ÖRTÜALTI SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİNDE İYİ TARIM UYGULAMALARI YAPMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ

ÖRTÜALTI SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİNDE İYİ TARIM UYGULAMALARI YAPMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ Betül SAYIN 1 M. Ali ÇELİKYURT 1 betulsayin@gmail.com malicelikyurt@yahoo.com Musa KUZGUN 1 Başak AYDIN 2 musakuzgun@yahoo.com basakaydın_1974@yahoo.com 1 Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Antalya 2 Atatürk Toprak, Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma Enstitüsü, Kırklareli ÖZET İyi tarım uygulamalarının üreticiler tarafından benimsenmesi ve yaygınlaşması için üreticilerin bu sisteme yaklaşımı ve uygulamalar hakkındaki görüşlerinin bilinmesi önemlidir. Çalışma, Antalya ilinde iyi tarım uygulaması sertifikasıyla üretim yapan ve yapmayan örtü altı sebze yetiştiricisi işletmelerde yürütülmüştür. Araştırma ile üreticilerin iyi tarım uygulamalarına yaklaşımını irdelemek ve iyi tarım yapmayı etkileyen faktörleri belirlemek amaçlanmış, toplam 138 üretici ile anket yapılmıştır. İyi tarım uygulamaları yapma durumu ile sosyal güvence durumu, tarımsal örgütlere üyelik durumu, üye olunan örgüt sayısı ve çiftçi örgütlerinin faydalılığı hakkında düşünceleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Üye olunan tarım organizasyonu sayısı değişkeni iyi tarım uygulaması yapma durumu üzerine pozitif yönde etkili olan değişkendir. İyi tarım uygulamaları hakkında üreticilere yönelik eğitim programlarının etkin bir biçimde sürdürülmesi sağlanmalı, iç pazarda İTU ile üretilmiş ürünlere talebi artırma amaçlı görsel tanıtım ve yayım faaliyetleri yürütülmelidir. Anahtar Kelimeler: İyi tarım uygulamaları, örtü altı yetiştiriciliği, yeniliklere karşı tutum DETERMINATION OF FACTORS AFFECTING TO THE GOOD AGRICULTURAL PRACTISES IN GREENHOUSE VEGETABLE GROWING ABSTRACT Having knowledge about producers approach to good agricultural practices and producers views on its applications is essential for adoption of this system by producers and to disseminate it. The study was carried out with two groups of the greenhouse vegetable grower who engaged or not in production of certified product of good agricultural practices in 1975

the province Antalya. With the research, it was aimed to examine the approach of producers to good agricultural practices and to determine the factors that influence to good agriculture. A survey was applied to total 138 farmers. There was a significant correlation between the presence of farmers good agricultural practices and social security status, membership status to agricultural organizations, the number of organizations joined in and thoughts about the usefulness of farmers' organizations. The number of agricultural organizations subscribed variable is variable that have a positive effect on the situation of applying good agricultural practices. The training on good agricultural practices organized for producers should be effectively maintained. Visual presentation and publishing activities aimed at increasing the demand for good agricultural practices products in the domestic market should also be carried out. Keywords: Good agricultural practices, cultivation in greenhouse, adopt innovations 1.GİRİŞ Gelişmiş ülkelerin perakendeci organizasyonlarının, gıda güvenliğini sağlama yanında üretim sürecinin çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeden yapılması yönündeki talebi yeni üretim sistemlerinin doğmasına yol açmıştır. Özellikle Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletlerindeki perakendeciler, GLOBALGAP (EUREPGAP), BRC, SQF vb. farklı adlarla tanımlanan iyi tarım uygulamaları sertifikalarını talep etmektedir. Bunun dışında her hangi bir sertifika talep etmeyen ülkelerle de (Rusya gibi) ihraç edilen ürünlerde zaman zaman sorunlar yaşanmaktadır. Ayrıca yerli tüketicilerde de giderek artan güvenilir gıda hassasiyeti, yaş meyve-sebze ürünlerinde iyi tarım uygulamaları sertifikalarının önemini artırmaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Organizasyonu(FAO) Tarım Komitesince 2003 yılında yayınlanan ve iyi tarım uygulamalarının çerçevesini belirleyen taslakta, iyi tarım uygulamalarının ilkeleri; yeterli, güvenli ve besleyici gıdayı ekonomik ve etkili bir biçimde üretmek, doğal kaynak temelini sağlamak ve sürdürmek, uygun tarım işletmelerinin faaliyetlerini korumak ve sürdürülebilir geçime katkıda bulunmak ve toplumun kültürel ve sosyal taleplerini karşılamak olarak belirlenmiştir (Hasdemir ve Bayaner, 2012). Türkiye'de iyi tarım uygulamaları 2007 yılında başlamış, iyi tarım uygulaması yapan üretici sayısı ve üretim alanlarında ilerleyen yıllar itibariyle önemli artışlar yaşanmıştır. 2007 yılında 18 ilde yaklaşık 53 bin dekar alanda 651 üretici ile başlayan iyi tarım uygulamaları faaliyetleri, 2008 yılında 19 ilde 822 üreticiye ve 60 bin dekar alana çıkmış, 2009 yılında ise 42 ilde 1 milyon 702 bin dekar alanda yaklaşık 6 bin üreticiye ulaşmıştır. 2007 yılına göre, 2012 yılında iyi tarım uygulaması yapılan il sayısı %161, üretici sayısı %464, üretim alanı %1461, üretim miktarı ise %928 artış göstermiştir. İyi tarım uygulamaları ile en fazla üretimi yapılan ürünler domates, limon, portakal, mandalina, elma, greyfurt ve zeytindir. (Anonim, 2014-a). Mevcut literatür, çoğunlukla İTU uygulamalarının sistematiğini, Dünya ve Avrupa Birliği ndeki uygulamaları, yasal zorunlulukları, sertifikasyon sürecini ele almaktadır. Bu çalışmada ise farklı olarak, iyi tarım uygulaması sertifikası altında üretim yapan ve yapmayan sebze yetiştiricisi üreticileri tanımlayıcı bilgiler elde etmek, üreticilerin iyi tarım uygulamalarına yaklaşımlarını irdelemek ve iyi tarım uygulamaları yapmada etkili faktörleri belirlemek amaçlanmıştır. 1976

2. MATERYAL VE METOT Araştırma, Antalya İlinin sekiz ilçesine (Alanya, Aksu, Demre, Kaş, Kepez, Kumluca, Manavgat ve Serik) bağlı köylerde örtü altında sebze yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinde yürütülmüştür. Araştırmada ana veri kaynağını deneklerle yüz yüze yapılan anketler, Antalya İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kayıtları ve araştırıcının gözlemleri oluşturmaktadır. Anket uygulanacak deneklerin belirlenmesi için, Antalya Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden, 2011 yılı verilerine göre iyi tarım uygulaması yapan kişi ve firmaların kaydının yer aldığı liste temin edilmiştir. Listede yer alan ve örtüaltında domates, biber ve hıyar yetiştiriciliği yapan üreticiler araştırmanın popülasyonu olarak belirlenmiştir. Basit tesadüfi örnekleme yöntemi (Yamane, 1967) kullanılarak, popülasyon içerisinden % 90 önem düzeyinde ve % 10 hata payına göre belirlenen 69 İTU yapan üretici ile görüşülmüştür. İyi tarım uygulaması yapan deneklerin yanı sıra aynı sayıda İTU yapmayan denekle de görüşülmüş ve 138 deneğe anket uygulanmıştır. Her iki grubun sahip olduğu fiziki koşullar, ürün deseni ve sosyolojik yapı yönünden benzer olması gözetilmiş ve böylece gruplar arasındaki farklılıkların belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma için hazırlanan anket; işletme sahibi ile ilgili genel bilgiler ile İTU hakkında görüşlerini kapsamıştır. Elde edilen verilerin analizinde basit ortalamalar, yüzde hesaplamalar ve çapraz tablolardan faydalanılarak; anket yapılan üreticiler bazı sosyo-ekonomik özellikleri bakımından gruplandırılmıştır. İTU yapan ve yapmayan gruplar için elde edilen ve normal dağılım gösteren sürekli veriler t testine tabi tutularak, kesikli veriler ise 2 testine tabi tutularak gruplar arasında farklılık olup olmadığı incelenmiştir. Çiftçilerin iyi tarım uygulamaları yapması üzerine etkili olan faktörlerin belirlenmesinde Logit model kullanılmıştır. Logit model, bağımlı değişkenin tahmini değerlerini olasılık olarak hesaplayıp olasılık kurallarına uygun sınıflama yapma imkânı veren, ham veya tablolaştırılmış veri setlerini analiz eden istatistiksel bir yöntemdir (İnal vd. 2006). Ayrıca üreticilerin iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması için neler yapılması gerektiği hakkındaki önerileri, uygulamalardan sonra kullanılan gübre ve ilaç miktarında değişiklik olup olmadığı, uygulamaların toprak ve su kaynaklarına etkisi hakkında düşünceleri ile ürünün pazar durumuna etkisi hakkında düşünceleri irdelenmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma kapsamında incelenen, iyi tarım uygulamaları yapan işletmelerde domates üretimi yapılan sera büyüklüğü ortalama 5.59 dekar, biber üretimi yapılan sera büyüklüğü ortalama 1.20 dekar, hıyar üretimi yapılan sera büyüklüğü 0.62 dekar olarak tespit edilmiştir. İyi tarım uygulamaları yapmayan işletmelerde ise bu değerler sırasıyla 2.78, 1.45 ve 0.49 dekardır. İyi tarım uygulamaları sistemine göre üretim yapanlar ve yapmayanlar olarak ayrılan gruptaki üreticilerin yaş, eğitim durumu, ailedeki birey sayısı, çiftçilik deneyim süresi ve üye olunan örgüt sayısı, tarım dışı iş varlığı, sosyal güvence durumu, tarımsal örgüt üyeliği ve örgütlerin faydalılığı hakkında düşüncelerine ilişkin bilgiler Çizelge 1 de görülmektedir. 1977

İyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %55.07 si, diğer üreticilerin ise %50.72 si 36-50 yaş aralığındadır. Yapılan t testine göre iyi tarım uygulayan ve uygulamayan üreticilerin yaşları arasındaki farklılığının istatistiki olarak %10 (p=0.076) anlam düzeyinde önemli olduğu belirlenmiştir. İyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %53.62 si, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin ise %69.57 si ilkokul mezunudur. Tüm üreticiler dikkate alındığında yarıdan fazlasının (%61.59) ilkokul mezunu olduğu anlaşılmaktadır. Lise ve üzeri eğitim alanların oranının iyi tarım uygulaması yapan üreticilerde (%31.89) iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilere (%17.39) göre çok daha yüksek olması dikkati çekmektedir. İyi tarım uygulayan ve uygulamayan üreticilerin ortalama eğitim süreleri arasındaki farklılığının istatistiki olarak önemli olup olmadığını tespit etmek üzere yapılan t testi sonucunda %10 (p=0.058) anlam düzeyinde farklılık olduğu belirlenmiştir. İyi tarım uygulaması yapan üreticiler ortalama 7.46 yıl, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticiler ise ortalama 6.55 yıl süre ile eğitim almışlardır. Çobanoğlu (2007) nun benzer bir çalışmasında üreticilerin ortalama eğitim süresinin EUREPGAP sertifikalı işletmelerde 8.90 yıl iken konvansiyonel işletmelerde 4.83 yıl olduğu belirtilmektedir. Yaş Eğitim Aile Breyi Sayısı Deneyim Süresi Üye olunan örgüt sayısı Çizelge 1. Üreticileri tanımlayıcı bilgiler İTU İTU Yapan Yapmayan (%) (%) Toplam (%) Genç (<35) 8.70 2.90 5.80 Orta Yaşlı (36-50) 55.07 50.72 52.90 Yaşlı (51+) 36.23 46.38 41.30 İlkokul 53.62 69.57 61.59 Ortaokul 14.49 13.04 13.77 Lise 28.99 14.49 21.74 Üniversite ve üzeri 2.90 2.90 2.90 Az Bireyli (1-3 kişi) 24.64 11.59 18.12 Orta Sayıda Bireyli (4-5 kişi) 56.52 72.46 64.49 Çok Bireyli (6 + kişi) 18.84 15.94 17.39 Düşük (1-10) 15.94 5.80 10.87 Orta (11-20 yıl) 21.74 17.39 19.57 Yüksek (21 +) 62.32 76.81 69.57 Hiç 4.35 24.64 14.49 1 adet 33.33 27.54 30.43 2 adet 24.64 36.23 30.43 3 adet 34.78 8.70 21.74 4 adet 2.90 0.00 1.45 Tarım dışı iş Var Yok 15.94 84.06 5.80 94.20 10.87 89.13 Sosyal güvence Var 97.10 75.36 86.23 Yok 2.90 24.64 13.77 Örgüt Üye 95.65 75.36 85.51 üyeliği Üye Değil 4.35 24.64 14.49 Örgütlerin İnanmıyor 13.04 10.14 7.97 faydalılığı Kısmen 42.03 65.22 38.41 düşüncesi Tamamen 44.93 24.64 24.64 * p<0.05 **p<0.1 (p) 0.076** 0.058** 0.428 0.028* 0.003* 0.0056** 0.000* 0.001* 0.02* 1978

Ailedeki birey sayısına göre üreticiler değerlendirildiğinde, iyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %56.52 si, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin %72.46 sı, tüm üreticilerin ise %64.49 u 4-5 bireyden oluşan aileye sahiptir. İki grupta yer alan üreticilerin aile bireyi sayıları arasında istatistiki olarak farklılık olmadığı belirlenmiştir. İyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %62.32 sinin, diğer üreticilerin ise %76.81 inin 21 yıl ve daha uzun süreden bu yana çiftçilik yaptığı belirlenmiştir. İyi tarım uygulayan ve uygulamayan üreticilerin deneyim sürelerinde istatistiksel olarak %5 (p=0.028) anlam düzeyinde farklılık olduğu belirlenmiştir. İyi tarım uygulaması yapan üreticilerin % 95.65 i, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin ise 75.36 sı en az bir örgüte üyedir. İyi tarım uygulayan ve uygulamayan üreticilerin üye oldukları örgüt sayısındaki farklılık %5 (p=0.003) anlam düzeyinde istatistiki olarak önemlidir. Benzer bir çalışmada ankete katılan üreticilerin kooperatif, birlik, şirket vb. şekilde herhangi bir üretici organizasyonuna üye olma durumu İTU yapan ve yapmayan gruplar açısından farklılık göstermektedir. İTU yapan üreticilerin %98.53 ü herhangi bir organizasyona üye iken, İTU yapmayanlarda bu oran (%85.29) daha düşüktür (Hasdemir ve Taluğ, 2012). Üreticilerin tarımsal faaliyet dışında herhangi bir işi veya gelir kaynağının olup olmadığı incelenmiş, buna göre, iyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %84.06 sının, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin ise %94.20 sinin tek geçim kaynağının tarım olduğu tespit edilmiştir. Çiftçilerin iyi tarım uygulama durumu ile tarım dışı işinin varlığı arasında % 10 (p= 0.056) önem düzeyinde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. İyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %97.10 unun, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin ise %75.36 sının sosyal güvencesi bulunmaktadır. İstatistik analiz sonucunda çiftçilerin iyi tarım uygulama durumu ile sosyal güvence durumları arasında anlamlı bir ilişki saptanmıştır (p=0,000). Üreticilerin köy içinde veya dışında herhangi bir kuruluşa veya derneğe üyelikleri ile ilgili olarak yapılan değerlendirmede; iyi tarım uygulaması yapan üreticilerin %95.65 i, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticilerin ise %75.36 sı olmak üzere tüm üreticilerin %85.51 inin, tarım kredi kooperatifi, yöredeki üretici kooperatifi, sulama birliği veya kooperatifi, ziraat odası, köy kalkınma kooperatifi vb. kurumlardan birine veya bir kaçına üye olduğu anlaşılmaktadır. Çiftçilerin iyi tarım uygulama durumu ile çeşitli tarımsal örgütlere üyelik durumu arasında anlamlı bir ilişki vardır (p= 0.001). Üreticilere çiftçi örgütlerinin yarar sağlama durumuna ilişkin düşünceleri sorulmuş, örgütlerin yararlı olduğuna inanmayan üreticilerin oranı iyi tarım uygulaması yapan üreticiler için %13.04, iyi tarım uygulaması yapmayan üreticiler için ise %10.14 olarak belirlenmiştir. Tüm üreticilerin %38.41 i örgütlerin yararına kısmen, %24.64 ü ise tamamen inandığını ifade etmiştir. Çiftçilerin iyi tarım uygulama durumu ile çiftçi örgütlerinin yararlı olup olmadığı yönündeki düşünceleri arasında (p= 0.02) anlamlı bir ilişki vardır. Üreticilerin iyi tarım uygulamaları yapma durumunu etkileyen faktörler logit modeli kullanılarak analiz edilmiştir (Çizelge 2). Araştırmada kullanılan ikili lojistik regresyon modelinde, bağımlı değişken olarak iyi tarım uygulamaları yapma (1) ve yapmama durumu (0) kullanılmıştır. Modelin bağımsız değişkenleri; işletme sahibinin yaşı (yıl), işletme sahibinin eğitim durumu (yıl), aile birey sayısı (kişi), deneyim (yıl), üye oldukları örgüt sayısı (adet), traktör sayısı (adet), toplam gelir (TL), arazi büyüklüğü (da), tarım dışı iş varlığı (0: var, 1:yok), ikamet yeri (1:köy, 2:ilçe, 3:il), yeniliklere karşı tutumdur (1. hemen kabul ederim, 2. köydeki diğer üreticilerin kabul etmesini beklerim, 3. herkes kabul ettikten sonra en son ben kabul ederim). 1979

Modelde kullanılan değişkenlere ait katsayılar birbirinden farklı ve istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Bağımsız değişkenler bağımlı değişkenlerin %31.8'ini açıklamaktadır. Hosmer and Lemeshow testine ilişkin sonucun anlamlı olmaması (p>0.05), model-veri uyumunun istenilen düzeyde olduğunu göstermektedir. Çiftçinin üye olduğu örgüt sayısı değişkeni, iyi tarım uygulaması yapma durumu üzerine pozitif yönde en fazla etkili olan değişkendir (p<0.01). Bu katsayı, üye olunan örgüt sayısı fazlalaştıkça iyi tarım uygulaması yapma ihtimalinin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. Çiftçilerin ikamet yeri, iyi tarım uygulaması yapma durumu üzerine pozitif yönlü ikinci büyük etkiye sahip değişkendir (p<0.05). Bu katsayı, köy, ilçe ve il olmak üzere üç farklı ikamet yeri bildiren üreticiler arasında, köyden kente gidildikçe iyi tarım uygulamaları yapma ihtimalinin artacağını ifade etmektedir. İlçe veya ilde ikamet etme, danışma kaynakları arasında en etkili olan ilaç bayileri ve tarım teşkilatı birimlerine kolayca ulaşabilme imkanı sağlamaktadır. İyi tarım uygulamalarını yapma durumu üzerine pozitif yönlü üçüncü büyük etkiye sahip değişken arazi büyüklüğüdür (p<0.05). Bu değişkene ait katsayı, büyük araziye sahip çiftçilerin iyi tarım uygulaması yapma ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Üreticilerin sahip olduğu traktör sayısı değişkeni de, iyi tarım uygulamaları yapma durumu üzerine pozitif yönde etkiye sahiptir (p<0.10). Bu katsayı, teknolojik imkanları kullanan üreticinin, iyi tarım uygulamalarına göre üretim yapma ihtimalinin daha fazla olduğunu göstermektedir. Çizelge 2. İyi tarım uygulamaları yapma durumunu etkileyen faktörler B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Yaş -.006.037.030 1.861.994 Eğitim (Yıl).051.093.304 1.581 1.053 Aile birey sayısı -.105.172.372 1.542.901 Deneyim -.049.031 2.444 1.118.952 Tarım dışı iş varlığı.532.806.435 1.510 1.702 İkamet 1.578.635 6.176 1.013** 4.846 Örgüt sayısı.594.214 7.685 1.006*** 1.811 Yenilik tutum -.376.383.960 1.327.687 Traktör sayısı.812.422 3.695 1.055* 2.252 Arazi.108.053 4.058 1.044** 1.114 Gelir.000.000 1.807 1.179 1.000 Sabit Terim -1.145 2.220.266 1.606.318 *: %10 önemlilik düzeyinde önemli, ** : %5 önemlilik düzeyinde önemli, *** : %1 önemlilik düzeyinde önemli 1980

Yaş meyve ve sebzelerin özellikle dış pazarlara sunulmasında şart haline gelen bu üretim yöntemini geliştirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla devlet desteklemeleri yapılmaktadır. Buna rağmen iyi tarım uygulamalarının istenilen düzeyde yaygınlaştığını söylemek mümkün değildir. Hasdemir ve Taluğ (2012) iyi tarım uygulamalarını benimseme sürecinde üretici ve işletme özellikleri yanında, pazar isteklerinin önemine dikkat çekmiş, iyi tarım uygulamalarının yaygınlaşması için pazarlama durumu dikkate alınarak sözleşmeli tarım modelinin uygulanmasını önermişlerdir. Ancak maalesef sözleşmeli tarım modelinin uygulamasında başarılı örnekler bulmak pek mümkün görünmemektedir. Aydoğan (2012), ticari firmaların piyasa koşullarına bağlı olarak ürünü satın almaması halinde üreticilerin pazarlama sıkıntısı çektiği ve bu sebeple sonraki yıllarda organik tarımdan vazgeçebildiğinden söz etmektedir. Çalışma kapsamında görüşülen üreticilere iyi tarım uygulamalarının yaygınlaşması için neler yapılması gerektiği hakkında görüşleri sorulmuş, iyi tarım uygulamaları yapan üreticilerin %44.93 ü, iyi tarım uygulamaları yapmayan üreticilerin de %43.48 i destek miktarlarının artırılması gerektiğini ifade etmiştir (Çizelge 3). Çizelge 3. Üreticilere göre İTU nın yaygınlaşması için yapılması gerekenler İTU yapan İTU yapmayan Toplam İşletme sayısı % İşletme sayısı % İşletme sayısı % Destek miktarı arttırılmalı 31 44.93 30 43.48 61 44.20 Yayım çalışmaları arttırılmalı 10 14.49 23 33.33 33 23.91 Çiftçi geliri yüksek olmalı 13 18.84 9 13.04 22 15.94 Zorunluluk getirilmeli 9 13.04 7 10.14 16 11.59 Diğer 6 8.70 0 0.00 6 4.35 Toplam 69 100.00 69 100.00 138 100.00 İyi tarım uygulamaları kapsamında korumacı bir yönetim planı uygulanarak çevreye olan zararlı etkiler azaltılmakta, doğal hayatın sürdürülebilirliği ve biyolojik çeşitliliğin korunması sağlanmaktadır (Anonim, 2014-b). Bilindiği gibi üretim sürecinde gereğinden fazla ve uzun süreli gübre kullanıldığında; topraklarda tuzlanma, ağır metal birikimi, besin maddesi dengesizliği, mikroorganizma etkinliğinin bozulması, sularda ötrofikasyon ve nitrat birikimi, havaya azot ve kükürt içeren gazların verilmesi, ozon tabakasının incelmesi, sera etkisi gibi çevresel problemler oluşmaya başlamaktadır (Sönmez ve ark., 2008). Bunun yanında hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele amacıyla kullanılan pestisitler de insan sağlığı ve çevreye olumsuz etki etmekte, yoğun ve bilinçsiz bir şekilde kullanılmaları sonucunda toprak, su ve havada pestisitin kendisi ya da dönüşüm ürünleri kalabilmektedir (Tiryaki ve ark., 2010). Bu çalışma kapsamında üretim sürecinde üreticilerin gübre ve pestisit kullanım durumuna ilişkin bilgiler de irdelenmiş olup, iyi tarım uygulamalarına başladıktan sonra kullanılan gübre miktarının azaldığını bildiren üreticilerin oranı %55.07, ilaç miktarının azaldığını bildiren üreticilerin oranı ise %62.32 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4). 1981

Çizelge 4. İTU dan sonra kullanılan gübre ve ilaç miktarında değişiklik durumu Gübre Miktarı İlaç Miktarı İşletme sayısı % İşletme sayısı % Arttı 29 42.03 26 37.68 Azaldı 38 55.07 43 62.32 Değişmedi 2 2.90 0 0.00 Toplam 69 100.00 69 100.00 İyi tarım uygulaması yapan üreticilere uygulamaların toprak ve su kaynaklarına etkisi hakkında düşünceleri sorulmuştur. Üreticilerin %53.62 si uygulamaların toprağa olumlu etki edeceğini düşünürken, yer altı su kaynaklarına olumlu etki edeceği düşüncesinde olan üreticilerin oranı %37.68 dir. Üreticilerin %36.23 ü uygulamaların toprağa etkisi hakkında, %53.62 si ise uygulamaların su kaynaklarına etkisi hakkında bilgi sahibi olmadığını ifade etmiştir (Çizelge 5). Çizelge 5. Üreticilere göre İTU nun toprak ve su kaynaklarına etkisi Toprağa Su Kaynaklarına İşletme sayısı % İşletme sayısı % Olumlu etki edeceğini düşünüyorum 37 53.62 26 37.68 Olumlu etki edeceğini düşünmüyorum 7 10.14 6 8.70 Bilmiyorum 25 36.23 37 53.62 Toplam 69 100.00 69 100.00 Üreticilere iyi tarım uygulamalarının ürünün pazar durumuna etkisi hakkında düşünceleri sorulmuş, üreticilerin %86.96 sı olumlu etki ettiğini bildirmiştir. Bu üreticiler iyi tarım uygulamaları ile üretilmiş ürünün satış kolaylığı elde ettiğini ve ürünün güvenilirliğinin arttığını düşünmektedir (Çizelge 6). Ötleş ve Kartal da (2014), gıda güvenliği sertifikasyonu sistemi ile üreticilere rekabetçi bir avantaj sağlandığı görüşündedir. Çizelge 6. Üreticilere göre İTU nın ürünlerin pazar durumuna etkisi İTU yapan İşletme sayısı % Olumlu etkisi vardır 60 86.96 Olumlu etkisi yoktur 2 2.90 Fark yoktur 7 10.14 Toplam 69 100.00 1982

4. SONUÇLAR Gıda güvenliği bilincinin ürünün tarladan sofraya gelene kadar olan sürece yansıması, gıda güvenliği kültürünün yerleşmesi ve bir yönetim sistemi olarak benimsenmesi ile mümkün olacaktır. İyi tarım uygulamaları dış pazara giden ürünler açısından zorunluluk haline geldiğinden, yaş meyve - sebze ihracatı yapan firmalar veya bu firmalara ürün tedarik eden komisyoncu ve tüccarların girişimi ile grup sertifikasyonu yaptırmak suretiyle sistem işlerlik kazanmıştır. Destekleme kapsamına alınması sistemin yaygınlaşmasında çok etkili olsa da iç pazara sunulan ürünler için bir zorunluluğun olmaması ve ürünlerin iç pazarda farklı fiyat bulamaması üreticileri bu sisteme dahil olma isteğinden uzaklaştırmaktadır. Destekleme miktarlarının özendirici olması veya iyi tarım ürünü logosu taşıyan ürünlere pazarda ayrıcalık tanınarak bu üretim biçimini uygulayan üreticilerin ekonomik anlamda memnuniyetinin sağlanması, iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılmasında önemli derecede etkili olacaktır. Araştırma sonuçları; örgütlenme bilincine erişmiş üreticilerin iyi tarım uygulamaları yapma veya sistemi benimseme ihtimalinin daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Çiftçilerin ilçe veya ilde ikamet etmesi, danışma kaynakları arasında en etkili olan ilaç bayileri ve tarım teşkilatı birimlerine kolayca ulaşabilme imkanı sağladığından, ikamet yeri bakımından köyden kente gidildikçe iyi tarım uygulamaları yapma ihtimali güçlenmektedir. Buna ilaveten büyük ölçekli araziye sahip olunması da çiftçilerin iyi tarım uygulaması sistemine dahil olma ihtimalini yükseltmektedir. Yine teknolojik imkanları kullanma imkanına sahip olan üreticiler iyi tarım uygulamalarına göre üretim yapmada diğerlerinden daha öndedir. KAYNAKLAR Anonim. 2014-a. www.tarim.gov.tr/konular/bitkisel-uretim/iyi-tarim-uygulamalari/ İstatistikler. (Erişim tarihi. 18.09.2014). Anonim. 2014-b. http://www.eurocons.com.tr/iyi_tarim_uygulamalari-iso9001_izmir- %C4%B0TU%C2%A0%C4%B0yi%C2%A0Tar%C4%B1m%C2%A0Uygulamalar%C4%B1 %C2%A0izmir.html (Erişim tarihi, 04.03.2016). Aydoğan, M. 2012. Samsun ilinde organik ve konvansiyonel fındık yetiştiricilerinin gübre kullanımı konusundaki iletişim kaynaklarının sosyal ağ analizi ile karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. Çobanoğlu, F. 2007. Türkiye de kuru ve taze incir üretim, iç ve dış pazarlamasında bazı kalite güvence sistemlerinin uygulanabilirliği üzerine bir araştırma. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. Hasdemir, M., Bayaner, A. (2012). İyi tarım uygulamaları. TEPGE Bakış, Sayı: 14 Nüsha: 9. Hasdemir, M. ve Taluğ, C. 2012. Kiraz yetiştiriciliğinde iyi tarım uygulamalarının benimsenmesini etkileyen faktörlerin analizi. Derim, 29 (1):23-36. 1983

İnal, Topuz, Uçan, 2006. Doğrusal Olasılık ve Logit Modelleri ile Parametre Tahmini, Sosyo-Ekonomi Dergisi, 3/2006-1, Ankara. Ötleş, S., Kartal, C. 2014. Gıda sektöründe sertifikasyon ve yeni bir yaklaşım olarak gıda güvenliği kültürü, Dünya Gıda, http://www.dunyagida.com.tr/haber.php?nid=3770. Erişim tarihi:05.09.2015. Sönmez, İ., Kaplan, M., Sönmez, S. 2008. Kimyasal Gübrelerin Çevre Kirliliği Üzerine Etkileri Ve Çözüm Önerileri, Derim, 25(2): 24-34. Tiryaki, O., Canhilal, R., Horuz, S. 2010. Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 26(2): 154-169. Yamane, T. 1967. Elementary Sampling Theory. Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, s.141, New Jersey. 1984