Çolak, Yılmaz, Türkiye de Kültürel İktidarın Kuruluşu 1923-1945, Ankara: Liberte Yayınları, 1. Baskı, Haziran 2017.
Türkiye de Kültürel İktidarın Kuruluşu 1923-1945 Yılmaz Çolak ISBN: 978-605-9823-19-7 Liberte Yayınları / 205 1. Baskı: Haziran 2017 2017, Liberte Yayınları Tüm hakları saklıdır. Tamamı veya herhangi bir parçası, hiçbir şekilde fotokopiyle veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Yayınevimiz bunu yapanlar ve buna teşebbüs edenler hakkında, kanuni takibat yaptırma hakkına sahiptir. Yayın Editörü: Hasan Yücel Başdemir Kapak ve İç Tasarım: Mesut Koçak Baskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 Faks: (312) 384 34 37 Sertifika No: 25744 Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, Ankara Telefon: (312) 230 87 03 Faks: (312) 230 80 03 E-mail: info@liberte.com.tr Web: www.liberte.com.tr Sertifika No: 16438 Liberte Yayınları Liberte Yayın Grubu nun tescilli bir markasıdır.
Yılmaz Çolak 1969 yılında Giresun Görele de doğdu. 1993 de ODTÜ Sosyoloji Bölümü nü bitirdi. Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü nden 1994 yılında Yüksek Lisans ve 2000 yılında da Doktora derecesi aldı. 2007 yılında Doçent ve 2012 yılında Profesör oldu. 1994 yılından günümüze kadar sırasıyla Kırıkkale Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi, Doğu Akdeniz Üniversitesi ve Polis Akademisi nde çalıştı. 2003 yılında Belçika da United Nations University de araştırmacı olarak bulundu. Halen Polis Akademisi Başkanı olarak görev yapmaktadır. Türkiye de Devletin Kimlik Krizi ve Çeşitlilik başlıklı bir kitabı ve kültür-devlet ilişkisi, dil ve tarih politikası, kimlik ve vatandaşlık siyaseti, Kıbrıs sorunu (göç, vatandaşlık, milliyetçilik ve tarih yazıcılığı çerçevesinde), siyasal ve bürokratik yapı üzerine çalışmaları vardır.
İÇİNDEKİLER Önsöz 11 Giriş 13 Osmanlı Modernleşmesi: Toplum Tahayyülünün Dönüşümü 29 Osmanlı da Toplum Kavramının Siyasi Temeli ve Millet Sistemi...30 Yeni Bir Toplum Anlayışının Ortaya Çıkmasının İlk İşareti: Modernleşme Hareketleri...35 Yeni Bir Sosyo-Politik Perspektif Olarak Medeniyet...38 Bir Tutkal Olarak Osmanlıcılık...42 Yeni Osmanlı Toplumunun Sınırları ve Muarızları: Genç Osmanlılar ın Sahicilik Arayışı...47 II. Abdülhamit in Medenileştirme Politikaları...53 Genç Türkler ve Bilimcilik: İşlenmiş Toplum...55 Sonuç Mülahazaları...57 İttihat Terakki: Yeni Toplum Yaratma Fikri 61 İslamcılık ve Alternatif Medeniyet Fikri...68 Batıcılık: Evrensel Medeniyet ve Kültür Tahayyülleri...71 Türkçülük: Özgünleştirilmiş Kültürün Adı...75 Sonuç Mülahazaları...82
Kemalist Siyasal İktidarın Şekillenmesinde Medeniyet ve Kültür 85 Devrim ve Kemalist Kültür Siyaseti...85 Medeniyet Düşüncesi ve Kemalist Ulus İnşası Sürecinin İlk Safhaları...94 Medenileşme ve Sembolik Dönüşümler... 101 Kemalist Kültürel İktidarın Şekillenmesi: Hukuki ve Kurumsal Altyapı 113 Kemalist Milliyetçilik, Kemalizm ve Modernleşmede Yeni Bir Safha... 113 Mustafa Kemal Paşa ve Kültür... 118 Resmi Kültür Kavramının İdeolojik Temeli... 121 İskan Kanunu ve Türk Kültürünün Sınırları... 123 Türk Ocakları ndan Halkevleri ne... 128 Sonuç Mülahazaları... 135 Yeni Anlam Dünyası Arayışı: Dil Politikaları 137 Alfabe Devrimi... 140 Radikal Sadeleşme, Öz Türkçe ve Türk Dil Kurumu... 149 Bir Öteki Olarak Osmanlıca nın Oluşturulması... 155 TDK ve Dil Uygulamaları... 159 Güneş Dil Teorisi ve Radikal Sadeleştirmenin Sonu... 164 Değerlendirme... 168 Yeni Hafıza: Kemalist Tarih Yazımı ve Kültür Üretimi 171 Türk Tarih Tezi ve Tarihin Kurumsallaştırılması... 172 Yeni Tarih Kitapları... 178 Tarih Kongreleri ve Tezin Bilimselleştirilmesi... 181 Arkeoloji ve Antropoloji... 184 Osmanlılar ve Türkiye Cumhuriyeti... 188 Medeniyet, Kültür ve Dünya Tarihinin Türkleştirilmesi... 190 Değerlendirme... 196
Kültürü Yaygınlaştırma: İnönü Dönemi (1938-1945) 199 Kültürü Hümanistleştirme... 200 Köylüyü Medenileştirme: Köy Enstitüleri ve Halkodaları... 204 Değerlendirme... 212 Modern Zamanlarda Devlet-Kültür İlişkisi 215 Kültür: Bir Modern İcat... 217 Kültürün Tek Meşru Kullanıcısı Olarak Modern Devlet: Weberci Bir Yaklaşım... 220 Devlet Ve Milliyetçilik... 225 Liberal Demokratik Devlet ve Kültürel Çeşitlilik... 231 Değerlendirme... 236 Sonuç 239 İki Modernite Projesi... 240 Kamusal Alan... 245 Kaynakça 251
Önsöz Bu kitap, 2000 yılında Bilkent Üniversitesi nde siyaset bilimi alanında savunulan doktora tezinin belirli ölçüde gözden geçirilerek Türkçeye çevrilmiş halidir. Tez, Türkiye de 1990 lı yıllarda yükselen kimlik siyaseti ve hayat tarzları savaşının ancak erken Cumhuriyet döneminde şekillenen devlet-kültür ilişkisinin anlaşılması ile açıklanabileceğini ileri sürmekteydi. Yazılmasının üzerinden 17 yıl geçmiş olmasına rağmen temel varsayımında bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Türkiye de iktidar mücadelesi çok partili hayata geçilen 1950 yılından beri büyük ölçüde hayat tarzları üzerinden devam etmektedir. Bunun nedeni, devlet alanını hakimiyeti altında bulunduran küçük bir bürokratik-sivil oligarşik grubun belirli bir kültür formatı ve hayat tarzı ile siyasal olanın sınırlarını da belirlemiş olmasıdır. Bu, bir anlamda da iktidar alanın seçkinleştirilmesidir. Ve demokrasinin kök salmasının önündeki en büyük engel ola gelmiştir. İşte bu nedenledir ki; tek-parti döneminde kurulan ve darbeler ile yeniden ve yeniden tahkim edilen kültürel iktidar, Türkiye deki gerçek siyasal iktidarın ve bu oligarşik grubun vesayetinin temelini oluşturmuştur. Dolayısıyla, demokrasi, çoğulcu ve katılımcı bir siyasal rejime dönüşmek yerine uzun bir süredir sınırlı yetkileri ve alanı olan siyasal aktörlerin var olduğu vesayetçi demokrasi olarak kendini göstermiştir. Şehirleşen, farklılaşan ve siyasal seçkinleri kadar kendi kültürel seçkinlerini de oluşturmaya başlayan muhafazakar kitleler, demokratikleşme süreçlerinin de etkisiyle, hakim kültürel iktidar unsurlarının otoritesini Yılmaz Çolak / Türkiye de Kültürel İktidarın Kuruluşu 11
12 Yılmaz Çolak sarsmaya başlamıştır. Böylece devlet alanının sivilleştiği halk iktidarının yolu açılmıştır. Günümüzde kültürel iktidarın önemi sadece vatandaşlara bir kimlik, kişilik, hayat tarzı ve anlam dünyası vermenin yanında sürekli bir şekilde algı oluşturarak, zihinleri şekillendirerek, kitleleri yönlendirerek iktidarları belirlemenin en temel unsuru haline gelmiştir. Bu kitap tek-parti döneminde siyasi, hukuki, kavramsal ve kurumsal düzeyde oluşturulan kültür anlayışının ve bu çerçevede kurulan kültürel iktidarın anlaşılması ile günümüz Türkiye sinde cereyan eden iktidar savaşlarının daha iyi anlaşılabileceğini ileri sürmektedir. Kitabın oluşturulma sürecinde bir çok insanın katkısı olmuştur. Öncelikle, tez aşamasında, tez hocam Ahmet İçduygu ve diğer jüri üyeleri ile yazım sürecinde destek olan herkese teşekkür ediyorum. Çalışmanın Türkçe ye çevirisinin büyük kısmını yapan Ömer Arslan ve okuyup redaksiyonunu yapan Sümeyye Kavuncu Torlak a teşekkür ediyorum. Hem akademik çalışmalarımda hem de idari görevlerim esnasında bana hep destek olan ve işleri kolaylaştıran eşim Aysel e ve kızlarımız Meleknaz ve Emine Meryem e çok teşekkür ediyorum. Bu kitap onların da eseridir. Kitabı oluşturan bazı bölümler daha önceden kitap ve dergilerde makale olarak basılmıştır. Bunlar: ikinci bölüm, The Great Ottoman- Turkish Civilization (Yeni Türkiye, 2000); beşinci bölüm, Studies in Ethnicity and Nationalism (Vol. 3, No. 1, June 2003, s. 2-20); altıncı bölüm, Middle Eastern Studies (Vol.40, No.6, November 2004, s. 66-90); yedinci bölüm, Interruptions: Essays on the Poetics/Politics of Space (der. L. Pinnell & R. D Alonzo, EMU Press, 2003); dokuzuncu bölüm, Muhafazakar Düşünce (Yıl. 7, Sayı. 28, 2011, s. 11-31). Yılmaz Çolak Gölbaşı, Ankara Şubat 2017