MAĞARA ÖN ETÜD FORMU Açıklamalar ANKARA KASIM 2012
MAĞARA ARAŞTIRMA FORMU (AÇIKLAMALAR) 1. MAĞARANIN ADI: Bu bölüme mağaranın yörede kullanılan adı (varsa diğer alternatif kullanımlar) yazılacaktır. ĠLĠ, ĠLÇESĠ, KÖYÜ, MEVKĠĠ: Mağaranın bulunduğu idari yapılar yazılacaktır. PAFTA NO: Mağaranın bulunduğu 1:25.000 ölçekli harita paftasının nosu yazılacaktır (örnek: M26 a1) RAKIM: Mağaranın GPS veya benzeri konumlandırma aracıyla ölçülmüģ olan denizden yüksekliği yazılacaktır. KOORDĠNAT: Mağaranın GPS veya benzeri konumlandırma aracıyla ölçülmüģ olan X ve Y koordinatları UTM sisteminde yazılacaktır (örnek: X 492740, Y 4565229) 2. LOJĠSTĠK BĠLGĠLER Lojistik bilgiler baģlığı altında, mağaraya yönelik yürütülecek araģtırma çalıģmalarında kullanılabilecek kamp yeri, yakın yerleģim, içme/kullanma suyu kaynağı, kampta kullanılabilecek yakacak malzeme ve tehdit oluģturabilecek yabani hayvan varlığı VAR/YOK seçenekleri iģaretlenerek belirtilecektir. 3. YAĞIġ DURUMU Mağaranın bulunduğu bölgede maksimum ve minimum yağıģların gerçekleģtiği aylar belirtilecektir. Bu kısım doldurulurken yerel meteoroloji teģkilatından yardım alınabileceği gibi, yöre halkından sorularak da öğrenilmesi mümkündür. 4. GĠRĠġ ÖZELLĠKLERĠ Mağara ağız yönü, mağaranın içine sırt verilip yüz mağaradan dıģarı bakacak Ģekilde konumlanıldığında, yüzümüzün baktığı yöndür. Örneğin sırtımızı mağaraya döndüğümüzde yüzümüz doğuya bakıyorsa, fiģteki pusulada E harfi daire içine alınacaktır. Mağaranın giriģ ağzı Ģekli de kareli bölmeye taslak olarak çizilecektir. Bu çizimin olabildiğince ölçekli olması için bölme grid hücrelerine ayrılmıģtır. 5. FĠZĠKĠ UZANIM ġeklġ Mağaranın Fiziki Uzanım ġekli belirtilirken, mağaraya giriģ yapan araģtırmacının genel olarak izlediği parkur iģaretlenecektir. Örneğin, hiç dikey iniģ/çıkıģ yapılmamıģsa YATAY, mağara dik bir baca Ģeklindeyse ve ilerlemek mümkün olmamıģsa ġaft, genelde dikey bacalardan oluģan ancak yatay uzanımları da olan bir geometri varsa DĠKEY, yatay ilerleme sırasında iniģ/çıkıģlarla karģılaģılıyorsa YARI YATAY/YARI DĠKEY, belirli bir açıyla derine/yukarıya doğru yatay ilerlenebiliyorsa EĞĠMLĠ seçenekleri iģaretlenmelidir. 6. FĠZĠKĠ ÖZELLĠKLER Mağara içerisinde ilerlenebilen kısımda adımlayarak veya baģka bir yöntemle uzunluk ölçümü yapılmıģsa UZUNLUK kısmına yazılmalı, ölçümün nasıl yapıldığı da yanında belirtilmelidir (örnek: tahmini vb.). Derinlik ve Yükseklik mağaranın son noktasının giriģ ağzına göre yükseklik farkıdır. Bu parametrenin ölçümü de profesyonel mağaracı olmayan araģtırmacılar için TAHMĠNĠ olarak yapılmalı, can güvenliği riski taģıyacak giriģimlerden kaçınılmalıdır. Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 2
Mağaranın hidrografik değerlendirmesinde mağaranın giriģ yapılan ağzından içeri su giriģi varsa DÜDEN, dıģarı su çıkıģı varsa KAYNAK, birden fazla giriģ varsa ve sisteme bu Ģekilde hem giriģ hem çıkıģ oluyorsa GEÇĠġ seçeneği iģaretlenecektir. Mağarada suyla tamamen dolu olduğu için nefes almaya müsait hiç boģluk kalmamıģ galeri/kol varsa Sifon parametresi VAR, galeri suyla dolu olsa bile dalıģ yapmadan ilerlemek mümkün ise YOK seçeneği iģaretlenecektir. Mağara içinde net bir su akıģı gözleniyorsa Aktif Galeri VAR, su olsa bile akıģ gözlenmiyorsa YOK seçeneği iģaretlenecektir. Fosil Galeri de içinden su akmayan, ancak sarkıt-dikit oluģumuna olanak sağlayacak Ģekilde tavandan belirgin su sızıntısı/damlama varsa VAR, yoksa YOK olarak değerlendirilecektir. Bu bölümün sağında yer alan mağaranın katlı yapısına iliģkin kısımda, mağaranın ilerleme Ģekline göre kiģisel değerlendirmeniz yer alacaktır. Mağara birden fazla galeri içeriyor ve kılavuz hat döģenmediği takdirde kaybolma riski taģıyorsa LABĠRENT, birden fazla giriģ ağzına sahipse giriģ sayısına göre ÇĠFT veya ÇOK GĠRĠġLĠ seçenekleri iģaretlenmelidir. Bazı mağaralarda tek giriģ olmasına karģın ana galeri daha sonra düģey düzlemde birden fazla paralel yatay kol halinde devam edebilir. Bu durumda gözlenen kat sayısına göre ĠKĠ veya ÇOK KATLI değerlendirmesi yapılmalıdır. Mağaranın giriģ ağzının bulunma Ģekline göre yapılacak değerlendirmede mağaradan su çıkıģı olması durumunda KAYNAK ÇIKIġI, su giriģi varsa DÜDEN GĠRĠġĠ seçenekleri iģaretlenmelidir. Mağaranın bir yol yapım çalıģmasında ortaya çıkıp çıkmadığı (YOL YARMASINDA) ya da mağara ağzına ulaģmak için dikey tırmanma gerekip gerekmediği (ASKIDA) dikkate alınarak değerlendirme yapılacaktır. 7. ULAġIM BĠLGĠLERĠ Mağaralara iliģkin yürütülen çalıģmalarda ulaģım bilgileri lojistik açısından büyük önem taģır. Herhangi bir statü ile koruma tesis edilmesi veya mağaranın turizme açılıp açılamayacağının değerlendirilmesinde bu bilgiler de esas alınır. Bu nedenle, mağaranın ağzına kadar araçla ulaģım imkanının olup olmadığı GiriĢe Araçla UlaĢım baģlığında VAR veya YOK olarak belirtilecektir. GiriĢe Yaya UlaĢım baģlığında ise kastedilen normal fiziki koģullara sahip bir insanın herhangi bir ek sistem gerektirmeden (ip, merdiven veya makara sistemi gibi) mağara ağzına ulaģıp ulaģamayacağıdır. Mağaranın yakınına kadar asfalt kaplı devlet yolu ile ulaģım varsa Yakınında Karayolu baģlığında VAR seçeneği iģaretlenecektir. Mağara ağzına ulaģmak için bir Ģahıs arazisinden geçmek gerekiyorsa ġahıs Arazisi VAR, en yakındaki Ģehirde havaalanı varsa ġehirde Havaalanı baģlığında VAR seçeneği iģaretlenmelidir. 8. GENEL LĠTOLOJĠ Genel litolojiden kastedilen mağaranın içerisinde geliģtiği kayanın türüne iliģkin tanımlamadır. Ayrıntılı bir litolojik analiz gerekmediği gibi, mümkün ise bu konuda DSĠ taģra teģkilatlarından da destek alınabilir. Jeolojik literatür açısından teknik destek almak ya da bu konuda bir nitelendirme yapmak mümkün değilse, gözleme bağlı olarak bu bölümde bulunan boģluklardan birine kayanın rengi, kırıldığında ortaya çıkan renk, pekiģme durumu, taneli malzeme içeriyorsa malzemenin boyutları ve Ģekli gibi bilgiler not edilmeli, kaya biriminin fotoğrafları çekilerek etüd dosyasına eklenmelidir. Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 3
9. HĠDROJEOLOJĠK HĠDROKĠMYASAL BULGULAR Mağara ağzından su çıkıģı olup olmadığı, VAR seçeneği iģaretlenmiģse bunun sürekli mi, mevsimsel mi olduğu belirtilmelidir. Mağaradan su çıkıģı olup olmadığı ve bunun dönemsel sürekliliği konusunda yöre halkından bilgi alınabilir. Su çıkıģı olması durumunda bunun tahmini debisi basit bir yöntemle belirlenebilir: Dışarıda mağara çıkışına yakın bir nokta ve buna yaklaşık 10 metre (yuvarlak bir sayıyla ifade edilebilecek mesafe olması işlemi kolaylaştırır) uzaklıkta ikinci bir nokta tespit edilir. İlk noktadan bir pet şişe suya bırakılırken kronometre çalıştırılır. Pet şişe ikinci noktaya ulaştığı anda kronometrede geçen süre ölçülür. İki nokta arası mesafenin geçen süreye bölünmesiyle m/sn biriminde debi (Q) elde edilir. Bu değer, mağaradan çıkan suyun tahmini debi değeridir. Bu gözlemlerin ve değerlendirmelerin yapıldığı ay da çizelgedeki yere iģlenmelidir. Su akıģının olmadığı takdirde dahi, çıkıģ ağzının cidarında geçmiģ su çıkıģlarının izi olabilir. Bu Ģekilde bir gözlem yapılması durumunda Sel Ġzi baģlığında VAR seçeneği iģaretlenecektir. Mümkünse sel izinin çıkıģ yatağından (zemin) yüksekliği cm olarak Gözlem baģlığının yanındaki boģ alana yazılabilir. Mağara ağzından su çıkıģı olması halinde suda bulanıklık, koku gibi nitelikler ilgili yerlere iģaretlenecektir. Mağaradan çıkan suyun geldiği (mağaraya girdiği) nokta biliniyorsa, buraya ulaģmadan önce suyun herhangi bir kirletici unsurla temasının olup olmadığı MEMBADA KĠRLETĠCĠ baģlığında belirtilir. Benzer Ģekilde, mağaradan çıkan suyun mağaradan çıktıktan sonra kullanıldığı bir alan varsa, bu da MANSABDA KULLANIM baģlığına yazılmalıdır. Mağaradan çıkan suya iliģkin yapılabilecek diğer gözlemler de DĠĞER baģlığında boģ bırakılan alana yazılır. 10. JEOMORFOLOJĠK BULGULAR Mağara içerisinde karģılaģılabilecek speleotemler (mağara oluģumları) liste halinde verilmiģtir. Bu listede yer alan oluģumların tümünün tek bir mağarada bulunma zorunluluğu olmadığı gibi, bazen hiçbir oluģum gözlenmeyen mağaralar da bulunabilmektedir. Bu nedenle, sadece listede yer alan isimlerin çağrıģtırdığı Ģekiller görülmesi durumunda fotoğrafı çekilerek iģaretlenecektir. Herhangi bir Ģekilde eģleģtirme yapılamadığı durumda, rastlanan ve cazibe unsuru oluģturabileceği düģünülen oluģumun sadece fotoğrafı çekilerek rapora eklenecektir. AĢağıda mağaralarda sıkça rastlanan speleotemlerden bazılarının tipik görüntüleri verilmiģtir. OluĢumların tayininde bu görüntüler de referans olarak alınabilir. Ancak mağaralarda oluģum Ģekillerinin farklılıklar da gösterebileceği unutulmamalıdır. Soda Çubuğu Sarkıt Dikit Şişe Fırçası Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 4
Mağara Çiçeği Sütun Perde Traverten Akmataş Heliktit Aysütü Raftaşı Duş Başlığı Konülit Mağara Havuzu Mağara Çanı Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 5
OluĢumların içinden veya etrafından su sızıntısı/damlaması devam ediyor ise oluģumların devam ettiği söylenebilir. Bu durum ve oluģumlarda gözlenen tahribat durumu da ilgili kısımlara iģaretlenmelidir. 11. KLĠMATOLOJĠK BĠLGĠLER Mağara ağzında veya mağaranın herhangi bir kısmında belirgin bir hava akımı, gaz kokusu varsa bu hususlar ilgili kısımlara iģaretlenecektir. Ayrıca mümkün olduğu takdirde mağara içi sıcaklığı ve nem oranı ölçülebilir. Bu ölçüm özgün cihazlar gerektirdiğinden zorunlu değildir. Mağara içinde yapılan bu klimatolojik gözlemlerin yapıldığı ay da zaman cetvelinde ilgili yere iģaretlenmelidir. 12. MAĞARA ĠÇĠ ZEMĠN BULGULARI Mağara içinde ana kaya ve oluģumlar dıģında, tabanda gözlenen malzeme büyüklüğüne göre ilgili yere iģaretlenmelidir. Büyüklük sırası Ġri Blok- Blok Çakıl Kum Silt ve Kil Ģeklindedir. Silt ve daha küçük tane boyu genelde TOZ olarak da tanımlanabilecek boyutta, tanelerin net Ģekilde birbirinden ayırt edilemediği tane boyunu niteler. MALZEME Tane Boyu Aralığı (mm) İRİ BLOK > 256 BLOK 64-256 ÇAKIL 1-64 KUM 0,06-1 SİLT 0,004-0,06 KİL 0,004 > 13. BĠYOLOJĠK BULGULAR Bu kısımda yapılacak gözlemlerde mağara biyolojisi konusunda deneyimli olmayan bir araģtırmacının tanımlaması güçtür. Bu nedenle Diğer baģlığı altındaki boģ kısma bu durum belirtilerek gözlenen canlıların ayrıntılı fotoğrafların eklenmesi yeterli olacaktır. Ancak yarasa varlığı önemli boyuttaysa tahmini bir rakam belirtilmesi faydalı olabilir. Sayılamayacak veya tahmin edilemeyecek kadar çok yarasa olması durumunda bu durum KOLONĠ olarak Yarasa (Sayı) baģlığının yanındaki boģluğa belirtilmelidir. Mağara içerisinde yosunlanma ya da baģka flora oluģumu gözleniyorsa, bu da ilgili yerlere iģaretlenmelidir. 14. ARKEOLOJĠK BULGULAR Mağara içerisinde geçmiģ dönemlerden kalma olduğu izlenimi veren su toplama yapısı (havuz veya sarnıç) varsa bu baģlıkta VAR seçeneği iģaretlenerek yanına yaklaģık olarak boyutları yazılacaktır. Benzer Ģekilde insan eliyle yapıldığı tahmin edilen herhangi bir yapı veya duvar, sağlam seramik kap içeriğine göre Sağlam Keramik baģlığında VAR ya da YOK, kırılmıģ seramik kap/testi içeriğine göre Kırık Keramik baģlığında VAR veya YOK seçenekleri iģaretlenecektir. Ġnsan iskeleti veya parçaları bulunması durumunda bu da belirtilmeli, Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 6
tanımlanamayan baģka insan kaynaklı bulgular Diğer baģlığının yanındaki boģ kutucuğa yazılmalıdır. 15. MAĞARADA TAHRĠBAT Mağara giriģ ağzında, galeri ve salonlarda, mağara içi oluģumlarda veya mağara içinde bulunması muhtemel arkeolojik varlıklarda herhangi bir tahribat varsa bu durum ilgili seçenek iģaretlenerek belirtilecektir. Benzer Ģekilde mağaranın herhangi bir yerinde kaçak akzı yapıldığına iliģkin gözlemleriniz veya mağarada yaģayan yarasaların dıģkı birikimlerinden alım yapıldığı izlenimi veren durumlar da belirtilecektir. Burada belirtilmeyen herhangi bir tahribat durumu da Diğer baģlığı yanındaki kutucuğa yazılabilir. 16. MAĞARA ÇEVRESĠNDE TEHDĠT Bu baģlık altında mağaranın içerisinde geliģtiği kaya bloğu üzerinde veya mağarayı etkileyebilecek bir konumda taģ ocağı, yol yapımı, atık depolama sahası, ĢehirleĢme baskısı varsa ilgili kutucuk iģaretlenecek ve yanındaki boģ alana söz konusu faaliyetin mağaraya yaklaģık mesafesi yazılacaktır. Bunların dıģında herhangi bir tehdit söz konusu ise Diğer kısmında belirtilecektir. 17. ÇALIġMA EKĠBĠ Bu raporun doldurulduğu çalıģmaya iģtirak eden, mağara ağzına intikal etmiģ tüm personel (Ģoför ve nakliye personeli dahil) ve kurumları bu bölüme yazılacak, raporun tanzim edildiği tarih de kaydedilerek rapor çalıģmaya katılan sorumlu uzman tarafından imzalanacaktır. Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü Sayfa 7