DiclE TIP DERGiSi (JOURNAL OF DIClE MEDICAL SCHOOL) C:28 S:2 2001 MVOKARDiv AL KOPROLERiN VAS VE CiNSivETLE iliskisinin incelenmesi Ar~.Gor.Dr. Piraye KERVANCIOGLUI UZ.Dr. Davut OZBAG' OZET Ar~.Gor.Dr.A~km HEKIMOGLU3 Bu qall manm amaci myokardiyal koprii/enn (MK) ya ve cinsiyetle ne gibi bir iii kisinin oldu unun incelenmesidir. yall mamlzda 20' er adet kopek. koyun ve keyiye ait. ka/p incelendi top/am 60 adet kap incelendi. Kopek kalplerinin 12si erkek. 8'i di ilere aitti ve ya lan 1 ayl/ktan 8 ya ma kadar degi mekteydi. Koyun kalplerinm 11/ erkek 9'u di ilere ailti ve Y3 lan 12-13 ayllktt Keyi kalplennm 130 erkek 7s/ di ilere aitti ve ya /an 6-8 ayliktt BaWn turlerdekl erkek ve dl ilerde MKm bulunup bulunmamasl aq/smdan istatistiksel bir fark saptanamadl (p>o.05) Ya de blrtikte kalbm ebatlannm artmasma paralel olarak MKIfJ ebatlarmm da kalmllgl dl mda arttlgl saptandl. Sonuy olarak MK'in bulunup bulunmamasmm ya a ve cinsiyete bag/i olmadlgl saptandl. Anahtar Kelime/er: Myokardiya/ koprii, ya. cinsiyet, kopek, koyun. keyi.. GiRiS Koroner arterleri 9aprazlayan yuzeyel kas bantlan olarak tanlmlanan myokardiyal kopruler (MK) hakkmda, insan ve hayvanlarda klinik ve morfolojik bir90k 9ali~ma yapllml~ hem insan hem de kopek, koyun. ke9i, ~empanze, orangutan gibi hayvanlarda Slk olarak goroldugu bildirilmi~tir (1,2,3.4,5,6). Kalbin dl~ yuzunde koroner arterter subepikardial olarak yerle~mi~lerdir. Bbyle olmakla birlikte bazen myokardial elementlerin k09ukbir segmenti tarafmdan olu~turulmu~kbpruler altmda koroner arterler gbrulebilir Bu kbproler genellikle sulcus interventriculansantenor ve postenor uzerinde bulunu[lar Bu oluklann uzerine yerle~mi~ olan kbpruler koroner arterleri ve venleri oblik olarak tyaprazlarlar ve de epikardium altmdaki yag dokusunun tylkanlmasmdansoma makroskopikolarak gorulebilirler(5,6). (1) Dicte Universitesi Tip FakOltesi Anatomi Anabilim Dali DiYARBAKIR (2) Dicle Universitesi Veteriner FakOltesi Anatomi Anabilim Dali- (3) Dicle Universitesi Tip FakOltesi Farmakoloji Anabilim Dali- DIYARBAKIR DIYARBAKIR
54 MK'in myokardiyal iskemi, myokardiyal infarktus, aterosklerozis'in geil!?lml lie olan ili!?kisi bir90k ara!?tmcl tarafmdan ortaya konmaya 9all!?llml!?tlr (7,8,9,10,11,12,13) Hem insan hem de hayvanlann bazilannda MK bulunurken bazllannda bulunmamaktadlr (14,15). MK sahip olan bireylerde bazen kalp ile ilgiil problemler olu!?urken bazen olu!?mamaktadlr (2,3,17,18 ). Spalteholz (19), Polacek ve Zechmeister (16) ve Vissher (20) embriyonel ya!?amda kalbin geli!?imi esnasmda MK'in var oldugunu sonradan geli!?medigini iddia etmektedirler. Bazl ara!?tmcllar MK'in varhgmm cinsiyete, ya!?a, Irka ve kalbin ortalama aglrhgma bagh olmadlgml iddia etmektedirler (1,2,21,22). Bu 9ah!?mada MK'in bulunmasmm ya!?a ve cinsiyete bagh olup olmadlgml, ya!?a bagh olarak MK'in morfolojik ozelliklerini MK'in en slk goroldogobildirilen kopek, koyun ve ke9ide incelemeyi ama91adlk MATERY AL METOD <;ah!?mada 20'!?er adet kopek koyun ve ke9i kalbi olmak Ozere toplam 60 adet kalp incelendi Kopek kalpleri Veteriner Fakulteslnden (Anatomide egltlm amayll kullamlan kadavralardan), koyun ve ke9i kalpleri ise Et-Ballk Kurumu Kesimhanesinden temin edildi Kalpler 1 ayhktan 8 ya!?ma kadar degi!?en 12'si erkek, 8'i di!?i 20 kopege, 12-13 ayhk 9 di!?i, 11 erkek koyuna, 6-8 ayhk 7 di!?i, 13 erkek ke9iye aitti (hayvanlann ya~lan kendi tuttugumuz kayltlardan, hayvan sahiplerinden ve di~lerine bakarak tayin edildi). GogOs bo!?lugundan ylkanlan kalpler perikardiyum kesesinden de 91kanlarak % 10'Iuk nbtral formalin solusyonunda muhafazaya ahndl. Daha soma spot 1!?lgl altmda makroskopik olarak MK yononden incelemeye tutuldu Kalplerin aglrhklan (kalbe giren ylkan ana damarlann koklerinden kesilmesinden ve kanmm bo!?altllmasmdan soma) dijital hassas terazi ile, ebatlan ve MK ile ilgiti ol90mler ise elektronik dijital kumpas ile o1901do.mk'lerin sayls!. cinslyet ve ya~a gore bulunma yozdeleri ve geli~imlen incelendi. Kalbin uzunlugu, truncus pulmonalis, aorta ve sag aurikula arasmdaki gentik ile apeks arasmdaki mesafe. kalbin geni!?ligi ise transversal en geni!? mesafe almarak ol90ldo ($ekil 1) (23). MK geni!?ligini koroner arterin myokardiuma girdigi noktadan tekrar 91ktlgl noktaya kadar ki olan mesafe olarak, MK uzunlugunu ise arterin 9apma uyan ve arteri 9aprazlayan klsa mesafe olarak OlyOldO.MK ile ilgili smlflandlrmalarda Van Nie ve Vincent (17),
55 Dursun ve arkada~lannm (15) <;all~malanndan yararlanlldl. Kalplerin fotograflan Canon EOS 500 marka fotograf makinesiyle <;ekildi. MK'in farkll ya~ gruplanndaki ozellikleri, degi~ik ya~ gruplarma sahip olduklan i<;in kopek kalplerinde incelendi MK kallnllgl ise rutin histolojik takiplerden soma mikroskop altmda mikrometre ile olyulerek yapildl istatistikler SPSS 7.5 bilglsayar programmda Kruskal-Wallis One-Way Anova, Mann-Whitney U. Chi-Square ve Fisher's Exact Testien kullanllarak yaplldl P<0.05 olan degerler anlamll kabul edlldl BULGULAR Kalpler,incelendiginde koroner arterleri yaprazlayan yuzeyel kas bantlan ;;eklinde MK goruldu ($ekil 1-3). Cinsiyete gore incelendiginde MK'in kopeklerde 12 erkekten 10'unda (% 83,3), 8 di~iden 5'inde (% 62,5), koyunda 11 erkekten 6'smda (% 54,5), 9 di~iden 6'smda (% 66,6), keyide 13 erkekten 9'unda (% 69,2), 7 di~iden 5' inde (% 71,4) oldugu saptandl (Grafik 1). Turler arasmda cinsiyete gore MK'jn dagllimmda istatistiksel olarak bir fark saptanamadl (p>005). Kalplerdeki top lam MK'in saylsmm cinsiyetle ili~kisine baklldlgmda ise kopeklerde 63 MK'den 45'j (% 71.4) erkeklerde, 18'j (%28,6) di~ilerde, koyunlarda 31 MK'den 12'si (% 387) erkeklerde, 19'u (% 61.3) di~ilerde, keyilerde 21 MK'den 12'sl (% 57.1) erkeklerde, g'u (% 429) di~ilerdebulunmaktaydl(p>o 05) (Tablo 1) Resim 1: 1.5 ayllk di~i bir kopekte rinterventricularis paraconaiis uzerinde myokardial kopru'nun gorunumu (altmdan slyah Ipek iplik geyirilml~ durumda) genl~ligi (g), kalbin uzunlugu (u) kalbin
56 Resim 2: Iki ya~mda erkek bir kopekte r.interventricularis paraconalis ve dallan Ozerindeki myokardial koprulerin gorunumu (altlanndan siyah ipek iplik geyirilmi~durumda). Resim 3: 6-8 ayllk di~i bir keyide r.interventricularisparaconalis (» uzerinde myokardial koprunun gorunumu (altmdan siyah ipek iplik geyirilmi~durumda).
57 100 'eft ':: 80 '::!> ~ 60 if) E 40.- :::1... :0 20 0 0 Grafik I 8E+ Kopek Koyun Keyi.0+ Grafik -1: MK-Cinsiyet ili;;kisi Tablo 1: MK SaYlsln1nCinsiyete Gore Daglhml Tur ismi Toplam MK Erkek (%) Di,i(%) SaYllarl Kopek 63 45(71,4) 18(28,6) Koyun 31 12(38,7) 19(61,3) Keyi 21 12(57,1 9(42,9) Toplam 115 69(60) 46(40), Kopeklerde 0-1 ya;;a ait 13 kalp 1-3 ya;;a alt 4 kalp, 3-5 ya;;a alt 2, 5 ya;; uzerinde 1 kalp bulunmaktaydl. 1 ya;;1n altlna ait 13 kalpten 10'unda (% 76,9), 1 ya~1nostoneait 7 kalpten 5'inde (% 71,4) MK bulunmaktaydl. Sir ya~1naltlna ait ve bir ya~tan buyoklereait kalplerde MK'inn bulunmasl aylslndan istatistiksel olarak bir fark saptanamadl (p>o,05)(tablo 2).
58 Tablo 2: Kopekte Ya~ Gruplanna Gore MK Daglhml. Ya, Kalp SaYlsl MK olan kalpler (%) I -j 0-6 ay 7 5(25) -----+--------- - --... -.. 6 ay-1 ya, 6 ' 5(25)' i --------t--_.. - - -- - -- --.. -- 1-3 ya,: I 4 2(20) 3-5 ya, 2 I -- -- --- --. i 2(10) ---i 5 ya,+ 1 1(5) I I Toplam 20 15(75)! I Koyunlara ait 20 kalpten 12'sinde (%60), kec;:ilereait 20 kalpten ise 14'unde (%70)MK tespitedildi(tablo3). Tablo 3:Koyunve Kec;:ideYa~aGore MKDaglhml T Ya, I Kalp SaYlsl i MKolan kalpler (%) I 12-13 ay (koyun) 20 12(60) I i ~ ~ i +--~- -~ --. -~ 6-8 ay (keci) 20 14(70) I I 1 -~---~ ~ L-~ ~~~ -~~~ ~_.~ ~ MK'in bulundugu bolgeden alman histolojik kesitlerde koroner arter ve koroner arteri c;:evreleyenperiarteriyel bagdoku tespitedilmi~tir ($ekii4).
59 Resim 4: Kopekte MK'in transversal kesiti, mk: myokardial kbpru, a: koroner arter (Hematoksilen&Vangiesson, orijinal buyotmex 82). Farkll ya~ gruplanndaki kopeklerde kalbin aglrligl ile MK kalmllgl arasmdaki ili~kiye baklldlgmda ve kopeklerde ya~a gore kalbin aglrhklan incelendiginde, ya~10-6 ay arasmda olan kopeklerin kalp aglrllgmm diger ya~ gruplanndan farkll oldugu goruldu ( p=0,001). Diger ya~ gruplan arasmda fark bulunmadl (p>o,05). Yine farkli ya~ gruplannda MK'in kalmhklan a91smdan fark saptanmadl (Tablo 4) 0-6 ay arasmdaki bireylerde kalbin uzunlugu (p<ooo2) ve geni~ligi (p<o.oo6) dlger ya~lardaki bireylerden belirgm olarak az bulundumk kalmll~ji lie kalbin aglrllgl arasmda bir ili~ki saptanamadl Ya~m artl~ma paralel kalbin aglrllgmm arttlgl saptandl Ya~a bagll olarak kalbin ebatlannda artma oldugu, buna paralel olarak MK'in geni~ligi ve uzunlugunda da bir artmanm oldugu, fakat bu artl~a paralel olarak MK kallnllgmm artmadlgl saptandl (Tablo 5).
60 Tablo 4: KOpekte Kalp aglrhgl ve MK kalmhgl ile IIgiliOzellikler Kalp Aglrhk (gr) MKKahnhk (mm) Ya, Ortalama::tSd Ortalama::tSd 0-6 ay * 49 ::t 25,05 0,27 ::t 0,26 6 ay-1 ya 152 ::t 50,50 0,36 :t 0,31 1-3 ya 205 :t 54,92 0,27 :t 0,11 3-5 ya 229 :t 26,87 0,51 :t 0,41 5 ya + 286 :t ---- 0,33 :t 0,18 P P<O,001 p>o,05 Tablo 5: KOpekte Ya~a GOre Kalp ve MK'in Ebatlan Kalp Kalp MK Uzunluk(mm) MK Geniljlik(mm) Ya Uzunluk(cm) Geni lik(cm) Ortalama:i:Sd Ortalama:i: Sd Ortalama :i:sd Ortalama:i:Sd 0-6 ay 5,34:i: 1,31 4,07:i: 0,65 1,8 :i: 0,79 5,5 :i: 4,68 6 ay-1 ya 8,75:i: 0,99 6,41:i: 1,27 1,9 :i: 0,98 6,95:i: 5,16 1-3 ya 9,4 :i: 0,60 7,05:i: 0,83 2,63:i: 1,98 6,78 :i: 4,46 3-5 ya 10,5 :i: 0,70 7,25:i: 0,35 1,41:i: 0,86 8,17 :i: 11,08 5 ya + 9,3 :i: ---- 7 :i: ---- 2,25:i: 1,56 5,17:i: 2,70 TARTI$MA Myokardiyal koproler Ozerinde bir~ok yah~ma yapllml~ ve kalp rahatslzhklan ile ili~kisi ara~tlrllmaya yah~llml~tlr. 1737'de ilk olarak insanlarda varllgl bildirilen koroner arterleri yaprazlayan kas bantlan, bir~ok ara~tlrlcmm dikkatini ~ekmi~tir (3). Spalteholz (19) kalbin geli~imi soresince koroner arter Ozerinde koprononvar oldugunu bu yozden bazl koroner arter ve dallan Ozerinde myokardial bantlann olabilecegini bildirmi~tir. Polacek ve Zechmeister (16) de embriyonel ya~amda MK'in kapillar agdan orijin alan koroner arterin geli~imiyle e~ zamanll olarak bulundugunu iddia etmektedirler. Bu iddia herhangi klinik bir semptom gostermeyen kongenital olarak
61 MK'e sahip 42 gonlok bir bebek kalbinde Vissher ve arkada!?lannm (20) yapml!? olduklan ~all!?mayladesteklenmi!?tir. MK'in cinsiyetle ili!?kisinibaptista ve Dido (24) 57 erkekten 30'unda (% 52,6). 25 di!?iden14'onde (% 56), Desseigne ve Tabib (25) 930 kalpten 19unda (% 2) 15'j erkek (% 79), 4'0 kadmlarda (% 21) Angelini ve arkada~lan (26) 68 erkekten 9'unda (% 13). 32 kadmdan 2'slnde (% 6.25) Bezerra ve arkada~lan (27) 30 erkekten 25'inde (% 83,3), 20 kadmdan 14'Onde (% 70), Tangawattana ve arkada~lan (18) kopek kalbinde 345 erkekten 104'Onde (% 30,1) 284 di~iden 85'inde (% 29,9) bulduklannl bildirmi!?lerdir.<;all!?mamlzdakopeklerde 12 erkekten 10' unda (% 83,3), 8 di!?idens'inde (% 62,5), koyunlarda 11 erkekten 6'smda (% 54,5), 9 di!?iden6'smda (% 66,6), ke~ide 13 erkekten 9'unda (% 69,2), 7 di!?iden S'inde (% 71,4) MK saptandl. MK'in bulunmasmda cinsiyete gore torler arasmda istatistiksel olarak fark.bulunamadl (p> 0,05). Sonu~lann bnceki ~all!?malarla kar!?lla!?tmldlgmdabu kadar degi!?ik C;lkmasml Yamaguchi ve arkada!?lan (3) orneklerin elde edildigi yerler ve ara!?tlrma yontemlerindeki farkllllklara baglamaktadlr ki biz de bu goro~e katllmaktaylz. MK'in ya!?ile olan ili~kisini Tangawattana ve arkada!?lan (18) 629 kopekten 189'unda (% 30), bunlan ya!?gruplanna gore <05 ya~ grubunda olan 48 kbpekten 16' smda (% 33,3), 0.5-1 ya!?grubunda 108 kbpekten 31' inde (% 28.7) 1-3 ya~ grubunda 108' den 36' smda (% 33,3), 3-6 ya~ grubunda 68' den 18' inde (% 26,4), >6 ya!? grubunda ise 13' den 3' Onde (% 23) oldugunu saptaml~lardlr. Bir ya!?m altmdaki ve OstOndekiya!?gruplannda MK'e sahip olma a~lsmdan bir fark olmadlgml bildirmi!?lerdir. Bu c;all!?madaise 20 kopekten 15'inde (%75) MK saptandl. Sunlann ya!?agore daglhmlna bakllacak olursa 0-6 ay grubunda Tden 5'inde (% 71,4), 6 ay-1 ya!?grubunda 6'dan 5'inde (% 83,3), 1-3 ya!?grubunda 4'den 2' sinde (%50),3-5 ya!? grubunda 2'den 2'sinde (%100) ve 5 ya~a ait olan 1 kopekte (%100) MK bulundugu saptandl. Sir ya!?maltmdaki ve OstOndekikopek kalpleri arasmda MK'e sahip olma ac;lslndanistatistiksel bir fark saptanamadl (p> 0,05). Sonu<;;lanmlzTangawattana ve arkada~lannki (18) ile uyumluydu. Aynca ~all!?mamlzda ya~m artl~lna bagll olarak kalbin aglrllgmm arttlgl, kalbin boyomesinebagli olarak MK'in uzunluk ve geni~liginin de arttlgl, fakat MK kalmllglnm bu artl~a paralel olarak aynl oranda artmadlgl saptandl
62 Sonu9 olarak MK'in bulunup bulunmamasmm ya~a ve cinsiyete bagli olmadlgl, ya~m artmasma bagli olarak kalbin ebatlannm arttlgl, bu artl~a paralel olarak ta MK'in ebatlannm kalinligl dl~mda arttlgl saptandl. SUMMARY THE INVESTIGATION OF RELATIONSHIP WITH AGE AND SEX OF MYOCARDIAL BRIDGE The purpose of this study is to invastigate of relationship with age and sex of myocardial bridges (MS). A total 60 heart were studied. The hearts belonged to 20 dogs, 20 sheep and goats. Dog hearts belonged to 12 male and 8 female. Age of dogs varied from 1 month old to 8 years old. Sheep hearts belonged to 11 male and 9 female. Age of sheep varied from 12 month old to 13 month old. Goat hearts belonged to 13 male and 7 female. Age of goats varied from 6 month old to 8 month old. The difference between male and female was not significant (p>o.05) stastically in all species. An increase in size (except for thickness) of MS was seen as parallel that of heart. As a result, the relationship with age and sex of MS were not found. Key Words: Myocardial bridge, age, sex, dog, sheep, goat - - -
63 KAYNAKLAR 1- Yamaguchi. M.. Tangkawattana. P Karkoura. A.. Proximal paraconal interventricular myocardial bridge in dog. Ultrastructural characterization. Acta Anal. 153: 226-235. 1995. 2- Yamaguchi, M., Tangkawattana, P., Muto, M.: Myocardial bridge muscle on left anterior descending coronary artery differs from subepicardial myocardium of the left ventricle in dogs. Acta Anat., 57' 238-247,1996. 3- Yamaguchi, M., Tangkawattana, P., Hamlin, R.L.: Myocardial bridges as a factor in heart disorders: Critical review and hypothesis,.acta Anal., 157: 248-260, 1996. 4- Tlplrdamaz, S., Dursun, N., Yah;:m,H. Kangal kopeklerinde kalbin koroner arterleri uzerinde makroanatomik ~ali~malar. Vet. Sil. Derg. 12.2 115-120, 1996 5- Ozbag, D.. Hatipoglu, E.S. Dogruyol. $. Klhn~. M. Deniz, M. Kervancloglu. P: Myokardial kopruler ve koroner arterlerin seylr ybnleri araslndaki ili~klierin incelenmesi. Dicle Tip Dergisi.. 27: 81-88. 2000. 6- Ozbag. D. Ketanl, MA. Halipoglu E S.. Klhn~. M.. Deniz. M. Kervancloglu. P Proksimal parakonal kalp kas koprulerinlll ultrastruktural incelenmesi Dlcle Tip 7- Dergisi., 27: S:2, 2000. Ishii, T., Asuwa, N., Masuda, S, Ishikawa, Y, Kiguckhi, H., Shimada, K.,/ Atherosclerosis suppression in the left anterior descending coronary artery by the presence of a myocardial bridge: An ultrastructural study. Modern Pathol., 4: 424-431.27: 101-111, 1991. 8- Ge, J., Jeremias, A., Rupp, A., Abels, M., Baumgart, D., Liu, F., Haude, M., Gorge, G., Von, B.C., Sack,S., Erbel R.: New signs characteristic of myocardial bridging demonstrated by intracoronary ultrasound and doppler. Eur Heart J., 20: 167-8,1999. 9- Carnicer, O.J., Medina, F.V.: Impeding acute myocardial infarction during severe exercise associated with a myocardial bridge. J Electrocardiol., 285-8. 1999. 10-10-Shinjo. SK. Prates. N.E Oba. SM.. Sampaio. La. Nader. H.B : Distribution and - composition of glycosaminoglycans in the left human coronary arterial branches under myocardial bridge Atherosclerosis., 143: 363-8, 1999. 11- Prendergast, B.D., Kerr, F., Starkey, T.R.: Normalisation of abnormal coronary fraction flow reserve associated with myocardial bridging using an intracoronary stent. Heart., 83: 705-7, 2000. 12- Amitani, K., Yamaguchi, 1., Takahashi, N., Uchida, T., Kushikata, Y., Munakata, K., Masuda, S., Orii, T.: Two cases of myocardial bridge associated with myocardial ischemia. J Nippon Med Sch., 67: 206-9, 2000.
13- Masuda, T., Ishikawa, Y., Akasaka, Y., Itoh, K., Kiguchi, LT.: The effect of myocardial bridging of the coronary artery on vasoactive agents and atherosclerosis localization. J Pathol., 193: 408-14,2001. 14- Hadziselimovic, H., Secerov, D., Gmaz, NE. Comparative anatomical investigations on coronary arteries in wild and domestic animals Acta anal, 90 16-35, 1974 15- Dursun, N, A~tl, RN. Tlplrdamaz, S, Erden, H. <;:elik,i Evcil memeli hayvanlarda kalp kas k6pruleri uzerinde makroskopik ve mikroskopik ara~tlrmalar s0 Derg., 8: 12-17, 1992. 64 Vet. Fak 16- Polacek, P., Zechmeister, A.: The occurrence and significance of myocardial bridges and loops on coronary arteries. Bruno, University J.E. Purkyne, Medical Faculty, 134, 1968. 17- Van, N.C.J., Vmcent, G.: Myocardial Bridges in Animals. Anat Histol Embryol., 18: 45-51, 1989. 18- Tangkawattana, P., Muto, M., Nakayama, T., Karkoura, A., Yamano, S., Yamaguchi, M.: Prevalence, vasculature, and innervation of myocardial bridges in dogs AJVR., 11: 1209-1215, 1997. 19- Spalteholz, W.: Die Arterien der Herzwand Anatomische Untersuchungen an Menschen und tiierherzen. Nebst er6rterung der voraussetzungen fur die herstellung cines kollateralkreislaufes. Leipzig S Hirzel, 1924. 20- Vissher, DV, Miles, BL, Wailer, B.F : Tunneled ("Bridged") left anterior descending coronary artery in a newborn without clinical or morphologic evidence of myocardial ischemia. Catheter Cardiovasc Diag., 9: 493-496, 1983. 21- Edwardsz, C.J., Burnsldes, C., Swarm, R.L., Lansmg A.I.: Arteriosclerosis in the intramural and extramural portion of coronary arteries in the human heart. Circulation., 13:235-241, 1956. 22- Polacek, P., Kralove, H.: Reletion of myocardial bridges and loops on the coronary arteries to coronary occlusions. Am Heart Journal., 61: 44-52,1961. 23- Zielinski, K.W., Koktysz, R.: An Analysis of Extramuscular Branches of the Coronary Arteries in Relation to size and weight of heart. Folia Morphol (Warsz), 48: 157-164, 1989. 24- Baptista, C.A.C., DiDio, L.JA: The relationship between the directions of myocardial bridges and of the branches of the coronry arteries in human heart. Surg Radiol Anat., 14: 137-140, 1992. 25- Desseigne, P., Tabib, L.R. Myocardial bridging of the left anterior descending coronary artery and sudden death: An autopsy study of 19 cases. Arch Mal Coeur., 84: 511-516,1991.
65 26- Angelini, P., Trivellato, M., Donis, J., Leachman, D.R.: Myocardial Bridges: A review. Progress in Cardiovascular Diseases, XXVI, No:1, 1983. 27- Bezerra, A.J.C., Prates, J.C., Dido, L.J.A.: Incidence and clinical significance of bridges of myocardium over the coronary arteries and their branches. Surg Radiol Anat., 9: 273-280, 1987.