İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI REHBERİ

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI REHBERİ HAZIRLAYAN ÇED VE PLANLAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE ENVANTER İ DAİRES İ BAŞKANLIĞI ANKARA-2005

GEREKÇE Ülkemizin çevre değ erlerinin hali hazır durumunun nicelik ve niteliklerinin tespit edilmesi için gereken bilgi, belge ve her türlü verilerin toplanması, sınıflandırılması, anlamlandırılması (metin, tablo,liste, şekil, ş ema, grafik, harita, resim vb.) ve kullanıcılara sunulması faaliyetlerini Çevre Envanteri çalışmaları içerisinde toplamak mümkündür. Güvenilir, güncel ve yeterli bilgilerle, sağlıklı olarak hazırlanmı ş bir çevre envanteri aşağıdaki konularda; a. Be ş Yıllık Kalkınma Planlarında öngörüldüğ ü gibi ekonomik politikaların hepsinde çevre boyutunun dikkate alınmasında, b. Sürekli ve dengeli kalkınmayı hedeflerken korunmasına özen gösterdiğ imiz ekosistemlerin devamlılığının sağlanmasında, c. İnsan ihtiyaçları ve doğal kaynaklar arasındaki dengenin kurulmasında, d. Araştırmacılara temel bilgi sunarken araş tırmaların yön ve hedeflerinin belirlenmesinde, e. ÇED Raporlarının hazırlanmasında, f. Çevreyi kirleten kurum,kurulu ş ve tesislerin belirlenmesinde, g. Çevre konusunda eksik bilgilerin belirlenmesinde, h. Uluslararası çevre enformasyon sistemlerine dahil olunmasında temel oluşturacağı gibi işlerlik de sağlayacaktır. Çevreyi koruma ve çevre sorunlarını önleme çalış malarının hareket noktası, sorunları bilmek ve tanımaktır. Belli bir konuyla ilgili bilgilerin mevcut olup olmadığ ından ziyade bunların nereden ve nasıl temin edilebileceğinin bilinmesi daha çok önem kazanır olmuştur. AMAÇ Ülkemizin çevre değ erlerini tespit açısından halihazır durumunu ortaya koymak temel amaçtır. Ülkemizde bugüne kadar, bütün çevre değerlerinin tespit edildiği bir çalış ma yapılmamıştır. Ancak yapılan çalış malar böyle bir çevre envanterinin parçaları durumundadır. Bu parçaların bir sistem dahilinde bir araya getirilmesi gerekmektedir. Böylece mevcut bilgi potansiyeli oluşturulurken bilgi açığ ını da tespit etmek mümkün olacaktır. Böyle bir çalış ma sayesinde, karar vericiler için gerekli bilgiler bir arada bulunacağından karar verme süreci kısalacağ ı gibi kararların isabetli olmasına da büyük katkı sağlanacaktır. ii

KAPSAM Çevre Durum Raporu hazırlanırken konuların yer alacağı ana baş lıkların uluslararası çevre enformasyon sistemleri ile uyumlu olmasına özen gösterilmelidir. Uluslararası çevre enformasyon sistemleri arasında kapsamı oldukça geni ş olup çevresel olarak kabul edilebilecek tüm konuları içeren İnfoterra (21,22) diğ er sistemlerden INTERNET (8), DATANETT (1), EARN (7); OECD ce hazırlanan ve üyelerin çevre durumunu yansıtan rapor (14), OECD ye üye ülkelerin hazırladıkları ülkesel çevre politika raporları (2,3,10,11,12,13), ayrıca çevre sorunlarını sistematik olarak dile getiren çeş itli yayınlar (4,5,6,9,15,16,17,18,19,20,23,24) incelenerek ana başlıklar oluşturulmuştur. Ana başlıkların altındaki alt başlıklar tespit edilirken de aşağ ıdaki kriterler dikkate alınmıştır. a. Çevreyi etkileyen faktörler, b. Çevreyi kirleten faktörlerden etkilenen alıcı ortamlar, c. Ulusal ve uluslararası kabul edilmi ş çevre politikaları. İ l Çevre Durum Raporları hazırlanırken yukarıdaki bilgi çerçevesinde tespit edilen başlıkları kapsayan rehber temel alınacaktır. İ le ait var olan veriler ilgili kurum ve kuruluşlardan, üniversitelerden elde edilip ön değ erlendirmeye tabi tutulacaktır. Gerekirse harita, tablo, grafik, ş ekil ve resim ile de ifade edilecektir. Böylece bilgi haline gelen veriler ilgili başlıklar altında değerlendirilecektir. AÇIKLAMA İ lk olarak 1992 yılında çevreyle ilgili 24 yerli ve yabancı kaynaklardan yararlanarak hazırlanmı ş olan " İ l Çevre Durum Raporları Formatı" bu güne kadar geçen uzun süre, değişen ve gelişen çevre şartları ile Bakanlığımız ilgili birimlerinden elde edilen görü ş ve öneriler de dikkate alınarak, kapsamlı ve titiz bir çalışma yapılarak, " İ l Çevre Durum Raporları Rehberi" adıyla genişletilerek 2001 yılında yenilenmiş ti. 2003 yılında Çevre ve Orman Bakanlıklarının birleş mesi neticesinde söz konusu Rehberin yeniden güncellenmesi ihtiyacı ortaya çıkmı ş, Bakanlığımız ilgili birimlerin de görü ş ve önerileri göz önüne alınmak suretiyle İl Çevre Durum Raporları Rehberi güncellenmiştir. ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI REHBERİ iii

ÇEVRE DURUM RAPORLARINDA KULLANILACAK REHBERİ N ANA BAŞLIKLARI A. COĞRAF İ KAPSAM... 1 B. DOĞAL KAYNAKLAR... 2 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM )... 5 D. SU... 9 E. TOPRAK VE ARAZ İ KULLANIMI... 12 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER... 13 G. TURİZM... 21 H. TARIM VE HAYVANCILIK... 23 I. MADENCİLİK... 26 J. ENERJ İ... 28 K. SANAY İ VE TEKNOLOJ İ...... 32 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME..... 35 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS... 38 N. ATIKLAR... 43 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM... 47 P. AFETLER... 49 R. SAĞLIK VE ÇEVRE... 51 S. ÇEVRE EĞİTİM İ... 53 T. ÇEVRE YÖNETİM İ VE PLANLAMA... 54 Sayfa ÇEVRE DURUM RAPORLARINDA KULLANILACAK REHBER iv

A. COĞRAF İ KAPSAM A.1. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Coğrafi Durumu A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Ta ş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler v

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar C.1.1.2. Basınç C.1.1.3. Nem C.1.1.4. Sıcaklık C.1.1.5. Buharlaşma C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1. Yağmur C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C.1.1.7. Seller C.1.1.8. Kuraklık C.1.1.9. Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme C.1.2.2. Yeşil Alanlar C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Jeotermal Kaynaklar D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik vi

D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1. Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmü ş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZ İ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları E.3.1.2. Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı F.1.1.2. İlin Orman Envanteri F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak Alanlar F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları vii

F.2.2. Türler ve Populasyonları F.3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Populasyonları F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları F.3.3.1. Evcil Hayvanlar F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığ ı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleş tirme Alanları F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiş tirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İ stihsal ve Üreme Sahaları F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliğ i Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değiş ik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğ i nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aş ılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğ e Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleş meler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar viii

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğ e Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleş mesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmı ş Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağ ası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğ e Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi ( Barcelona Sözleş mesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereğ i Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmi ş Alanlar F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmi ş Birleşmi ş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmı ş Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaş ama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğ e Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleş mesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığ ı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğ e Giren Özellikle Su Kuşları Yaş ama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleş mesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmı ş Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağ ı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağ lı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğ al veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuş ları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taş ıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğ ru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmü ş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaş ama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğ al Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler ix

1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G.1.1.1. Konum G.1.1.2. Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK x

H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H.2.1.1. Tarla Bitkileri H.2.1.1.1. Buğdaygiller H.2.1.1.2. Baklagiller H.2.1.1.3. Yem Bitkileri H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler H.2.1.2. Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1. Meyve Üretimi H.2.1.2.2. Sebze Üretimi H.2.1.2.3. Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H.2.2.1. Büyükba ş Hayvancılık H.2.2.2. Küçükba ş Hayvancılık H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) H.2.2.4. Su Ürünleri H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta ş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Ta ş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJ İ J.1. Birincil Enerji Kaynakları xi

J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Hampetrol J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik J.1.10. Jeotermal J.1.11. Güneş J.1.12. Rüzgar J.1.13. Biyokütle J.2. İkincil Enerji Kaynaları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAY İ VE TEKNOLOJ İ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L.2.1.1. Karayolları Genel L.2.1.2. Ulaşım Planlaması xii

L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri L.2.1.4. Kent İçi Yollar L.2.1.5. Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L.2.3.1. Limanlar L.2.3.2. Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri xiii

M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Ya ş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmi ş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O.1. Gürültü O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM xiv

O.1.1. Gürültü Kaynakları O.1.1.1. Trafik Gürültüsü O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O.1.4.1. Fiziksel Etkileri O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri O.1.4.3. Psikolojik Etkileri O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri xv

R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları R.1.2.2. Denizler R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Ya ş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri S. ÇEVRE EĞİTİM İ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİM İ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi xvi

" İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI" NIN HAZIRLANMASINDA UYGULANACAK REHBER'LE İLGİL İ AÇIKLAYICI BİLGİLER A.1. Giriş A. COĞRAF İ KAPSAM Çevre durum raporu hazırlanacak ilin genel tanımı yapılacak, kısaca tarihi ve önemli yerleri belirtilecektir. Alt baş lıklarda yer alan konular harita üzerinde gösterilecek, haritaların tamamının ölçek ve lejantları belirtilecektir. A.2. İl ve İlçe Sınırları İlin ve ilçelerinin sınırlarını gösteren bir harita yapılmalı ve ile bağ lı bulunan ilçeler liste şeklinde verilmelidir. A.3. İlin Coğrafi Durumu İlin enlem ve boylamı, ilin başka illere ortak sınırları belirlenmelidir. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu İlin topografik haritası çizilerek, yüksek platolar, ovalar, dağ lar ve tepeler gibi yer ş ekilleri anlatılmalıdır. Jeomorfolojik haritalar hazırlanarak jeomorfolojik yönden konut ve sanayi alanlarının uygun yerlerde kurulup kurulmadığı ve çevre kirliliğ ine hassas yöreler belirlenmelidir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi İlin jeolojik haritası çıkarılarak jeolojik yapı şu şekilde incelenmelidir; -İlin sınırları içindeki kayaçlar yaş lılık sıralamasına göre (stratigrafik sıraya göre) belirtilmelidir. -1/1.000.000 veya daha küçük ölçekli haritalara kayaçların yayılma alanları işlenmelidir. -Kayaçlar bazik ve asidik özelliklerine göre ayırt edilmelidir. İlin genelleşmiş stratigrafik kesiti yapılmalıdır. Taşların yaş ı; radyoaktivite ve fosillerden yararlanılarak stratigrafik yaşlılık olarak tespit edilir. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Yörede taşların uğradığı değiş iklikler (metaformizma) anlatılmalıdır. Mermer taşının oluşumu,... vb. gibi bilgilere yer verilmelidir. İ l sınırları içinde eskiden meydana gelmi ş mağmatik ve volkanik olaylar varsa oluşumları hakkında bilgi verilmelidir. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Afet yerlerinin tespiti ve önlem alınması için bugünkü tektonik hareketlerin belirtilmesi gerekir. Belli bir zaman sürecinde (yaş lı tektonik hareketler) meydana gelen orojenik hareketler de belirtilmelidir. SONUÇ: İlin jeolojik ve jeomorfolojik yapısının çevre sorunları ile iliş kisi kurulup incelenmelidir. 1

B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B. DOĞAL KAYNAKLAR İlde ölçüm yapılıyorsa yıllık ortalama; güneşleme süresi, ışınım ş iddeti ve yıllık kullanılan toplam güne ş enerjisi miktarı verilmelidir. B.1.2. Su Gücü Irmaklar, çaylar gibi enerjiye dönüş türülebilecek su kaynakları, varsa mevsimlere göre debisi ve akı ş hızı belirtilmelidir. Denizlerde ise dalga enerjisi ile ilgili olarak dalgaların yüksekliği, hızı belirtilmelidir. B.1.3. Kömür İl sınırları içinde kömür rezervleri olup olmadığ ı, varsa yeri, koordinatları ve tahmini miktarı, işletilip işletilmediği, cinsi ve ısıl enerjisi belirtilmelidir. B.1.4. Doğalgaz İl sınırları içinde doğalgaz rezervleri olup olmadığı, varsa nerede ne miktarda olduğ u ve koordinatları belirtilmelidir. B.1.5. Rüzgar İl sınırlarında ölçüm yapılıyorsa yıllık ortalama rüzgar hızı, rüzgar enerjisi doğ al potansiyeli belirlenmelidir. B.1.6. Biyokütle Biyokütle enerjisinden yararlanılıyorsa proses sonucu elde edilen biyokütlenin cinsi, yerleri ve miktarı belirtilmelidir. B.1.7. Petrol İl sınırları içinde petrol rezervlerinin bulunup bulunmadığ ı, varsa yeri, koordinatları, miktarı, ayrıca rafineri bulunuyorsa rafine edilen petrol ürünlerinin üretim miktarları ve cinsleri belirtilmelidir. B.1.8. Jeotermal Sahalar İl sınırları içinde jeotermal kaynakların bulunup bulunmadığ ı, varsa yeri, koordinatları, nitelik ve nicelikleri, hangi amaçlar için kullanıldıkları belirtilmelidir. 2

B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar İl sınırları içinde bulunan orman alanları (ha) olarak belirtilmelidir. İ l orman zenginliklerinin yeri, nitelik ve nicelikleri harita üzerine işlenmelidir. İ lde ağaçlandırılabilecek alanlar belirtilmelidir. B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları İl sınırları içinde bulunan ve kavak, okaliptüs, söğüt, kızılağaç gibi türler yetiş tirilen tarım alanlarının yerleri nitelik ve nicelik olarak belirtilmelidir. B.2.2. Çayır ve Mera İ l sınırları içinde bulunan çayır ve meraların miktarı (ha) olarak belirtilmeli ve kullanımlarıyla ilgili bilgiler verilmelidir. B.2.3. Sulak Alanlar İ l sınırları içinde bulunan sulak alanlar tespit edilmeli ve (ha) olarak belirtilmeli, 1/25.000 ölçekli harita üzerinde gösterilmelidir. B.2.4. Flora İ l sınırları içinde bulunan türler, bilimsel ve varsa yöresel adları belirtilmeli, habitat ve toplulukları, popülasyonları verilmelidir ( flora ve fauna hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Flora- Fauna ve Hassas Yöreler). B.2.5. Fauna İ l sınırları içinde bulunan Karasal ve akuatik türler, bilimsel ve varsa yöresel adları belirtilmeli, habitat ve toplulukları, popülasyonları verilmelidir ( flora ve fauna hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Flora- Fauna ve Hassas Yöreler). B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler İ l sınırları içerisinde bulunan Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları ve diğer hassas yörelerin ana kaynak değ erleri, isimleri ve alanları (ha) olarak belirtilerek, bu korunan alanların sınırları 1/25.000 ölçekli haritada gösterilmelidir. B.3. Toprak İl sınırları içerisinde bulunan toprak kuşakları, çeşitleri, bu kuş akların özellikleri, kapladığı alanlar ve ilçelere göre dağılımı belirtilerek haritalar üzerinde gösterilmelidir. 3

B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar İçme suyu kaynakları ve barajların yerleri, taşıdıkları su miktarı ve niteliği, derinliğ i, yüzey alanı, hacmi, bu kaynağ ı besleyen su girdilerinin ve çıktılarının yerleri, isimleri ve miktarları belirtilmelidir. B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları Yeraltı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri belirtilmelidir. B.4.3. Akarsular Nehir, çay ve kolları harita üzerinde çizilip mevsimlik debileri ile hangi amaçlarla yararlanıldığı belirtilmelidir (Varsa bu akarsulardan ülke sınıraş an akarsuyun sulama ve enerji olarak kullanım kapasiteleri hakkında bilgi verilecektir). B.4.4. Göller ve Göletler Göllerin ve göletlerin mevsimlere göre derinliği ve suyun niteliğ i, yüzey alanları, hacimleri, gölleri besleyen ve göllerden çıkan su kaynaklarının yerleri, su miktarları ve isimleri belirtilmelidir. B.5. Mineral Kaynaklar İl sınırları içerisindeki ; Maden Kanunu ve Ta ş Ocakları Nizamnamesine tabi doğ al kaynakların yerleri ve koordinatları, rezerv miktarları, türleri ve nitelikleri aşağ ıdaki başlıklar altında belirtilmelidir. B.5.1. Sanayi Madenleri Alçı taşı, bor mineralleri, çimento hammaddeleri kil, kireçtaş ı, asbest, kaolen gibi madenlerin yerleri ve koordinatları, rezerv miktarları belirtilecektir. B.5.2. Metalik Madenler Altın, gümü ş, alüminyum, bakır, çinko, demir, pirit, antimon gibi madenlerin yerleri ve koordinatları, rezerv miktarları belirtilecektir. B.5.3. Enerji Madenleri Asfaltit, linyit, petrol, tabii buhar, ta ş kömürü, toryum, bitümlü ş ist gibi madenlerin yerleri ve koordinatları, rezerv miktarları belirtilecektir. B.5.4. Ta ş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Nizamnameye tabi; kum, ta ş ocağ ı vb. malzemelerin yerleri ve koordinatları, rezerv miktarları, türleri hakkında bilgi verilecektir. 4

C.1. İklim ve Hava C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) Bu bölümde genel iklim özellikleri, meteorolojik faktörler (sıcaklık, yağı ş, nem, rüzgar vb.), bölgenin denizden yüksekliği ve denize olan uzaklığ ı gibi bilgiler ile hava karakterleri, meteoroloji istasyon çeş itleri (klima, sinoptik, radiosonde) ve sayıları hakkında bilgilere yer verilmelidir. C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar Aylık ve yıllık ortalama rüzgar hızı (m/sn), en hızlı esen rüzgarın yönü ve hızı, ortalama fırtınalı günler sayısı, ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı belirtilmelidir. Rüzgar gülünün çizilerek aylık, mevsimlik ve yıllık hakim rüzgar yönünün belirtilmesi gerekmektedir. Rüzgarın bölgede hava kirliliğine olan etkisi belirtilmelidir. C.1.1.2. Basınç Bu başlıkta ortalama en yüksek ve en düş ük yerel basınç (hpa), aylık ortalama buhar basıncı (hpa) belirtilmelidir. C.1.1.3. Nem Aylık ortalama ve en düşük bağıl nem (%), nemin en az ve en fazla olduğ u aylar verilmelidir. C.1.1.4. Sıcaklık Aylık ve yıllık ortalama sıcaklık ( о C), aylık ve yıllık ortalama yüksek ve düş ük sıcaklık ( о C), en yüksek sıcaklık günü ve yılı, en yüksek sıcaklık ( о C), günlük en yüksek sıcaklık ( о C) farkı belirtilmelidir. C.1.1.5. Buharlaşma Buharlaşmaya neden olan faktörler, ortalama buharlaşma ve günlük buharlaş ma miktarı (mm) olarak verilmelidir. C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1. Yağmur Ortalama toplam yağı ş miktarı (mm), günlük en çok yağı ş miktarı ile yağış ın aylar ve mevsimlere göre dağılımı verilmelidir. 5

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Ortalama kar yağış lı günler sayısı, ortalama karla örtülü günler sayısı, en yüksek kar örtüsü kalınlığı (cm), donlu gün sayısı, ortalama sisli, dolulu ve kırağ ılı günler sayısı, sisin, dolunun ve kırağının en yüksek ve en düşük olduğu aylar belirtilmelidir. C.1.1.7. Seller Sel olup olmadığı, sıklığı, nedenleri ve etkileri bu başlık altında incelenmelidir. C.1.1.8. Kuraklık Kurak geçen aylar, yıllar ve etkileri belirtilmelidir. C.1.1.9. Mikroklima İl sınırları içinde mikroklima oluş turan özel alanların yerleri, fonksiyonları incelenmelidir. C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme Bu bölümde, göç olayları ve getirdiği sorunların hava kirliliğindeki rolü, ş ehir formu, yetersiz altyapı, plansız yerleşim gibi bilgiler incelenmelidir. C.1.2.2. Yeşil Alanlar İlde kişi başına düşen yeşil alan, toplam kentsel yeşil alan yüzölçümü, doğ al veya kent koşullarına uyum sağlamı ş bitki türleri, ağ açlandırma planları gibi bilgiler incelenmelidir. C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar Burada kullanılan yakıt (kömür, doğ algaz, kalorifer sıvı yakıtı, likit petrol gazı, odun, benzin, motorin, elektrik tüketimi vs.) ile bunlara getirilen sınırlamalar, doğ algaz çalışmaları, doğalgaz kullanan konut sayısı, doğalgaz tüketimi, doğ algaz veya kömür kullanımı sonucu havaya verilen emisyonlar, kömür kullanan konut sayısı, kaliteli kömür temini gibi bilgiler incelenmelidir. Ayrıca, ildeki yakıt kullanımındaki değiş iklikler de belirtilmelidir. C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar İldeki Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğ i'nin Ek-8'e göre izne tabi tesislerin sayısı, yakma sistemleri, kullandığı yakıt türü ve miktarları ile tesisin yerleş im alanlarına olan uzaklığı ve koordinatları, endüstri yoğunluğ u ile yapılan denetimler hakkında bilgi verilmelidir. Aynı şekilde izne tabi olmayan tesislerin sayısı, faaliyet türleri, kullandığ ı yakıt türü ve miktarları hakkında bilgi verilmelidir. Mevcut endüstrilerden kaynaklanan emisyonların türü, miktarı, hangi tesislerden havaya geçtiği, önleme çalış maları olup olmadığı incelenmelidir. 6

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar İldeki motorlu kara taş ıtların cinsi, sayısı ve yıllık akaryakıt tüketimi, emisyon kontrolüne yönelik yapılan çalış malar, egzos ölçüm istasyon sayısı ve ölçüm sonuçlarına dair genel bilgi ve kimler tarafından yapıldığı belirtilmelidir. İldeki bazı altyapı çalış maları (metro, alt, üst geçit gibi) sonucunda trafikten kaynaklanan emisyonlardaki değiş imler belirtilmelidir. Motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar (CO, NC, NOx, Pb, SO2...) incelenmelidir. İldeki hava taş ıtları için toplam yakıt tüketim özellikleri, miktarı ile havaalanı sayısı, uçan, inen ve transit geçen hava taşıtlarının sayısı belirtilmelidir. İ ldeki deniz taş ıt sayısı, toplam yakıt tüketim miktarı ve özellikleri ile liman, marina vb. sayısı belirtilmelidir. C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Havayı kirletici gazlardan birisi olan SO 2 için Dünya Sağlık Teş kilatı tarafından ön görülen günlük en fazla ortalama değ erleri olan standart ile Türkiye standardı incelenmelidir. Ulaşım ve yakıtlardan havaya verilen yıllık SO2 miktarları, hava kirliliğ i ölçüm noktalarının yerleri ve koordinatları, hava kirliliği ölçüm sonuçlarının ( Kı ş sezonu Ekim- Mart) mevsimlere ve kaynaklara göre SO 2 emisyonları ( ortalama yaz günü, kı ş günü emisyonu ile günlük ve yıllık emisyon) duman yıllık ortalaması ( ölçüm noktası bazında) aylık SO 2 değerlerinin aşıldığ ı gün yüzdesi gibi bilgilere yer verilmelidir. Söz konusu bilgilerin kolay anlaşılabilmesi ve mukayesesi için ş ekil, tablo, grafik ve haritalardan da yararlanılmalıdır. C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları Burada PM için; ortalama Dünya ve Türkiye Standartları dikkate alınarak ulaş ımdan, sanayiden, ısınmadan ve enerji temininden havaya verilen PM miktarı, PM ölçüm sonuçları (Ekim-Mart Dönemi), çeşitli ş ekil, tablo, grafik ve haritalar mevsimlere ve kaynaklara göre PM emisyonları ( ortalama yaz ve kı ş günü, günlük ve yıllık) PM değerlerinin aşıldığ ı gün yüzdesi gibi bilgiler incelenmelidir. C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları Burada CO için uzun ve kısa vadeli sınır değ erleri, sabit (konutlar, endüstriyel tesisler, yanan orman alanları) ve hareketli kaynaklardan ( motorlu taş ıtlar) verilen CO miktarı, yıllık ve kaynaklarına göre CO emisyon değerleri, ş ekil, grafik, tablo, harita gibi bilgiler incelenmelidir. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları Burada çeş itli kirletici kaynaklardan havaya verilen NOx miktarı, yıllık kaynaklarına göre NOx emisyonları (ortalama günlük emisyon, yıllık emisyon) incelenmelidir. C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 7

Hidrokarbon ve kurşun emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taş ıtlardan kaynaklandığ ı göz önünde tutularak; havaya verilen hidrokarbon miktarı kısa ve uzun vadeli sınır değerleri ile HC ve Pb yıllık ortalama yoğunluğu verilmelidir. C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri Ozon tabakasına zararlı faaliyetler olup olmadığı hakkında bilgi verilmelidir. C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri İlin ortalama yağmur ph' ı, yağan yağmurun asit karakter yüksekliğ i veya düşüklüğü, yağan yağmurun iyon konsantrasyonu (H, SO4, NO 3, NH 4, Cl, Na, Ca, Mg,) ölçümü gibi bilgiler incelenmelidir. Ayrıca varsa, asit kar ölçümleri ile asit sis, çi ğ, kırağ ı oluşumu ve asit yağışlarının flora üzerindeki etkisine dair bilgilere yer verilmelidir. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri Burada genel anlamda hava kirliliğ inin su üzerindeki etkisi, asit depolanması gibi konulara yer verilmelidir. C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri Çeşitli hava kirleticilerin toprağa etkisi (SO2, F ve Florlu bileş ikler) partiküllerin taşıdığı topraktaki ağır metaller, toprak ph'ının toprağın asidifikasyonuna duyarlılığ ı ve toprak mikroorganizmalarının kirleticilere duyarlılığı belirtilmelidir. C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri Bitkilere ve hayvanlara olan etki ( en çok zarar görenler) en fazla zarar verdiğ i bitki ve hayvan türü, nesilleri tükenen veya tükenmeye yüz tutan bitki hayvan türleri gibi bilgiler incelenmelidir. C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Çeşitli hava kirleticilerinin insan sağlığ ı üzerindeki olumsuz etkileri ve hangi tür hastalıklara neden olduğu gibi bilgiler incelenmelidir. C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri Hava kirliliğinin bina dı ş cephelerinde oluşturduğ u yıpranma, çatı ve madeni eşyalarda oluşturduğu hasar ve bazı yapılardaki etkisi incelenmelidir. 8

D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları İ l bazında su havzalarının (akiferlerin) yerleri, kapasiteleri, kalitesi (organik madde, ağırmetal, asitlik değerleri) belirtilmelidir. Akiferler dışındaki diğ er su kaynaklarının yerleri ve hidrojeolojisi incelenmelidir. Yeraltı suyunun iklimle ilişkisi kurularak oluşumu, yeraltı suyu değ erleri, kalite sınıfları, kullanılabilen yeraltı suyu miktarı ve nüfus projeksiyonları; sanayi, tarım, içme suyu, yatırım programlarına bağlı olarak yeterlilik durumları incelenmelidir. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Jeotermal, yerkabuğunun iç kesimlerinde birikmi ş basınç altındaki sıcak su, buhar ve gazdan elde edilen ısıyı ifade etmektedir. İ l sınırları içerisindeki jeotermal alanlar, bulundukları yerler ve koordinatları, kapasiteleri gibi bilgiler verilmelidir. D.1.3. Akarsular Akarsu havzaları, suların mevsimlik debisi (yıllara göre), kalitesi (akarsuların kalitesi belirtilirken Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Tablo 1'in göz önüne alınması gereklidir) ve kullanım durumları incelenmelidir. Ulaşım, taş ımacılık ve su sporlarına uygun nehirler tespit edilmelidir. Balıkçılık ve diğ er ekonomik faydaları, kıta içi su yolları ve sulama amaçlı kullanımlar ile kanallar belirtilmelidir. D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar Doğ al ve suni göllerin su seviyesi, yüzey alanı, hacmi ve kaliteleri ile ne amaçla kullanıldıkları belirtilmeli, sulama amaçlı kullanımı incelenerek kanallar hakkında bilgi verilmelidir. Balıkçılık ve diğer ekonomik yararları belirtilmelidir. D.1.5. Denizler Denize kıyısı olan illerde deniz suyunun kalitesi (SKKY Tablo 3 ve 4 göz önüne alınarak belirtilmelidir), iklime etkileri, balıkçılık, ulaşım ve diğ er ekonomik yararları anlatılmalıdır. 9

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri İ l sınırları içinde kalan akarsular ile yeraltı sularının su özelliklerinin verilmesi gerekmektedir. A. Akarsular ve Diğer Yerüstü Sular için 1. Hidrolik eğimlerin (topografik eğim), 2. Taşıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumlarının, 3. Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği tespit edilmelidir. B. Yeraltı suları için 1. Drenaj alanı (km 2 ) 2. Yer altı suları kayaçların yapısına bağlı olarak (sert, tabakalı ve yumuşak) oluş an yapı sistemleridir. Yüzeysel akarsular için belli drenaj alanları mevcuttur. Yeraltı suları ile ilgili drenaj ise, akarsuyu besleyen drenaj havzası dış ında yayılımı var ise ve bu akifer suyunu belli bir bölgede boşaltıyorsa, bu akiferin yayılma sahası, onu besleyen diğ er drenaj alanlarını da içine alır. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Yeraltı suyuna sızan ve doğrudan deşarj yapılan sıvı atıklar ve bunların oluşturduğ u kirlilik DS İ Genel Müdürlüğünce ve Çevre ve Orman Bakanlığ ınca belirlenen parametrelere göre belirlenmelidir. Kirlilik sınıflarına göre ayrılan yeraltı suları haritalara işlenmelidir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik Akarsuların kalitesinin tespiti için numune alınan izleme istasyonlarının yerleri ve koordinatları ile nehre deş arj yapılan noktalar ve arıtma istasyonlarının yerleri haritada belirlenmelidir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde ( Tablo 1) belirlenen kirlilik parametreleri mevsimlik ve aylık olarak incelenip kirlilik sınıfları tespit edilmeli ve haritaları çıkarılmalıdır. Sınır aşan nehirlerde sınırı aşan değerler varsa belirtilmelidir. Nehrin kirliliğ inin önlenmesi için alınan tedbirler, kıyı koruma alanları ihlal edilip edilmediği ve arıtma tesisi kapasiteleri belirtilmelidir. D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Göllerin ve göletlerin kirlilik durumları ( ötrofik,... vb.) göl ve gölete deş arj veren tesisler, arıtma tesisleri, kıyı koruma bantları hakkında bilgi verilmelidir. Su Kirliliğ i Kontrol Yönetmeliğinde ( Bkz. Tablo 1 ) belirlenen parametrelere göre yıllık, mevsimlik ve aylık kirlilik durumları belirtilmelidir. 10

D.3.4. Denizlerde Kirlilik Denize kıyısı olan illerde; denizlerin kıyı yerleş imlerinden kaynaklanan kirlilik durumu, yüzme amaçlı deniz suyu kalitesi ile ilgili olarak yapılan gözlemler ve sonuçlarının belirtilmesi, gemilerden kaynaklanan kirlilik oranları incelenerek yıllık ve mevsimlik değerler ( SKKY Tablo 3 ve 4) belirtilmelidir. Kıyı uzunluğu, yapılan dolgu miktarları (m 2, m 3 olarak), yörede meydana gelen deniz kazaları ve bunların sonucunda oluş an mal, can kayıpları ile sebep olduğu deniz kirliliği hakkında bilgi verilecektir. Kıyıda denize deşarj veren yerleşim yerleri, derin deniz deş arjı ile bertaraf edilmesi durumunda, alıcı ortamlar için uygulanacak derin deniz deşarjı kriterleri ( SKKY Tablo: 23) belirtilmelidir, turizm tesisleri ve endüstri alanları ile arıtma tesisi kapasiteleri belirtilmelidir. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Yeraltı suyu, kıta içi suları ve denizlerin kirliliğ inin önlenmesi konusunda il düzeyinde, merkezi ve yerel yönetimlerce alınan tedbirler ve kontrol yöntemleri belirtilmelidir. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri Bu bölümde aşağıdaki alt baş lıklarda belirtilen; parametrelerin su kaynaklarını etkileyici yöndeki mevcut durumları ve yapılan çalışmalar (ölçüm sıklığ ı, yapılan analiz sonuçları ve alınan önlemler vb.) hakkında bilgiler verilecektir. D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1. Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmü ş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZ İ KULLANIMI 11

E.1. Genel Toprak Yapısı İl düzeyinde; toprağ ın bünyesi, reaksiyonu ve toplam tuz, kireç ve organik madde miktarları gibi genel toprak yapısına dair bilgiler verilmelidir. E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1.Atmosferik Kirlenme Atmosferde SO 2, flor gazı ve flor'lu bileşikler, kükürtlü hidrojen (H2S), mağ nezit tozları, demir tozları, karbon tozları gibi partikül maddelerin ve ağ ır metallerin toprakta meydana getireceği birikimleri, miktarları ve bölgeleri verilmelidir. E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme Kentsel konut kökenli atıklar, ticari ve endüstriyel atıklar, madencilikte ve tarımda ortaya çıkan katı atıklar, su arıtımında ortaya çıkan arıtma çamurlarının etkilediğ i alan ve toprak yapısında meydana getirebileceği zararları ile birlikte ağ ır metal birikimi ve miktarları (bu kapsamda pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler de açıklanmalıdır) verilmelidir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Kentsel atık sularla ve benzeri kirli sularla toprağa geçen ve çevre sağlığ ı açısından son derece önemli olan bakteri, virüs ve bazı prohozoa türlerinin bölgeleri ve sayıları verilmelidir (Salmonella ve shigella bakterileri, entoroviruslar ve hepatitis virüsleri gibi). E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları Arazi kullanım kabiliyet sınıflamasına göre o bölgede arazilerin sınıflandırılması, kapladığı alanlar ve yüzdesi belirtilmelidir. E.3.1.2. Kullanım Durumu Mevcut arazinin kullanılma ş ekli; tarım alanı, orman alanı, mera alanı, milli parklar, yerleşim yerleri, askeri alanlar gibi kapladığı alanlar ve yüzdeleri (yıllık değiş im olarak), tarım topraklarının amaç dışı kullanımı (yetenek sınıflarına göre yanlı ş kullanılan arazilerin kapladığı alan ve yüzdesi gibi) ile ilgili bilgiler belirtilmelidir. E.3.2. Arazi Problemleri Toprak sığlığı, taş lılık, kayalılık, drenaj, tuzluluk, sodiklik, erozyon gibi problemlere maruz kalan alanlar, dereceleri ve yüzdeleri belirtilmelidir. F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER 12

F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı Ormanların yayılışında iklim ve toprak iliş kilerinin yanı sıra bölgenin jeomorfolojik yapısı da etkilidir. Bu nedenle yöredeki ormanların bulunduğ u alanların topografyası, jeolojik yapısı ve hidrolojik yapısı hakkında bilgi verilecektir. Bölgenin iklim özellikleri ve toprak yapısının, orman alanlarının azalması ve çoğalması yönündeki etkileri irdelenecektir. F.1.1.2. İlin Orman Envanteri İl sınırları içerisindeki ormanların hakim ağaç türlerine göre dağ ılımı (kayın, kestane, gürgen, meşe, çam, ladin vs.), sayıları, mülkiyet biçimlerine göre dağ ılımı (Örneğin; Devlet Ormanları, Köy Ormanları, Özel İ dare Ormanları vb.), ormanların kapladığı alanlar ve bu alanların nitelik ve işletme biçimine göre dağılımı (örneğ in, koru ve baltalık ormanlarının verimli ve verimsiz alanları hektar olarak verilecektir) hakkında bilgi verilecektir. İlde; Orman Genel Müdürlüğü tarafından iş letilmekte olan devlet ormanlarından üretilip kullanıma sunulan belli başlı orman ürünleri ( tomruk, tel direği, maden direğ i, sanayi odunu, yakacak odun, kağıtlık odun, reçine vb.) ile odun dış ı orman ürünlerinin (reçine, mantar, kozalak, sığla yağı, kekik, defne v.s.) yıllara göre miktar ve çeş itleri ile üretim alanları v.s. hakkında bilgi verilmelidir. İ ldeki ormanların artma ve azalma sebepleri ayrıca belirtilmelidir. F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları Bu bölümde orman alanlarının iklim üzerine etkileri, toprak ve toprak verimliliğ inin korunması, rekreasyon ve peyzaj değ eri yüksek yerler, yaban hayatının korunması ve geliştirilmesi, sağlık, i ş alanı ve geçim kaynağ ı, savunma ve güvenlik vb. konularda yararları hakkında yapılmı ş proje çalışmaları varsa bu çalışmaların içeriğ i hakkında bilgi verilecektir. F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Bu bölüm aşağıdaki şekilde incelenmelidir; - Yıl içerisinde yapılacak olan orman kadastro çalış malarıyla ilgili programa alınan köy adedi, isimleri ve gerçekleşme miktarı, - Kadastrosu tamamlanmı ş orman alanı miktarı (ha), - Yıl içerisinde 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan miktarı (ha), - Şimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan miktarı (ha), - Tescili yapılmı ş ve tahsise alınan orman alanı miktarı (ha), - Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim miktarı (ha), - Mevcut özel orman alanları miktarı ve özel ormanlardaki % 6 lık yapılaş ma hakkında bilgi verilmesi, - 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 16., 17. ve 18. maddelerine göre ormanlık sahalardan verilen izin adedi miktarı ve alanları (ha). 13

F.1.2. Çayır ve Meralar İ lde bulunan çayır ve meralar hakkında genel bilgiler verilerek, bulundukları konum, kullanım amaçları, varsa mevcut olan problemleri açıklanmalıdır. Bölgede çayır ve meraların yararlarına ilişkin bir çalış ma ile çayır ve mera amenajman planlamasının yapılıp yapılmadığ ı ve ilde Mera Kanunu kapsamında meralarla ilgili yapılan ıslah çalışmaları hakkında bilgi verilecektir. F.1.3. Sulak Alanlar Bu başlıkla ilgili ayrıntılı bilgiler F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) F.4. bölümünde verilmektedir. Yukarıda belirtilen ekosistem tipleri haricinde varsa diğ er alanlar (stepler vs.) hakkında genel bilgi verilmesi gerekmektedir. F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları Karasal ve akuatik türlerin yaş ama ortamları (habitatlar) ve özelikleri belirtilerek, il sınırları içerisinde belirlenen vejetasyon tipleri bir harita üzerinde gösterilmelidir. F.2.2. Türler ve Populasyonları Karasal ve akuatik türler ( özellikle yörede doğ al olarak bulunan türler, endemik, egzotik, tıbbi ve nesli tehlikede olan türler) ve mahalli populasyonları, bilimsel adları yanında mevcut bitkilere göre yöresel adları da verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar söz konusu ise bunlarla ilgili bilgi verilmelidir. F. 3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları Sulak alanları ve kıyı şeritleri gibi çevre kirliliğ inden fazla etkilenen ve yaban yaşam ortamı olarak genetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar baş ta olmak üzere yukarı havzalardaki orman, orman içi açıklıklar, çayır, mera vb. alanlar gibi yerel yaban yaş amı için önemli olan habitatlar (endemik türler ve koruma çalış maları bilimsel ve yöresel adlarıyla) ve bu alandaki fauna toplulukları verilmelidir. F.3.2. Türler ve Populasyonları 14