunu görürüz. Fındık tarımının yoğunluğu topoğrafik, coğrafi, tarihsel ve kültürel nedenlere dayanmakla birlikte söz edilen bu yoğun üretim durumu Düzce ili tarımı denilince ilk ve tek akla gelen ürünün fındık olmasına yol açmıştır. İlk kez Doğu Karadeniz Bölgesinde yapılmaya başlanan kültür ırkı fındık yetiştiriciliği, devlet tarafından fındığa 60 lı yılların başından itibaren uzun yıllar boyunca maliyetlerin üzerinde fiyatlardan alım garantisi verilmesi, fındığın diğer ürünlere göre nispeten daha az emekle yetiştirilen bir ürün olması, bölgeden yapılan göçler vb. etkenlerden dolayı önce Batı Karadeniz Bölgesi, daha sonra ise diğer bölgelere yayılmıştır. Türkiye de 38 ilde fındık yetiştiriciliği yapılmasına rağmen, ticarete konu olan yetiştiriciliğin tamamına yakını Ordu, Giresun, Samsun, Trabzon, Düzce, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Kocaeli, Kastamonu ve Rize illerinde gerçekleştirilmektedir. Fındık çeşitli kaynaklardan alınan bilgilere göre değişmekle birlikte 400-500 bin arasında zikredilen rakamlardaki ailenin en önemli geçim kaynağı pozisyonundadır ve ayrıca ülkemizin tarımsal ihracatında her zaman önemini koruyan bir meta niteliğindedir. Türkiye nin yıllık fındık üretimi yıllara göre değişiklikler arz etmekle 19

birlikte uzun yıllar ortalamasına göre yaklaşık 600 bin ton civarındadır. Türkiye genelinde yaklaşık 300.000.000 adet fındık ocağı mevcuttur. Türkiye dünyanın en önemli fındık üreticisi konumundadır ve dünya fındık üretiminin % 65-70 ini, dünya fındık ticaretinin ise % 70-75 ini tek başına gerçekleştirmektedir. Türkiye deki fındık üreten iller içerisinde yüzölçümüne kıyasla önemli bir konumu bulunan Düzce İlinde, fındık tarımının bölgede önemli bir nüfus oranına sahip Doğu Karadeniz kökenli vatandaşlarımız tarafından yaygınlaştırılmaya başlandığı düşünülmektedir. Özellikle II. Alt Bölge olan Akçakoca ilçesinin meyve üretiminin neredeyse tamamını fındık oluşturmaktadır. Fındık en uygun yetiştirme koşullarını Ülkemizin Karadeniz Bölgesi nde bulmuş Giresun, Ordu, Düzce, Sakarya, Trabzon ve Samsun İlleri başta olmak üzere 13 ilde ekonomik anlamda yetiştirilmektedir. Fındık ayrıca yetişme ortamı ve yetiştirme şekliyle de, çok eğimli, toprak derinliği az olan alanların değerlendirilmesinde ve bu tür alanların erozyona karşı korunmasında da çok önemli bir işleve sahiptir. İl de meyve ağaçlarının yüzde 98 inden fazlası fındık ağacıdır ki bu oran ildeki meyve ağacı miktarı ve üretimi anlamında fındığın ezici üstünlüğü ve üretim çeşitliliği anlamında bir anlamda kısırlığının da bir göstergesi olarak alınabilir. Fındık üretim miktarı, toplam meyve üretiminin yüzde 81,54 ünü oluşturmaktadır. İldeki meyve üretim gelirlerinde; ürünlerin sağladıkları paylarda ise fındık yüzde 94,8 lik oranla ilk sıradadır. Sözü edilen çok eğimli ya da toprak derinliği sığ olan alanlar haricinde yüksek verimli, toprak derinliği fazlaca, toprak arazi sınıflamasına göre I ve III. dereceye kadar olan tarım topraklarında fındık tarımı yapılması ise üretimde fırsat maliyeti anlamında önemli kayıpların oluşması anlamına gelmektedir. 20

İldeki fındık bahçelerinin ortalama büyüklüğü yaklaşık olarak 16 dekar civarındadır. Fındık üretiminde önemli paya sahip Doğu Karadeniz illerindeki ortalama fındık bahçesi büyüklükleri ile karşılaştırıldığında Düzce ilindeki ortalama fındık bahçesi büyüklüğü biraz daha yüksektir. Bu durumun sonucu olarak Türkiye toplam fındık üretimi içerisinde Düzce ilinin payı yüzölçümüne kıyasla yaklaşık %11 gibi önemli bir rakama tekabül etmektedir. Bu durumun bir nedeni ise fındık tarımının genellikle tarıma elverişsiz alanlarda yapılması ile birlikte Düzce il merkezi ve ilçelerindeki daha düz alanlarda da yapılmasıdır. Şekil 6: Yıllara Göre Fındık Üretimi ve Gelir Miktarları Tablo 11 de Düzce ilinde fındık ağaç sayısı, üretimi ve elde edilen gelir yıllara göre gelişimi ile birlikte verilmiştir. Tablo incelendiğinde, yıllara göre fındık veren ağaç sayısında azalma ile birlikte üretim miktarında da bir düşüş söz konusudur. 21

Tablo 11: Düzce de Fındık Ağaç Sayısı Üretim ve Elde Edilen Gelir Miktarı 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllara göre fındık veren ağaç sayısı Yıllara göre fındık üretim miktarları(ton ) Fındık üretiminden elde edilen gelir (TL ) 31.904.000 31.904.000 31.888.100 31.888.175 32.000.000 80.191 71.125 91.803 84.143 80.367 280.668 320.062 275.409 294.500 321.468 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2010 Tablo 12 de Düzce ilinde yıllara göre meyve veren ağaç sayısı ve üretim miktarları verilmiştir. Fındık gerek ağaç sayısı ve gerekse üretim miktarı bakımından ilk sırada yer almaktadır. Fındıktan sonra gelen meyve üretimi ise elma başta olmak üzere erik, armut ve cevizdir. Yüzde oranları açısından bakıldığında da elma üretiminin % 6,35 lik, erik üretiminin %3,77 lik, armut üretiminin %2,84 lük ve ceviz üretiminin ise %1,40 lık bir paya sahip olduğu görülmektedir. Diğer meyve türlerinin üretim miktarları oransal olarak anlamlı büyüklükler göstermemektedir. Meyvecilik açısında uygun bir ekolojiye sahip Düzce ilinde meyve üretimini artırmaya yönelik çalışmalar depolama koşulları ve imkanlarının da artırılması ile birlikte önem verilmesi gereken bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Düzce deki topografya ve yağış miktarı da göz önüne alındığında meyve ağaçlarında toprak tutumunu sağlayan ceviz gibi ağaçların dikim ve sayısının artırılması hem uzun vadede iyi bir gelir kaynağı eldesini mümkün kılacak hem de toprak muhafazası amasına hizmet edecektir. 22

Tablo 12: Yıllara Göre Meyve Veren Ağaç Sayısı ve Üretim Miktarı 2008 2009 2010 Adet Ton Adet Ton Adet Ton Armut 46.690 2.181 44662 1.940 49.827 2.308 Ayva 14.784 945 16289 920 16.286 904 Elma 114.050 5.148 119335 4.857 119.804 5.335 Muşmula 6.250 154 7250 171 6.750 167 Erik 91.762 3.188 97467 3.386 95.284 3.300 Kiraz 13.902 427 14957 465 14.657 440 Kızılcık 11.325 212 11530 216 11.320 237 Şeftali 8.000 320 8500 297 8.000 280 Vişne 3.855 97 3955 99 3.805 96 Ceviz 24.111 1.037 24941 995 26.099 964 Fındık 31.888.100 91.803 31.888.155 72.485 31.888.155 80.367 Kestane 21.355 893 21.395 856 21.433 905 Dut 8.311 174 8.361 170 8.361 168 T.Hurması 4.336 300 4.336 299 4.610 290 TOPLAM 32.210.188 106.879 32.271.383 87.156 32.274.391 95.761 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü İl genelinde sebze üretimi için ayrılan alanlar ortalama 1.300 hektar civarındadır. Sebze ekilen alanların büyük kısmında, fasulye, lahana türleri, ıspanak, domates ve hıyar ağırlıklı bir ürün deseni görülmektedir. Türler itibarı ile bakıldığında oldukça çeşitli ürünler görülmekle beraber iktisadi değer yaratacak büyüklükteki türler oldukça düşük sayıdadır. Tablo 13 de Düzce ilinde yıllara göre sebze ekiliş alanları ve üretim miktarları verilmektedir. Tabloya göre sebze ekilen alanlarda geçmiş yıllara göre bir artış gözlemlenmekte olup, genellikle küçük çaplı bir üretim olduğu için ekim alanlarında belli bir fark oluşmamaktadır. Üretilen sebze miktarları da ekiliş alanlarının büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Üretimin büyük kısmı lahana, sakızkabağı, patlıcan, dolmalık biber ve fasulyeden oluşmaktadır. Üretim artışının sağlandığı ürünlerin (lahana, marul, fasulye, sakızkabağı, patlıcan, dolmalık biber, sarımsak) üretim miktarı toplam sebze 23

üretiminin yüzde 70,77 sini bulmaktadır. Kışlık sebze üretimi bu artışı en fazla etkileyen gruptur. Tablo 13: Düzce İlinde Yıllara Göre Sebze Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarı SEBZELER 2008 2009 2010 Ha Ton Ha Ton Ha Ton Lahana (Beyaz) 49 1.462 49 1.460 37 1095 Lahana 246 3.832 232 3.463 36 3590 (K.yaprak) Marul 47 289 45 275 9 136 Ispanak 155 1.505 154 1.443 10 105 Pırasa 50 594 50 625 7 109 Fasulye(Taze) 286 2.198 266 2.101 61 559 Bakla (Taze) 2 16 2 18 1 7 Bezelye (Taze) 13 47 13 48 12 50 Barbunya (Taze) 7 47 7 50 6 62 Bamya (Taze) 2 4 2 4 1 1 Balkabağı 60 2.144 68 2.542 117 4.684 Kavun 1 24 1 25 16 268 Karpuz 83 3.943 84 3.756 23 702 Sakızkabağı 30 501 24 398 5 92 Hıyar 112 2.614 105 2.439 15 317 Patlıcan 4 86 6 120 5 111 Domates 96 2.434 98 2.509 39 767 Biber (Dolmalık) 9 68 8 61 7 112 Biber (Sivri) 45 650 44 656 24 239 Sarmısak 7 1 7 1 1 1 (Kuru) Turp (Bayır) 3 21 3 21 - - TOPLAM 1.307 22.480 1.268 22.015 432 13.007 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2011 3.2. Hayvansal Üretim Hayvansal üretim faaliyeti tarımın en vazgeçilmez üretim faaliyetlerinden birisidir. Optimal ve verimli bir tarım faaliyeti için hayvansal üretimin çeşitli kollarının bir işletme içerisinde bulundurulması belli işletme büyüklükleri ve özellikle Türkiye gibi küçük ölçekte üretim yapan işletmelerin ağırlıklı olarak bulunduğu ülkeler için vazgeçilmezdir. Türkiye deki çoğu işletmede de bu yapı mevcuttur. Hayvansal ve bitkisel üretimi karma bir şekilde yürüten işletme sayısı diğer mono üretim tarzlarına nazaran daha fazla sayıdadır. 24

Hayvansal üretimin bu önemine karşılık ülkemizde son yıllarda gerek büyükbaş ve gerekse küçükbaş hayvansal üretiminde üretimde önemli düşüşler yaşanmıştır. Tablo 14 te yıllar itibariyle Düzce ilinde hayvansal ürünler üretim miktarındaki gelişmeler verilmektedir. Tablo 14: Yıllar İtibariyle Düzce İlinde Çeşitli Hayvansal Ürün Miktarı 2005 2006 2007 2008 2009 Kırmızı Et 1060 1222 1866 1523 1604 (ton) Yumurta 102269 84114 84598 86660 53828 (adet) İnek Sütü (ton) 25628 24024 32084 34355 35073 Manda Sütü 729 1029 481 512 472 (ton) Koyun Sütü 214 296 303 366 419 (ton) Keçi Sütü (ton) 5 8 10 16 16 Deri (adet) 8793 9730 12149 13805 15421 Bal (ton) 446 504 454 502 433 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, TUİK 3.2.1. Büyükbaş Hayvancılık Ülke genelinde manda ve sığır olarak, toplam hayvan sayısı 2009 yılı itibarı ile 10.811.165 dir. Bunun 121.077 i manda geri kalan 10.723.958 i ise sığır türüdür. Resmi istatistik verilerine göre 20 yıllık dönemde(2000-2009) büyükbaş hayvan sayısının neredeyse aynı kaldığı hatta yaklaşık %1 oranında azalmış olduğu görülmektedir. Nüfusun ve kişi başına gelirin arttığı bu süreçte büyükbaş hayvan sayısının aynı kalması hatta bir miktar azalması ise kırmızı et arzı ve fiyatlarında önemli sıkıntıları da beraberinde getirmiştir. Büyükbaş hayvan varlığı açısından Düzce ilini irdelediğimizde ise 2010 yılı itibarıyla Düzce de 39.145 sığır ve 1.905 manda olmak üzere toplam 41.050 adet 25

büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bu da Türkiye deki büyükbaş hayvan varlığının yaklaşık yüzde 0,4 üdür. Şekil 7: Yıllara Göre Düzce İli Büyükbaş Hayvan Varlığı Tablo 15: Yıllara Göre Düzce İli ve Türkiye Büyükbaş Hayvan Varlığı ve Karşılaştırması 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Sığır 47.127 46.886 39.459 38.249 36.297 39.145 Manda 2.445 1.814 1.703 1.014 1,919 1.905 Toplam B.Baş 49.752 48.700 41.162 39.263 38.216 41.050 Türkiye 10.631.405 10.971.880 11.121.458 10.946.239 10.811.165 10.500.000* Düzce/TR 0,47 0,44 0,37 0,36 0,35 0,39 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, TUİK * tahmini Büyükbaş hayvan sayısı ve hayvansal üretimin azalmasının en önemli nedenleri ise, yem fiyatları başta olmak üzere girdilerin yüksek fiyat düzeylerinde seyretmesi ile mera varlığı ve kalitesi anlamında ülkemizin istenilen seviyeleri yakalayamamış olmasıdır. Ayrıca özellikle et ve süt piyasalarındaki spekülatif hareketler ve piyasadaki büyük oyuncuların menfi rolleri küçük üreticilerin yaptıkları 26

masraflara karşılık üretimde sürdürülebilirlerini sağlamaya dönük hareketlerini kısıtlamaktadır. Şekil 8: Düzce İli İlçelerindeki Büyükbaş Hayvan Varlığı Tablo 16 da Düzce ilindeki büyükbaş hayvan sayısı ilçeler itibariyle verilmektedir. 2010 yılı itibarıyla ildeki 39.145 baş sığırın yüzde 35,76 sı kültür ırkı, %48,89 u melez ve yüzde 15,35 i yerli ırktır. Kültür ırkı ve melezi açısından ilde ilerleme mevcuttur. Ağırlık kültür ırkı melezindedir ve kültür ırkı ile birlikte %84,65 i bu iki grupta toplanmıştır. Tablo 16: Düzce İli İlçelerindeki Büyükbaş Hayvan Varlığı Cinsi Merkez Akçakoca C.yeri Çilimli Gölyaka Gümüşova Kaynaşlı Yığılca Toplam B.B.Kültür 3.974 550 550 325 860 705 775 117 7.856 B.B.Melez 5.432 950 1.450 1.950 2.541 1.993 1.500 1.512 17.328 B.B.Yerli 4.779 1.630 450 975 720 667 975 3.765 13.961 Manda 1.704 1 0 21 179 0 0 0 1.905 TOPLAM 15.899 3.131 2.450 3.271 4.300 3.365 3.250 5.394 41.050 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 3.2.2. Küçükbaş Hayvancılık Ülkemizde, TUİK verilerine göre toplam küçükbaş hayvan sayısı (kıl, tiftik keçisi ve koyun olmak üzere) 1980 de 67.673.000 iken, 1998 de 37.492.000 e ve 27

KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYISI KEÇİ KOYUN 2009 yılında ise 26.877.793 adede düşmüştür. Son 30 yılda küçükbaş hayvan sayısındaki azalma %60 düzeyindedir. 2010 itibarıyla Düzce de toplam küçükbaş hayvan sayısı 6.787 dür. Bu da ülke genelinin yüzde 0,025 ine karşılık gelmektedir. Bu oran küçükbaş hayvancılığın Düzce ilinde oldukça az bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 17: Alt Bölgelerde Türlerine Göre Küçükbaş Hayvan Varlığı I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge Toplam 2003 7950 350 2600 10900 2004 7985 940 2310 11235 2005 9270 600 1850 11720 2006 8435 535 1810 10780 2007 5740 485 1810 8035 2008 6712-1810 8522 2003 500-1000 1500 2004 700-1100 1800 2005 380 - - 380 2006 468 - - 468 2007 - - - - 2008 - - - - Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 2010 yılı itibarıyla küçükbaş hayvan sayısı I. ve III. Alt Bölgede yoğunluktadır. II. Alt Bölge küçükbaş hayvancılık yetiştiriciliğinin tercih edilmediği ilçelerdir. 3.2.3. Kanatlı Üretimi İlde sadece, beyaz et üreticisi firmalarla yapılan sözleşmelere bağlı olarak tavuk yetiştiriciliği, ya da kümes işletmeciliği yapılmaktadır. Kesimhane ya da beyaz et entegre tesislerinin il dışında oluşu broiler sayısının sürekli değişimine neden olmaktadır. 28

Şekil 9: Düzce İli İlçelere Göre Kanatlı Hayvan Varlığı Tablo 18: Düzce ili Kanatlı Hayvan Varlığı İLÇELER Etçi Tavuk (Broiler) Hindi Alt Bölgelere göre dağılım, kanatlı hayvancılığın, ağırlıklı olarak I. Alt Bölge ile II. Alt Bölge de yoğunlaştığını göstermektedir. III. Alt Bölge ise geçmiş dönemlerde taşıdığı ağırlığı kaybetmiş durumdadır. Bunda en büyük etken III. Alt Bölgenin ulaşım konusunda yaşadığı olumsuzluklar ve merkezlere olan uzaklığıdır. Sözleşmeli çiftçilik modelinin uygulandığı sektörde III. Alt Bölgenin bu dezavantajları ve sektördeki küçülme eğilimi mevcut kümeslerin atıl kalmasına neden olmaktadır. 3.3. Tarımda Makineleşme Ördek Merkez 7.500.000 1.200 2.500 Akçakoca 12.186.900 22 15 Cumayeri 177.000-25 Çilimli 223.000 - - Gölyaka 161.000 40 300 Gümüşova 200.000 - - Kaynaşlı 321.000 - - Yığılca 847.500 - - TOPLAM 21.616.400 1.262 2.840 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Bir bölgedeki modern tarımsal üretim uygulamaları, uygulama yoğunluğu ve tarımsal alet ve makine varlığı arasında doğrusal bir ilişki vardır. Düzce ili makine 29

DİĞER ALET- MAKİNELER TRAKTÖRLER BİÇERDÖVER varlığı açısından Doğu Marmara Bölgesi illeri içerisinde gerek tarım yapılan alanların kısıtlılığı ve gerekse bu alanlarda makineli tarım yapmanın zorluğu gibi nedenlerden dolayı Yalova dan sonra en az paya sahip olan ildir. Traktör varlığı bakımından 35-50 beygir gücüne sahip traktörlerin ağırlığı görülmektedir. Düzce ilinin arazi parçalılığı ve küçüklüğü açısından bu çaptaki traktörler faktör verimliliği açısından tercih edilmemesi gereken bir sınıfta yer almaktadır. Daha az güce ve yakıt tüketimine sahip traktörlerin tercih edilmesi üretimde karlılık adına tercih edilmesi gereken bir durumdur. Tablo 19 da Düzce ili tarımsal alet makine varlığı verilmektedir. Tablo 19: Düzce İli Tarımsal Alet Makine Varlığı TÜRÜ SINIFI-YAŞI SAYISI 0-5 Yaş - 11-20 Yaş - 6-10 Yaş - 21 Yaş ve Üzeri - Toplam 0 İki Akslı (1-10 Bg) 192 İki Akslı (11-24 Bg) 116 İki Akslı (25-34 Bg) 357 İki Akslı (35-50 Bg) 4.050 İki Akslı (51-70 Bg) 990 İki Akslı (70 Bg'Den Fazla) 5 Tek Akslı (1-5 Bg) 195 Tek Akslı (5 Bg'Den Fazla) 724 Diğer - Toplam 6.629 Damla Sulama Tesisi 255 Dişli Tırmık 4.254 Kulaklı Traktör Pulluğu 3.954 Seyyar Süt Sağım Makinası 134 Tarım Arabası 4.716 Yayık 455 Yağmurlama Tesisi 172 Diğer 17.278 Toplam 31.218 TOPLAM ALET MAKİNE VARLIĞI 37.847 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 30

Makine ve özellikle traktör kullanımının topoğrafik olarak ve alan küçüklüğü gibi nedenlerle ekonomik anlamda makul olmadığı alanlarda son zamanlarda su pompası ile çalışan ve halk arasında pat pat olarak adlandırılan yürüyen aksam ve arkasında yük taşımaya yarayan ufak bir römork bulunduran araçların yaygınlaştığı görülmektedir. Bu araçlar hem söz konusu alanlarda tarımsal iş ve işlemlerin yapılmasına hem de taşıma anlamında önemli işler görmektedir. Ekonomik kullanımı ve bölge tarımsal alanları için son derece uygun yapı ve işlevselliği ile makineleşme adına optimal makine kullanımı açısından önemli bir argüman haline gelen bu tip araçlar aynı zamanda satın alımında yarısı devlet destekli şekilde çiftçiye ulaştırılmaktadır. 3.4. Su Ürünleri Deniz ürünleri; üretimi, Karadeniz e kıyısı olan Akçakoca ilçesinde yapılmaktadır. Balıkçılıkla uğraşanların 18 adet 7 metre ve daha büyük, 85 adet ise 7 metreden küçük olmak üzere 103 adet teknesi mevcuttur. Bunların yanında kıyı balıkçılığı ile uğraşanların küçük tekneleri bulunmaktadır. Balıkçılık faaliyetleri ilçe kıyılarında göçmen balıklarda, Akçakoca nın doğu ve batı kıyılarında balık yataklarında yoğunlaşmaktadır. Düzce ili gerek Karadeniz e olan kıyısı itibariyle ve gerekse akarsu potansiyeli itibariyle hem deniz hem de tatlısu balıkçılığı açısından önemli bir potansiyel taşımaktadır. Gerek deniz ve gerekse tatlısu ürünlerinde ürün çeşitliliği pazar potansiyeli göz önüne alınarak artırılmalıdır. Balıkçılık faaliyetlerinden elde edilen gelirde yıllar itibarıyla önemli değişmeler göze çarpmaktadır. Bunun nedeni ağırlıklı olarak iklim koşulları yanında, deniz ürünleri miktarının genel olarak azalmasıdır. 31

Tablo 20: Deniz Balıkçılığı Üretimi (Ton) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ürün Adı Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) İstavrit 20,4 11 12 11 12,6 20 11500 Kalkan 11,5-13 2,7 12,2 7,75 8250 Kefal 39 11,8 6,5 2,5 1,7 8 1050 Mezgit 46 205 9,5 12,5 57 60 28100 Lüfer 3,5-35 4 21 20 14550 Levrek 5,5 2,4 2,7 3,2 0,25 0,5 Hamsi 550 15 25 15-700 Tirsi 4250 Palamut 22 38 10 536 79 300 18250 Barbunya - - - 7 9 8 16650 TOPLAM 697,9 283,2 113,7 593,9 192,75 1.124,25 102.600 Kaynak: Düzce Tarım İl Müdürlüğü Tatlısu Ürünleri; Düzce İl inde balıkçılık, iç sularda ve kültür balıkçılığı olarak yapılmaktadır. 2010 yılı itibariyle işletme sayısı 22 adet olup, toplamda 143 ton tatlısu balığı üretimi gerçekleşmiştir. Mevcut alabalık yetiştirme çiftliklerinde pazarlama, kendi üretim tesislerinde ve yakın çevre restoranlara veya belirli toptancılara doğrudan yapılmaktadır. Düzce ilinde yer ve su sıkıntısı olmadığından, iç sularda alabalık üretim çiftlikleri için potansiyel oldukça yüksektir. İlin, metropollere ve nüfusun yoğun olduğu illere yakın olması bu potansiyellerin kullanılmasında büyük avantaj sağlamaktadır. Tablo 21 de Düzce ilindeki tatlı su balıkçılığı işletme sayıları ve üretim miktarları verilmektedir. Tablo 21: Alt Bölgelerde Tatlısu Balıkçılığı Üretimi (Adet) Bölgeler İşletme Tesisi Sayısı Üretim (ton) I.Alt Bölge 16 129 II. Alt Bölge 3 7,5 III. Alt Bölge 3 6,5 TOPLAM 22 143 Kaynak: Düzce Tarım İl Müdürlüğü 3.5. Arıcılık Arıcılık faaliyetlerinde, yıllar itibariyle kovan sayılarına bağlı olarak bir artış olduğunu söylemek mümkündür. İlin gerek bitki örtüsü gerek iklimsel özellikleri, 32

arıcılık faaliyetlerinin uzun dönemde il için önemli gelir kaynaklarından birisi olacağını göstermektedir. Tablo 22: Düzce İlinde Alt Bölgelere Göre Arıcılık Kovan Sayısı Eski Tip (Adet) Kovan Sayısı Yeni Tip (Adet) 2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010 I. Alt 13.75 - - 49 160 16.590 18.22 18.463 16.97 22061 Bölge 0 7 8 II. Alt 4.250 - - - 6.302 7.109 7.570 8.712 8990 Bölge III. Alt 2.600 - - 45 581 3.100 3.147 3.197 3877 Bölge Toplam 20.60 94 160 23.473 28.48 29.180 28.88 34928 0 6 7 Kaynak: Düzce Tarım İl Müdürlüğü Alt Bölgelere göre arıcılık faaliyetlerinin en yoğun olduğu bölgeler I. Alt Bölge ve II. Alt Bölge dir. I. Alt Bölge toplam kovan sayısının yüzde 58,77 sine sahiptir. II. Alt Bölge ise yüzde 11,1 ile ikinci sırayı almaktadır. 3.6. Organik Tarım Basit anlamda organik tarım; kimyasal madde kullanılmadan, doğal kaynaklara dayalı gübrelemenin yapıldığı, zararlılara karşı ise biyolojik mücadelenin kullanıldığı bir tarım şekli olarak da tanımlanabilmektedir. Yine bir başka tanım ise, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı üretim biçimi şeklindedir. Bu bağlamda ekolojik tarımın amacı; toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumaktır. Üretim yapılan bir tarım işletmesinde ekolojik üretim teknikleri uygulanmaya başlansa dahi 2 3 yıllık bir geçiş dönemine ihtiyaç vardır. Bu dönemde bu teknikle yapılan üretim için geçiş dönemi sertifikası düzenlenmekte ve bu süre bittikten sonra ekolojik ürün sertifikası verilmektedir. Ekolojik üretimde nihai ürünün katkı veya kalıntı yönünden analizi yerine üretimin yapıldığı topraktan ürünün tüketiciye ulaşana kadarki tüm aşamalarda yetkili kuruluşlar tarafından sertifikalandırılmaktadır. 33

Düzce de nohut üretimi ile başlanmış olan organik tarım deneyimi, ilde farklı ürünlerde yaygınlaşma potansiyeli taşımaktadır. Tablo 23 de Düzce iline ait ilçeler üretimi yapılan organik ürünler itibariyle çiftçi sayısı ve üretim yapılan alanların dağılımı verilmektedir. Tablo 23: Düzce İlinde İlçelere Göre Organik Tarım Yapan Çiftçi Sayısı ve Alanı Ürün Merkez Akçakoca Çilimli Gölyaka Kaynaşlı Yığılca Toplam Çiftçi Sayıs ı Alan (Da) Çiftçi Sayısı Alan (Da) Çiftçi Sayısı Alan (Da) Çiftçi S. Alan (Da) Çiftçi Sayısı Alan (Da) Çiftçi Sayısı Alan (Da) Çiftçi Sayısı Fındık 6 153 86 3.841 2 40 26 2.146 - - 2 77 122 6.25 7 Böğürtlen 4 7,5 4 7,5 Üzüm 1 1,6 1 11 2 12,6 Biber 1 6 1 6 Şeker Kamışı Alan (Da) 1 5,5 1 5,5 Mısır 1 1 2 5,6 1 2,2 1 4 5 12,8 Buğday 1 9,4 1 9,4 Ceviz 2 7,9 2 7,9 Kiraz 1 12 1 12 Çilek 1 1 1 1 Elma 2 1,65 1 0,2 4 1 2 0,3 9 3,15 Kestane 14 1,85 4 3,2 18 5,05 Toplam 15 192 101 3.843 7 63,1 27 2.148 8 8,5 9 84,5 167 6.34 0 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 4. Tarımla İlgili Kuruluşlar Düzce İlinde kurumsal yapılara baktığımızda; Tarım İl Müdürlüğü, Devlet Su İşleri, Köy Hizmetleri ve Özel İdare gibi kamu kurumlarının yanında aşağıdaki kurumlar da tarıma hizmet sağlayan kuruluşlardır. Tarım Kredi Kooperatifleri; Düzce ilinde 16 adet T.K. kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 19.654 adet üyedir. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri; Düzce de 88 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 12.626 adet üye kayıtlıdır. Su ürünleri Kooperatifleri; Su ürünleri üretim işleme amacıyla kurulmuş olan 2 adet kooperatif bulunmakta ve bu kooperatiflere 109 çiftçi ortaktır. 34

Pancar Ekicileri Kooperatifi; 1 adet kooperatif şubesi bulunmakta ve bu kooperatife 6500 çiftçi ortaktır. Ziraat Odası; Düzce de 8 adet oda mevcuttur. Bu odalara 24.700 çiftçi üyedir. Üst Birlik; Tarımsal amaçlı kooperatifler için bir adet üst birlik bulunmaktadır. Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği:; Düzce ili ve ilçelerde olmak üzere toplam 27 adet esnaf ve sanatkârlar odası ve 2 adet ajanslık vardır. Diğer Kooperatifler; 3 adet gıda üzerine faaliyet gösteren oda mevcuttur. 5. Tarımla İlgili Tespit Edilen Sorunlar Yürütülen araştırma ile birlikte ulaşılan Düzce tarımına ilişkin sorunlar alt başlıklar halinde incelenmiştir. Uygulanan anketler ve Düzce tarımı ile ilgili kurum ve kuruluşlar ile yapılan mülakatlar çerçevesinde ilk etapta ortaya çıkan sorunlar olarak; tarım alanlarının sanayileşme sürecinde amaç dışı kullanımı, arazi parçalılığı ve küçüklüğü, monokültür tarım ve bu durum sonucu ortaya çıkan tarımdaki atalet, su kaynaklarının kirletilmesi ve azalması, hayvancılık faaliyeti için yeterli mera varlığının olmaması, yem bitkileri üretiminin yetersizliği, kırsal kesimdeki örgütlülük düzeyinin düşük olması olarak sıralanabilir. Tarımdaki bu sorunların alt başlıklar olarak detaylandırılması ise aşağıda bulunmaktadır. 5.1. Tarım Alanlarının Amaç Dışı Kullanımı İlin en verimli topraklarının bulunduğu Düzce Ovası, metropollere ulaşım kolaylığı ve kent merkezine yakınlığı nedeniyle sanayi kuruluşlarının yoğunlaştığı bölge olmuştur. Ankara-İstanbul geçişinin sağlandığı D-100 karayolu ve otoyolun bu topraklardan geçmesi ile tarım topraklarının bir kısmı kullanılamaz duruma gelirken, yol güzergahında sanayi kuruluşlarının tesis edilmesi ile toprak kaybı giderek artmıştır. Yerleşim yerlerinin de tarım alanlarında yoğunlaşması, gelecekte yerleşimin genişlemesi ile beraber bu kayıpları daha da artıracaktır. 35