KARAMIK GÖLÜ NDEKİ (AFYONKARAHİSAR/TÜRKİYE) TURNA BALIKLARININ (Esox lucius L., 1758) BESLENMESİ

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ (AFYONKARAHİSAR/TÜRKİYE) TURNA BALIKLARININ (Esox lucius L., 1758) BESLENMESİ Hıdır ÇUBUK 1,* İsmet BALIK 2 Remziye ÖZKÖK 1 Rahmi UYSAL 1 1 Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, 32500 Eğirdir, Isparta 2 Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretim ve Eğitim Enstitüsü, P.K. 190, 07001 Antalya ÖZET: Bu çalışmada, Mart 2002 ile Şubat 2003 tarihleri arasında Karamık Gölü nden yakalanan turna balıklarının (Esox lucius L., 1758) mide içerikleri incelenmiştir. İncelenen 1086 bireyden %63 ünün midesinin dolu, %37 sinin midesinin boş olduğu tespit edilmiştir. İncelemeler sonucunda, Karamık Gölü ndeki turna balıklarının en önemli besinlerini Alburnus orontis, Asellus aquaticus ve Calopteryx splendens in oluşturduğu belirlenmiştir. Kanibalizm oranı ise %0.73 olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Karamık Gölü, turna balığı, Esox lucius, beslenme. ABSTRACT: Feeding of Pike (Esox lucius L., 1758) in Lake Karamik (Afyonkarahisar/Turkey) In this study, the stomach contents of pike (Esox lucius L., 1758) collected from Lake Karamık were investigated between March 2002 and February 2003. It was determined that 63% of 1086 individuals had a full stomach and 37% an empty one. The most important preys of pike in Lake Karamık were Alburnus orontis, Asellus aquaticus and Calopteryx splendens. Cannibalism ratio was found as 0.73%. Keywords: Lake Karamık, pike, Esox lucius, feeding. 1. GİRİŞ Turna, ekonomik değeri yüksek, seçici bir piscivorous (balık yiyen) balık türüdür (Nilsson ve Brönmark, 1999). Çok değişik ortam koşullarına tahammül edebilen bu balık türünün bireyleri daha çok 21 m den daha sığ, orta sıcaklıktaki ya da soğuk sularda yaşamayı tercih etmektedirler (Casselman ve Lewis, 1996). Ülkemizdeki pek çok göl ve akarsuda da bulunan bu tür, Karamık Gölü nde ticari avcılığı yapılan iki türden birisidir. Bu nedenle, turna balığı Karamık Gölü balıkçılığı için oldukça önemlidir. Fakat, bu göldeki gerek turna gerekse diğer balık populasyonları ve gölün biyolojik verimliliği üzerine yapılan araştırma sayısı çok azdır. İlk bilimsel çalışma, 1980 li yılların başlarında Gündüz (1984) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada, Karamık ve Hoyran göllerindeki zooplankton türleri tespit edilmiş, kirlenmenin zooplanktonlar üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Aksun ve Kuru (1987) tarafından 1980-1984 yılları arasında yapılan çalışmada ise turna populasy- 141

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ TURNA BALIKLARININ BESLENMESİ ÇUBUK, BALIK, ÖZKÖK, UYSAL onunun büyüklük dağılımı, üreme dönemi ve beslenme rejimi incelenmiştir. Bu iki araştırmanın yanı sıra, turna populasyonunun büyüme (Aksun, 1987a) ve üreme (Aksun, 1987b) özelliklerini araştıran çalışmalar da yapılmıştır. Şen ve ark. (1994) da, Karamık Gölü ndeki Bacillariophyta üyeleri ve su kalitesini araştırmıştır. Çubuk ve ark. (2005) nın 2002-2003 yıllarında yaptıkları çalışmada ise, bu göldeki turna balığının biyolojik özellikleri ile stok büyüklüğü tespit edilmiştir. Karamık Gölü nde, turna balığı dışında Cyprinus carpio L., 1758, Alburnus orontis (Sauvage, 1882), Gambusia affinis (Baird ve Girard, 1853), Cobitis turcica (Hanko, 1924) ve Knipowitschia caucasica (Berg, 1916) türleri de yaşamaktadır (Balık ve ark., 2005). Ancak, turna balığı dışında, bu balık türlerinden sadece sazanın ticari avcılığı yapılmaktadır. Bu nedenle, Karamık Gölü balıkçılığı için oldukça önemli olan bu iki türün gerek stokları gerekse biyolojik özelliklerinin araştırılması ve izlenmesinde yarar vardır. Özellikle turna gibi karnivor balık tür veya türlerinin bulunduğu göllerdeki balıkçılıkta sürdürülebilirliğin sağlanması, karnivor türlerin bulunmadığı göllere göre çok daha zordur. Ortamda, yeterli miktarda yem balığı türü balık bulunmaması durumunda, bu türler kanibalizme yönelmektedirler. Bu nedenle, predatör türlerin populasyonlarındaki dalgalanmalar asgariye indirilmelidir. Predatör populasyonları statik olursa, predasyon baskısı sabit kalacağından predasyon baskısının olumsuz etkileri de asgariye indirilmiş olur (Adams, 1996). Kanibalizmin arttığı ekosistemlerde, ekolojik denge bozulmakta ve üretim düşmektedir. Bu gibi olumsuz gelişmelerin ortaya çıkmasını önlemek için karnivor türlerin beslenme rejimlerindeki değişiklikler ile özellikle yem balığı popullasyonlarının çok iyi izlenmesi gerekmektedir. Karamık Gölü nde yapılan bu çalışmada da, turna populasyonunun diyet kompozisyonu, diyetteki boya ve mevsime bağlı değişim araştırılmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Afyonkarahisar İli Çay İlçesinin 20 km güneybatısında yer alan Karamık Gölü, yaklaşık 38 km 2 yüzey alanına sahiptir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1067 m olan bu gölün ortalama derinliği 2-3 m kadardır. Verimlilik bakımından ötrofik olduğu belirtilen (Gündüz, 1984; Şen ve ark., 1994) bu göl oldukça sığ olup büyük bir kısmı su bitkileriyle kaplıdır. Gölün su gelirini kar ve yağmur suları ile Geneli, Dipsiz ve Kocabaş pınarları, su giderini ise buharlaşma, güneyindeki Küçüksubatan ve Büyüksubatan düdenleri oluşturmaktadır. Araştırmada kullanılan balık örnekleri, gölün üç farklı bölgesinden yakalanmıştır (Şekil 1). Örneklerin yakalanmasında; 36, 40, 44, 50, 60, 70, 80 ve 90 mm göz açıklıklarında galsama ağları ile 100, 120, 140 ve 160 mm göz açıklıklarında fanyalı ağlar ve pinterler kullanılmıştır. Yakalanan örneklerin çatal boyları ölçülmüş, karınları açılarak mideleri alınmıştır. Alınan mideler etiketlenerek %4 lük formaldehit içerisinde muhafaza edilmiştir. Daha sonra, laboratuvarda açılan midelerin içerikleri analiz edilmiş, besinler taksonomik olarak sınıflandırılmıştır. Dolu ve boş mideli bireylerin mevsimsel dağılımları saptanmış, diyet kompozisyonu ile diyetteki boya ve mevsime bağlı değişim belirlenmiştir. Diyette, besin gruplarının önem seviyelerinin belirlenmesinde sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları esas alınmıştır (Duarte ve García, 1999; Hurst ve Conover, 2001; García-Berthou, 2001). Sayısal yüzde = (100 * i besin grubunun sayısı) / Tespiti yapılabilen bütün besin gru- 142

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA plarına ait toplam birey sayısı. Görülme sıklığı = (100 * i besin grubunun görüldüğü mide sayısı) / Besin içeren mide sayısı. Boy grupları ve mevsimler arasındaki besin kompozisyonundaki benzerlik Schoener Overlap Indeksi (C) ile araştırılmıştır (Schoener, 1970). Cxy = 1 0.5* _pxi pyi _, Burada pxi ve pyi, x ve y gruplarının (Boy veya mevsim) besin kompozisyonundaki i bireyinin sayısal yüzdesidir. Hesaplanan C değeri 0.80 den büyük ise iki grup benzerdir. Küçük olması durumunda ise iki grup arasında benzerlik yoktur. Şekil 1. Karamık Gölü ve örnekleme sahaları. 3. BULGULAR Besin kompozisyonu Şekil 2. İncelenen boş ve dolu mideli örneklerin boy sınıflarına göre yüzde (%N) dağılımları. 143

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ TURNA BALIKLARININ BESLENMESİ ÇUBUK, BALIK, ÖZKÖK, UYSAL Bu araştırmada, boyları 17 ile 66 cm arasında değişen toplam 1086 turna balığının mide içeriği incelenmiştir. İncelenen dolu ve boş mideli örneklerin boy sınıflarına göre dağılımları Şekil 2 de gösterilmiştir. İncelenen bireylerden %63 ünün midesinin dolu, %37 sinin midesinin boş olduğu tespit edilmiştir. Boş midelerin mevsimsel dağılımları Tablo 1 de verilmiştir. En yüksek oranda boş mideye yaz mevsiminde (%55.8) rastlanmıştır. Yaz mevsimini; %39.1, %35.6 ve %31.3 lük oranlar ile sırasıyla sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimleri izlemiştir. Tablo 1. Boş midelerin mevsimsel dağılımı. İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Toplam İncelenen mide sayısı 546 154 192 194 1086 Besin bulunan (dolu) mide sayısı 375 67 117 125 684 Boş midelerin % si 31.3 55.8 39.1 35.6 37.0 Mide içeriğinde; balık (Esox lucius, Alburnus orontis, Gambusia affinis, Knipowitschia caucasica, Cobitis turcica), kurbağa (Rana), sülük (Hirudo), Amphipod (Gammarus), Diptera (Chironomus), Isopod (Asellus aquaticus), Odonat (Calopteryx splendens, Onychogomphus forcipatus ), Gastropod (Bithynia pseudemmericia), Ephemeroptera (Ephemera), Mollusk ve Ostracod besin gruplarına ait toplam 16 besin çeşidi tespit edilmiştir. Besin gruplarının, diyetteki sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Besin gruplarının sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları [Analiz edilen mide sayısı 684, Midelerde sayılan toplan besin sayısı = 6148]. Besin grubu Bilimsel adı Sayısal yüzde %Görülme sıklığı Balık Alburnus orontis 6.98 28.65 Gambusia affinis 0.44 2.19 Knipowitschia caucasica 0.11 0.44 Esox lucius 0.08 0.73 Cobitis turcica 0.02 0.15 Toplam 7.63 32.16 Kurbağa Rana 0.39 3.22 Sülük Hirudo 0.47 2.34 Odonat Calopteryx splendens 19.27 32.16 Onychogomphus forcipatus 0.10 0.73 Toplam 19.37 32.89 Isopod Asellus aquaticus 69.40 32.46 Diptera Chironomus 2.39 4.82 Ephemeroptera Ephemera 0.03 0.15 Amphipod Gammarus 0.05 0.44 Gastropod Bithynia pseudemmericia 0.13 1.02 Mollusk 0.05 0.29 Ostracod 0.08 0.15 Boy-besin tercihi ilişkisi Diyette, besin gruplarının boy sınıflarına göre sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları Şekil 3 de görülmektedir. Boyları 17-41 cm arasında olan turna balıklarının en önemli 144

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA besinlerini Isopodların oluşturduğu saptanmıştır. Bu besin grubunun yanı sıra, Odonat ve balıklar da bu boy sınıfındaki bireylerin önemli besinleri arasında yer almaktadırlar. Boyları 42 cm ve üzerinde olan bireylerin ise sadece balık (özellikle A. orontis vee. lucius) ve Isopodlar ile beslendikleri saptanmıştır. Şekil 3. Besin gruplarının boy sınıflarına göre sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları. 145

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ TURNA BALIKLARININ BESLENMESİ ÇUBUK, BALIK, ÖZKÖK, UYSAL Diyetteki mevsimsel değişim Besin gruplarının mevsimlere göre sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları Şekil 4 de görülmektedir. Karamık Gölü ndeki turna balıklarının ilkbahar mevsiminde en fazla Isopod tükettikleri saptanmıştır. Bu mevsimde, Isopodların yanı sıra Odonat, balık ve Dipteralar da diğer besin gruplarına göre daha fazla tüketilen besin gruplarıdır. Yaz ve sonbahar mevsimlerinde ise en fazla tüketilen besin grubunun balık olduğu saptanmıştır. Bu iki mevsimde de balıktan sonra en fazla tüketilen diğer besin grupları Odonat, Isopod ve kurbağa dır. Kış diyetini ise, Isopod ve Odonatlar oluşturmuştur. Şekil 4. Besin gruplarının mevsimlere göre sayısal yüzdeleri ve görülme sıklıkları. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ İncelenen midelerden %63 ünün dolu, %37 sinin boş olduğu tespit edilmiştir. Aksun ve Kuru (1987) tarafından yaklaşık 20 yıl önce aynı gölde yapılan çalışmada ise, incelenen örneklerden %57 sinin midesinin boş olduğu bildirilmektedir. İki çalışmanın sonuçları karşılaştırıldığında, boş mide sayısında önemli bir azalmanın olduğu anlaşılmaktadır. 146

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Işıklı Gölü nde yapılan bir çalışmada da, incelenen turna balıklarından %61.45 inin midesinin tamamen boş olduğu belirtilmektedir (İlhan ve Balık, 2003). Bu orana göre de, Karamık Gölü turnaları için tespit edilen boş midelerin oranı oldukça düşüktür. Bu çalışmada, en yüksek oranda boş mideye yaz mevsiminde (%55.8) rastlanırken, bunu sırasıyla sonbahar (%39.1), kış (%35.6) ve ilkbahar (%31.3) mevsimleri izlemiştir. Beslenme yoğunluğunun, yaz mevsiminde diğer mevsimlere göre önemli ölçüde yavaşladığı anlaşılmaktadır. Aksun ve Kuru (1987) nun daha önce yapmış oldukları çalışmada ise, beslenmenin kış mevsiminde diğer mevsimlere göre daha yavaş olduğu bildirilmektedir. Son 20 yıl içerisinde görülen bu değişimde, gölde artan kirliliğin etkili olduğu tahmin edilmektedir. Karamık Gölü yakınında kurulan ve 1979 yılında deneme üretimine başlayan Seka Selüloz Fabrikası, atık sularını bu göle boşaltmaktadır. Bu nedenle, bu gölün suyu 1980 li yılların başlarından beri sürekli olarak kirletilmektedir (Gündüz, 1984; Şen ve ark., 1994). Bu da, göl ekosistemini ciddi ölçüde etkilemiştir. Aksun ve Kuru (1987) tarafından yapılan çalışmanın yürütüldüğü 1982-1984 yılları arasında, henüz yeni kurulan bu fabrikanın göle olan etkisinin en azından bugünkü seviyede olmadığı kanaatindeyiz. Göle verilen atık suların da etkisiyle gölün büyük bir bölümü saz ve kamışlarla kaplanmış, özellikle organik kirlilik artmıştır. Organik kirliliğin olumsuz etkisi, su sıcaklığının yükseldiği yaz aylarında artmaktadır. Bu nedenle, yaz aylarında turna balıklarının beslenme aktiviteleri de yavaşlamış olabilir. Bunun yanı sıra, turna balıklarının beslenmeleri üzerine yapılmış bazı çalışmalar incelendiğinde, mevsimlere göre beslenme yoğunluğunun gölden göle değişiklik gösterebileceği anlaşılmaktadır. Örneğin; turna balıklarında beslenme yoğunluğunun en az olduğu mevsimin Hemming (Lawler, 1965) ve Akşehir göllerinde (Karabatak, 1995) yaz olduğu bildirilmesine karşılık, Alberta (Diana, 1979) ve Trasimeno göllerinde (Lorenzoni ve ark., 2002) kış, Mogan Gölü nde ise ilkbahar ve yaz (Şahin, 1998) olduğu bildirilmektedir. Karamık Gölü ndeki turna balıklarının; balık (E. lucius, A. orontis, G. affinis, K. caucasica ve C. turcica), kurbağa (Rana), sülük (Hirudo), Amphipod (Gammarus), Diptera (Chironomus), Isopod (Asellus aquaticus), Odonat (C. splendens ve O. forcipatus), Gastropod (B. pseudemmericia), Ephemeroptera (Ephemera), Mollusk ve Ostracod besin gruplarına ait toplam 16 besin çeşidi ile beslendikleri tespit edilmiştir. Bu besin çeşitlerinden bir Isopod türü olan A. aquaticus un en fazla tüketilen besin (%69.4 sayısal yüzde ve %32.46 görülme sıklığı) olduğu saptanmıştır. Bu besin çeşidini %19.27 lik sayısal yüzde ve %32.16 lık görülme sıklığı ile Odonatlardan C. splendens izlemiştir. Bir diğer önemli besin grubu ise balıktır. Karamık Gölü ndeki turna balıklarının yoğun olarak tükettikleri anlaşılan balık türlerinden A. orontis in diyet kompozisyonundaki sayısal yüzdesi %6.98, görülme sıklığı ise %28.65 olarak bulunmuştur. Diğer balık türlerinin ve omurgasızların ise gerek sayısal yüzdeleri gerekse görülme sıklıkları oldukça düşüktür. Bu gölde, Aksun ve Kuru (1987) tarafından daha önce yapılan çalışmada, bu türün besinlerini A. orontis (%37.07), G. affinis (%3.76), E. lucius (%0.49), Gammarus sp. (%16.87), Odonat larvası (%6.22), Isopod türleri (%35.05) ve Limnea sp. (%0.55) lerin oluşturduğu bildirilmektedir. Son 20 yıl içerisinde, diyet kompozisyonunda omurgasızların oranı artarken, balıkların oranı düşmüştür. Ancak bu değişim, iki çalışmada incelenen balıkların büyüklük dağılımlarındaki farklılıktan kaynaklanmış olabilir. Çünkü, balık büyüklüğü arttıkça diyet kompozisyonunda omurgasızların önemi azalırken, balıkların önemi artmaktadır. Gerek bu çalışmanın gerekse Aksun ve Kuru (1987) nun yapmış oldukları araştırmanın sonuçlarından, Karamık Gölü ndeki turna balıklarının A. orontis leri bu gölde bulunan diğer balık türlerine göre 147

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ TURNA BALIKLARININ BESLENMESİ ÇUBUK, BALIK, ÖZKÖK, UYSAL daha fazla tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Bu balık türünün daha fazla tercih edilmesinde, besin kompozisyonunda yer alan diğer türlere göre bu türün daha iri vücut yapılı olması etkili olmuş olabilir. Bunun yanı sıra, balık türlerinin ortamdaki bollukları, yaşama ortamlarındaki ve davranışlarındaki farklılıkların da etkili olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarından, Karamık Gölü ndeki turna balıklarının yoğun olarak piscivorous luk gösterdikleri anlaşılmıştır. Bu karakterin, diğer pek çok habitatta bulunan turna populasyonlarında da görüldüğü tespit edilmiştir. Örneğin; turna balıklarının Manyas Gölü nde (Yalçın, 1995) Esox lucius, Blicca björkna, Rutilus rutilus, Alburnus alburnus ve Chalcalburnus chalcoides, Mogan Gölü nde (Şahin, 1998) balık parçaları, Alburnus orontis, Gammarus, Tinca tinca, Odonat, Cyprinus carpio ve Gastropod, Işıklı Gölü nde (İlhan, 1999) Hemigrammocapoeta kemali, Chondrostoma nasus, Leuciscus cephalus, Aphanius cypris, Nemachelius angorae, Gobio gobio, Gambusia affinis ve balık parçaları, Akşehir Gölü nde (Karabatak, 1982) Esox lucius, Cyprinus carpio, Alburnus orontis, Leuciscus lepidus, Cobitis taenia, Nemacheilus angorae ve Nemacheilus tigris, Ontario Gölü nde (Wolfert ve Miller, 1978) Alosa pseudoharengus, Roccus americanus ve Perca flavescens, Alberta Gölü nde (Diana, 1979) Perca flavescens, Notropis hodsonis, Lota lota ve Catostomus cammersoni, Lacha Gölü nde (Koz min, 1980) Rutilus rutilus, Perca fluviatilis ve Acerina acerina, Slapton Gölü nde (Bregazzi ve Kennedy, 1980) Rutilus rutilus, Perca fluviatilis ve Anguilla anguilla ile beslendikleri tespit edilmiştir. Turna, tam anlamıyla predatör ve yırtıcı bir balıktır. Yumurtadan çıkan larvalar, plankton ve su tabanındaki organizmalarla beslenirler. Boyları 4-7 cm ye ulaşınca da, balık larvalarını yemeye başlarlar (Demirsoy, 1988). Bir ve daha ileri yaşlarda piscivorous beslenme özellikleri iyice belirginleşir ve bu yaşlardan itibaren avladıkları besinlerin çok az kısmını omurgasız hayvanlar oluşturur (Aksun ve Kuru, 1987). Bu çalışmada, boyları 17 ile 36 cm arasında değişen bireylerin diyetleri arasında önemli bir fark bulunmazken (C>0.80), 36 cm den küçük 37 cm den büyük bireylerin diyet kompozisyonları arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu (C<0.80) saptanmıştır. Ayrıca, 42 cm bireylerin diyetleri ile 37-41 cm boy sınıfının diyetleri arasında da benzerlik olmadığı (C=0.424) tespit edilmiştir. Diyet kompozisyonunda en yüksek sayısal yüzdeye sahip olan A. aquaticus un oranı, boy artışıyla ters orantılı olarak azalmıştır. Bu besin çeşidinin, en küçük boy sınıfı olan 17-21 cm arası bireylerin diyetindeki sayısal yüzdesi %69.78 iken, bu oran 37-41 cm boy sınıfında %41.3 e, 42 cm bireylerde %18.18 e düşmüştür. Midelerde görülme sıklıkları ise 17-41 cm boy sınıfında %20 civarında iken, 42 cm bireylerde %3.13 olarak tespit edilmiştir. Karamık Gölü turnalarının bir diğer önemli besini olan C. splendens e ise 22-26 cm boy sınıfındaki bireylerin yaklaşık %24 ünde rastlanırken, 42 cm bireylerde hiç rastlanmamıştır. Diyet kompozisyonunda, balıkların oranı 17-21 cm boy sınıfında %6.12 iken, bu oran 37-41 cm boy sınıfında %24.19, 42 cm bireylerde %81.82 ye yükselmiştir. Görülme sıklıklarının ise boy artışına bağlı olarak çok fazla değişmediği tespit edilmiştir. Karamık Gölü ndeki turna balıklarının en önemli besinlerini kış ve ilkbahar mevsimlerinde Isopodların, yaz ve sonbahar mevsimlerinde ise daha çok balıkların oluşturdukları tespit edilmiştir. Shoener benzerlik indeksine göre de, kış-ilkbahar (C=0.885) ve yaz-sonbahar (C=0.852) mevsimleri diyetlerinin benzer oldukları saptanmıştır. Mevsimler arasında yapılan diğer ikişerli karşılaştırmalarda ise beslenme açısından benzerlik olmadığı (C<0.80) anlaşılmıştır. Besin gruplarından balığın; ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerindeki görülme sıklıkları arasındaki farklar oldukça düşük olmasına karşılık, diyet kompozisyonundaki sayısal yüzdeleri yaz ve sonbahar mevsimlerinde ilkbahar ve kış mevsimlerine göre 148

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA oldukça yüksektir. Kış mevsiminde, bu besin grubunun sayısal yüzdesi gibi görülme sıklığı da düşük bulunmuştur. Diyet kompozisyonunda, kış ve ilkbahar diyetlerinde balıkların önemi azalırken omurgasız canlılardan özellikle A. aquaticus un önemi artmıştır. Besin çeşitlerinden kurbağanın yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinde tüketildikleri, kış diyetindeki önemlerinin yaz ve sonbahar mevsimlerine göre oldukça düşük olduğu saptanmıştır. Kurbağa, ilkbahar besinleri arasında ise yer almamaktadır. Sülüğünde sadece kış ve ilkbahar mevsimlerinde tüketildikleri tespit edilmiştir. Karamık Gölü ndeki turna balıklarının en önemli besinlerini oluşturan omurgasız canlılardan C. splendens in ise yıl boyunca tüketildikleri saptanırken, A. aquaticus un kış ve ilkbahar mevsimlerinde yoğun olarak tüketilmelerine karşılık yaz ve sonbahar mevsimlerinde bu besin çeşidinin öneminin azaldığı anlaşılmıştır. Diyetteki, besin çeşitlerinde görülen bu mevsimsel değişim, onların ortamdaki yoğunluklarının mevsime bağlı olarak değişiminden ileri gelmektedir (Lorenzoni ve ark., 2002). Karamık Gölü turna balıkları arasında görülen kanibalizm oranı %0.73 olarak saptanmıştır. Aksun ve Kuru (1987) de ise, incelenen 84 dolu midenin 8 inde E. lucius görüldüğü bildirilmektedir. Bu değerlere göre, Karamık Gölü turnalarında yaklaşık 20 yıl önce görülen kanibalizm oranı %9.52 dir. İki çalışmada tespit edilen kanibalizm oranları arasındaki fark, kanibalizmin son 20 yıl içerisinde önemli oranda azaldığını göstermektedir. Kanibalizm oranındaki bu düşüşte, Aksun ve Kuru (1987) nun yaptığı çalışmada turna balıklarının besinleri arasında bildirilmeyen K. caucasica ve C. turcia balığı türlerinin de etkili oldukları tahmin edilmektedir. Bu balık türleri, Karamık Gölü ne sonradan aşılanmış olabileceği gibi, daha öncede yaşadıkları halde son yıllarda populasyonları artmış da olabilir. Turna populasyonları için dünyada ve ülkemizde yapılan bazı çalışmalarda da farklı kanibalizm oranları bildirilmektedir. Örneğin, Ontario Gölü nde (Wolfert ve Miller, 1978) kanibalizme rastlanmazken, Mogan (Tanyolaç ve Karabatak, 1974), Lacha (Koz min, 1980) ve Akşehir (Karabatak, 1982) göllerinde değişik oranlarda kanibalizme rastlandığı belirtilmektedir. Çubuk ve ark. (2005) tarafından, bu çalışma ile aynı dönemde yapılan bir araştırmada Karamık Gölü ndeki turna populasyonunun büyüme performansının ve kondisyon faktörünün ülkemizdeki diğer pek çok turna populasyonu için bildirilen değerlere göre daha yüksek olduğu belirtilmektedir. Ayrıca, gerek kanibalizm oranının oldukça düşük olması gerekse diyet kompozisyonunda birkaç tür yem balığının bulunması Karamık Gölü ndeki turna populasyonunun beslenme probleminin olmadığını göstermektedir. Ancak, yem balığı türlerinin populasyonlarında görülebilecek azalma sonucu turna balığı populasyonunda kanibalizm artabilir. Bu nedenle, muhtemel bir kanibalizm artışının önlenebilmesi için, turna balıklarının diyet kompozisyonları ilerleyen yıllarda da mutlaka izlenmelidir. KAYNAKLAR Adams, C.E., 1996. The impact of introductions of new fish species on predator-prey relationships in freshwater lakes. In: Aquatic Predators and Their Prey; 98-105. Aksun, F.Y., 1987a. Karamık Gölü nde yaşayan turna balıklarının (Esox lucius L., 1758) büyüme özellikleri ve büyüme oranları. DOĞA TU Zooloji Derg., 11: 76-86. Aksun, F.Y., 1987b. Karamık Gölü nde yaşayan turna balıklarının (Esox lucius L., 1758) üreme biyolojisi. DOĞA TU Zooloji Derg., 11: 67-75. 149

KARAMIK GÖLÜ NDEKİ TURNA BALIKLARININ BESLENMESİ ÇUBUK, BALIK, ÖZKÖK, UYSAL Aksun, F.Y., Kuru, M., 1987. Karamık Gölü nde yaşayan turna balıklarının (Esox lucius L., 1758) mide içerikleri ve beslenme biçimi. DOĞA TU Zooloji Derg., 11: 87-95. Bregazzi, P.R., Kennedy, C.R., 1980. The biology of pike Esox lucius L., and the southern eutrpohic lake. J. Fish Biol., 17: 91-112 Casselman, J.M., Lewis, C. A., 1996. Habitat requirements of northern pike (Esox lucius). Can. J. Fish. Aquat. Sci., 53: 161-174. Çubuk, H., Balık, İ., Uysal, R., Özkök, R. 2005. Some biological characteristics and the stock size of the pike (Esox lucius L., 1758) population in Lake Karamık (Afyon/TURKEY). Turk J. Vet. Anim. Sci., 29: 1025-1031. Demirsoy, A., 1988. Yaşamın Temel Kuralları. Omurgalılar/Anamniyota. Cilt-III/Kısım-I, H.Ü. Fen Fak. Biyol. Böl., 684 s. Diana, J.J., 1979. The feeding pattern and daily ratio of a top carnivore northen pike (Esox lucius), Can. J. Zool., 57: 2121-2127. Duarte, L.O., García, C.B., 1999. Diet of the Lane Snapper, Lutjanus synagris (Lutjanidae), in the Gulf of Salamanca, Colombia. Caribbean J. Sci. 35: 54-63. García-Berthou, E., 2001. Size- and depth- dependent variation in habitat and diet of the common carp (Cyprinus carpio). Aquat. Sci., 63: 466-477. Gündüz, E., 1984. Karamık ve Hoyran göllerinde zooplankton türlerinin tesbiti ve kirlenmenin zooplanktonlar üzerindeki etkisi. (Doktora Tezi), H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 83 s. Hurst, T.P., Conover, D.O., 2001. Diet and consumption rates of overwintering YOY striped bass, Morone saxatilis, in the Hudson River. Fish. Bull., 99: 545-553. İlhan, A., 1999. Işıklı Gölündeki (Çivril- Denizli) turna balığı (Esox lucius Linnaeus, 1758) populasyonunun biyoekolojik özelliklerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 46 s. İlhan, A., balık, S., 2003. Işıklı Gölü ndeki (Çivril-Denizli) turna balığı (Esox lucius, Linnaeus, 1758) populasyonunun biyolojik özelliklerinin incelenmesi. S.D.Ü. Eğirdir Su Ürünleri Fak. Derg., 9: 1-9. Karabatak, M., 1982. Akşehir Gölü ndeki turna (Esox lucius L., 1758) nın büyüme, üreme ve beslenmesi. (Doçentlik Tezi), A.Ü. Fen Fakültesi, 68 s. Karabatak, M., 1995. Akşehir Gölü nde turna (Esox lucius, L. 1758) nın boy-ağırlık ilişkisi ve kondüsyonunda mevsimsel varyasyonlar. S.D.Ü. VIII. Mühendislik Haftası Bildirileri, 4: 21-30. Koz min, A.K., 1980. The biology of pike, Esox lucius from Lake Lacha. J. Ichthyol., 20 (1): 44-48. Lawler, G.H., 1965. The food of the pike, Esox lucius in Hemming Lake, Manitoba. J. Fisch Res. Board Can., 22: 1357-1377. Lorenzoni, M., Corboli, M., Dörr, A.J.M., Giovinazzo, G., Selvi, S., Mearelli, M., 2002. Diets of Micropterus salmoides Lac. and Esox lucius L. in Lake Trasimena (Umbria, Italy) and their diet overlap. Bull. Fr. Pêche Piscic., 365/366: 537-547. Nilsson, P. A. ve Brönmark, C., 1999. Foraging among cannibals and kleptoparasites: effects of prey size on pike behavior. Behavioral Ecology, 10: 557-566. Schoener, T.W., 1970. Non-synchronous spatial overlap of lizards in patchy habitats. Ecology, 51: 1228-1250. Şahin, N., 1998. Mogan Gölü nde yaşayan turna balığı (Esox lucius (L., 1758)) nın beslenme biyolojisi. (Yüksek Lisans Tezi), G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 65 s. Şen, B., Yıldız, K., Akbulut, A., Atıcı, T., 1994. Karamık Gölü (Afyon) planktonundaki Bacillariophyta üyeleri ve su kalitesinin değerlendirilmesi. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi; 166-172. Tanyolaç, J., Karabatak, M., 1974. Mogan Gölü nün Biyolojik ve Hidrolojik Özelliklerinin Tespiti. TÜBİTAK Proje No: VHAG-91, 136 s. Wolfert, D.R., Miller, T.T., 1978. Age, growth and food of northern pike in Eastern Lake Ontario, Trans. Am. Fis. Soc., 107: 696-702. Yalçın, Ş., 1995. Manyas (Kuş) Gölünde yaşayan turna balıklarının (Esox lucius L., 1758) mide içerikleri ve beslenme biçimi. (Yüksek Lisans Tezi), G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 62 s. 150