Bu rapor, hem Belçika da yaşayan hem de Belçika ya göç edenlerin önemli çıkış noktalarından birisi olan Türkiye nin Emirdağ Bölgesinde yaşayan göçmenler, göçmen adayları ve bunların aileleriyle yapılan görüşmeler ve odak grubu tartışmalarına dayanarak Belçika ya evlilik yoluyla göçün mevcut durumunu değerlendirmekte ve hem ev sahibi toplum hem de anavatan açısından ortaya çıkan önemli sorunların bazılarına değinmektedir. Emirdağ dan Brüksel e giden yol İşçi göçünün yasaklandığı 1974 yılından itibaren aile birleşmesi, göçmenlerin yasal yollardan Belçika ya taşınmasının en önemli yollarından bir tanesi olmuştur. Evlilik yoluyla göç bunun için en önemli kanallardan bir tanesini sağlamıştır. Bu rapordaki Evlilik yoluyla göç terimi, evliliğin bireyin göç kararında önemli bir rol oynadığı tüm durumları kapsayan bir şemsiye terim olarak kullanılmış olup, bu çalışma göçmenlerin çocuklarıyla kendi ailelerinin anavatanlarında yaşayan kişiler arasındaki evliliklere odaklanmaktadır. 2008 ile 2011 in ilk yarısı arasında Türkiye, Belçika ya yapılan evlilik yoluyla yapılıan göçün en büyük ikinci kaynak olmuştur. Avrupa ve komşu ülkelerdeki trende uygun olarak Belçika yakın zamanda aile birleşmesinin gerçekleşebilmesi için kişilerin temel maddi gereksinimlerinin karşılanmasını, göçmenlerin entegrasyonu ve özgürlüklerinin sağlanmasını ve zorla göç gibi uygulamalara bir son verilmesini hedefleyen daha katı kanunlar getirmiştir. Ancak, bu değişikliklerin amaçlarından birinin, potansiyel göçmenlerin bu yola başvurmadan önce bir kez daha düşünmelerini sağlamak olduğu da açıktır. Araştırmanın hedefleri ve yaklaşımı Bu araştırma dört ana sorun üzerine odaklanmaktadır: Kişilerin evlilik yoluyla göç hakkında bildikleri; evlilik yoluyla göçün arkasındaki saikler ve buna olanak sağlayan kararlar ve süreçler; kişilerin Belçika ya göç etmeden önce bu ülke hakkında neler bildiği ve evlilik yoluyla göçe hazırlık yapılması. Amaç, sorunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve durumu hem Belçika da yaşamakta olan göçmenler ve böyle bir eylemi düşünmekte olan göçmen adayları için durumu iyileştirmeye yardımcı olabilecek eyleme geçirilebilecek fikirler geliştirmektedir. Bu çalışmanın odak noktası, evlilik yoluyla göçün engellenemeyeceği ve bu nedenle de ancak evlilik yoluyla göçü desteklemek üzere çaba gösterilebileceği ve gösterilmesi gerektiği inancını yansıtmaktadır. Bu araştırma projesi, tarafından başlatılan daha büyük bir projenin bir parçası olup, başta Emirdağ dan Brüksel Başkent 15
Bölgesi ne yapılan evlilik yoluyla göç olmak üzere kısa vadede aile birleşmesi yoluyla Belçika ya yapılan göçle ilgili sorunların daha iyi anlaşılmasını hedeflemektedir. Orta ve uzun vadeli hedefler arasında, Belçika ya gelen göçmenlerin duruma ilişkin bilincin artırılması, kadınların durumunun güçlendirilmesi ve bu projenin, benzer aile birleşmesi vakalarının yaşandığı diğer ülkelere için de kullanılmasıdır. Bu hedeflerin karşılanabilmesi için hem nitel hem de nicel veriler toplanmış ve bilgi toplamak için anket, kapsamlı görüşmeler ve odak grup tartışmaları kullanılmıştır. Emirdağ da görüşülen kişiler arasında evlenmiş olan ve Belçika ya gitmek üzere bekleyen gençler, Belçika da veya halen Türkiye de yaşamakta olan evli çocukları bulunan anne babalar ve üniversiteye girmeye hazırlanan gençler bulunmaktadır. Brüksel de ülkenin Türk göçmenlerinin dörtte birine yakını Schaerbeek, Saint-Josse, Brüksel Şehri, Anderlecht ve Molenbeek olmak üzere 19 ilçeden beşinde yaşamakta olup, Belçika da yaşayan Türk kökenli göçmenlerin büyük kısmı Emirdağlıdır. Görüşmeler Brüksel Başkent Bölgesi, Flanders ve Walloon Bölgesi nde yaşayan belli başlı haber kaynakları ve Brüksel de yaşayan Emirdağlılar ile onların eşleriyle yapılmıştır. Emirdağ ve Brüksel de evlilik yoluyla yapılan göçe yönelik tutumlar Evlilik yoluyla göçün geleceğe ilişkin beklentileri genel anlamda artırıp artırmadığına veya azaltıp azaltmadığına ilişkin farklı görüşler bulunmaktadır. Bunu sorgulayan kişilerden bazıları, bunun nedeninin Türkiye deki iyi iş imkanlarının azlığı veya Türkiye de üniversite eğitimine erişimin yetersizliği olduğunu belirtmekte olup, Avrupa ekonomisi tökezlerken Türkiye ekonomisinin büyümeye devam etmekte etmesiyle bunun değişebileceğini ve gelecek yıllarda evlilik yoluyla göçte azalmaya neden olabileceğini söylemektedir. Ancak, proje kapsamında görüşülen kişilerin tümünden alınan yanıtlar, evlilik yoluyla göçün Emirdağlılar arasında yaygınlığını korumaya devam ettiğini göstermiş olup, birçok kişinin yurt dışından birisiyle evlenerek Belçika ya göç etmeyi seçtiğini ve göçmenlerin çocuklarının sıklıkla anavatanlarına dönerek bir eş arayışında olduğunu göstermiştir. Artık Belçika da Türk kökenli çok sayıda gencin yaşamakta olduğu ve dolayısıyla da Türk topluluğu içinde uygun bir eş bulma olasılığının arttığı göz önüne alındığında, gençlerin hangi nedenle kapı komşusu olan benzer geçmişe sahip birisiyle evlenmek yerine uzaklardan ve nispeten tanımadıkları bir eş yeğlediğine ilişkin sorular doğurmaktadır. Emirdağ da yaşayan birçok kişi Belçika da daha iyi bir hayatın hayalini kurmakta olup, evlilik yoluyla göç kişinin bulunduğu durumu iyileştirmesi için popüler bir yol olmaya devam etmektedir. Çoğu kişi hem bireysel hem de toplumsal olarak parasal ve maddi kazançların çokluğuna ve avantajların dezavantajlara baskın geldiğine inanmaktadır. Daha önce göç edenlerin yaz tatil için evlerine lüks arabalarda döndüklerini ve görünüşte harcayacak büyük miktarlarda paralarının olduğunu gören birçok kişi için Belçika rüyalarının ülkesi olmaya devam etmektedir. Ancak, evlilik yoluyla göç artık herkes için kolay yol olarak görülmemektedir. Çoğu evliliğin mutsuzluk ve boşanmayla sonuçlanmasıyla, maddi kazançların yanında ödenen duygusal bedellerle ve işlerin ters gitmesi riskiyle ilgili bilinç gittikçe artmaktadır. Evlilik yoluyla göç edenlerin pek azının yeni ülkelerindeki yaşama yönelik hazırlığı bulunmaktadır. Ayrıca, Belçika da yaşam koşulları hakkında daha önce göç etmiş olanlardan aldıkları bilgiler ve Avrupa daki ekonomik durumun kötüleşmesiyle ve boşanmayla biten göç evlilikleriyle ilgili dinledikleri hikaye sayısı arttıkça evlilik yoluyla göç etmeye aday olanların ve ailelerinin tutumu da değişmektedir. 16
Bununla birlikte çok sayıda kişi de gençlerin göçe ilişkin beklentileri hakkında çok heyecanlandıklarını ve bu nedenle de yeni yaşamları hakkında kurdukları hayallere ve beklentilerine uymayan hikayeleri göz ardı ettiklerini söylemektedir. Diğer tarafa geçtiklerinde her şeyin toz pembe olacağına inanmayı tercih ettiklerinden, Belçika ya vardıklarında büyük bir hayal kırıklığı yaşamaktadırlar. Bu da daha sonra oluşan birçok sorunun nedenini teşkil etmektedir. Bazı gençler, diğer göçmenlerin karşılaşabilecekleri zorluklara ilişkin yaptığı uyarılara rağmen çoğu kişinin her şeyin kendileri için daha farklı olacağını düşündüklerini söylemiştir. Bu sorunu ele almak üzere bazı kişiler, gelecekte evlilik yoluyla göç edecek herkesin Belçika da bir haftalık bir tatil geçirmelerini veya nihai kararlarını vermeden önce eğitim değişim programlarına katılmalarını tavsiye etmiştir. de yapılan evlilik? Evlilik göçüne ilişkin kararlar nasıl alınıyor Araştırma ayrıca çiftlerin nasıl tanıştıkları ve evlilik yoluyla göçe ilişkin kararların nasıl alındığına da odaklanmıştır. Gençlerin en yaygın tanışma yollarından bir tanesi, göçmen ailelerin yaz tatillerinde Avrupa dan döndüklerinde tanışmalarıdır. Bazı çiftler ilk tanışmalarından evliliğe gerçekten de çok hızlı geçiş yapmaktadır, bazı durumlarda bu iki hafta bile sürebilmektedir. Bu nedenle kızlar, hala çok az tanıdıkları bir adamla evlenmeye devam etmekte ve dört ya da beş ay içinde Belçika ya gitmektedir. Ancak, evlenecekleri kişiyle ilgili kararları gençlerin kendilerinin vermeye başlamasıyla bu durum gittikçe azalmakta ve bilgi teknolojileri ve sosyal medyanın sağladığı kolaylıklar sayesinde çiftler önce birbirlerini tanıma fırsatı bulmaktadır. Daha genel anlamda ICT ve çevrimiçi iletişim araçları genç çiftlerin tanışma şekillerinde değişikliklere neden olmuş ve bu süreçte çok daha büyük bir rol almalarını sağlamıştır. Gençler üzerinde yurt dışından birisiyle evlenmek için ne kadar aile veya toplum baskısının yapıldığını ve kimle evlenmeleri veya evlenmemeleri gerektiğine kimin karar verdiğiyle ilgili fikir ayrılığı bulunmaktadır. Yanıt verenlerin çoğu, ailelerin bu süreçte hala önemli bir rol oynamaya devam etmesine karşın gençlerin genellikle son kararı kendilerinin verdiğini söylemektedir. Görücü usulüyle evlenmelerin hala çok yaygın olmasına karşın çoğu kişi zorla yapılan evliliklerin artık geçmişe kaldığını söylemektedir (zorla yapılan evliliğin tanımları kişiden kişiye değişmiştir.) Burada, şehir ve kırsal kesim arasında bir ayrım yapılabilir. Emirdağ ın merkezinden olan kişiler çocuklarını serbest seçim hakkı tanırken köylerde yaşayanlar genellikle geleneksel görücü usulü evlilikleri takip etmektedir. Ayrıca bu konuda kadınların ve erkeklerin de düşünceleri farklılık göstermektedir. Erkekler genellikle karar verme süreci boyunca kişisel düşüncelerine saygı gösterildiğini belirtirken, kadınlar ise koca seçiminde çok daha az etkilerinin bulunduğunu belirtmiştir. Çevre baskısı da önemli bir rol oynamaktadır. Emirdağlı çok sayıda genç, önceden evlenen ve göç edenleri kıskanmaktadır: Gençler daha önce göç edenlerin yaz tatili için eve döndüklerinde gördükleri kadarıyla yaşam tarzlarının parasal olarak rahat olduğunu, sahip oldukları lüks arabaları ve bol keseden yaptıkları harcamaları gördükçe aynı yolu izlemek istemektedirler. Bu da onları prensip olarak biriyle tanışıp göç etme kararını vermek yerine, yurtdışında evlendikten sonra eş arama kararını vermeye itmektedir. Bilinmeyene yolculuk Araştırma, yeni hayatlarına başlamadan önce evlilik yoluyla göç edenlerin Belçika hakkında bildiklerinin seviyesini incelemiştir Emirdağ ve Belçika arasındaki bağların bu denli yakın olması, herkesin göç etmiş 17
birisini tanıması anlamına gelmektedir. Ancak, bu kişilerin sağladığı bilgiler çok özneldir ve iş imkanları, eğitim sistemi, sağlık sistemi vb. konularda çok fazla bilgi eksikliği vardır. Belçika daki yaşam koşulları veya göç eden eşi bekleyen şeylerle ilgili çok az şey bilinmekte olup, göçmenlerin yeni hayatları hakkında abartılı bilgi vermeleri ve eve döndüklerinde parasal durumlarıyla ilgili gösteriş yapmaları nedeniyle beklentiler çok yüksek olmaktadır. Çok az kişi yeni hayatlarıyla ilgili araştırma yapmakta olup, Belçika hakkındaki bilgilerinin eksik olması ve vardıklarında evlilik göçmenlerini bekleyen şeyler büyük birer sorun teşkil etmektedir. Göç etmeyi bekleyenlerin çoğunun Belçika da nerede yaşayacaklarını bilmelerine karşın (Gent, Antwerp, Brussels, Laken, Vilvoorde ve Schaarbeek ten bahsedilmektedir), yer isimleri ve eşlerinin kişisel bilgileri dışında bazı kişilerin gelecekteki hayatlarına ilişkin hiçbir ayrıntılı bilgisi bulunmamaktadır. Yanıt verenlerin hiçbiri, Türkiye de göçmenlere hazırlıklarında yardımcı olabilecek veya Belçika hakkında bilgi alabilecekleri bir kurum veya kuruluşun adını sayamamıştır. Boşluğu doldurmak kilit tavsiyeler Bu çalışma kapsamında görüşülen kişilerin birçoğu, evlilik yoluyla yapılan göçe dair gerçekler ve olası sonuçları hakkında Emirdağlı gençleri bilgilendirmek ve yeni yaşamlarına hazırlanmak üzere ülkesini terk edenlere yardımcı olmak üzere etkinlikler düzenlenmesi gerektiğini söylemiştir. Göç edip etmeme kararında rehberlik sunmak ve gitmeye karar veren göçmenleri, onları bekleyen şeylere hazırlamak üzere iş durumu, eğitim ve sağlık sistemleri, dil öğrenimi üzerine somut bilgiler sağlanmalıdır. Bunu yapmanın yollarından bir tanesi, hem yerel halk hem de Avrupa daki göçmenler tarafından seyredilen Emirdağ ın kendi televizyon kanalı olan Kanal 3 te evlilik göçmenlerinin hayatlarının gerçeklerini betimleyen oyunların, filmlerin ve belgesellerin verilmesidir. Yanıt verenler ayrıca örneğin okullarda sivil toplumun ve belediyelerin bilgi sağlamak için daha fazla çaba harcaması gerektiğini ve bilgilendirme merkezlerinin ve bir bilgilendirme web sitesinin kurulması gerektiğini belirtmiştir. Gençlerin Avrupa daki yaşamı kendi gözleriyle görebilmeleri için Avrupa ile değişim programları veya okul ziyaretleri de yapılması tavsiye edilmiştir. Hatta bazı kişiler, göçmen adaylarının Belçika ya vardıklarında ihtiyaç duyacakları yeni becerileri edinmek üzere bir çeşit eğitimden geçirilmelerini önermiştir. Bu şekilde, örneğin inşaat veya elektrik endüstrileri gibi sektörlerde iş bulma olasılıkları çok daha artacaktır. Belçika da görüşülen çok sayıda kişi, evlilik yoluyla göçünpratik boyutunun yanı sıra psikolojik ve duygusal sonuçları üzerine de odaklanılması gerektiğini vurgulamıştır. Belçika da görüşülen çok sayıda kişi Flaman hükümeti tarafından düzenlenen evlilik yoluyla göç edenler için entegrasyon kursları gibi girişimlerin oynadığı rolün, sosyal ağ oluşturma bakımından çok iyi olduğunun takdir etmesine karşın, hayati önem taşımasına rağmen evlilikten önceki ve sonraki psikolojik destek sağlanması için çok az şey yapıldığını söylemişlerdir. Dil becerileri, daha doğrusu dil bilmemek de özellikle idari konuların gerçekleştirilmesinde evlilik yoluyla göç edenler için bir sorun olarak ön plana çıkmaktadır. Odak grubunun katılımcıları, Türkiye den ayrılmadan önce çok az kişinin dil öğrenmeye çalıştığını ve bunun da yurt dışındaki yeni yaşamlarını kurmayızorlaştırdığını ve kayın anne ve kayın babalarına büyük ölçüde bağımlı olmaları sonucunu doğurduğunu söylemiştir. Geçmişte evlilik yoluyla göç eden çok sayıda kişi en baştan dil konuşabilselerdi 18
hayatın kendileri için daha kolay olacağını inandığını söylemektedir. Dil öğrenmenin iş bulmak ve Belçikalılarla ilişkileri ilerletmek açısından çok önemli olduğunun kabul edilmiş olmasına karşın, çok sayıda kişi günlük olarak Hollandaca veya Fransızca pratik yapamadıkları için bunun kolay olmadığını ve Türkler in Brüksel de aynı mahallelerde toplanmış olması nedeniyle dil öğrenmelerinin ve Belçika toplumuna entegrasyonun zorlaştığını belirtmiştir. İhtiyaç durulan bilgi ve dil kurslarının sağlanmış olmasına karşın, bazıları evlilik yoluyla göç edenlerin bunlardan faydalanıp faydalanmayacağını sorgulamaktadır. Araştırmalar, evlilik yoluyla göç eden çoğu göçmeninin gidecekleri yer, iş olanakları veya dil durumu hakkında bilgi alma zahmetine girmediklerini ve durum ne olursa olsun, bazı evliliklerin gerçekleşme hızının, bu tür ayrıntılı planlamaya pek az elverdiğini göstermektedir. (Anavatanda yapılan evliliklere hazırlık ile göç evliliğine hazırlık arasında az sayıda fark bulunmasına karşın, göç evliliği genellikle çok daha hızlı olmakta, hatta evlilik ve göç arasındaki sürenin genellikle bir aydan başlayıp birkaç yıla kadar uzayabilmesine karşın bazı kişiler sadece iki veya üç gün veya birkaç hafta içinde tanışarak evlenmektedir.) Yine de genel olarak çoğu kişi, daha iyi hazırlanmış olması gerektiğini göç ettikten sonra fark etmektedir. Göçmenlerin çoğu memleketini terk etmeden önce dil derslerine kayıt olmaları gerektiğini ve Belçika daki yaşam hakkında daha fazla bilgi almış olmaları gerektiğini düşünmektedir. Hatta çok sayıda kişi, hala Türkiye deyken şimdi bildiklerini biliyor olsalardı muhtemelen hiç göç etmeyeceklerini belirtmiştir. Ancak, bu çalışma, Emirdağlılar için evlilik yoluyla göçün bir yaşam tarzı olduğu ve bunun Belçika ya yaptıkları göçlerin en büyük nedeni olduğu sonucuna varmaktadır. Bu, kişisel seçimlerinin yanı sıra, karar verme sürecinde önemli bir rol oynayan aileler tarafından yapılan seçimleri de kapsamaktadır. Evlilik yoluyla göçün hala çok sayıda kişi tarafından kabul görüyor olmasına karşın, bunun hem avantajları hem de dezavantajları bulunmaktadır. Evlilik yoluyla göç sırasında ters gidebilecek şeylere ilişkin bilincin gittikçe artıyor olmasına karşın çok sayıda kişi için tercih edilen bir seçenek olmaya devam etmesi nedeniyle bu rapor, potansiyel hataların bazılarından kaçınılabilmesi için evlilik yoluyla göç eden göçmenlerinin göç etmeden önce iyi hazırlanmaları gerektiğini tavsiyesinde bulunmaktadır. 19