Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 51, Ağustos 2017, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 51, Ağustos 2017, s. 22-31 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 15.06.2017 13.08.2017 Prof. Dr. Duran AYDINÖZÜ Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü daydinozu@kastamonu.edu.tr TÜRK FINDIĞI (CORYLUS COLURNA L.) NIN HARŞİT ÇAYI VE ÇEVRESİNDEKİ DOĞAL YAYILIŞ ALANLARI Öz Bir Avrupa-Sibirya elemanı olan Türk fındığının (Corylus colurna L.), Giresun- Trabzon-Gümüşhane üçgeni arasında uzanan Harşit çayı ve çevresinde (750-1750 m.) münferit ve küçük gruplar halindeki doğal yayılış alanları ele alınmıştır. Birçok kaynakta esas yayılış alanının Kuzeybatı Anadolu olduğu ifade edilen Türk fındığının, asıl yayılış alanları dışında da varlığının tespit edilip ortaya konulması bakımından çalışma önem arz etmektedir. Çünkü birçok bitki gibi Türk fındığının da nesli kaybolma tehlikesine karşı aday türlerdendir. Bu nedenle Türk fındığının dağılış alanlarının tespit edilip, insanlar tarafından tahrip edilmesinin engellenmesi ve genetik çeşitliliğin saptanarak korunmasını sağlamak maksadıyla, inceleme sahasında, hakim elemanlarını başka türlerin oluşturduğu bu yayılış alanlarında Türk fındığı ve bu türe eşlik eden diğer elemanların dağılışı açıklanmaya çalışılmıştır. Böylece, Türk fındığının ülkemizdeki doğal yayılış alanlarına ilişkin bilgilere yeni katkılarda bulunulmuştur. Anahtar kelimler: Türk fındığı, Harşit çayı, Doğal yayılış, Vejetasyon coğrafyası

THE NATURAL SPREADING AREAS OF TURKISH HAZELNUT (CORYLUS COLURNA L.) IN THE VICINITY OF THE HARŞİT CREEK Abstract In this study, the natural spreading areas of Turkish hazelnut (Corylus colurna L.), a European-Siberian element, in the vicinity of the Harşit Creek (750 1750 m), a stream within the triangle of Giresun-Trabzon-Gümüşhane, is investigated. The main distribution area of Turkish hazelnut has been expressed as the Northwest Anatolia in many sources and this study is considered important in terms of determining the presence of Turkish hazelnut outside its main spreading areas. Like many plant species, Turkish hazelnut faces the danger of disappearing as well. Therefore, in order to prevent the destruction of Turkish hazelnut s spreading areas by humans and to ensure that its genetic diversity is detected and protected, the spread of Turkish hazelnut and other elements accompanying this species in these spreading areas, the dominant elements of which consist of other species, has been tried to be explained. Thus, new contributions have been made to the information on the natural spreading areas of Turkish hazelnut in our country. Keywords: Turkish hazelnut, Harşit creek, natural spread, vegetation geography 1-Giriş Kuzey yarım kürede Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika da doğal olarak yetişme olanağı bulan fındıkların (Corylus L.), dünya üzerinde mevcut türünden ikisi, Türk fındığı (Corylus colurna L.) ve adi fındık (Corylus avellana L.), ülkemizde de doğal olarak yetişmektedir (Yaltırık, 1997). Ülkemizde en yaygın bir şekilde bulunduğu bölge Kuzeybatı Anadolu ormanlarıdır. Burada meşe- kayın- akçaağaç gibi yapraklı ormanlar ile kayın-göknar karışık ormanlarında tek tek veya küçük gruplar halinde bulunur. Düşey yayılışı 800-1700 m.ler arasındadır (Yaltırık, 1993). Corylus colurna* 1, dünya literatüründe ağaç fındığı, kaya fındığı, Balkan fındığı, ayı fındığı, Türk fındığı gibi adlarla ifade edilmektedir. 15-25m. boylarında düzgün gövdeli ağaçlar olması nedeniyle ağaç fındığı adı verilmiştir (Akkemik, 2014). Türk fındığının kuraklığa dayanıklı (Tosun,2012), toprak isteğinin az ve bazı ağaçlandırmalara uygun olması, eğimli yerlerin 23 * 15-25 m. boylarında düzgün gövdeli ağaçlardır. Genç sürgünler siğilli tüylü, yaprak sapları da siğlli tüylerle örtülüdür. Bu tüyler kiremit kırmızısı rengindedir. Geniş yumurta biçimindeki yaprağın dip tarafı yüreğimsi, ucu sivridir. Kenarları kaba yada keskin dişli, bazen de hafif lobludur. Kapula şeritsi yapıda, parçalı ve ince şeritler halinde düzensiz olarak yırtılmıştır. Ayrıca sivri uçları geriye kıvrılmıştır. Kışın yapraklarını döken, çoğunlukla boylu çalı, ender olarak ağaç halini alabilen odunsu bitkilerdir. Çiçek ve yaprak tomurcukları farklı şekillerde olup küt ve iri tomurcuklar çoğunlukla çiçekleri, sivriler ise yaprakları oluşturur. Koyu gri renkli kabuğu yaşlı ağaçlarda kalın, mantarlı ve boyuna derin çatlaklıdır. Ak meşe grubuna dahil meşe kabuklarını anımsatır. Genç sürgünler soluk pas renginde ve sık tüylüdür. Meyve örtüsünün kenarları ince şeritler halinde, düzensiz olarak yırtılmıştır. Nus meyve 15-20 X 10-18mm. boyutundadır. Üstten hafif basık, geniş yumurta şeklindedir, perikap, diğer fındık meyvelerine göre kalın kabukludur (Yaltırık, 1993). Meyvenin örtüsüyle bağladığı dip tarafındaki mat kısım fındığın hemen hemen yarı boyuna ulaşır. Bu özellik Türk fındığı için karakteristiktir (Kayacık, 1977). Türk fındığının yayılışı, ekolojik ve biyolojik özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada; Türk fındığının, 100-1400 metreler arasında yayılış gösterdiğini, yıllık minimum 500mm. yağış ve yıllık ortalama 5-13C arasında değişen sıcaklığa ihtiyaç duyduğu belirtilmektedir (Palashev ve Nikolov, 1979). Türk fındığı, yetişme ortamı isteği bakımından kanaatkardır. Balçıklı toprakları sever, aşırı alkalileşen topraklara bile tahammülü yüksektir. Nem isteği yüksektir. Genel olarak Karadeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde yayılış gösterir. Şubat- mart çiçeklenme, ağustos- eylül tohumun olgunlaşma, eylül-ekim ayları ise

stabilite edilmesi için uygun bir tür oluşu, hava kirliliğine karşı dayanıklı olması, rezevr ağaç türü olarak bilinmesi, hızlı gelişme özelliğine sahip oluşu, verimi düşük tarım arazilerinin ağaçlandırılmasında kullanılabilir olması önemini artırmaktadır (Arslan, 2005). Kaliteli kerestesi, meyve üretiminin yüksek oluşu bu türün tanıtılmasının gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışma ile Türk fındığının bilinenin aksine çok daha geniş bir alanda yayılışının olabileceğinin ortaya konulması bakımından önemlidir. Bu amaçla Türk fındığının Harşit çayı ve çevresindeki doğal yayılış alanı açıklanmıştır. Böylece, bu türün ülkemizdeki doğal yayılışına ilişkin bilgilere katkıda bulunulmaya çalışılmıştır. Bir çalışmada (Ayan, Aydınözü, 2016), literatür de kısaca Harşit çayı çevresindeki yedi farklı noktadaki Türk fındığından bahsedilmiş ise de bu çalışma ile tek tek, küme ve grup halindeki parçalı doğal yayılış alanları ve üç yeni yayılış alanı detaylı bir şekilde tanıtılmaya çalışılmıştır (Şekil 1). 24 Şekil 1. Lokasyon haritası 2- Materyal ve Yöntem Türk fındığı (Corylus colurna L.) nın, Harşit çayı ve çevresindeki varlığı yapılan arazi çalışmaları sırasında tespit edilmiştir. Bitkinin yayılışı ile ilgili geniş literatür taraması yapılmıştır. Bitkinin yayılış gösterdiği alanlar tespit edilmiş, hakim tür ve diğer türlerin teşhisi yapılarak dağılış Türk fındığı ile birlikte açıklanmıştır. Ayrıca bu türün yayılış gösterdiği alanlara (doğal (Jeolojik, jeomorfolojik özellikleri ve toprak yapısı) ve beşeri (İskan, turizm, tarım alanı açma, orman yangınları vb.) ait gözlemlerde bulunulmuştur. tohum toplama zamanıdır. Çok uzun yaşamaktadır (Polat, 2014,2015). Vejetasyon süresi 117-176 gün arasında değişmektedir (Palazoğlu vd., 2013).

3- Bulgular a-türk fındığı (Corylus colurna) nın Dünya da ve Türkiye deki yayılış alanları: Dünya daki yayılışı, Balkanlar başta olmak üzere (Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya ve Makedonya, Bosna-Hersek), Güney Macaristan, kuzeybatı ve batı Kafkasya, İran ın kuzey ve kuzeybatısı, Hazar Denizi nin doğu kıyısı, Afganistan, Pakistan ve Himalaya Dağları ndan Çin e kadar geniş bir sahadır (Palazoğlu vd., 2013; Yaltırık vd., 2000; Irmak ve Gülçur, 1974; Davis, 1982). Palazoğlu vd.(2013), fındık cinsinin anavatanını; Doğu Karadeniz kıyıları, Trakya, Siirt, Van, Balkan Yarımadası, Teselya Dağları, Makedonya, İngiltere, Norveç, İsveç, Lagoda Gölü (Rusya), Kırım, Kazakistan, İran, Suriye, Lübnan, Kaliforniya (ABD) olarak bildirmişlerdir. Türk fındığının ülkemizde en yaygın şekilde bulunduğu bölge, Kuzeybatı Anadolu ormanları olup, tek tek veya küçük gruplar halinde bulunur. Ülkemizde başlıca yayılış alanlarını; Düzce, Yığılca, Nallıhan; Köstebek ormanları (1600m.), Kastamonu; Azdavay Cide arası, Tosya; Gavur dağı, Amasya; Sana dağı (1600m.), Sinop Ayancık, Zindan Bölgesi, Çingen konağı civarı 1160m., Eskişehir; Mihallıççık, Çatacık ormanı (800m.), oluşturur (Yaltırık, 1993), Bunların dışında Türk fındığının yapılan çalışmalarda başka doğal yetişme alanları şu şekilde tespit edilmiştir: Afyon Hocalar ilçesi Yağcı köyü, Fındıklı tepesinin kuzeyi (1250m.), Afyon Sultandağı ilçesi Derecine Kasabası Kapıkaya mevkii (1500-1800m.), Tavşanlı-Emet arasında yer alan Budağan Dağı (1450-1600m.), Sivaslı ilçesi Eldeniz köyü doğusu Bulkaz dağı (1839m.), Çorum Oğuzlar ilçesi Kavak Dağı (900-1250m.), Trakya ve Van, Marmara Bölgesinin Yıldız Dağları ve Ergene ovası, Yıldız Dağları Demirköy Dereköy çevresi, Kale-Bolu fındığı Tabiatı Koruma Alanı, Zonguldak, Karabük- Yenice ormanı (380m.), Bartın Arıt (967m.), Batı Karadeniz bölgesi, Küre Dağları doğu kesimi (780-1700m.), Kastamonu Armutlu çayır mevkii, Kastamonu Azdavay (1100-1145m.), Kastamonu Araç Göller bölgesi (1360m.), Azdavay Cide arası göknar ormanı (1100m.), Kastamonu-Araç Dere yayla bölgesi, Cennet dere mevkii (1700m.), Rize- Trabzon, Balıkesir, Edremit Kazdağları, Görele- Büyüktepe-Harşit çayı - Çakmakkaya tepesi, Kökbükü mahallesi (750-1000m.), Gümüşhane-Kürtün Örümcek bölgesi Yüzüncüyıl deposu (800m.), Harşit çayı-köyceğiz arası (750m.), Yukarı Kürtün deresi boyunca (1200m.), Köyceğiz Mahallesi- Elçiğez yaylası arası (1100m.), Tirebolu Ayıt yaylası (1500-1750m.), Mursan mahallesi- Torul arası (1000m.), Kastamonu Ağlı ilçesi, Tunuslar ve Müsellimlerde münferit veya topluluklar halinde Türkiye de doğal olarak yetiştiği yerlerden bazılarıdır (Kargıoğlu,2003; Genç vd., 1998; Polat, 2014,2015; Demirtaş, 2003; Aydınözü, 2004,2008,2015; Özen vd., 2013; Arslan vd., 2013; Ören vd., 2012; Irmak ve Gülçur, 1974; Yaltırık, 1993; Palazoğlu vd., 2013; Anşin ve Özkan, 1993; Akkemik, 2014; Kantarcı, 1976; Ayan vd., 2016) (Şekil 2). 25

Şekil 2. Türk fındığı (Corylus colurna) nın doğal yayılış alanları. b- Türk fındığının Harşit çayı ve çevresindeki yayılış alanları: Aydınözü, (2015) bir çalışmasında, literatürlerde yayılış alanının daha çok Kuzeybatı Anadolu ormanlarının olduğu bilinen Türk fındığının Doğu Karadeniz in batı kesimi olan Harşit çayı ve çevresindeki yeni sahaları 1- Kayın ve ladin ormanlarının ağırlıkta olduğu, Görele Büyüktepe (1942m.) Harşit çayı Çakmakkaya tepesi (2473m.) arasının Kökbüklü mahallesi ile Harşit çayı arasında güneye bakan yamaçların 750-1000m.ler arasında, 2- Meşe ormanları içerisinde, Gümüşhane Kürtün Örümcek bölgesi Yüzüncü Yıl deposu mevkiinde 800m.lerde, 3- Kayın ormanının hakim olduğu Harşit çayı vadisi ile Köyceğiz mahallesi arasındaki kuzeye bakan yamaçlarda 750m. den itibaren, 4- Yukarı Kürtün deresi boyunca 1200m.lerde meşe ormanının hakim olduğu alanlarda çalı katı olarak, 5- Kayın ağaçlarının hakim olduğu Köyceğiz mahallesi- Elciğez yaylası arasında 1100m.nin üzerinde, 6- Ladin, kayın, göknar karışık ormanı içinde, Tirebolu nun güneyi Ayıt yaylası mevkii 1500-1750m.lerde (Giresun), 7- Mursan mahallesi-torul arasındaki meşelik ormanında 1000m.lik seviyelerinde (Gümüşhane) tespit etmiştir. 26 Kuzeybatı Anadolu ormanlarında geniş cüsseli ve 20-25m.lik ağaçlar halinde olan Türk fındığının yukarıda belirtilen yerlerde tespit edilen elemanları daha çok çalı formundadır. Yukarıda bahsedilen alanlar dışında yine Harşit çayı ve çevresinde üç ayrı noktada münferit veya küçük gruplar oluşturacak şekilde çalı formunu almış Türk fındığı ve bu fındığa eşlik eden diğer elemanlar tanıtılmaya çalışılacaktır. Bunlar; 1-Üçtaş- Çilekliburun arasındaki doğu kayın sahasının batı yamaçlarında 1250m.lerde Türk fındığı; ladin, göknar, saplı meşe, titrek kavak, adi gürgen, akçaağaç, kestane, sakallı kızılağaç, mor çiçekli orman gülü, şimşir, ayı üzümü, taflan, çoban püskülü, gibi türlerle birlikte dağılış gösterir. 2-Gavur Horoz dağlarının güney yamacı ile Gümüşhane depresyonu arasındaki sarıçamın hakim olduğu kuru orman sahasında 1000m.nin üzerinde ladin, göknar, meşe, İran akçaağacı, ardıç gibi çeşitli ağaç cinslerinin yanında mazı meşesi, dağ muşmulası, karamuk, gevrek

söğüt, geyik dikeni, yabani kiraz, üvez, adi ardıç, ahlat gibi türler arasında vadi içlerine doğru Türk fındığı çalı şeklinde ve seyrek bir dağılışa sahiptir. 3-Gavur Dağı (2020m.) Torul- Harşit vadisi- Harmancık, Torul ile Harşit vadisi arasındaki sarıçam sahasında 1000m.lik seviyelerde sapsız meşe, mazı meşesi, boylu ardıç ve İran akçaağacı gibi ağaç türleriyle, yabani kiraz, üvez, gevrek söğüt, dağ muşmulası, adi ardıç, geven, ahlat, yabani gül, karamuk gibi türlerle birlikte seyrek bir dağılışa sahiptir. Vadi içlerinde yoğunluk kazanır ve çalı formundadır (Şekil 3). 27 Şekil 3. İnceleme sahasında Türk fındığının (Corylus colurna) yayılış alanları (Aydınözü (2015) den. değiştirilerek). 4- Türk fındığının yayılışını etkileyen etmenler Türk fındığının yayılış gösterdiği sahada hakim toprak tipi gri- kahverengi podzolik topraklardır. Bu topraklar serin ve yağışlı iklimlerde, çoğunlukla yaprağını döken, kısmen de iğne yapraklı orman örtüsü altında ve değişik ana madde üzerinde oluşurlar. A,B,C profilli olup, oluşumlarında hafif seyreden bir podzolizasyon olayı hüküm sürer. Genel olarak yüzeyde yaprak katı ve bunun altında koyu grimsi kahverengi, granüler, 5-10cm. kalınlıkta humus katı vardır. Yıkanmadan dolayı kil oranı düşüktür. Bu topraklar yüksek kireç içeriğine sahip ana madde üzerinde oluşurlar. Bu topraklar genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşurlar. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve podzollaşmadır (Anonim, 1981). İnceleme sahasında gri-kahverengi podzolik toprakları; kuzeyde Karadeniz kıyılarından, güneyde, batıdan doğuya doğru Topuklu dağı, Kürtün, Gez tepe, Üçgedik ve Güzel yayla arasında bir kuşak şeklinde devam eder. Kıyıdan itibaren 1500-2000m. yükseltiler arasında geniş bir yayılış gösterir. Batıda Tirebolu-Topuklu dağı ile doğuda Trabzon-Güzelyayla arasında kesintisiz bir şekilde devam eden gri- kahverengi podzolik toprakları dağların kuzeye bakan ya-

maçları boyunca doğu- batı istikametinde uzanırlar. Yağışların kütlenin kuzey kesimlerinde fazla, güneyinde az olması buralarda gelişen orman formasyonunu da etkilemiş ve bu toprak örtüsü üzerinde nemli ormanların gelişmesine imkan vermiştir. Bu topraklar üzerinde göknar, kayın, meşe, ladin, gürgen, kızılağaç gibi türler yayılış gösterir. Kapladığı alan bakımından inceleme bölgesinin ikinci toprak tipini kahverengi orman toprakları oluşturur. Sahada gri-kahverengi podzolik toprakların güneyinde Kürtün ile Gümüşhane arasında Harşit Vadisi boyunca kuzey- güney istikametinde geniş bir yayılışa sahiptir. Bu topraklar 1000-2000m. ler arasındaki vadi, tepelik ve dağlık sahalarda, eğimlerin dik olduğu yerlerde görülen bu topraklar birbirinden kesin sınırlarla ayrılan, A B C profillerine sahip zonal topraklardır. Kahverengi orman topraklarının bulunduğu yerlerde ortalama yağış 500-800mm. arasındadır. Çoğunlukla, üzerinde oluşturdukları kayalar kireç bakımından zengin ana materyallerdir. Podzolik topraklarda olduğu gibi, üzerlerinde oluşturuldukları topografya çok dik, haşin ve dalgalı olduğundan, erozyonla taşınmalar eğimi az olan yerlere oranla daha fazla olmuş, bu nedenle sığ, çok sığ veya litozolik karakterli topraklar meydana gelmiştir. Eğimin azalmış olduğu yerlerde pek az rastlanan derin orman toprakları profillerinde, üst toprak rengi, ihtiva ettiği organik madde miktarına göre koyu gri kahve, koyu kahverengi ve kahverengi olmakla, bünyeleri ise orta ve hafif arasında değişmektedir. Alt toprak, üst kata oranla ihtiva ettiği fazla kil sebebiyle, granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıya sahiptir. Eğimin ve toprak derinliğinin uygun olduğu yörelerde sürülerek tarım yapılmaktadır. İnceleme sahasında çeşitli sebeplerle orman örtüsü ortadan kalkmış veya seyrek çalılıklara dönüşmüş arazilerde de bu topraklara rastlanılır. Yurdumuzda genellikle yayvan yapraklı ormanlar altında gelişen bu topraklar, orta veya kuvvetli asit reaksiyonu gösterir. İnceleme sahasının Kürtün- Gümüşhane arasındaki kesimlerde yaygın olan bu topraklar, yağışlı sahil kuşağı ile kurak iç kesimler arasında kalan geçit yerleridir. Bu toprakların bulunduğu sahalarda orman örtüsünün giderek artan bir hızla tükenmesi, meraların aşırı otlatılması sonucu, topraklar akmakta ve yok olmaktadır (Anonim, 1981). 28 Türk fındığının yayılışının yer aldığı Harşit çayı ve çevresinin jeolojik yapısı oldukça sadedir. Bu kesimin yapısında muhtelif yaş ve çeşitte plutonik (granit, granodiorit, kuvarstlı diorit, siyenit, monzonit) ile volkanik kayaçlar (andezit, dasit, bazalt ve bunların meydana getirdikleri kompleks) yer alır. Doğu Karadeniz kütlesinde magmatik ve volkanik kayaçlar çok geniş sahalar kaplamakla beraber sahanın temelini, yer yer, yüzeye çıkan şiddetle kıvrılmış mikaşistler, kuvarsitler oluşturmaktadır. Üst kretaseye ait formasyonların batıdan doğuya doğru geniş bir yayılış alanı vardır. Burada üst kretase, genel olarak andezitik ve bazaltik lavlardan, tüflerden ve aglomeralardan oluşur (Erguvanlı, 1950). İnceleme alanının yeryüzü şekillerinde hakim unsurlar batıda Giresun Dağları ile doğuda Kalkanlı dağları bu iki kütleyi birbirinden ayıran dar ve derin yarılmış Harşit çayı oluşturur. Kabaca Doğu Karadeniz dağları diye adlandırılan orta yükseklikteki dağ sırası, kabaca kıyıya paralel uzanır. Irmak ve dereler çoğunlukla silsilenin kuzey kanadında dar ve derin vadilerin içerisinden doğrudan doğruya denize aktıkları halde Gümüşhane Harşit vadisi boyunca akan Harşit çayı başlangıçta doğu-batı istikametinde aktıktan sonra dönerek güney- kuzey doğrultusunda denize dökülür. Dağların akarsu vadileri ile yarılmaları sebebi ile deniz ikliminin tesiri içerilere kadar hissedilir (Şekil 4).

Şekil 4. Harşit çayı ve çevresinin Topografya haritası. 29 Harşit çayı ve çevresinde tarıma uygun olmayan alanların tarıma açılması, ormanlarda hayvan otlatılması, orman yangınlarının meydana gelmesi, ormanların kapasitesinin üzerinde kesim yapılması, bilinçsizce gençleştirme yapılması, orman bakımının ve korunmasının yeterince sağlanamaması, orman idaresince yapılmış ve yapılmakta olan yanlış ağaçlandırma faaliyetleri, turizm ve iskan gibi nedenler doğal bitki örtüsünün giderek tahribine neden olmaktadır. Birçok tür gibi Türk fındığı da bu durumdan olumsuz etkilenmektedir. 5-Sonuç ve tartışma Araştırmaya konu olan Türk fındığının (Corylus colurna L.) esas yayılış alanı olan Kuzeybatı Anadolu ormanları dışında da münferit, küme veya küçük gruplar halinde, Doğu Karadeniz bölümü batısında da varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Çok değerli odunu ve meyvesi nedeniyle, Türk fındığı doğal yayılış alanlarında korunmalı ve geliştirilmelidir. Türkiye deki doğal olarak mevcut olduğu bütün yetişme ortamlarında küçük topluluklar hatta münferit olarak varlığını temsil etmesi sebebiyle genetik rezerv olarak üzerinde önemle durulması gereken bit türdür. Türk fındığı, kayalık-taşlık yerlerde, kaya çatlakları arasında yada sığ topraklarda varlığını sürdürebilmesi, meyvesinin ekonomik gelir getirmesi, kurak ekolojik koşullara dayanıklı bir tür oluşu, odun kalite yüksekliğinin yanı sıra meyvelerinin odun dışı ürün olarak değerlendirilmesi, eğimli arazilerin ıslahı için uygun olması, hava kirliliği, özellikle egzoz gazlarına dayanıklı oluşu ve ayrıca güzel görünüşlü bir süs ağacı oluşu nedeniyle ülkemizde çevre düzenleme çalışmalarında yaygın olarak kullanılması uygundur. Bu türün tahribatını azaltmak için başta orman köylülerine, bitki örtüsü ve ormanlardan kazanılan tarım alanlarının aslında tarım için uygun olmadığı konularında bilinçlendirilmelidir. Bu sayede hemtürk fındığı hem de diğer türler tahribattan en az etkilenecektir.

Bu çalışmanın bilim dünyasına katkı sağlayacağı düşüncesiyle Karadeniz Bölgesinde başka yayılış alanlarının tespiti için imkanlar ölçüsünde ileriki yıllarda çalışmalar yapmayı umuyoruz. KAYNAKLAR Akkemik, Ünal. (Editör) (2014). Türkiye nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. I. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.736 s. Anonim, (1981). Doğu Karadeniz Havzası Toprakları Köy İşleri Bakanlığı Yayınları Toprak Su Genel Müdürlüğü Yayınları: 230-310, Raporlar Serisi 92, Ankara. Anşin, Rahim., Özkan, Zafer, Cemal., (1993). Tohumlu Bitkiler Odunsu Taksonlar, KTÜ Genel Yayın No:167, Orman Fak., Yayın No.19, KTÜ Basımevi, Trabzon. Arslan, Münevver., Kılınç, İbrahim., Vural, Mecit. (2013). Flora of Kale-Bolu Fındığı (Turkey) Nature Protection Area, Biological Diversity and Conservation, s 6/3:107-119. Arslan, M., 2005, Batı Karadeniz Bölgesindeki Türk Fındığı (Corylus colurna L.) poulasyonlarının Ekolojik ve Silvikültürel Yönden İncelenmesi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Düzce. Ayan,S., Aydınözü, Duran.,Yer,Esra.Nurten.,Ünalan,Erkan., (2016). Türk Fındığı (Corylus colurna L.) nın kuzeybatı Anadolu Ormanlarındaki Yeni Bir Yayılış Alanı: (Kastamonu-Ağlı Müsellimler, Tunuslar Mevkii), Eskişehir. 30 Aydınözü, Duran., (2004). Kasnak Meşesi (Quercus vulcanica (Boiss. and Heldr. Ex. Kotschy) nin Türkiye deki İkinci Bir yayılış Alanı, Marmara Coğrafya Dergisi, S.9:89-96, İstanbul. Aydınözü, Duran., (2008). Avrupa Kayını (Fagus sylvatica) nın Yıldız Istranca Dağlarındaki Yayılış Alanları, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, S.17:46-56, İstanbul. Aydınözü, Duran. (2015). Söğütlüdere Harşitçayı Arasının Bitki Örtüsü (Doğu Karadeniz Bölümü) Töre Basım-Kitap Kırtasiye, s. 200, ISBN, 978-605-65-695-0-0, Kastamonu Davis, Peter, Hadland., 1982. Flora of Turkey and East Argean Island. Vol VII.P.685, Edinburg. Demirtaş, Ahmet., (2003). Oğuzlar İlçesi ndeki Kavak Dağı nda Doğal Türk Fındığı Topluluğu, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği, Kırsal Çevre Yıllığı 2003, 25-31, Ankara. Erguvanlı,Kemal., (1950). Trabzon- Gümüşhane Arasındaki Bölgenin Jeolojik Etüdü Hakkında Rapor. Genç, Musa., Güner, Şükrü.Teoman., Gülcü, Süleyman ve Fakir, Hüseyin., (1998). Afyon Dereçine Türk Fındığı Bükü, Orman ve Av Dergisi, C.74, S.6, 13-19, Ankara. Irmak, Asaf., Gülçur Faik (1974). Doğu Karadeniz Bölgesindeki Fındığın yapraklarındaki besin elementi konsantrasyonları ile yetişmekte olduğu toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine araştırmalar. Orm. Fak. Dergisi: A-11. Kantarcı, M.Doğan. (1976). Trakya Ormanlarının Bölgesel Orman Yetiştirme Muhiti Özelliklerine Göre Doğal Ağaç ve Çalı Türleri ile Sınıflandırılması. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, S.XXVI-A/II, İstanbul.

Kargıoğlu, Mustafa., (2003). The Flora of Ahırdağı (Afyonkarahisar) and Its Environs, Turk J.Bot.27 357-381, Ankara. Kayacık,Hayrettin., (1977), Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, Cilt 2,Angiospermae, İ.Ü. Yay. No: 2400, Orm.Fak.Derg. Yay. No: 247, Çelikcilt Matbaası, İstanbul. Ören, Muhammed., Uyar, Güray., Keceli, Tamer, (2012). The bryophyte flora of the western part of the Küre Mountains (Bartın, Kastamonu), Turkey. Turk J Bot 36:538-557. Özen, Münevver, Demirbaş., Özbek, M.Ufuk., Vural, Mecit, (2013). Flora of Armutluçayır (Kastamonu/Turkey) Biological Diversity and Conservation, s 6/1:22-31. Palashev, I, Nikolov, V., 1979. The distribution, ecology and biological features of Corylus colurna in Bulgaria. Gorskostopanska-Nauka. 1979, 16: 5, 26-42; 21 ref. Palazoğlu Özpay, Zehra, Arslan, Mustafa., Tosun, Suat, (2013). Batı Karadeniz Bölgesi nde Türk Fındığı (Corylus colurna L.) nın Ex-situ Yöntemiyle Korunmaya Alınması ve Populasyonlarda Genetik Çeşitliliğin Araştırılması. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Teknik Bülten No:18, Bolu. Polat, Selahattin., (2014). Türk Fındığı (Corylus colurna L.) nın Türkiye deki yeni bir yayılış alanı, Marmara Coğrafya Dergisi, S. 29,136-149, İstanbul. Polat,Selahattin.,Güney,Yıldız., (2015). Türk Fındığı nın (Corylus colurna) Türkiye deki Yeni Bir Yayılış Alanı, The Journal of Academic Social Science Yıl:3,Sayı 18, Elazığ. 31 Tosun,S., 2012., Cadde (Yol) Ağacı Olarak Amerika dave Avrupa da Popülerleşen Türk Fındığı (Corylus colurna L.) Orman ve Av Dergisi, S.3, Ankara. Yaltırık, Faik., (1993). Dendroloji Ders Kitabı II. Angiospermae (Kapalı Tohumlular), İstanbul. Yaltırık,Faik., (1997). Orman ve Park Ağaçlarımız (İğne yapraklılar) Atlas Dergisi, İstanbul. Yaltırık, Faik ve Efe, Asuman (2000). Dendroloji Ders Kitabı Gymnospermae-Angiospermae. (Orman Endüstrisi Mühendisliği Bölümü Öğrencileri İçin) II. Baskı. İstanbul.