Doküman Ġnceleme NĠTEL ARAġTIRMADA VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI - III DOKÜMANLAR (Yazılı-Sesli ve Görüntülü) MECAZLAR (Benzetmeler-Metaphors) Doküman? Doküman Ġnceleme araştırmada hedeflenen olgu veya olaylar hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Yaygın olarak tarihçiler, antropologlar, dilbilimciler, sosyologlar ve psikologlar kullanır. Dr. M. SÖZBĠLĠR Bir soru? Niçin Doküman Ġnceleme? 1930-50 lerde sosyal bilimlerde doküman inceleme yaygın olarak kullanılmasına rağmen 1960-70 lerde ihmal edilmiştir. Neden? Bu dönemde araştırmalarda daha çok pozitivizmin etkisi vardır. Veri toplamada çeşitliliğin sağlanması Diğer veri toplama araçlarının yetersizliği Elde edilme zamanının kısa oluşu Ekonomik oluşu Konuya doğrudan yoğunlaşmaya elverişli oluşu DOKÜMAN ĠNCELEMENĠN Doküman Türleri ve OluĢturulma Nedenleri Kolay ulaşılamayacak özneler Tepkiselliğin olmaması Uzun süreli analiz Örneklem büyüklüğü Bireysellik ve özgünlük Düşük maliyet Nitelik Olası yanlılık Seçilmişlik Eksiklik Ulaşılabilirlik Örneklem yanlılığı Sınırlı, sözel olmayan davranış Standart bir formatın olmayışı Kodlama zorluğu Arşiv Kayıtları: Resmi (yasal) zorunluluklardan dolayı oluşturulurlar (Ödemeler, antlaşmalar, kurumsal kayıtlar, isim listeleri, telefon rehberleri, tarama verileri vs.). Dokümanlar: Daha çok kişisel veya kurumsal ihtiyaçları gidermek için oluşturulurlar (günlükler, anılar, mektuplar, alanda tutulan notlar vs.). 1
Doküman ÇeĢitleri Yazılı Dokümanlar Sesli ve Görüntülü Dokümanlar Halka Açık Dokümanlar Sınırlı Erişimli Dokümanlar Gizli Dokümanlar Kurum İçi Dokümanlar Kurum Dışı Dokümanlar Kayıt Türüne Göre EriĢilebilirliklerine Göre Kaynaklarına Göre Yazılı Dokümanlar Kitaplar ve Dergiler Internet ve Web Siteleri Gazete ve Magazinler Arşivler Mektup ve Hatıralar Günlükler Resmi Yayınlar ve İstatistikler Sesli ve Görüntülü Dokümanlar Fotoğraflar Filmler Videolar Tek başlarına bir araştırmanın temel veri toplama araçları olabilecekleri gibi gözlem, görüşme ve doküman incelemesinin ek veri kaynağı olarak da kullanılabilir. Fotoğraf Ġlgili Olarak Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Konu, tarih ve yer fotoğrafçı tarafından belirtilmelidir. Fotoğraf çekildiğini duyan bir kişi, grup ya da unsur fotoğrafa dahil olabilir. Fotoğrafçı inisiyatif kullanarak fotoğrafları sıralayabilir. Fotoğrafçılar sahte düzenlemeler yapabilir. Video- Film Pek çok açıdan kolay, ucuz ve kullanışlıdırlar Delil olarak kullanılabilirler Teknoloji yardımıyla görüntü ve ses istenilen şekilde değiştirilebilir Otomatik olarak ekrandaki tarih ve saat ayarı ne zaman ne yapıldığının farkında olmamızı sağlar Görsel Materyallerin Avantajları: Yüz ifadeleri,vücut hareketleri ve mimikler gibi sözel olmayan unsurları sunma Tekrar tekrar ve değişik aralıklarla aynı olayları izleyebilme Nadiren oluşan olayların saptanabilmesi Gerçek hayattan bir kesit sunma Kompleks bir olayın ayrıntılarını kaçırmadan gözleme imkanı Uzun sürede gerçekleşen olayların kısa sürede izlenmesini sağlar. Örnek. 2
Görsel Materyallerin Avantajları: Sosyal hayattaki teorik karmaşıklığı görsel hale getirebilme (ör: şehir trafiği ) Görsel unsurları içeren medyanın sosyal, politik ve ekonomik hayatta büyük bir paya sahip olma Dokümanların başka araştırmacılar tarafından kullanılabilir olma İzlenmesi uzun zaman alan olayların belirli aralıklarla düzenli olarak fotoğraflarını çekilmesinin değişimi açıkça ortaya koyması (bir şehirdeki yapılaşma, bir çiçeğin gelişimi) Görsel Materyallerin Dezavantajları: Fotoğraf hariç diğerlerinin tez, araştırma raporu ve bilimsel yayınlarda kullanılamaması Görsel kayıtların kusursuz, sorunsuz ve tamamen gerçek olarak algılanması (sansürlenmiş, gerçeği yansıtmayan görüntüler olabilir) Otoriteler, uzmanlar tarafından orijinalliğin test edilmesi güçlüğü Görmek, inanmak için yeterli olmayabilir (kurnazca yapılan manipülasyonlar fark edilemeyebilir) Görsel Materyallerin Dezavantajları: Gerçekler ayrıntıda gizlidir, bir fotoğrafın gerçek dünyayı yansıtmasını bekleme Fotoğrafın her zaman gerçeği yansıttığı düģünülmemelidir! Kayıtları, verileri arşivleme ve kodlama güçlüğü Etik sorunu Doğal veri elde etme güçlüğü Kaliteli görüntü, açık ve anlaşılır ses kaydı yapabilme güçlüğü Görsel verilerin evrensel olarak algılanacağını düşünme Doküman Ġncelemenin AĢamaları: Görsel verilerin evrensel olarak aynı Ģekilde algılanacağını düģünme 1. Dokümanlara ulaşma 2. Dokümanları sınıflandırma ve değerlendirme Orijinallik Güvenilirlik, inandırıcılık Temsil edebilirlik 3. Dokümanları analiz etme ve sonuçları yorumlama 3
DÖKÜMANLARA ULAġMA Dokümanlara gerçekten ihtiyaç var mı? Varsa neden? Ne tür dokümanlara ihtiyaç var? Bu dokümanlar nereden elde edilebilir? Bu dokümanları elde etmede kim veya kimlerden yardım alınabilir? Sorularına cevap aranmalıdır. ORĠJĠNALLĠĞĠN KONTROL EDĠLMESĠ Orijinallik neden kontrol edilmelidir? Araştırma ve araştırmacının güvenirliğini korumak Harcanan zaman Emek ve para kaybını önlemek Orijinalliğin kontrolü için sorulabilecek sorular - 1 Dokümanlarda elde edilen veriler, araştırmada konu edilen kişi, kuruluş veya gruplarla ilişkili mi? Doküman birincil kaynaklardan mı yoksa ikincil kaynaklardan mı elde edilmiştir? Elde edilen dokümanlar asıllarının aynı mıdır? Orijinalliğin Kontrolü Ġçin Sorulabilecek Sorular - 2 Kim tarafından ne zaman ve nerede kaleme alındığı belirli midir? Dokümanı ele alan veya geliştiren kişiler ilgili kişiler mi? Dokümanlarda olayların veya kişilerin tanımı gerçeğe uygun mu? Dokümanlar üzerinde oynama veya değiştirme yapılmış görünüyor mu? DOKÜMANLARIN ANLAġILMASI Dokümanlar belirli bir sistem içinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak özümsenmelidir. Görüşme ve gözlem gibi diğer veri toplama yöntemleri ile elde edilen veriler doküman verileri ile karşılaştırılarak geçerlik ve güvenirlik sağlanmalıdır. Dokümanların Analiz Edilmesi Analize konu olan veriden örneklem seçme Kategorilerin geliştirilmesi Analiz biriminin saptanması: (kelime, tema, karakter veya kişi, cümle veya paragraf, içerik) Sayısallaştırma: (var veya yok, yüzde dağılımı, kapsanan alan) Verilerin kullanılması 4
Öneriler - 1 Her türlü kayıt etiketlendirilmelidir. Her kaydın birer kopyası bulunmalıdır. Olayın gerçekleştiği ortamın anlaşılmasına önem verilmeli ve alınan mesajın doğruluğundan emin olunmalıdır. Kayıt için birkaç pilot çalışma yapılmalı ve kaliteli ses için gerekirse mikrofon kullanılmalıdır. Öneriler - 2 Sosyal araştırmalarda video kayıtlarının doğallığı bozabileceği unutulmamalı ve video kaydı tek kaynak olarak görülmemelidir. Yapılan kayıtların izlenmesine ve değerlendirilmesine önem verilmelidir. Unutulmamalıdır ki izlenmeyen kayıtlar gelecekteki araştırmacılar için iyi bir arşiv oluştursa da bizim için zaman, para ve performans kaybından öteye gidemez. Mecaz? Tanım ve Ġçerik MECAZLAR (BENZETMELER METAPHORS) Mecaz bir kavram veya terimin belirli bir benzerliği ifade etmek amacıyla farklı bir içeriğe uygulandığı dil formudur. Mecaz anlamsız görünen nesnel gerçeklikten belirli yorumlar yoluyla anlam çıkarma, yaşantı ve deneyime anlam kazandırma aracıdır. Dr. M. SÖZBĠLĠR Metaphor: Mecaz, benzetme, metafor, eğretileme, iğretileme, istiare, deyim aktarması olarak kullanılmaktadır. Mecaz Örnekleri Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor Bir hilal uğruna ya Rab ne güneşler batıyor. Artık demir almak vakti gelmişse zamandan Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan. Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak! Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilal Mecazların Özellikleri: Mecazlar olguları bir alandan diğer alana taşır, gerçeği basit bir şekilde tanımlar. Örneğin; Beyin bir bilgisayardır - Richard bir aslandır Mecazlar bireysel görüşme, odak grup görüşmesi, gözlem veya doküman incelemesine göre daha kolay ve pratik bir veri toplama yöntemidir. Veri toplama aşamasında görüşülen kişilerden çok zengin mecazlar elde edilebilir. Analizi diğer nitel türlere göre daha kolaydır. Mecazlar çalışılan konu, olgu, olay ve durum hakkında görsel bir imaj sunar. 5
Mecaz, Bilim ve AraĢtırma Fen öğretiminde mecaz kullanımları üzerine yapılan bir araştırma: Atmosfer kavramının anlaşılmasında battaniye veya kalkan mecazlarının kullanılması Mecazların Nitel Veri Toplamada Kullanılması: Mecazlar iki amaçla kullanılır Bir durumu betimleme: Durum, olay ve olgu varolduğu haliyle resmedilir (Mecazlar yoluyla nitel veri toplama ) Bir süreci hızlandırma veya iyileştirme: Bir değişim aracı olarak kullanılır (Sackman ve Cameron un yaptığı çalışmalar bu amaca hizmet eder). Mecaz kullanımına bir araģtırma örneği: Problem Durumu: Minesota Üniversitesi nin 1985 den sonra geçirdiği kurumsal değişim ve yeni stratejik yönelimini analiz etme. Sonuç: Araştırma sonucu mecazların nitel araştırmalarda güçlü veri elde etmede oldukça başarılı olduğu görülmüş ve sözel durumların resmedilmesine yardımcı olmuştur. Görüşme ve doküman analizinin yanı sıra mecazların veri toplama aracı olarak kullanıldığı nitel bir araştırmadır. 6