TÜRKİYE KIŞ ORTASI SU KUŞU SAYIMLARI 2012

TÜRKİYE KIŞ ORTASI SU KUŞU SAYIMLARI 202 Hazırlayanlar: Kiraz ERCİYAS YAVUZ, Süeyya İSFENDİYAROĞLU 2 Samsun Aralık 202 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ornitoloji Araştırma Merkezi, 5539 Kurupelit Samsun 2 Doğa Derneği, Hürriyet cad. No 43/2, Dikmen Ankara

ÖZSÖZ 202 Kış Ortası Su Kuşu Sayımları her yıl olduğu gibi yine çok sayıda gönüllü kuş gözlemcisi tarafından, sivil toplum kuruluşlarının ve devlet kuruluşlarının desteği ile gerçekleştirildi. 202 yılı bazı alanların iki defa sayılmasından, raporun bu denli geç basılmasına kadar uzanan organizasyonel ve yöntemsel sorunların gündemi önemli ölçüde işgal ettiği bir sayım dönemi oldu. Tüm bunlara rağmen raporun sonunda tamamlanabilmiş olması, pozisyonları ne olursa olsun tarafların KOSK sayımlarına ve verilerin yayımlanmasına verdikleri önemin bir göstergesi olarak değerlendirilmelidir. KOSK sayımlarının hem küresel, hem de bölgesel ve yerel su kuşu popülasyonlarının izlenmesi ve sonucunda su kuşu türlerinin ve sulak alanların korunmasında çok önemli araçlar olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Bu derece önemli bir izleme aracının da organizasyonel problemleri en aza indirgenmeli, yöntemsel açıdan da geçerli, güvenilir ve tekrarlanabilir veri elde edilebilmesi sağlanmalıdır. 202 yılı sorunlarından çıkarılması gereken ders hem organizasyon, hem de sayım metodolojisi üzerinde daha fazla düşünülmesi ve planlama yapılması gerekliliğidir. Örneğin, madem ki ancak çok sayıda gönüllü yanısıra STK ve devlet kuruluşu katkısı ile sayım yapılabilmektedir, o zaman organizasyon ve planlamanın tek bir kuruluş yerine, tüm tarafların bir araya geleceği ya da temsil edileceği bir kurul tarafından üstlenilmesi en doğru yaklaşım olacaktır. Metodolojik açıdan da hem yapılan sayımların geçerliliklerinin hem de farklı yıllarda yapılan sayımların karşılaştırılabilmeleri için de sayım zaman, yer, kapsam ve yöntemlerinin standardize edilmesine, bu tür bir beceriyi geliştirmek ve yaygınlaştırmak için de doğrudan sayımı yapacaklara ulaşan bilgilendirme-değerlendirme çalışmalarına gerek vardır. 202 yılı sonunda KOSK sayımlarında deneyime sahip kişi ve kuruluşlar arasında bir ulusal kurul oluşturulması için görüş birliği oluşturulmuştur; oluşan ilk kurulun 203 sayımlarını organize etmesi, ulusal kurulun oluşumu ve çalışması hakkında ilke ve kuralları belirlemesi ve sayımların organizasyonel ve yöntemsel sorunlarını gidermek üzere çalışmalar yapması öngörülmektedir. Geldiğimiz bu nokta etkili bir vatandaş bilimi (citizen science) projesi yürütmek için önemli fırsatlar sağlamaktadır ve bu fırsatları değerlendirebildiğimiz ölçüde gönüllülerin emek ve enerjisi kuşların ve yaşama alanlarının korunmasına katkıda bulunacaktır. Prof. Dr. Y. Sancar Barış Ornitoloji Araştırma Merkezi Müdürü

. GİRİŞ Türkiye Avrupa ve Orta Doğu nun en zengin biyolojik çeşitliliğe sahip ülkesi olup, Avrupa kıtasında biyolojik çeşitlilik açısından dokuzuncu sıradadır. Dünya ölçeğinde yer alan 34 sıcak bölgenin (hot spot) üçü Akdeniz, Kafkasya ve İran-Anadolu - ülkemizde temsil edilmektedir. Neredeyse tüm Avrupa nın toplamından daha fazla tür çeşitliliğine ve endemizme sahip ülkemiz, farklı hayvan ve bitki coğrafyası bölgelerinin kesişim noktasında bulunmaktadır. Türkiye, 60 memeli, 465 kuş türü, 50 kadar sürüngen, 345 kelebek, 400 e varan balık türü, yaklaşık 9000 bitki türü ile biyolojik çeşitliliği açısından çok zengindir (Eken ve ark., 2006). Bu bilgiler Türkiye nin dünya genelinde ne kadar önemli bir konumda olduğunu kanıtlamanın yanında koruma açısından da öncelikli olduğunu göstermektedir. Dünya ölçeğinde doğal kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin korunması her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Bu kapsamda doğal alanların izlenmesi, bu alanların durumu ve barındırdıkları biyoçeşitlilik durumu hakkında bize fikir verecek temel yöntemlerden birisidir. Kuşlar besin zincirinin önemli halkalarını oluşturdukları için, sıklıkla ekosistemin sağlık ve işlerliğinin belirlenmesinde biyoindikatör olarak kullanılmaktadır. Sulakalanlar söz konusu olduğunda, kuşlar en sık kullanılan göstergeler arasında yer almaktadır. Kış Ortası Su Kuşu Sayımları, su kuşu popülasyonlarındaki değişiklik yanı sıra, sulakalan ekosistemlerindeki değişimlerin uzun dönemde izlenebilmesi için kullanılan temel yöntemlerden biridir.

2. GENEL BİLGİLER 2.. Sulakalanların önemi Sulakalan terimi 97 yılında imzalanan Uluslararası Ramsar Sözleşmesiyle belirlenmiştir. Buna göre: doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbalıklar ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulakalan kalan yerlerine sulakalan denmektedir (Tapan, 2008). Ülkemiz 994 yılından bu yana Ramsar Sözleşmesi nin taraftarıdır. Sulakalanlar ekosistem ve biyolojik çeşitliliğin önemli parçalarıdır. Türkiye, sulakalanlar açısından hem Avrupa, hem de Orta Doğu nun en önemli ülkelerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Bunun iki temel sebebinden birincisi, Türkiye farklı ekolojik karakter ve fonksiyonlara sahip çok çeşitli sulakalanlara sahiptir; ikincisi, bu sulakalanların çoğu coğrafi olarak Batı Palearktik kuşların göç yolları üzerinde yer almaktadır. Bu sulakalanlardan en az 35 tanesi Ramsar kriterlerine göre uluslararası önemde sınıflandırılmışlardır. Bunlardan 3 tanesi, Ramsar Sözleşmesi çerçevesinde Ramsar Sulakalanı statüsüne alınmıştır (Tapan, 2008). Türkiye sulakalanları aşırı kullanım yüzünden ciddi hasarlar görmüş ve özellikle son yirmi yılda birçok sulakalan kurumuştur. Bazı uluslararası öneme sahip sulakalanlar ve bunlarla beraber içerdikleri flora, fauna ve ekolojik fonksiyonlar da yok olmuştur. Sulakalanların hasar görmesi birçok ekonomik ve sosyal kayıplara sebep olmuştur. Sulakalanlar, tropik ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin en yüksek olduğu ekosistemlerdir. Pek çok tür ve çeşitteki canlılar için uygun beslenme, üreme ve barınma ortamı olan sulakalanlar, yalnız bulundukları ülkenin değil, tüm dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilmektedir. Yakın çevresinde yaşayan halkın yaşamında önemli yer tutan, bölge ve ülke ekonomisine katkılar sağlayan sulakalanlar; doğal dengenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması yönünden de diğer ekosistemler içinde önemli ve farklı bir yere sahiptirler. Sulakalanların önemini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:. Yeraltı suyu reşarjı ve deşarjı, taşkın kontrolü, taban suyunun dengelenmesi gibi işlemleri ile bulundukları bölgenin su rejiminin dengelenmesine katkı sağlarlar. 2. Bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere iklim elemanları üzerine olumlu etki yaparlar. 3. Tortu ve zehirli maddeleri alıkoyarak ve besin maddelerini kullanarak suyu temizlerler. Özellikle suların yoğun olduğu sulakalanlar, atık sulardaki organik ve inorganik maddelerin arıtılmasında önemli rol oynarlar. 4. Tropikal ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleridir. 5. Sulakalanlar yüz binlerce yıllık doğal süreçler sonucu meydana gelmiş ve ortama karakterize olmuş zengin bitki ve hayvan türleri ile yoğun organizma koleksiyonuna sahip yeryüzünün en önemli genetik rezervuarlardır. 6. Sulakalanlar başta balıkçılık olmak üzere, hayvancılık, saz kesimi ve rekreasyonel faaliyetlere sağladığı imkânlar nedeniyle yüksek bir ekonomik değere sahip olup, bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlarlar (Yeniyutr ve Hemmami, 20) Bütün bu özellikler; sulakalanların mutlak surette gelecek için korunması gerekli alanlar olduğunu ortaya koymuştur. Kış Ortası Su Kuşu sayımları da sulakalanlardaki su kuşu değişimlerini izleyerek

önemli ölçüde veri elde edilmesini sağlamakta, sayımlar sırasında alanlar hakkında toplanan tehdit unsurları ile alanlar hakkında veriler güncellenebilmektedir. 2.2. Su Kuşu Nedir? Ramsar Sözleşmesi nde yer alan tanıma göre su kuşu, ekolojik olarak sulakalanlara bağlı olan kuşlar olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası Su Kuşları Sayımları için Wetlands International tarafından su kuşu olarak kabul edilen familyalar şu şekildedir: Gaviidae (Dalgıçlar), Podicipedidae (Batağanlar), Pelecanidae (Pelikanlar), Phalacrocoracidae (Karabataklar), Anhingidae (Yılanboyunlar), Ardeidae (Balabanlar ve balıkçıllar), Scopidae (Çekiçbaşlıgiller), Ciconiidae (Leylekler), Balaenicipitidae (Pabuçgagalıgiller), Threskiornithidae (Aynaklar ve kaşıkçılar), Phoenicopteridae (Flamingolar), Anhimidae (Çığlıkçıllar), Anatidae (Ördekler, kazlar ve kuğular), Gruidae (Turnalar), Aramidae (Bataklıkkuşu turnasıgiller), Rallidae (Suyelveleri, ve mekeler), Heliornithidae (Dalgıç sutavuğugiller), Eurypygidae (Güneş balabanları), Jacanidae (Jakanagiller), Rostratulidae (Boyalıçulluklar), Dromadidae (Yengeç yağmurcunları), Haematopodidae (Poyrazkuşları), Ibidorhynchidae (Aynakgagalar), Recurvirostridae (Kılıçgagagiller), Burhinidae (Kocagözler), Glareolidae (Bataklıkkırlangıcıgiller), Charadriidae (Yağmurcunlar), Scolopacidae (Çullukgiller), Pedionomidae (Kırkoşanıgiller), Thinocoridae (Kum çulluğugiller), Laridae (Martıgiller), Sternidae (Sumrular) ve Rynchopidae (Makasgagalar)(Delany & Scott, 2006). Son yıllarda diğer bazı familyaların da listeye dahil edilmesi tartışılmaktadır. Ülkemizde, sulakalanlara bağlı olarak yaşayan Circus aeruginosus (saz delicesi), Pandion haliaetus (balık kartalı) türleri ile Alcidae (Yalıçapkınları) ve Procellaridae (Yelkovanlar) familyasına ait türler de su kuşu olarak değerlendirilmekte olup hedef türler arasında yer almaktadır. 2.3. Önemli Kuş Alanları (ÖKA) Nedir? Kuşlar yaşamları boyunca çok sayıda alanda bulunmaktadırlar. Dolayısıyla tüm bu alanların etkili bir şekilde korunabilmesi imkânsızdır. Önemli Kuş Alanı (ÖKA) yaklaşımında, korunmaları ve iyi yönetilmeleri durumunda, kuşların ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına en verimli katkıyı sağlayacak öncelikli alanlar belirlenmektedir. Önemli Kuş Alanları kavramı, Dünya Kuşları Koruma Kurumu (BirdLife International) tarafından ortaya konulmuş olup, bu alanlar kuşların korunmasına yönelik bölgesel ya da küresel ölçekte öneme sahip alanlar olarak tanımlanmaktadır. ÖKA lar kuşların korunmasına yönelik pratik araçlar olup geniş bilim çevrelerinde kabul görmüş standart kriterlerce belirlenmektedirler. ÖKA lar bununla birlikte sadece kuşlar için değil, doğal yaşam ortamları (habitatlar) açısından da büyük bir çeşitlilik göstermekte ve Türkiye nin doğal yaşam ortamlarını en iyi şekilde temsil etmektedirler. ÖKA lar iki ana kriter kullanılarak belirlenmektedir: Hassaslık ve benzersizlik. Önemli kuş alanı kriterleri (Tablo ) nesli tehlike altında olan türler hakkında bilgileri kullanarak hassas coğrafyaları belirlemektedir. Bu hassas coğrafyalar nesli tehlike altında olan kuş türlerinin önemli popülasyonlarını arındıran alanlardır. Nesli tehlike altında olan canlıların pek çoğu olağan koşullar altında geniş bir coğrafyaya yayılma eğilimi gösterse de, bu canlılar bugün insan baskısı nedeniyle birbirinden kopuk ve çoğunlukla kendisini çevreleyen alanlardan kolayca ayrılabilen coğrafyalarda sıkışıp kalmışlardır. Yeryüzündeki bazı benzersiz alanlar insan baskısı olmasa da çevreleyen geniş coğrafyadan farklı özellikler taşımaktadır ve bu fark çoğu zaman belirgin doğal sınırlarla kendini göstermektedir. Bu nedenle sahip oldukları benzersiz doğal özellikleri nedeniyle bu alanlar ayrı bir kategori altında sınıflandırılır.

ÖKA kriterlerinde, dört ayrı kategoriye giren kuş topluluklarıyla ilgili veriler değerlendirilir. Bunlar: a) Nesli tehlike altında türler, b) Dar yayılışlı türler, c) Tek biyoma bağlı türler, d) Yoğunlaşan türlerdir. Her bir kategorinin uygulanması için çoğunlukla rakamsal eşik değerler belirlenmekte, ancak bu eşik değerlerine denk veya daha büyük popülasyonları düzenli olarak barındıran alanlar ÖKA olarak tanımlanmaktadır. Bu kriterler, dünyanın pek çok yerinde önemli kuş alanlarının belirlenmesi için kullanılmaktadır (Onmuş, 2007). Tablo. ÖKA kriterlerinin özeti (Yarar & Magnin, 997) ÖKA Kriter Özeti A Alan, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan kuş türlerinden bir ya da daha fazlasını önemli sayılarda ve düzenli olarak barındırır Küresel ölçekte önemli alanlar Avrupa ölçeğinde önemli alanlar A2 A3 A4 B B2 B3 Alan, dünya dağılışı 50 bin kilometreden daha küçük olan bir ya da daha çok dar yayılışlı türün önemli bir popülasyonunu barındırır. Alan, dünya popülasyonlarının tamamı ya da büyük bir bölümü tek bir biyom içinde yaşayan kuş türlerinin önemli birliklerini içermektedir. (i) (ii) (iii) (iv) (i) (ii) (iii) (iv) Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç sukuşu türünün, dünya veya biyocoğrafik popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç deniz kuşu türünün belirgin bir alt popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç karasal kuş türünün belirgin bir alt popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, göç sırasında 5000 den fazla leylek ya da 3000 den fazla yırtıcı kuş, pelikan veya turna için göç geçidi işlevi görür. Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç sukuşu türünün, göç yolu ya da başka bir belirgin alt popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç deniz kuşu türünün belirgin bir alt popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç karasal kuş türünün belirgin bir alt popülasyonunun % inden fazlasını düzenli olarak barındırır. Alan, göç sırasında 5000 den fazla leylek ya da 3000 den fazla yırtıcı kuş, pelikan veya turna için göç geçidi işlevi görür. Alan, nesli Avrupa ölçeğinde tehlike altında olan (SPEC kategori,2 ve 3) bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan biridir. Alan, Avrupa da yoğunlaşmış (SPEC Kategori 4) bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan biridir.

2.4. Türkiye de Sayımlar Ülkemizde yapılan Kış Ortası Su Kuşu Sayımları (KOSKS), Uluslararası Su Kuşu Sayımlarının (USS) bir parçasıdır. Bu sayımlar sukuşu popülasyonlarını belirlemek amacıyla alan bazında yapılan ve Wetlands International (Uluslararası Sulakalan Kurumu) tarafından organize edilen küresel bir sayım organizasyonudur. Sayımlar her yılın Ocak Şubat aylarında, su kuşlarının mevsimsel göç hareketlerinin en az olduğu ve sulakalanlarda kümelendikleri zaman gerçekleştirilmektedir (Çağlayan ve ark., 2005). Batı Palearktik ve Güneybatı Asya da 20.000 alan, kış ortasında sayılmaktadır. Çoğunluğu gönüllülerden oluşan yaklaşık.000 kişi sayımların gerçekleşmesi için çalışmaktadır. Ortalama 75 tür ve 20 milyon sukuşu her yıl düzenli olarak sayılmaktadır. Sayımların en önemli özelliği sahip olduğu uzun dönemli bakış açısıdır. Aynı alanlarda aynı noktalardan yapılan standart sayımlar, uzun dönemde popülasyon trendlerinin analiz edilmesinde oldukça yararlı olmaktadır (Çağlayan ve ark., 2005). Türkiye de sayımlar 967 973 ve 986 989 yılları arasında çoğunlukla yabancı kuş gözlemcilerinin oluşturduğu ekipler tarafından gerçekleştirilmiştir. 990, 992, 993, 996, 999, 2002 sayımlarını Doğal Hayatı Koruma Derneği yürütmüştür. 2002 yılında, ilk defa tüm Türkiye deki kuş gözlem topluluklarından oluşan ekiplerle sayımlar yapılmaya başlanmıştır. 2005 yılında, bu sayımları Doğa Derneği yürütmeye başlamıştır. Sayım yapılacak sulakalan yakınlarında bulunan kuş gözlemcileri, kendilerine yakın alanlardaki sayımları gerçekleştirmiş ve gözlem sonuçlarını Doğa Derneği ile paylaşmıştır (Çağlayan ve ark., 2005). Doğa Derneği gözlem verilerini toparlayarak rapor haline getirmiş ve herkesin kullanımına sunmaktadır. 202 yılında gerçekleştirilen sayımlar, çok sayıda kuş gözlem topluluğu, STK ve kuş gözlemcisinin desteği ile gerçekleştirilmiştir. Veriler Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi tarafından derlenerek rapor haline getirilmiştir. Her yıl yapılan KOSK Sayım sonuçlarının derlenerek bir araya getirilmesi ve bu sonuçların yayınlanmasının ardından, Doğa Derneği bu sonuçları Dünya Sulakalanları Koruma Kurumu (Wetlands International) na aktararak küresel ölçekte bir rapor hazırlanmasına katkıda bulunmaktadır. Bu ülkemizdeki su kuşu popülasyonlarının durumunun izlenmesi ve Önemli Kuş Alanlarının Korunması açısından son derece önemlidir. Dünya Sulakalanları Koruma Kurumu na gönderilen bu bilgiler sonucunda belli aralıklarla Dünya Su Kuşu Popülasyonları Tahmini World Waterbird Population Estimates isimli yayın hazırlanmaktadır. Yayın, bu kurumun sayfasında tüm paydaşlar tarafından ücretsiz olarak indirilebilir. Bu yayındaki veriler, bir coğrafi birimdeki su kuşu popülasyonlarının kullandığı alanların belirlenmesinin ardından, bu alanların Önemli Kuş Alanı ya da Önemli Doğa Alanı olarak tescillenmesine altlık sağlar.

2.5. Sayımların Amacı Sayımların amacı, alanlar ve türler bazında su kuşu popülasyonlarının, kısa ve uzun vadede gösterdikleri eğilimleri ortaya koymaktır. Türlerin kış aylarındaki dağılımını belirlemek ve ortaya çıkan veriler ışığında alanlar ve kuş türleri için koruma önceliklerini oluşturmaktır. Avrupa da 960 lı yıllardan beri yapılan bu sayımlarla su kuşlarının nüfus hareketlerini ortaya koymak ve azalmalarını engelleyici tedbirler almak mümkün olmuştur. Ülkemizde de 967 den bu yana aralıklı olarak yapılan bu sayımlar, Türkiye sulakalanlarının su kuşları açısından taşıdığı önemin ortaya konmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Tüm ülkelerde yapılan sayımların sonuçları Wetlands International da toplanarak analiz edilmektedir (Çağlayan ve ark., 2005). Su kuşları açısından oldukça önemli bir ülke olan Türkiye de bu sayımların yapılması şu açılardan önem taşımaktadır: - Uluslararası bir araştırmanın Türkiye bölümünü gerçekleştirerek, birçok su kuşu türünün küresel popülasyonları hakkında bilgiye sahip olmak, - Doğa korumacılar tarafından sık ziyaret edilemeyen sulakalanların son durumları hakkında bilgilerimizi güncellemek - Türkiye de yürütülen sulakalan koruma çalışmalarına bir temel oluşturması için su kuşlarının sayılarını ve sulakalanların durumlarını belirlemek, - Avcılık, yapılaşma, su düzeni değişiklikleri gibi faaliyetleri izlemek, koruma uygulamalarındaki eksiklikleri belirleyerek ilgili birimlere iletmek, - Ülkemizdeki kuş gözlemcilerine uygulamalı eğitim olanağı sunmak, - Sulakalanlar, su kuşları ve çevre konularında kamuoyunu bilgilendirmek.

2.6. Türkiye de Sayımların Geçmişi Türkiye de 967 202 yılları arasında 25 kez Kış Ortası Su Kuşu Sayımları gerçekleştirilmiştir. Sayım yapılan yıllar ve sayım yapılan alan sayısına göre toplam su kuşu sayısı Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi 967 996 yılları arasında yeterli sayım ekibinin olmaması ve maddi kaynak eksiklikleri nedeniyle az sayıda sulakalanda sayımlar yapılabilmiştir. 996 yılından itibaren sayım yapılan alan sayısı giderek artsa da son yıllarda maddi kaynak sağlanamamış olması nedeniyle düşüş gözlenmiştir. Günümüze kadar en fazla su kuşu 968 yılında sayılmıştır. En az su kuşu ise 988 yılında sayılmıştır. Sayım yapılan alan sayısı yıldan yıla değişkenlik göstermekte olup finansal kaynak yaratıldığı takdirde daha fazla alanda sayımlar gerçekleştirilebilmiştir. Tablo 2. 967 202 yılları arasında gerçekleştirilen sayımlar (Veriler önceki yıllarda yayınlanan raporlardan derlenmiştir, bkz. kaynaklar) # Sayım Yılı Sayım yapılan alan sayısı Toplam sukuşu sayısı 967 37.008.522 2 968 35 3.939.837 3 969 47.608.246 4 970 52.668.359 5 97 47 864.209 6 972 39 732.057 7 973 32 52.94 8 986 32.323.007 9 987 38 637.796 0 988 46 303.389 989 34 578.379 2 990 47 368.859 3 992 38 702.425 4 993 33 559.094 5 996 67.879.068 6 999 8.657.076 7 2002 82 864.970 8 2005 86.323.007

9 2006 79.40.868 20 2007 94.653.284 2 2008 72.248.906 22 2009 57 886.780 23 200 33 696.537 24 20 68.252.959 25 202 75.498.66 Yıllara göre sayım yapılan alan sayısı ve sayılan su kuşu ilişkisine bakıldığında (Şekil ), toplam su kuşu sayısındaki artışın, sayılan alan sayısındaki artışla bağlantılı olmadığı görülmektedir. Toplam su kuşu sayısındaki değişiklikte, sayılan alanların sayısal çokluğunun yanı sıra sayım yapılan alanların büyüklüğü ve niteliği ile sayım gününün hava koşullarının da etkili olduğu bilinmektedir. Sayım sonuçlarının yıldan yıla karşılaştırılabilir olabilmesi için, sayım yapılan her alanın, her sene aynı noktalardan ve bütün alanı kapsayacak şekilde sayılmasına özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir. Birkaç yıldır böyle bir standart oluşturmak için uğraşılsa da, yıllardır aynı ekipler tarafından sayılan alanlar dışında, bir standart oluşturulamamıştır. Şekil. Yıllara göre sayılan alan sayısı ve sukuşu sayısı

3. 202 SAYIMLARININ GERÇEKLEŞTİRİLMESİ 3.. Alanlar Tüm sayımlar 5 Ocak 5 Şubat 202 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Sayım yapılacak alanların yakınında bulunan kuş gözlemcileri ile iletişime geçilerek hangi alanların sayılacağı belirlenmiştir. Başlangıçta 84 sulakalanın sayılması planlanmıştır. Ancak ekip yetersizliği ve organizasyon eksikliği nedeniyle bazı alanlar sayılamamıştır. Bu nedenler dolayısıyla toplam 75 sulakalanda sayım yapılabilmiş ve bu sulakalanlara ait gözlem verileri değerlendirilebilmiştir. Don nedeniyle Tödürge, Hafik, Çalı, Aygır, Beyşehir, Kuyucuk Gölleri sayılamamıştır. Çıldır ne gidilmesine rağmen don nedeniyle çok az sukuşu sayılabilmiştir. Ekip yetersizliği nedeniyle Hirfanlı Barajı, İğneada, Seyfe, sayılamamıştır. Yine ekip yetersizliği nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunan barajların bir kısmı ve Doğu Anadolu Bölgesi nde Van ve Erçek sayılamamıştır. Kulu, Tuz, Akşehir sayılamayan diğer önemli alanlar arasındadır. Sayım yapılan alanları gösterir harita Şekil 2 de verilmiştir. 202 sayımlarında toplamda 75 alanda, 25 kuş gözlemcisinin katılımlarıyla sayımlar gerçekleştirilmiştir. Ek de sayım yapılan alanlar ve sayım ekipleri verilmiştir. Ek de verilen topluluk adı kısaltmalarına ilişkin açıklamalar Ek 2 de belirtilmiştir. Şekil 2. 20 yılı KOSK sayımları gerçekleştirilen alanlar

3.2. Yöntem Kış Ortası Su Kuşu Sayımları kapsamında her ekip kendisine ayrılan bölgedeki sulakalanları ziyaret etmektedir. Sayım noktaları, önceki yılların bilgileri, alan haritaları ve GPS yardımıyla belirlenmektedir. Sayım ekiplerinin büyük bir kısmı sayımları kendi kişisel çabaları ve özverileri ile gerçekleştirmişlerdir. Birkaç topluluk ise İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden araç ve ekipman desteği alarak sayımları gerçekleştirmiştir. Sayımlar, çoğunlukla daha önceki KOSK sayımlarında kaydedilen noktalarda, normal şartlarda tüm göl alanı taranacak şekilde ve standart sayım teknikleri kullanılarak yapılmaktadır. Kuşların gece hareketleri, sayımı farklı günlerde yapmayı geçersiz kıldığından, herhangi bir sulakalandaki sayım, aynı günde tamamlanmıştır. KOSK sayımı yapılacak öncelikli alanların belirlenerek mutlaka o alanların her yıl sayılması gerekmektedir. Ekip ve finansal kaynak yetersizliği nedeniyle mutlaka sayılması gereken bazı alanlar birkaç yıl arayla sayılmaktadır. İlk olarak öncelikli alanlar belirlenmelidir. Sayım yapılacak alanlar olabildiğince her yıl aynı dönemde, aynı noktalardan, olabildiğince alanın tamamı kapsanacak şekilde, aynı sırayla sayılmalıdır. Her yıl alanların aynı noktalardan sayılabilmesi için ya aynı ekiplerin her yıl aynı alanları sayması ya da sayım noktalarının işaretlendiği ve herkes için başvuru kitapçığı olarak kullanılabilecek alanlarla ilgili haritalar içeren bir rehber hazırlanması ve sayım ekiplerinin o rehberi kullanarak sayımı gerçekleştirmesi gerekmektedir. Şu an sayımlar, maalesef bir çok alan için her yıl aynı noktadan yapılmamaktadır. Sayımların her yıl aynı noktalardan yapılmaması durumunda elde edilen gözlem verilerinin karşılaştırılması sağlıklı sonuçlar imal etmeyecektir. 202 KOSK sayımlarında bazı alanlar 2 kez sayılmıştır. Bu durumda elde edilen verilerde en yüksek sayı alınmıştır. Örneğin her iki ekip de alanda yeşilbaş saymış, bir ekip.000, diğer ekip 5.000 saymış olsun. Bu durumda 5.000 sayan ekibin verileri değerlendirmeye alınmıştır. Toplam 6 alan bu şekilde değerlendirilmiştir. Sayım yöntemleri: Kuşlar, grup yoğunluğu ve gözlem koşulları olanak verdiğinde tek tek sayılmışlardır. Tek tek saymanın, hava ve ışık şartlarının kötü olması, alanın yeterince görülememesi, zamanın daralması, kuşların çok kalabalık ya da hareketli olmaları gibi nedenlerle mümkün olmadığında ise, 5 er, 0 ar, 50 şer ya da 00 er bireylik gruplar halinde sayım yapılmıştır. Tanımlanamayacak kadar uzak olan ya da olumsuz hava koşullarının tanımlamayı mümkün kılmadığı durumlarda ise, sayımlar tanımsız su kuşu olarak kaydedilmiştir (Çağlayan ve ark., 2005). Genel olarak nokta sayım yöntemi kullanılmıştır. Belli bir noktadan, göl alanı taranacak şekilde sayım yapılmış, daha sonra bir sonraki noktaya gidilmiştir. Sayım yapılan her bir noktanın GPS yardımı ile koordinatları kaydedilmiştir.

4. SONUÇLAR 202 yılında, ülkemizde bulunan kuş gözlemcilerin desteğiyle Kış Ortası Su Kuşu Sayımları kapsamında 75 sulakalan sayılabilmiştir. Bu kapsamda Türkiye genelinde 02 türden.498.66 su kuşu sayılmıştır. Her bir alana ait sayım sonuçları Ek 4 te verilmiştir. 202 yılı KOSKS sonuçlarına göre ÖKA kriterini sağlayan alanlar Ek 3 te tablo halinde verilmiştir. 202 yılı sayımlarında; Ziyaret edilen alan sayısı: 75 Toplam sayılan su kuşu:.498.66 Toplam sayılan su kuşu türü: 02 202 yılı KOSK sayımlarında en çok sayılan beş su kuşu sırasıyla sakarmeke (Fulica atra) 580.655, çamurcun (Anas crecca) 68.327, elmabaş patka (Aythya ferina) 90.943, flamingo (Phoenicopterus roseus) 75.257 ve karabaş martı (Larus ridibundus) 69.768. En çok sayılan on tür Şekil 3 te yer alan grafikte verilmiştir. Önceki yıllarda da olduğu gibi en çok sayılan su kuşu sakarmeke olmuştur (bkz. Tablo 3). Şekil 3. 202 yılı sayımlarında en yüksek sayıda gözlenen ilk 0 tür Tablo 3. 200, 20 ve 202 yıllarında en yüksek sayıda gözlenen ilk üç tür 200 20 202 Sakarmeke (Fulica atra) 355.9 Sakarmeke (Fulica atra) 472.457 Sakarmeke (Fulica atra) 580.655 Elmabaş patka (Aythya ferina) 55.8 Çamurcun (Anas crecca) 67.653 Çamurcun (Anas crecca) 68.327

Flamingo (Phoenicopteru s roseus) 44.76 Yeşilbaş (Anas platyrhynchos ) 45.73 Elmabaş patka (Aythya ferina) 90.943 202 yılı sayım sonuçlarına göre en fazla su kuşu Eğirdir nde sayılmıştır (Şekil 4). Kızılırmak Deltası (60.69) ve Akyatan (52.39) en çok su kuşu sayılan ikinci ve üçüncü alanlardır. Önceki yıllarda da yine Kızılırmak Deltası ve Eğirdir nde yüksek sayılarda su kuşu sayılmıştır (Tablo 4). Şekil 4. 202 yılı sayımlarında en çok su kuşu sayılan ilk 0 alan Tablo 4. 200, 20 ve 202 yıllarında en fazla sukuşu sayılan ilk 3 alan 200 20 202 Eğirdir 286.547 Kızılırmak Deltası 24.82 Eğirdir 280.237 Bafa 64.84 Eğirdir 22.72 Kızılırmak Deltası 60.69 Gediz Deltası 39.00 Burdur 80.574 Akyatan 52.39

202 yılı KOSK sayım sonuçlarına göre en fazla tür tespit edilen alanın Kızılırmak Deltası olduğu görülmektedir. Kızılırmak Deltası nı Gediz Deltası, Meriç Deltası takip etmektedir. En çok tür tespit edilen ilk 0 alan Şekil 5 te verilmiştir. Tablo te de 200 ve 20 yıllarında da deltaların tür çeşitliliğinin fazla olduğu görülmektedir. Şekil 5. 202 yılı sayımlarında tür çeşitliliği en fazla olan ilk 0 alan Tablo 5. 2009, 200 ve 20 yıllarında en fazla tür çeşitliliği olan ilk 3 alan 200 20 202 Uluabat 63 Kızılırmak Deltası 52 Kızılırmak Deltası 62 Gediz Deltası 45 Büyükmenderes Deltası 50 Gediz Deltası 52 Hersek Lagünü 42 Göksu Deltası 40 Meriç Deltası 49

202 Kış Ortası Su kuşu Sayımları ve Bazı Türlerin Son 4 Sayımdaki Değişimleri Aşağıda bazı su kuşlarına ait kışlayan popülasyonların yıllar içindeki değişimleri tartışılmıştır. Her bir tür için 990 yılından 202 yılına dek yıllık sayım değerleri ile, o türün toplam yıllık su kuşu sayısına göre yüzde değeri grafik olarak verilmiştir. Sakarmeke (Fulica atra) Kış ortası su kuşu sayımları sırasında en çok sayılan su kuşu sakarmekedir. Şekil 6 ya baktığımızda yıllar içinde sakarmeke sayısında bir dalgalanma olduğunu görmekteyiz. 996 ve 999 yılları sayımlarında oldukça yüksek sayılarda sakarmeke sayılmış, sonraki yıllarda da az da olsa bir düşüş gözlenmiştir (Şekil 6). Ancak toplam sayılan su kuşu sayısındaki sakarmeke oranı yüksektir ve yıldan yıla az değişiklik göstermektedir (Şekil 7). Toplam sayılan su kuşlarının ortalama %40 ını sakarmeke oluşturmaktadır. Şekil 6. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre sakarmekenin yıllık değişimi Şekil 7. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde sakarmekenin sayılma yüzdesi

Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) Dikkuyruk, Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi nde kışlama kategorisi tehlike altında olan bir türdür. Türün ülkemizdeki en önemli kışlama alanı Burdur olarak bilinmektedir. Ancak son yıllarda Kuş Milli Parkı nda da sayısının önemli ölçüde arttığını görmekteyiz. Burdur ndeki sayı yıllık değişimler gösterse de genel olarak bir azalma olduğu görülmektedir (Şekil 0). Türkiye genelindeki sayımlarda sayısının oldukça düşüş gösterdiği (Şekil 8, 9) ve neredeyse sadece Burdur ile Kuş popülasyonları sayesinde kışlama popülasyonunun var olduğunu görmekteyiz. Şekil 8. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre dikkuyruğun yıllık değişimi Şekil 9. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde dikkuyruğun sayılma yüzdesi

Şekil 0. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre dikkuyruğun Burdur ndeki yıllık değişimi

Bahri (Podiceps cristatus) 2005 yılında itibaren bahri sayısında belirgin bir artış olmuş, daha sonra 2009 yılında sayı düşüş göstererek sonraki yıllarda yine artışa geçmiştir. Bu sayım sonuçlarında bahri sayısında dönemsel bir dalgalanma olduğu görülmektedir (Şekil, 2). Bu değişime bazı yıllar sayılıp bazı yıllar sayılamayan alanların mı neden olduğunu anlayabilmek için bütün alanların her yıl sayılması konusuna özen gösterilmelidir. Popülasyon değişiminden kaynaklı mı yoksa sayım yapılamayan alanlara bağlı bir dalgalanma olduğunu zamanla anlamak mümkün olacaktır. Şekil. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre bahrinin yıllık değişimi Şekil 2. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde bahrinin sayılma yüzdesi

Macar ördeği (Netta rufina) Bahridekine benzer şekilde Macar ördeğinde de dönemsel dalgalanmalar olduğu görülmektedir. 2005 yılından itibaren Macar ördeği sayısında belirgin bir artış gözlenmiş ardından da tekrar artışa geçmiştir (Şekil 3, 4). Şekil 3. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre macar ördeğin yıllık değişimi Şekil 4. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde macar ördeğin sayılma yüzdesi

Elmabaş patka (Aythya ferina) Elmabaş patka KOSK sayımları sonuçlarına göre her zaman en çok sayılan ilk 5 su kuşu arasında yer almaktadır. Ortalama olarak her yıl 50.000 kadar elmabaş patka sayıldığı Şekil 5 te görülmektedir. 996 yılında olağan dışı bir sonuçla yaklaşık 250.000 elmabaş patka sayılmıştır. 990 999 yılları arasında türün toplam sukuşu sayısı içinde önemli bir orana sahip olduğunu (Şekil 6), 2002 yılından sonra da bu oranın yaklaşık % 5 lerde olduğunu görüyoruz. 2002 yılı sonrasında kışlayan popülasyon büyüklüğü çok değişiklik göstermemiştir. Şekil 5. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre elmabaş patkanın yıllık değişimi Şekil 6. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam sukuşu içersinde elmabaş patkanın sayılma yüzdesi

Yeşilbaş (Anas platyrhynchos) Yeşilbaşın kışlayan popülasyonunda büyük dalgalanmalar görülmektedir (Şekil 7). 200 yılında toplam yeşilbaş sayısı oldukça düşmüş, ancak 202 yılında bu sayı 2007 ve sonrasındaki yıllardaki sayıya ulaşmıştır. 2005 yılında toplam su kuşu popülasyonunun % 8 ini yeşilbaş oluştururken, 999 ve 200 gibi bazı yıllarda bu oran %,5 lara kadar düşmüştür (Şekil 8). Bu değişimleri iyi yorumlayabilmek için bu türün, ülkemizde kışlayan popülasyonunun mevsimsel ve günlük hareketlerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Şekil 7. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre yeşilbaşın yıllık değişimi Şekil 8. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde yeşilbaşın sayılma yüzdesi

Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) Tepeli pelikan küresel ölçekte nesli tehlike altında olan bir türdür ve tehdit kategorisi VU (Vulnarable) Hassas tır. 202 yılındaki sayımlarda tepeli pelikan sayısında artış gözlense de (Şekil 9) toplam su kuşu içindeki artışa yüzde olarak bakıldığında çok büyük değişiklik olmadığı görülmektedir (Şekil 20). Ülkemiz için son derece önemli olan bu türün kışladığı alanların mutlaka yıldan yıla dikkatle izlenmesi ve popülasyon değişiklikleri tespit edilmesi durumunda nedenlerinin belirlenerek önlem alınması önemlidir. Şekil 9. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre tepeli pelikanın yıllık değişimi Şekil 20. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde tepeli pelikanın sayılma yüzdesi

Boz ördek (Anas strepera) Boz ördek ülkemizdeki KOSK sayımlarında az sayıda gözlenen ördekler arasındadır. Ancak 202 yılında boz ördek sayısında belirgin bir artış gözlenmiştir (Şekil 2, 22). Son iki yıla ait sayımda popülasyonda görülen artışın sadece Kızılırmak Deltası nda olduğu görülmektedir. Son yıllarda Kızılırmak Deltası ndaki sayımlarda boz ördek sayısında belirgin bir artış görülmektedir. Diğer alanlarda önceki yıllara göre herhangi bir farklılık görülmemektedir. Kızılırmak Deltası ndaki boz ördek popülasyonundaki artış nedenlerinin değerlendirilmesi önemlidir. Şekil 2. 990 202 yılları KOSK sayımlarına göre boz ördeğin yıllık değişimi Şekil 22. 990 202 yılları KOSK sayım sonuçlarına göre toplam su kuşu içersinde boz ördeğin sayılma yüzdesi

5. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER 967 yılından bu yana ülkemizde 25 kez Kış Ortası Su Kuşu Sayımları gerçekleştirilmiştir. 2002 yılından günümüze kadar da sayımlar ülkemizde bulunan kuş gözlemcilerinin büyük özveri ve çabaları ile gerçekleştirilmektedir. 202 sayımları da toplamda 25 kuş gözlemcisinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Her yıl sayılan alan sayısı değişkenlik gösterse de 990 lı yıllara oranla sayılan alan sayısında büyük artış gözlenmiştir. Ancak bu yıl olduğu gibi bazı yıllarda önemli büyük sulakalanlar ekip yetersizliği ve ekonomik sıkıntılar nedeniyle sayılamamıştır. Finansal kaynak sağlandığı yıllarda öncelikli alanlar belirlenerek, o alanlar mutlaka sayılmıştır. Ancak gönüllülük esaslı yürütülen bu sayımlarda her ekip kendi bulunduğu şehre yakın sulakalanlarda sayımlar gerçekleştirmektedir. Sayım sonuçlarını bütüncül olarak ele alıp değerlendirmek, popülasyon değişikliklerini doğru yorumlayabilmek için ülkemizde Kış Ortası Sukuşu Sayımlarının mutlaka bir bütçe ile desteklenmesi ve önemli alanları mutlaka kapsayacak şekilde yapılması gerekmektedir. Sayım yapılan alanları yıldan yıla çoğunlukla aynı ekipler saysa da bazı alanlarda sayım ekipleri değişmektedir. Bu değişikliğe bağlı olarak da sayım yapılan alandaki sayım noktaları da değişebilmektedir. Her ekibin, sayım yapacağı alanda daha önceki kullanılan sayım noktalarını kullanması ve bunu bir standart haline getirmesi sayım sonuçlarının doğru değerlendirilmesi açısından önemlidir. Birçok zahmetle gerçekleştirilen, kar kış demeden sayılan alanlardan elde edilen sonuçların güvenilir bir şekilde değerlendirilmesi sayımı gerçekleştiren herkes için önemli olmalıdır. Daha sistematik ve tekrarlanabilir bir sayım yöntemiyle alanlarımızı saymak elde edilen verilerin kalitesini de arttıracaktır. Bunu standart bir hale getirebilmek için alanların haritalarını ve sayım noktalarını içeren bir kitapçık hazırlanması herkes için faydalı olacaktır. Sayımlar ülke genelinde yapıldığı ve sonuçlar toplanarak bütüncül olarak değerlendirildiği zaman anlamlıdır. Bir alanın sayım sonuçlarının kendi içinde değerlendirilmesi o alan için değerli bilgi sağlayabilirse de, ÖKA statüsündeki önemli bazı alanların sonuçlarının genel değerlendirme dışında kalması ülkemizde kışlayan su kuşu popülasyonunun dinamiğini anlamayı amaçlayan KOSK sayımlarının amacına uygun düşmemektedir. Uzun vadede ülkemiz sulakalanlarında su kuşları popülasyon değişimlerini izlemek ve değerlendirmek tüm doğa korumacıların ve kuş gözlemcilerinin ortak amacı olmalı ve ortak çalışma ve bilgi paylaşma öncelikli ilkelerimizden olmalıdır. O nedenle öncelikli alanların belirlenerek mutlaka o alanların saymasına öncelik verilmesi gerekmektedir.

6. TEŞEKKÜR Büyük bir özveri ve çaba ile zor kış koşullarına rağmen 202 yılı Kış Ortası Su Kuşu Sayımlarını gerçekleştiren ve Ek deki tabloda adı geçen tüm gönüllü kuş gözlemcilerine, ayrıca sayımları kendi bünyeleri içinde organize ederek kurumsal katkı sağlayan Ayvalık Çevre Platformu (AYÇEP), Çorum Kuş Gözlem Topluluğu (ÇKGT), Doğa Araştırmaları Derneği (DAD), Doğa Derneği (DD), Dokuz Eylül Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu (DEKUŞ), Doğa Kültür ve Yaşam Derneği (DKYD), Ege Üniversitesi Doğa Gözlem Topluluğu (EDGT), Erzurum Kuş Gözlem Topluluğu (EKGT), Erzurum Turizm Elçileri Derneği (ERTUEL), İstanbul Kuş Gözlem Topluluğu (İKGT), İzmir İleri teknoloji Enstitüsü (İYTE), İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği (İzkuş), KuzeyDoğa Derneği (KuzeyDoğa), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kuş Gözlem Kulübü (OMÜKUŞ), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi (OMÜ/OAM), Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu (OKGT), Pamukkale Kuş Gözlem Topluluğu (Pamukkuş), Uzundere Doğa Gençlik ve Spor Kulübü (UDOSK), Uludağ Kuş Gözlem Topluluğu (ULUKUŞ) üye ve çalışanlarına teşekkür ederiz. Ayrıca sayımların gerçekleşmesi için araç ve ekipman desteği sağlayan Samsun Şube Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Adana Şube Müdürlüğü, Bursa Şube Müdürlüğü, Çorum Şube Müdürlüğü, İzmir Şube Müdürlüğüne teşekkür ederiz.

7. KAYNAKLAR Çağlayan, E., Kılıç, D.T., Per, E. ve Gem, E. 2005. Turkiye Kıs Ortası Sukusu Sayımları 2005. Doğa Derneği, Ankara, Turkey Delany, S., Scott, D. 2006. Waterbird population estimates. Fourth Edition. Wetlands International. Netherlands. Dijksen L.J. ve Koning F.J. 986. Mid-winter waterfowl census Turkey, January 986. With a review of the previous counts. WIWO Report 3 Dijksen L.J. ve van der Wolf P. 987. Mid-winter waterfowl census Turkey, January 987. WIWO Report 8 Dijksen, J. L. 988. Midwinter Waterfowl Census Turkey, Wiwo report 2. Netherlands Dijksen L.J. ve Blomert A.M. 989. Midwinter waterfowl census. Turkey, January 989. WIWO Report 3 Dijksen L.J. ve Blomert A.M. 993. Midwinter waterfowl census Turkey January 990. WIWO Report 37 Doğal Hayatı Koruma Derneği. 992. Results of the international waterfowl census Turkey 992. Bird Section Report 6, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Doğal Hayatı Koruma Derneği. 993. Results of the international waterfowl census Turkey 993. Bird Section Report 7, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Doğal Hayatı Koruma Derneği. 996. International waterfowl census. Turkey 996. Bird & Wetland Section Report 9, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Doğal Hayatı Koruma Derneği. 999. MidWinter Waterfowl Counts in Turkey, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu S., Kılıç, T., Lise, Y., 2006. Türkiye nin Önemli Doğa Alanları, Doğa Derneği, Ankara, Turkiye Kurt, B., Ozbağdatlı, N., Bozkurt, A.K., Arslangundoğdu, Z. ve Gursoy, A. 2002. Turkiye Sulakalanları Kıs Ortası Sukusu Sayımı, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul, Turkiye. Onmus, O. 2007. Turkiye Kıs Ortası Sukusu Sayımları 2007, Doğa Derneği, Ankara, Turkiye. Suseven, B., Onmus, O. ve İsfendiyaroğlu, S. 2006. Kıs Ortası Sukusu Sayımı (KOSK) Raporu, Doğa Derneği, Ankara, Türkiye. Tapan, D.Ş. 2008. Türkiye'deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu. WWF -Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), İstanbul The Ornithological Society of Turkey. 968. Bulletin.. Bedfordshire, England. The Ornithological Society of Turkey. 969. Bulletin. 2. Bedfordshire, England. The Ornithological Society of Turkey. 969. Bulletin. 3. Bedfordshire, England. The Ornithological Society of Turkey. 969. Bulletin. 4. Bedfordshire, England.

The Ornithological Society of Turkey. 970. Bulletin. 5. Bedfordshire, England. The Ornithological Society of Turkey. 970. Bulletin. 6. Bedfordshire, England. The Ornithological Society of Turkey. 975. Bird Report 970-973. Yarar, M., Magnin, G. 997. Türkiye nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma Derneği, İStanbul, Türkiye Yeniyurt, C., Hemmami, M. 20. Türkiye nin Ramsar Alanları Kitabı. Doğa Derneği, Ankara

Ek. Sayım yapılan alanlar ve sayımı gerçekleştiren gözlemciler No Alan adı Sayım tarihi Sayımı Gözlemciler Mogan 8.0.202 gerçekleştiren kurum, topluluk DAD - DD Riyat Gül, Soner Oruç, İsmail Şenel, D. Eylül Dizdaroğlu Dicle Tuba Kılıç, Cem Orkun Kıraç, Cavit Bilen, Özgür Karcı 2 Sarıyar Barajı 2.0.202 DAD - DD Süleyman Ekşioğlu, İlker Özbahar, Başak Şentürk, Burcu Kahraman, Riyat Gül, Soner Oruç, Elçin Ekşi, Emre Yıldız, Jennifer Kalvenas, Dicle Tuba Kılıç, Cem Orkun Kıraç, Cavit Bilen, Özgür Karcı, Eda Tunçer, Mustafa Doğan, Adem Akyol 3 Çöl 8.0.202 DAD Riyat Gül, Soner Oruç, İsmail Şenel, D. Eylül Dizdaroğlu 4 Balıkdamı 29.02.202 DAD Riyat Gül, Soner Oruç, İlker Özbahar, Başak Şentürk, Pemra Kahraman 5 Obruk Barajı 2.02.202 ÇKGT Sönmez Yanardağ, Mustafa Demirel, Mustafa Aslan 6 Sultansazlığı 05.02.202 Gönüllü ekip Halil Fırat, Mehmet Ünlü, Mustafa Bahşi 7 Salda 28.0.202 DD Evrim Tabur, Ferdi Akarsu, Süreyya İsfendiyaroğlu 8 Yarışlı 3.0.202 DD Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu 9 Karamanlı Barajı 3.0.202 DD Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu 0 Karataş 3.0.202 DD Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu Burdur 0.02.202 DD Ahmet Özeren, Can Yeniyurt, Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu 2 Eğirdir 29.0.202 DD Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu,Barbaros Sarıcı, Süreyya İsfendiyaroğlu 3 Kozanlı Gökgöl 8.0.202 DAD Riyat Gül, Soner Oruç, İsmail Şenel, D.Eylül Dizdaroğlu 4 Işıklı 29.0.202 Pamukkuş Merve Tepe 5 Acıgöl 28.0.202 Pamukkuş Merve Tepe 6 Gerze Kıyıları 28.0.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Ömral Ünsal Özkoç, Cemal Özsemir, Burcu Genç, Sercan Kaynak, Nazlı Boyraz, Ayşenur Pulu, Can Yeniyurt, Arzu Gürsoy, Ayşegül Çatak, Özgün Derecik, Mehmet Gazioğlu, Erdoğan Yalçın, Esin Eser, Murat Kaya 7 Sarıkum 28.0.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Ömral Ünsal Özkoç, Cemal Özsemir, Burcu Genç, Sercan Kaynak, Nazlı Boyraz, Ayşenur Pulu, Can Yeniyurt, Arzu Gürsoy, Ayşegül Çatak, Özgün Derecik, Mehmet Gazioğlu, Erdoğan Yalçın, Esin Eser, Murat Kaya 8 Sinop Yarımadası 28.0.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Ömral Ünsal Özkoç, Cemal Özsemir, Burcu Genç, Sercan Kaynak, Nazlı Boyraz, Ayşenur Pulu, Can Yeniyurt, Arzu Gürsoy, Ayşegül Çatak, Özgün Derecik, Mehmet Gazioğlu, Erdoğan Yalçın, Esin Eser, Murat Kaya

9 Samsun Kıyıları 29.0.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Ömral Ünsal Özkoç 20 Yeşilırmak Deltası 3.02.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Cemal Özsemir 2 Kızılırmak Deltası 30.0.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Cemal Özsemir, Arzu Gürsoy, Esin Eser, Ömral Özkoç, Ayşegül Çatak, Burcu Genç 22 Suat Uğurlu Barajı 4.02.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Cemal Özsemir 23 Hasan Uğurlu Barajı 4.02.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Cemal Özsemir 24 Yedikır Barajı 04.02.202 OAM, OMUKUŞ Kiraz Erciyas Yavuz, Nizamettin Yavuz, Cemal Özsemir, Okan Nohut, Esin Eser, Ömral Özkoç, Burcu Genç 25 Küçük Menderes Deltası 29.0.202 İzkuş, DEKUS, EDGT 26 Gebekirse 29.0.202 İzkuş, DEKUS, EDGT 27 Çatal (Barutçu) 29.0.202 İzkuş, DEKUS, EDGT 28 Belevi Sazlıkları 29.0.202 İzkuş, DEKUS, EDGT Ömer Döndüren, Mutlu Salman, Meltem Ünal, Ozan Arslan Ömer Döndüren, Mutlu Salman, Meltem Ünal, Ozan Arslan Ömer Döndüren, Mutlu Salman, Meltem Ünal, Ozan Arslan Ömer Döndüren, Mutlu Salman, Meltem Ünal, Ozan Arslan 29 Bakırçay Deltası 4.02.202 DEKUS, EDGT Meltem Ünal, Melis Çolak, Murat Gel 30 Yeni Şakran 4.02.202 DEKUS, EDGT Meltem Ünal, Murat Gel, Melis Çolak 3 İzmir Körfezi 28.0.202 İzkuş, DEKUŞ Ömer Döndüren, Deniz Güler, Meltem Ünal, Ozan Arslan,Özlem Çelik Döndüren, Burçin Taner, Bilgi Ginebakan, Bulut Okumuşoğlu, Elif Kamalıoğlu, Güldan Aykanat 32 Gediz Deltası 28.0.202 İzkuş, DEKUS, EDGT Ömer Döndüren, Deniz Güler, Meltem Ünal, Ozan Arslan, Özlem Çelik Döndüren, Burçin Taner, Bilgi Günebakan, Bulut Okumuşoğlu, Elif Kamalıoğlu, Güldan Aykanat 33 Çaltıdere 4.02.202 DEKUS, EDGT Meltem Ünal, Melis Çolak, Murat Gel 34 Demirköprü Barajı 0.02.202 EDGT Dilara Kızıl, Meltem Ünal 35 Marmara 3.0.202 İzkuş, EDGT Ömer Döndüren, Meltem Ünal 36 Büyük Menderes Deltası 05.02.202 DEKUŞ, EDGT, İYTE Deniz Güler Meltem Ünal, Ozan Arslan, Cansu Küçükköse, Deniz Güler, Meltem Ünal, Özlem Çelik Döndüren 37 Bafa 04.02.202 DEKUŞ, EDGT Ayşegül Atalay, Cansu Küçükköse, Deniz Güler, Meltem Ünal, Özlem Çelik Döndüren 38 Uluabat 07.02.202 Ulukuş Soner Bekir, Franzi Arıcı, Gözde Coşkunserçe 39 Kocaçay Deltası 5.02.202 Ulukuş - DD Evrim Tabur, Tuğba Gözükara 40 Ayvalık Tuzla 02.02.202 AYÇEP Kadri Kaya, Şükrü Kaygusuz, Salih Akkuzu 4 Gönen Çayı Deltası 25.0.202 DAD Süleyman Ekşioğlu, Kadri Kaya

42 Manyas (Kuş) 26.0.202 DAD - DD - AYÇEP Süleyman Ekşioğlu, Kadri Kaya, Şükrü Kaygusuz, Evrim Tabur 43 Meriç Deltası 24.0.202 IKGT Cemil Gezgin, Emre Konuk, Oğuz Mülayim 44 Riva Şile Kıyıları 29.0.202 IKGT Hürmüz Yeniceli, Merve Ünal, Özge Karaca, Sercan Bilgin 45 Boğaziçi 25.0.202 IKGT Akdoğan Özkan, Cemil Gezgin, Kübra Karafazlıoğlu, Özge Karaca 46 Büyükçekmece 47 Küçükçekmece 29.0.202 İKGT Canan Atay, Dilek Şahin, Emine Nurhan Tekin, Ergün Bacak, Fikret Can, Görkem Aktan, Nevzat Aktan 29.0.202 İKGT Fatih Seyhan, Hürmüz Yeniceli, Özge Karaca, Merve Ünal, Sercan Bilgin 48 Terkos 24.0.202 İKGT Kerem Ali Boyla, Ergün Bacak, Sercan Bilgin 49 Kamil Abduş 24.0.202 IKGT Cemil Gezgin, Dilek Geçit, Tunç Geçit 50 Sapanca 05.02.202 İKGT Dilek Şahin, Ergün Bacak, Hürmüz Yeniceli, Merve Ünal, Sercan Bigin 5 Sakarya Deltası 28.0.202 İKGT Özür Ekincioğlu, Özge Karaca, Kübra Karafazlıoğlu, Seda Kendir 52 Hersek Lagünü 28.0.202 İKGT Fatih Bülbül, Melike Bortacina, Ali Serkan Gökçe, Cemil Gezgin 53 İznik 05.02.202 Ulukuş / İKGT Canan Atay, Tuğba Gözükara, Voral Türümen, Özge Türümen 54 İzmit Körfezi 29.0.202 İKGT Özgür Ekincioğlu, Meryem Altıparmak, Seda Kendir 55 Amik Ovası 2.0.202 SubaşıKuş Ali Atahan, Mehmet Atahan, Mehmet Ali Atahan 56 Yarseli Barajı 2.0.202 SubaşıKuş Ali Atahan, Mehmet Atahan, Mehmet Ali Atahan 57 Balık 02.02.202 SubaşıKuş Ali Atahan, Mehmet Gül, Süleyman Gül 58 Hatay Kıyıları.02.202 SubaşıKuş Ali Atahan, Mehmet Atahan, Mehmet Gül, Mehmet Ali Atahan 59 Seyhan Barajı 04.02.202 SubaşıKuş Ali Atahan, Utku Erinç Yeğenoğlu 60 Yumurtalık Lagünü 03.02.202 DAD - DD Süleyman Ekşioğlu, Mustafa Kırseven, Ece Avcım, Can Yeniyurt, Evrim Tabur, Fatih Taşkıran, Ferdi Akarsu 6 Akyatan 04.02.202 DAD - DD Süleyman Ekşioğlu, Mustafa Kırseven, Ece Avcım, Uygar Özesmi, Oya Ayman, Evrim Tabur, Fatih Taşkıran 62 Ağyatan Lagünü 02.02.202 DAD Riyat Gül, Soner Oruç, Emre Öztürk 63 Çatalan Baraj 03.02.202 DAD Süleyman Ekşioğlu, Riyat Gül, Mustafa Kırseven 64 Tuzla 03.02.202 DAD DD Riyat Gül, Soner Oruç, Emre Öztürk, Uygar Özesmi, Oya Ayman 65 Göksu Deltası 02.02.202 İKGT Uygar Özesmi, Oya Ayman 66 Köyceğiz 26.0.202 DD Alp Giray, Evrim Tabur, Ferdi Akarsu, Süreyya İsfendiyaroğlu 67 Milas Tuzla 27.0.202 DD Evrim Tabur, Ferdi Akarsu, Süreyya İsfendiyaroğlu

68 Güllük Deltası 26.0.202 DD Alp Giray, Evrim Tabur, Ferdi Akarsu, Süreyya İsfendiyaroğlu 69 Hazar?????? 70 Birecik Barajı 03.02.202 DKYD Pınar Gündoğdu, Salih Aloğlu, Hayat Karaaslan, Nuri Kılıç 7 Karkamış Barajı 04.02.202 DKYD Pınar Gündoğdu, Salih Aloğlu, Hayat Karaaslan, Nuri Kılıç 72 Atatürk Barajı 05.02.202 DKYD Pınar Gündoğdu, Salih Aloğlu, Hayat Karaaslan, Nuri Kılıç, Yusuf Özbey 73 Çıldır.02.202 KuzeyDoğa Emrah Çoban, Ayşegül Karaahmetoğlu 74 Aralık Sazlıkları 07.02.202 KuzeyDoğa Önder Çırık, Sedat İnak 75 Tortum Barajı 4.02.202 ERTUEL, UDOSK, EKGT *Topluluk kısaltmalarına dair açıklama EK 2 de yapılmıştır. Mikail Topdaş, Musa Han, Musa Gizlen, Turgut Keleş, Mümin Gökhan Şenocak EK 2. Topluluk ve Kurum Kısaltmaları AYÇEP: ÇKGT: DAD: DD: DEKUŞ: DKYD: EDGT: EKGT: ERTUEL: İKGT: İYTE: İzkuş: Ayvalık Çevre Platformu Çorum Kuş Gözlem Topluluğu Doğa Araştırmaları Derneği (Kuş Araştırmaları Derneği) Doğa Derneği Dokuz Eyllül Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu Doğa ve Kültür Yaşam Derneği Ege Üniversitesi Doğa Gözlem Topluluğu Erzurum Kuş Gözlem Topluluğu Erzurum Turizm Elçileri Derneği İstanbul Kuş Gözlem Topluluğu İzmir İleri teknoloji Enstitüsü İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği KuzeyDoğa: KuzeyDoğa Derneği OAM: OKGT: OMÜKUŞ: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi ODTÜ Kuş Gözlem Topluluğu Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kuş Gözlem Kulübü

Pamukkuş: SubaşıKuş: UDOSK: Ulukuş: Pamukkale Kuş Gözlem Topluluğu Subaşı Kuş Gözlem Topluluğu Uzundere Doğa Gençlik ve Spor Kulübü Uludağ Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu Ek 3. ÖKA Kriterlerini Sağlayan Alanlar Alan Adı Türkçe Adı Latince Adı Sayı ÖKA Kriteri Acı Göl Angıt Tadorna ferruginea 505 A4i Akyatan Flamingo Phoenicopterus roseus 25650 A4i, A4ii Akyatan Suna Tadorna tadorna 60 A4i Akyatan Fiyu Anas penelope 3850 A4i Akyatan Çamurcun Anas crecca 27320 A4i Akyatan Turna Grus grus 74 A4i Akyatan Sukuşu 5239 A4iii Ayvalık Tuzla Flamingo Phoenicopterus roseus 956 A4i Ayvalık Tuzla Angıt Tadorna ferruginea 235 A4i Bafa Küçük Karabatak Phalacrocorax pygmeus 793 A4i Bafa Pasbaş Patka Aythya nyroca 33 A, A4i Bafa Sukuşu 829 A4iii Belevi Sazlıkları Tepeli Pelikan Pelecanus crispus 53 A, A4i Boğaziçi Karabaş Martı Larus ridibundus 8345 A4i Boğaziçi Sukuşu 2752 A4iii Burdur Angıt Tadorna ferruginea 088 A4i Burdur Dikkuyruk Oxyura leucocephala 507 A, A4i, A4ii Burdur Sukuşu 2546 A4iii Büyük Menderes Deltası Tepeli Pelikan Pelecanus crispus 86 A, A4i Büyük Menderes Deltası Flamingo Phoenicopterus roseus 9994 A4i, A4ii Büyük Menderes Deltası Angıt Tadorna ferruginea 3876 A4i, A4ii Büyük Menderes Deltası Sukuşu 40339 A4iii Çatal (Barutçu) Tepeli Pelikan Pelecanus crispus 45 A, A4i Demirköprü Barajı Tepeli Pelikan Pelecanus crispus 59 A, A4i Eğirdir Küçük Karabatak Phalacrocorax pygmeus 34 A4i Eğirdir Fiyu Anas penelope 5259 A4i Eğirdir Macar Ördeği Netta rufina 7706 A4i, A4ii Eğirdir Elmabaş Patka Aythya ferina 35350 A4i, A4ii Eğirdir Sukuşu 280237 A4iii Gediz Deltası Tepeli Pelikan Pelecanus crispus 4 A, A4i Gediz Deltası Flamingo Phoenicopterus roseus 703 A4i, A4ii Gediz Deltası Angıt Tadorna ferruginea 2902 A4i, A4ii Gediz Deltası Suna Tadorna tadorna 255 A4i