TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Belgin SATICI Biyolog Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Sağlık Kuruluşları Atıklarının Yönetimi Şube Müdürlüğü 1
TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ 20/05/1993 tarihli ve 21586 sayılı Resmi Gazete (mülga yönetmelik) 22/07/2005 tarihli ve 25883 sayılı Resmi Gazete 30/03/2010 tarihli ve 25537 sayılı Resmi Gazete (değişiklik) 03/12/2011 tarihli ve 28131 sayılı Resmi Gazete (değişiklik) 05/11/2013 tarihli ve 28812 sayılı Resmi Gazete (değişiklik) 21/03/2014 tarihli ve 28948 sayılı Resmi Gazete (değişiklik) 2
FAALİYETLERİ SONUCU ATIK OLUŞUMUNA NEDEN OLAN SAĞLIK KURULUŞLARI Üniversite hastaneleri ve klinikleri, Genel maksatlı hastaneler ve klinikleri, Doğum hastaneleri ve klinikleri, Askeri hastaneler ve klinikleri. BÜYÜK MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI Sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler, Ayakta tedavi merkezleri, Morglar ve otopsi merkezleri, Hayvanlar üzerinde araştırma ve deneyler yapan kuruluşlar, Bakımevleri ve huzurevleri, Tıbbi ve biyomedikal laboratuarlar, Hayvan hastaneleri, Kan bankaları ve transfüzyon merkezleri, Acil yardım ve ilk yardım merkezleri, Diyaliz merkezleri, Rehabilitasyon merkezleri, Biyoteknoloji laboratuvarları ve enstitüleri, Tıbbi araştırma merkezleri. ORTA MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI Sağlık hizmeti verilen diğer üniteler (muayenehaneler, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri vb), Veteriner muayenehaneleri, Akapunktur merkezleri, Fizik tedavi merkezleri, Evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri, Güzellik, kulak delme ve dövme merkezleri, Eczaneler, Ambulans hizmetleri, Hayvanat bahçeleri. KÜÇÜK MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI 3
SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI 4
KAPSAM atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması geçici depolanması taşınması bertaraf edilmesi 5
TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Ünitelerden kaynaklanan; enfeksiyöz patolojik kesici-delici atıklar TIBBİ ATIK olarak tanımlanmaktadır. 6
GENEL İLKELER en aza indirme, karıştırmama, ayrı toplama, biriktirme, taşıma, bertaraf, kusur şartı olmaksızın sorumluluk, gerekli harcamaları karşılama yükümlülüğü, gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü, eğitim ve sağlık kontrolü,
Yönetmelik ile; -Bakanlık ve Mülki Amirlere görev ve yetkiler -Tıbbi Atık Üreticileri ve Belediyelere yükümlülükler verilmiştir. 8
BAKANLIK; Program ve politikaları saptamak, uygulamaya yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, gerekli idari tedbirleri almak, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2006/7 sayılı Genelge 2006/25 sayılı Genelge 2008/9 sayılı Genelge 2010/17 sayılı Genelge Tıbbi atıkların yönetimiyle ilgili faaliyetlerin denetimini yapmak, Tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerine çevre lisansı vermek. 9
MÜLKİ AMİRLER; denetim yapmak, aykırılık halinde yaptırım uygulamak, raporlama yapmak, taşıma lisansı vermek, tıbbi atıkların toplama, taşıma ve bertaraf ücretini MÇK aracılığıyla belirlemek.
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Ünite içi atık yönetim planını hazırlamak ve uygulamak atıkların kaynağında ayrı toplanması, kullanılacak ekipman ve araçlar, atık miktarları, toplama sıklığı, geçici depolama sistemleri, toplama ekipmanlarının temizliği, dezenfeksiyonu, kaza anında alınacak önlemler, sorumlu personel ve eğitimleri. 11
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Atıkları kaynağında ayrı toplamak Tıbbi Atıklar Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları Tehlikeli Atıklar 12
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Tıbbi Atıkların Toplanmasında kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır. -yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; -orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden üretilmiş, -sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz, -çift kat kalınlığı 100 mikron, -en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, -üzerinde Uluslar arası Biyotehlike amblemi ve DİKKAT! TIBBİ ATIK ibaresi bulunan Kesici-Delici Atıkların Toplanmasında plastik veya aynı özelliklere sahip kartondan yapılmış kutu veya konteynerler kullanılır. -delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, -su geçirmez, -açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, -üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK ibaresi bulunan 13
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Ayrı toplanmış atıkları bu iş için tahsis edilmiş araçlar ile ayrı ayrı taşımak 14
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Tıbbi atık torbaları, sağlık kuruluşu içinde özel araçlar ile toplanırlar. -tekerlekli ve kapaklı, -paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, -keskin kenarları olmayan, -temizlenmesi, dezenfeksiyonu kolay, -sadece bu iş için ayrılmış, -turuncu renkli, -üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi bulunan. 15
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Atıkları geçici depolamak 16
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) 20 ve üstü yatağa sahip sağlık kuruluşları -iki bölmeli (evsel+tıbbi), -en az 2 günlük atık kapasiteli, -temizlenmesi kolay malzeme ile kaplı, -yeterli aydınlatma ve pasif havalandırması bulunan, -dışa açılan veya sürmeli kapıları olan, -tıbbi atıkların konulduğu bölmenin kapıları turuncu renkli, üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi bulunan, -araçların rahat ulaşabileceği yerde, yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerlerden uzak, -evsel nitelikli atıkların konulduğu bölmede kanalizasyona bağlı ızgaralı bir drenaj sistemi ve bölmenin kolaylıkla temizlenebilmesi için basınçlı bir su musluğu bulunur. 17
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) 20 den az yatağa sahip sağlık kuruluşları -en az 2 günlük atık kapasiteli, -kilitlenebilir kapaklı, -dik köşeler içermez, kesişen yüzeyler yumuşak dönüşlerle birbirine birleşir, -dış yüzeyi turuncu renkli, - üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi bulunur, -yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda depolama, hazırlama ve satış yerlerinden uzakta bulunmalıdır, -her gün veya herhangi bir kazadan hemen sonra temizlenir/dezenfekte edilir. 18
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Görevli personeli eğitmek/eğitimini ve özel giysilerini sağlamak 19
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Atıkların taşınmasıyla görevli personel, turuncu renkli özel elbise giyer. -eldiven -koruyucu gözlük -maske -çizme Personelin eğitimi sağlanır. Tıbbi atıkların -toplanması, -taşınması, -geçici depolanması, -yarattığı sağlık riskleri, -neden olabilecekleri yaralanma ve hastalıklar, -bir kaza veya yaralanma anında alınacak tedbirler konusunda eğitime tabi tutulur. 20
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) İl mahalli çevre kurulu tarafından tespit edilen tıbbi atık bertaraf ücretini bertaraf eden kurum ve kuruluşa ödemek 21
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Tıbbi Atık Miktarı Oluşan tıbbi atık miktarını düzenli olarak kayıt altına almak ve yıl sonu itibari ile valiliğe göndermek 22
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) Ulusal Atık Taşıma Formu kullanılması zorunludur. Yönetmelik EK-1 (c) de belirtilen üniteler tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu kullanabilirler. 23
TIBBİ ATIK ÜRETİCİLERİ (SAĞLIK KURULUŞLARI) UATF atık üreticisi tarafından ilgili Valilikten (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) temin edilir. UATF kullanılmasında ve tıbbi atık taşıma lisansı alınmasında 20.03.2015 tarihli ve 29301 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ de belirtilen esaslara uyulur. 24
BELEDİYELER Tıbbi atık yönetim planını hazırlamak, uygulamak ve halkın bilgilenmesini sağlamak hizmet verdikleri sağlık kuruluşları, bu kuruluşların tıbbi atık miktarları, geçici depolama sistemleri, toplama ve taşınmada kullanılacak ekipman ve araçlar, toplama rotaları, araç temizleme ve dezenfeksiyon, kaza anında alınacak önlemler, yapılacak işlemler, sorumlular ve eğitim, tıbbi atıkların bertarafında uyguladıkları sistemler,
BELEDİYELER Tıbbi atıkları sağlık kuruluşlarından alarak bertaraf tesisine taşımak/taşıttırmak ( Büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer yerlerde ise belediyeler sorumludur.) Tıbbi atık taşıma araçlarına taşıma lisansı almak 26
BELEDİYELER Geçici atık depolarına yapı ruhsatı vermek 27
BELEDİYELER Görevli personeli eğitmek/eğitimini ve özel giysilerini sağlamak 28
BELEDİYELER Tıbbi Atık Miktarı Sağlık kuruluşlarından toplanan, taşınan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarını kayıt altına almak ve yıl sonu itibari ile valiliğe göndermek 29
BELEDİYELER Tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurmak/kurdurmak, işletmek/işlettirmek Kuracakları tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesisleri için çevre lisansı almak 30
TIBBİ ATIKLARIN BERTARAFI Sterilizasyon Y a k m a Sterilize edilen tıbbi atıklar düzenli depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilir 31
YAKMA Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilebilir. Yakma sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde belediyeler veya bunların yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve işletilir. SAĞLIK KURULUŞLARI tarafından münferit YAKMA TESİSİ KURULAMAZ ve İŞLETİLEMEZ! 32
YAKMA Yakma işlemine tabi tutulacak atıklar içinde büyük miktarlarda genotoksik atık mevcutsa, sıcaklığın en az 1100 C olması zorunludur. Yakılacak tıbbi atıklar içinde termometreler, kullanılmış piller/bataryalar, civa ve kadmiyum içeren atıklar, radyolojik atıklar, ampuller ve basınçlı kaplar bulunmaz. Tıbbi atıkların yakılarak bertaraf edilmesinde, 06.10.2010 tarihli ve 27721 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen esaslara uyulur. 33
STERİLİZASYON Tıbbi atıkların bertarafında alternatif bir teknolojidir. Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon yoluyla tamamen yok edilmesi veya bu mikroorganizmaların seviyesinin %99,9999 oranında azaltılması olarak tanımlanır. 34
STERİLİZASYON Enfeksiyöz atıklar ile kesici-delici atıklar sterilizasyon yöntemi ile zararsız hale getirilebilirler. Patolojik atıklar ile kimyasal maddeler, genotoksik/sitotoksik ajanlar, radyolojik atıklar ve basınçlı kaplar sterilizasyona tabi tutulamaz. 35
STERİLİZASYON Sterilizasyon sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya bunların yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve işletilir. SAĞLIK KURULUŞLARI tarafından münferit STERİLİZASYON TESİSİ KURULAMAZ ve İŞLETİLEMEZ! 36
STERİLİZASYON TESİSLERİNİN BÖLÜMLERİ GEÇİCİ ATIK DEPOSU Atıkların işleme tabi tutulmadan önce güvenli bir şekilde depolanabileceği kapalı bir mekandır.
STERİLİZASYON TESİSLERİNİN BÖLÜMLERİ STERİLİZASYON ÜNİTESİ Mekanik güvenlik ve performans açısından uluslar arası standartlara uygunluk Atık parçalama mekanizması Yardımcı üniteler (buhar kazanı, kompresör, su yumuşatma ünitesi ) 38
STERİLİZASYON TESİSLERİNİN BÖLÜMLERİ STERİLİZASYON İŞLEMİNİN KONTROLÜ Kimyasal indikatörler (renk değişikliği) Biyolojik indikatöler (Bacillus stearothermophilus, Bacillus subtilis Minimum 4 log10-6 log10 azalma) Rutin testler (haftalık, altı aylık) 39
STERİLİZASYON TESİSLERİNİN BÖLÜMLERİ Kayıt (Miktar, Basınç, Sıcaklık, Süre, Testler) Konteyner/araç yıkama-dezenfeksiyon ünitesi (Konteynerler ve araçlar günde en az bir kere dezenfekte edilir) İdari bölümler (Büro, Laboratuvar, Yemekhane, Soyunma odası, WC-duş) 40
ÇEVRE LİSANSI Tıbbi atık sterilizasyon ve yakma tesisleri çevre lisansına tabidir. Çevre lisansı alınması işlemlerinde 10.09.2014 tarihli ve 29115 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği hükümleri uygulanır. 41
TIBBİ ATIKLARIN YÖNETİMİ 48 51 35 40 24 16 17 2 7 7 2 2 2 9 8 11 2 2 1 1 1 1 2 2 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 (ekim) Düzenli Depolama Yakma Sterilizasyon Tıbbi Atıkların Yıllara Göre Bertarafını Sağlayan Tesislerin Dağılımı
STERİLİZASYON TESİSLERİNİN BULUNDUĞU İLLER 43
YAKMA TESİSLERİNİN BULUNDUĞU İLLER 44
(Bin Ton) Tıbbi Atık Miktarı 120 100 80 83 87 92 97 100 83 84 87 60 40 20 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İl Müdürlüklerinden ve sterilizasyon tesislerinden iletilen bilgiler doğrultusunda 2013 yılı Tıbbi Atık Miktarı yaklaşık 87 bin ton/yıl olarak hesaplanmıştır. 2013 yılı itibariyle sağlık kuruluşları tarafından tıbbi atık miktarları TABS (Atık Beyan Sistemi) üzerinden beyan edilmeye başlanmıştır.
TEŞEKKÜR EDERİM Telefon : 0.312. 5863068 Faks : 0.312. 4740336 E-mail : belgin.satici@csb.gov.tr 46