Halil ALIŞ Elektrik Üretim A. Ş. Genel Müdürü
EÜAŞ ın Tanıtımı ve Türkiye Elektrik Enerjisi Genel Görünümü EÜAŞ Termik Santralları ve Performans Arttırıcı İşlemler Sektörün Öncelikleri 2
EÜAŞ ın Tanıtımı ve Türkiye Elektrik Enerjisi Genel Görünümü EÜAŞ Termik Santralları ve Performans Arttırıcı İşlemler Sektörün Öncelikleri 3
Elektrik Üretim A.Ş. EÜAŞ, devletin genel enerji ve ekonomik politikasına uygun olarak, verimlilik ve kârlılık ilkelerine göre elektrik üretim faaliyetlerinde bulunmak amacıyla teşkil edilen bir iktisadi kamu kuruluşudur. MİSYONUMUZ Halkımızın refahını artırmak yolunda, ülke kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak, yasa ile kendisine verilen yetkiler çerçevesinde güvenilir, ekonomik, kaliteli, çevreye duyarlı ve kârlılık ilkesiyle elektrik enerjisi üretmektir. VİZYONUMUZ Elektrik üretim sektöründeki öncülüğünü devam ettiren, modern ve temiz enerji teknolojilerinin kullanımıyla üretim performansını sürekli artıran bir şirket olmaktır. 4
Tanıtım ve Faaliyetler SERMAYESİ...: 5,6 milyar TL KADROLU PERSONEL SAYISI...: 7.450 HİZMET ALIMI PERSONEL SAYISI...: 5.372 TOPLAM PERSONEL SAYISI...: 12.822 ŞİRKETİMİZ; Kamuya ait termik ve hidroelektrik santralların: İşletilmesi, Bakım, Onarım ve Rehabilitasyonu, Malzeme Yönetimi ve Tedariki, Ruhsatı Kuruluşumuza ait olan maden sahalarının işletilmesi faaliyetlerini yürütmektedir. 5
Türkiye nin Enerji Perspektifi Ülkemiz, özellikle elektrik enerjisi talep artışında, 2013 yılı hariç olmak üzere; Avrupa ülkeleri arasında birinci, Dünyada ise Çin den sonra ikinci Ülke konumundadır. Ekonomik kriz dönemleri hariç olmak üzere ülkemizde elektrik enerjisi talep artışı yıllık olarak % 7-8 oranında artmaktadır. Bu artışın önümüzdeki yıllarda da en azından 2030 yılına kadar bu eğilimde devam edeceği yönünde beklentilerimiz vardır. Türkiye nin enerji politikasının temel hedefi; ekonomik büyümede sosyal gelişmeyi destekleyecek şekilde, zamanında, güvenilir ve yeterli miktarda enerjiyi, çevreyi koruyan politikalarla destekli olacak şekilde ve ekonomik şartlarda tüketiciye sunmaktadır. 6
7 Türkiye Kurulu Güç Gelişimi Temmuz 2015 2.234 4.186 5.116 9.119 16.315 17.206 18.713 20.335 20.857 20.951 21.164 21.889 23.263 26.125 27.264 28.332 31.846 35.587 36.824 38.820 40.502 40.836 41.817 44.761 49.524 52.911 57.059 64.008 69.520 71.908 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 45.000 50.000 55.000 60.000 65.000 70.000 75.000 80.000 1970 1975 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Türkiye Kurulu Gücünün Kuruluşlara Dağılımı Temmuz 2015 MW EÜAŞ 20.321,1 Serbest Üretim Şti. 42.022,7 Yap-İşlet 6.101,8 Yap-İşlet-Devret 2.312,3 İşletme Hakkı Devri 945,7 Lisanssız (TEDAŞ) Sant. 178,3 Otoprodüktör 26,4 TOPLAM 71.908,2 %28,26 Serbest Üretim %58,44 Yap-İşlet %8,49 Yap-İşlet-Devret %3,22 İşletme Hakkı Devri %1,32 Lisanssız (TEDAŞ) Sant. %0,25 Otoprodüktör %0,04 8
EÜAŞ Kurulu Gücü Temmuz 2015 20.321 MW 68 HİDROELEKTRİK SANTRAL 10 TERMİK SANTRAL 9
EÜAŞ Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımı Temmuz 2015 Kaynaklar MW Hidrolik 13.002,14 Doğal Gaz 3.778,90 Linyit 3.159,00 Sıvı Yakıtlar 381,04 Linyit %15,55 Sıvı Yakıtlar %1,88 Doğal Gaz %18,60 20.321 MW Hidrolik %63,98 TERMİK TOPLAMI 7.318,94 MW - %36,03 10
Türkiye Elektrik Üretiminde EÜAŞ ın Payı Temmuz 2015 Serbest Üretim %54,38 Diğer %78,57 Yap-İşlet %17,59 Yap-İşlet-Devret %4,70 İşl. Hak. Devri %1,85 Otoprodüktör %0,05 148.035,1 GWh 11
EÜAŞ Üretim Dağılımı Temmuz 2015 KAYNAKLAR MWh Hidrolik 18.731.309 Linyit 5.589.389 Doğal Gaz 7.400.984 Sıvı Yakıtlar 0 TOPLAM 31.721.681 Doğal Gaz %23,33 Linyit %17,62 Sıvı Yakıtlar %0,00 TERMİK TOPLAMI Hidrolik %59,05 12.990.373 MWh - %40,95 12
Artan Talebin Karşılanması Yine bu bakış açısıyla temel hedefimiz; enerji arzında dışa bağımlılığın mümkün olduğunca azaltılması, kaynak, güzergah ve teknoloji çeşitliliğinin sağlanması, yenilenebilir enerji kaynaklarından azami oranda faydalanılması, çevre üzerindeki menfi etkilerin en aza indirilmesi ve enerji verimliliğinin arttırılmasıdır. 2014 yılı sonu itibarı ile elektrik üretimimizin bir önceki yıla göre %4 oranında arttığını görüyoruz. Artan elektrik enerjisi talebini karşılamak üzere 2020 yılına kadar olan dönemde, şu anda 71 bin MW olan kurulu gücümüzün düşük senaryoya göre 80 bin MW a çıkarılması gerekmektedir. Yüksek talep senaryosuna göre ise bu rakamın 96 bin MW olacağı düşünülmektedir. Bu durumda ilave talebin karşılanması için yeni kapasite ihtiyacı ve en önemlisi de bu yeni kapasite için gerekli finansmanın nasıl temin edileceği ile ilgili sorular karşımıza çıkmaktadır. 13
Artan Talebin Karşılanması Üretim planlamasına göre 120 milyar kwh olan yerli linyit ve 140 milyar kwh olan hidrolik kaynaklarımızın tamamının elektrik üretiminde kullanılması halinde bile 2020 yılında ve yüksek talep senaryosunda beklediğimiz 424 milyar kwh lik talebi yerli kaynaklarla karşılayamayacağımız görülmektedir. Bu nedenle yerli kaynaklarımızın yanı sıra enerji kaynaklarını çeşitlendirerek Nükleer ve Yenilenebilir Enerji kaynaklarına dayalı yatırımlara hız vermemiz gerektiğini düşünüyorum. 2023 yılındaki talebin karşılanması için her yıl ortalama 3-4 bin MW lık termik kaynaklı yeni yatırıma ihtiyaç olacaktır. Eğer yenilenebilir kaynakları da kullanacaksak bu rakamın 5-6 bin MW lar seviyesinde olması gerekecektir. Bu kapasiteyi oluşturmak için de yaklaşık olarak bugünkü cari fiyatlarla 7-8 milyar dolarlık yatırım yapılması söz konusudur. Sektörde hizmet veren herkesin bu konulara duyarlı olduğunun da inancındayım. 14
EÜAŞ ın Tanıtımı ve Türkiye Elektrik Enerjisi Genel Görünümü EÜAŞ Termik Santralları ve Performans Arttırıcı İşlemler Sektörün Öncelikleri 15
EÜAŞ Termik Santralları İSTANBUL DGKÇS (A) İSTANBUL Fuel-Oil ve DGKÇS (B) HOPA FUEL-OİL İstanbul Artvin 18 MART ÇAN Çanakkale Bursa BURSA DGKÇS SOMA A Manisa İzmir ALİAĞA DGKÇS AFŞİN-ELBİSTAN A AFŞİN-ELBİSTAN B ÇUKURCA Kahramanmaraş Hakkâri 16
EÜAŞ Termik Santrallarının Türkiye Üretimine Katkısı Termik santrallarımızın 2015 Temmuz sonu itibariyle Türkiye üretimine (148.035.145 MWh) katkısı %8,78 dir. Santral bazında katkı oranları aşağıdaki grafikte verilmiştir. 2 0 1 5 % AYLAR 2014 PROGRAM ÜRETİM PROGRAM GERÇEKLEŞME ALİAĞA DOĞAL GAZ 0,02 MWh % ORHANELİ 0,21 Ocak 3.787.965 3.172.161 2.567.558 80,9 Şubat 3.362.525 2.896.188 2.688.924 92,8 Mart 4.093.819 3.063.940 2.380.140 77,7 Nisan 3.559.751 2.681.549 1.209.206 45,1 Mayıs 4.156.038 2.905.051 1.760.814 60,6 AFŞİN-ELBİSTAN "A" TUNÇBİLEK 18 MART ÇAN 0,40 0,50 0,56 Haziran 4.019.813 2.801.253 1.443.427 51,5 Temmuz 4.159.514 2.586.698 940.304 36,4 Ağustos 4.211.512 2.699.861 0 0,0 BURSA DGKÇS AFŞİN-ELBİSTAN "B" 0,85 0,86 Eylül 4.088.733 2.282.472 0 0,0 Ekim 3.893.737 2.485.065 0 0,0 Kasım 4.103.068 2.479.723 0 0,0 SOMA A-B İSTANBUL DGKÇS (B) 1,24 1,26 Aralık 3.932.412 2.624.881 0 0,0 T O P L A M 47.368.888 32.678.842 12.990.372 39,8 İSTANBUL DGKÇS (A) 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 2,87 17
TERMİK SANTRALLARIMIZDA TAMAMLANAN ÖNEMLİ REHABİLİTASYON PROJELERİMİZ 18
Termik Santrallarımızda Büyük Bakım Onarım ve Rehabilitasyon Yatırımları Termik santrallarımızda, 2005 2014 döneminde 1.215 projeden 850 adet proje ve tedarik işlemi tamamlanmıştır. 167 adet proje ve tedarik işi devam etmekte olup, 246 adet projede ise ihale işlemleri yürütülmektedir. Rehabilitasyonlar sonucu 2014 sonu itibariyle yıllık bazda 8 milyar kwh üretim artışı sağlanmıştır. 19
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Ambarlı Fuel Oil Santralı 4. ve 5. Ünitelerinin Çift Yakıtlı (Motorin-Doğalgaz) Kombine Çevrim Santralına Dönüştürülmesi ve Rehabilitasyonu Ambarlı Fuel-Oil Santralının her biri 150 MW gücündeki ve sırasıyla 1970 ve 1971 yıllarında devreye giren fuel-oil yakıtlı 4. ve 5. Üniteleri, bu rehabilitasyon projesi kapsamında çift yakıtlı kombine çevrim santralına dönüştürülmüştür. 20
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Ambarlı Fuel Oil Santralı 4. ve 5. Ünitelerinin Çift Yakıtlı (Motorin-Doğalgaz) Kombine Çevrim Santralına Dönüştürülmesi ve Rehabilitasyonu Bu rehabilitasyon sonucunda eski 4-5 ünitelerin toplam 300 MW olan toplam kurulu gücü, doğalgaz dönüşüm ile beraber 2 kombine çevrim bloğu için toplam 816 MW a ulaşmış olup 516 MW lık bir güç artışı kaydedilmiştir. Rehabilitasyon öncesi %35 olarak ölçülen verim değeri, rehabilitasyon sonucunda %55 değerine çıkarılmıştır. 21
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Kangal Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma Optimizasyonu Rehabilitasyon öncesi ölçülen %29,5 verim değeri, rehabilitasyonun tamamlanması ile beraber %34,47 değerine ulaşmıştır. Ünitelerin üretim kapasiteleri 120-125 MW seviyelerinden 140-145 MW seviyelerine yükselmiş, yardımcı yakıt (fuel-oil ve motorin) tüketimi düşürülmüş, kazanın nominal yükte sıvı yakıt takviyesi olmaksızın çalışması sağlanmış, iç tüketim yüzdesi düşürülmüş, kazan verimi dizayn değerlerine yaklaştırılmıştır. 22
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Yeniköy Termik Santralı 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma Optimizasyonu Rehabilitasyon öncesi ölçülen %35 verim değeri, rehabilitasyonun tamamlanması ile beraber %36,44 değerine ulaşmıştır. Kazan verimi dizayn değerine yaklaştırılmış, kazanda meydana gelen curuflanma sebebiyle her bir ünitede 160-170 MW olan üretim değerleri rehabilitasyonla beraber tam yük olan 210 MW seviyesine çıkarılarak stabil üretim yapılması sağlanmıştır. 23
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Bursa Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Gaz Türbinleri Giriş Havasının Soğutulması Projesi Yüksek sıcaklık değerlerinin olduğu dönemlerde gaz türbinlerinde önemli güç kayıpları yaşanmaktadır. Bu durumun giderilebilmesi amacıyla 4 adet gaz türbinine bu sistem kurulmuştur. Bu proje ile 34 0 C dış ortam sıcaklığı ve %45 bağıl nem şartlarında 4 ünitede toplam 50 MW güç artışı sağlanmıştır. 24
Termik Santrallarımızda Tamamlanan Önemli Rehabilitasyon Projelerimiz Aliağa Gaz Türbinleri ve Kombine Çevrim Santralı Upgrade Projesi Santrala ait 4 adet gaz türbinin yedek parçalarının temini, 4 adet kompresörün ilk üç kademe kanatlarının değişimi ve 2 adet gaz türbininin büyük bakımı yaptırılmıştır. Bu upgrade ile beraber sözleşmesel olarak garanti edilen %13 lük güç artışının üzerine çıkılmış olup ünitelere göre güç artış oranları performans testleri sırasında %20 ile %30 arasında kaydedilmiştir. 25
TERMİK SANTRALLARIMIZDA PERFORMANS ARTIŞINA YÖNELİK GERÇEKLEŞTİRİLEN DİĞER PROJELERİMİZ 26
Termik Santrallarımızda Performans Artışına Yönelik Gerçekleştirilen Diğer Projelerimiz Bakım Yönetim Sistemi Projesi Santrallarımızda bulunan ekipmanların arıza sıklıklarının azaltılarak, emre amadelik oranlarını ve brüt üretim değerlerini artırarak yakıt kullanımlarını azaltmak temel hedefleri doğrultusunda Soma B, 18 Mart Çan Termik Santralları ile Bursa DGKÇS de başlatılan proje bu 3 santralımızda Haziran 2014 den bu yana işletilmektedir. Proje öncesi emre amadelik oranı ortalaması %86 dolaylarında seyreden Bursa DGKÇS de proje sonrası bu oran %96,3 e ulaşmıştır. Santral kaynaklı kayıpları ifade eden A grubu enerji kayıplarında proje ile 3 katlık bir iyileşme sağlanmıştır. Sistemin tüm santrallarımızda yaygınlaştırılması kapsamında İstanbul DGKÇS A ve B santrallarımızda sistem kurulum çalışmalarına devam edilmektedir. 27
Termik Santrallarımızda Performans Artışına Yönelik Gerçekleştirilen Diğer Projelerimiz Soma B Termik Santralının 5. Ünitesinde Bölge Isıtma Sistemine Isı Vermek Üzere Dönüşüm Yapılması Soma Belediyesine Kasım 2013 den itibaren sıcak su verilmiş ve Soma da 2.000 eşdeğer konut ısıtılmıştır. 3 yıl içerisinde abone sayısının 8.100 konuta çıkarılması planlanmaktadır. Bölge Isıtma Sistemi Yaygınlaştırma Çalışmaları Orhaneli Termik Santralı Karıncalı Belediyesine Kasım 2013 den itibaren sıcak su verilmiş ve 155 konut ısıtılmıştır. Ayrıca beldedeki seralarda santraldan verilecek sıcak su ile ısıtılacaktır. 28
Termik Santrallarımızda Performans Artışına Yönelik Gerçekleştirilen Diğer Projelerimiz Termik Santral Performans İzleme ve Değerlendirme Sistem Tasarımı ve Uygulaması (PERIDSIS) Projesi 2014 yılı içerisinde PERIDSIS, İstanbul Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı A Blok Ünitelerinde devreye alınmıştır. Santralın performansını etkileyen mekanik, hidrolik ve termodinamik parametreleri santral bazında ölçerek izleyen ve böylece santral toplam performansının (santral güç ve veriminin) olması gereken referans değerler ile karşılaştırılmasını sağlayan bu sistem ile plansız devre dışı olmaların azaltılarak emre amadeliğin arttırılması hedeflenmektedir. 29
EÜAŞ ın Tanıtımı ve Türkiye Elektrik Enerjisi Genel Görünümü EÜAŞ Termik Santralları ve Performans Arttırıcı İşlemler Sektörün Öncelikleri 30
Sektörün Öncelikleri Kanaatimce sektörün halen en önemli problemi arz güvenliği ile ilgilidir. Önümüzdeki yıllarda da arz güvenliğinin ülkemiz için önceliğini koruyacağını söyleyebilirim. Yakın geçmişe kısaca baktığımızda, Türkiye enerji sektöründe 2008 ve 2009 yıllarında etkisi hissedilen küresel ekonomik krizin yansımalarıyla birlikte sektör kısa vadede ivme kaybına uğramakla birlikte önemli bir büyüme ve serbestleşme sürecini devam ettirebilmiştir. 31
Sektörün Öncelikleri Küresel ekonomik krizin etkileriyle birlikte talepte yaşanan daralma muhtemel arz güvenliği problemini o dönemde ötelemekle birlikte kısa, orta ve uzun vadede yatırım ortamının iyileştirilmesi ve elektrik enerjisi sektöründe rekabet sağlayan iyi düzenlenmiş ve etkin bir şekilde işleyen bir elektrik piyasasının oluşturulmasına yönelik çalışmalar için önemli bir fırsatı da beraberinde getirmiştir. Kriz etkilerinin azalmasıyla birlikte talebin yeniden artış trendine geçmesi, arz güvenliği konusunun orta vadede yeniden gündeme gelmesi ihtimalini artırmaktadır. Gerçekten etkileri giderek azalan küresel ekonomik krizin ardından ekonomik büyümenin tekrar ivme kazanmasıyla birlikte artan nüfus ve şehirleşme nedeniyle elektrik enerjisine olan talebin aynı hızla artacağını göstermektedir. Bir başka deyişle, kriz sonrasında elektrik enerjisi talebi katlanarak artmış ve kişi başına olan tüketim değerleri yüksek seviyelere taşınmıştır. 32
Sektörün Öncelikleri Bu kapsamda, örnek dünya ülkeleriyle karşılaştırıldığında artmakta olan genç nüfusumuz ve ekonomik büyüme potansiyeli ile Türkiye nin elektrik enerjisi talebi açısından önemli bir potansiyel taşımakta olduğu gözlemlenmektedir. Ülkemizin tam üye olarak uğraş verdiği Avrupa Elektrik Sistemi İşletmecileri Birliği üye ülkeler ve Türkiye için 2010 ile 2020 yılları arasında beklenen talep artışı oranları karşılaştırıldığında Türkiye nin yüksek büyüme potansiyeli açık bir şekilde görülmektedir. Ayrıca komşu ülkelerimizdeki talep artış beklentisi de dikkate alındığında Türkiye nin sadece kendi talep artışını karşılamakla kalmayıp komşu ülkelerle sınır ötesi ticaret fırsatlarını değerlendirmesi de beklenmektedir. Özellikle temiz enerji tüketilmesi konusunda yeni fırsatların doğacak olması ülkemizde yenilenebilir yatırımlar için teşvik edici bir ortamı da beraberinde getirecektir. 33
Sektörün Öncelikleri Talebin bu artış trendine karşılık olarak, arzımızın gelişimi gerekli cevabı verebilecek midir? Kısaca buna da bir bakalım. Artan elektrik enerjisi talebini karşılamak üzere ülkemiz elektrik enerjisi sektörünü bu anlamda üç ana dönem olarak inceledim. Birincisi TEK dönemi, ikincisi üretim, iletim, toptan satış, dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrıştırılması dönemi, üçüncüsü de piyasanın oluşturulması dönemi. Bu üç döneme baktığımızda farklı hacim ve teknolojilerde yeni yatırımların uygulamaya geçirilmiş olduğu görülmektedir. Türkiye deki kurulu güç gelişimine baktığımızda 1985 yılından itibaren yılda 1.463 MW lık ilave kapasitenin her yıl devreye girdiği görülmektedir. Kaynak itibarı ile baktığımızda ise, 1987 ile 1993 yılları arasında hidrolik yatırım dönemi, 1998-2005 yılları arası da doğalgaz yatırım dönemi olarak sınıflandırılabilir. Yakıt tipi bazında kurulu güç gelişimini detaylı olarak incelediğimizde, özellikle doğalgaz yatırımlarının son dönemlerde arttığını görüyoruz. 34
Sektörün Öncelikleri Yerli ve ithal taşkömürü kurulu gücünde 2003, 2005 ve 2009 yıllarında ve yerli linyitte 1985-1987 ile 2005-2006 yılları arasında önemli artışlar yaşanmıştır. Hidroelektrik santrallar ise; yoğun olarak inşa edildiği 1987-1993 döneminin ardından 2000 yılından itibaren tekrar yatırım odağı haline gelmiştir. Ülkemizde yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimi son zamanlarda yoğun ilgi görmektedir. Özellikle rüzgar ve küçük hidroelektrik santral yatırımları hızla devam etmektedir. Yaklaşık olarak 8 GW ı verimli, 40 GW lık orta düzeyde verimli olan rüzgar potansiyelinin değerlendirilmeye başlamasıyla birlikte, rüzgar enerjisi kurulu gücü Temmuz 2015 sonu itibarıyla 4.032 MW a ulaşmıştır. Hızla artan rüzgar enerjisi yatırımları, doğal olarak beraberinde gerek yatırımcı gerekse sistem işleticisi açısından bir takım zorluklar getirecektir. Yatırımcıların ve sistem operatörünün, yeni yatırımların sisteme bağlanması konusundaki zorlukları birlikte aşması, meydana gelecek olan dengeleme sorununu sistem açısından optimum bir şekilde çözmesi gerekecektir. 35
Sektörün Öncelikleri Mülkiyet bazında kurulu güç gelişimine baktığımızda; 1984 Temmuz 2015 döneminde kamu payının gittikçe azaldığını görüyoruz. 1984 yılında %85 olan kamu payı şu an itibari ile %28 e gerilemiştir. Ancak yine de, 10 adet termik ve 68 adet hidroelektrik santralında 2014 sonu itibariyle 70,5 TWh lik üretimiyle EÜAŞ, Avrupa nın en büyük elektrik üretim şirketleri arasında yerini almaktadır. Artan elektrik talebinin özel sektör yatırımları ile karşılanması ve 2010 yılında başlayan EÜAŞ santrallarının özelleştirilmesi çalışmalarıyla, kamu payının önümüzdeki dönemde düşmeye devam etmesi beklenmekte; özel sektör ağırlığının artmasıyla birlikte tam rekabetçi bir elektrik piyasası oluşturulmasında hızlanmanın sağlanması düşünülmektedir. 36
Arz Talep Dengesi Arz-talep dengesi için önemli bir gösterge niteliğinde olan teorik yedek kapasitenin, arz-talep gelişimine bağlı olarak dalgalı bir seyir gösterdiği ve talebin düzenli bir artış trendinde olduğu 2003-2008 döneminde giderek azalmış olduğu görülmektedir. ENTSO-E tarafından yayınlanan Sistem Yeterlilik Tahmini 2010-2025 Raporuna göre önümüzdeki yıllarda beklenen teorik yedek kapasite ve puant yükte, arta kalan fiili kapasiteyi karşılaştırdığımızda elektrik sistemlerinin teorik kapasiteyi fiili emre amadeliğe dönüştürebilme durumları ve kabiliyetleri analiz edilebilmektedir. Burada teknik olarak puant yükün karşılanabilmesi veya karşılanamaması ile ilgili olarak 3 ana bölge tanımlayabiliriz. Bunların bir tanesi Kaliforniya Sendromu veya Yetersiz Kapasite Bölgesi, ikincisi Güvenli Bölge ve bir diğeri de Fazla Kapasite Bölgesidir. Arz güvenliğinin sağlanması açısından puant yükte arta kalan fiili kapasitenin en az %5 lik bir seviyede tutulması sistem sağlığı ve güvenliği açısından şarttır. 37
Arz Talep Dengesi 2008 yılının başlarında puant yükte arta kalan fiili kapasite bakımından güvenli bölgenin sınır noktasında bulunan Türkiye elektrik sistemi, yılın son çeyreğinde ve 2009 yılında yaşanan talep daralması ve yüksek miktarda kurulu gücün devreye alınmasıyla birlikte güvenli bölgeye geçmiştir. Ancak orta-uzun vadede yüksek talep artışının yeniden gündeme gelmesiyle birlikte ülkemizde sistem güvenliğinin sürekliliği açısından arz ve talep gelişiminin sürekli olarak izlenmesi gerekliliğini düşünüyorum. Bu kapsamda gerekli yatırımların, ihtiyaç duyulan doğru teknolojiler kullanılarak, doğru zamanda devreye girmesi büyük önem arz etmektedir. Kısacası, elektrik enerjisi arz güvenliğinin sağlanmasında en önemli argüman, yeni ilave kapasitenin zamanında devreye girmesidir. 38
Arz Talep Dengesi Bu durum öncelikle rekabeti sağlayan iyi düzenlenmiş ve etkin işleyen bir elektrik piyasasının varlığı, arz güvenliğine ilişkin tedbirlerle yapılacak olan yatırımların geri dönüşünü sağlayacak ön görülebilir satış imkanlarının ve bazı teşvik mekanizmalarının sağlanması, ekonomik, politik ve düzenleyiciye duyulan güven ortamının sağlanması, öngörülebilirlik ve şeffaflıkla sağlanabilir. Ayrıca, ihtiyaç duyulan makine - teçhizat, altyapı ve nitelikli insan gücü gibi kaynaklara erişim ile birlikte etkin finans kaynaklarına erişim de çok ama çok önemlidir. Elektrik piyasasının işlerlik kazandığı ve fiyatın serbestçe belirlenmeye başladığı 2006 yılından bu yana yatırımcılara rekabetçi piyasaya ilişkin güven ortamı oluşmuş ve piyasada oluşan fiyatlar yatırımcılar için teşvik edici seviyelere gelmiştir. Elbetteki, üretimde maliyet avantajı yakalayan tesisler piyasada daha avantajlı konumda olmaktadırlar. 39
Teşvik - Destekler ve İnsan Kaynağı Teşvik ve destekler, yenilenebilir ve temiz teknolojilerin maliyetlerinin karşılanması ve diğer teknolojilerle rekabet edebilecek noktaya gelmesini sağlayacaktır. Ancak teşvik ve desteklerin bazı durumlarda verimsizliklere yol açması ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Yerli kaynaklar için henüz kullanılmayan ekonomik potansiyel, ithal kaynaklar için yakıt ve altyapı kısımları dikkate alınmadan 10 yılda ulaşılabilecek kapasite, arz güvenliğine katkı ve çevreye etki açısından değerlendirildiğinde, enerji verimliliğinin de hatırı sayılır bir biçimde ortaya çıktığını göstermektedir. Sektör için önemli gördüğüm konulardan bir tanesi ve belki de en önemlisi ise insan kaynağıdır. Söylenecek çok şeyin olduğunu belirterek, sadece bu konunun bir gündem maddesi olarak ayrı bir günde tartışılması gerekliliğini özellikle vurgulamak isterim. 40
Halil ALIŞ Elektrik Üretim A. Ş. Genel Müdürü 41