İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Değerlemesi İlk madde ve malzeme değerlemesi ile ilgili olarak iki sorunun cevabının verilmesi gerekir. Bunlar; Dönemsonu malzeme stoklarının ve Üretime verilen malzeme maliyetinin ne olduğudur. Bu soruların cevabı için yapılması gereken malzeme değerleme konusunun incelenmesi gerekir. Malzeme değerlemesi için uygulamada ve vergi yasalarında yer alan üç yöntemden bahsedilebilir. Ortalama Maliyet Yöntemi İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi Son Giren İlk Çıkar Yöntemi ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ Ortalama maliyet yönteminde, ilk madde ve malzemelere bir ortalama fiyat bulunmakta ve üretime gönderilen ve stokta kalan ilk madde ve malzemeler bu ortalama maliyete göre değerlendirilmektedir. Ortalama birim maliyet dönem sonunda bir kez hesaplanmakta; hesaplanan ortalama birim maliyet, üretime gönderilen ve dönem sonu stokları ile ilişkilendirilmektedir. ORTALAMA BİRİM MALİYET = Dönembaşı İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Maliyeti + Dönemiçi İlk Madde ve Malzeme Alışlarının Maliyeti Dönembaşı İlk Madde ve Malzeme Stoklar Miktarı + Dönemiçi İlk Madde ve Malzeme Alışlarının Miktarı ÖRNEK Makine parçaları üreten işletmede kullanılan (A) Cinsi Vida ile ilgili malzeme hareketleri şöyledir. Tarih Açıklama Miktar Birim Fiyat 01 Ocak Dönembaşı Mevcudu 50 250.000.- 06 Ocak Satın Alınan 250 270.000.- 12 Ocak İmalata Verilen 100 20 Ocak İmalata Verilen 125 25 Ocak Satın Alınan 300 300.000.- 28 Ocak İmalata Verilen 150 30 Ocak İmalata Verilen 150 Not: a) 06 Ocak tarihinde satın alınan malzemenin 50 birimi, 15 Ocak tarihinde satıcıya iade edilmiştir. b) 30 Ocak tarihinde imalata verilen malzemenin 25 birimi, 31 Ocak tarihinde ambara iade edilmiştir.
GİREN ÇIKAN KALAN TARİH AÇIKLAMA Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar 01 Ocak Dönembaşı Mevcudu 50 250.000.- 12.500.000.- 06 Ocak Satın Alınan 250 270.000.- 67.500.000.- 300 12 Ocak İmalata Verilen 100 200 15 Ocak Satıcıya İade (50) 270.000.- (13.500.000.-) 150 20 Ocak İmalata Verilen 125 25 25 Ocak Satın Alınan 300 300.000.- 90.000.000.- 325 28 Ocak İmalata Verilen 150 175 30 Ocak İmalata Verilen 150 25 31 Ocak Ambara İade (25) 50 284.545,45 14.227.275.- TOPLAM 500 144.000.000.- 500 284.545,45 142.272.725.- 12.500.000.- + 144.000.000.- Ortalama Birim Maliyet = = 284.545,45 50 + 500 İmalata Verilen Malzeme Maliyeti = 500 Birim x 284.545,45 = 142.272.725.-TL. Dönem Sonu Stoklarının Maliyeti = 50 Birim x 284.545,45 = 14.227.275.-TL. 156.500.000.- TL.
İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi Bu yöntemde; kullanılmak üzere ambardan istenen ilk madde ve malzemelerin, istemde bulunan bölümlere ilk alınan partiden verildiği varsayılmaktadır. Başka bir deyişle, bu yöntemde ilk alınan partinin ambardan ilk çıktığı varsayılmaktadır. Bu nedenle çıkışların maliyetleri saptanırken, ilk alışların maliyetlerinden başlanarak değerlendirme yapılmaktadır. İlk giren ilk çıkar yönteminde, üretime verilen ilk madde ve malzemeler düşük maliyetle değerlendirildiğinden, enflasyon dönemlerinde üretim maliyetlerinin düşük olarak hesaplanmasına yol açmakta, bu da işletmenin gerçekten daha yüksek kâr sağladığı görüntüsünü vererek, fiktif kârların doğmasına neden olmaktadır.
TARİH AÇIKLAMA GİREN ÇIKAN KALAN Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar 01 Ocak Dönembaşı Mevcudu 50 250.000.- 12.500.000.- 06 Ocak Satın Alınan 250 270.000.- 67.500.000.- 300 12 Ocak İmalata Verilen 100 200 15 Ocak Satıcıya İade (50) 270.000.- (13.500.000.-) 150 20 Ocak İmalata Verilen 125 25 25 Ocak Satın Alınan 300 300.000.- 90.000.000.- 325 28 Ocak İmalata Verilen 150 175 30 Ocak İmalata Verilen 150 25 31 Ocak Ambara İade (25) 50 15.000.000.- TOPLAM 500 144.000.000.- 500 141.500.000.- İMALATA VERİLEN MALZEME MALİYETİ 50 x 250.000.- = 12.500.000.- 200 x 270.000.- = 54.000.000.- 250 x 300.000.- = 75.000.000.- 141.500.000.- DÖNEMSONU STOKLARININ MALİYETİ 50 x 300.000.- = 15.000.000.-
Son Giren İlk Çıkar Yöntemi Bu yöntem, ambardan çıkan partilerin, çıkış tarihine kadar stoğa girmiş ilk madde ve malzemeler içinde en son olarak girmiş partiden yapılacağı varsayımına dayanmaktadır. Başka bir deyişle LİFO yönteminde, üretime verilen ilk madde ve malzemelerin, en son satın alınan partiden yapıldığı kabul edilmektedir. Bunun için de değerlemede en son partinin alış maliyetinden başlanarak, başa doğru gidilmektedir. Son giren ilk çıkar yöntemi, üretime verilen ilk madde ve malzemelerin maliyetlerini en son fiyatlarla değerlemeye olanak verdiğinden, enflasyon dönemlerinde fiktif görüntü kârların ortaya çıkmasını önleyerek işletme yönetiminin daha rasyonel kararlar almasını sağlamaktadır. Bu yöntemin en önemli sakıncası, enflasyon dönemlerinde dönem sonu stoklarının bilançoda gerçek değerleri ile gösterilmesine olanak vermemesi noktasında toplanmaktadır.
TARİH AÇIKLAMA GİREN ÇIKAN KALAN Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar Miktar Bir. Fiyat Tutar 01 Ocak Dönembaşı Mevcudu 50 250.000.- 12.500.000.- 06 Ocak Satın Alınan 250 270.000.- 67.500.000.- 300 12 Ocak İmalata Verilen 100 200 15 Ocak Satıcıya İade (50) 270.000.- (13.500.000.-) 150 20 Ocak İmalata Verilen 125 25 25 Ocak Satın Alınan 300 300.000.- 90.000.000.- 325 28 Ocak İmalata Verilen 150 175 30 Ocak İmalata Verilen 150 25 31 Ocak Ambara İade (25) 50 15.000.000.- TOPLAM 500 144.000.000.- 500 141.500.000.- İMALATA VERİLEN MALZEME MALİYETİ 300 x 300.000.- = 90.000.000.- 200 x 270.000.- = 54.000.000.- 144.000.000.- DÖNEMSONU STOKLARININ MALİYETİ 50 x 250.000.- = 12.500.000.-