KAMU HUKUKÇULARI PLATFORMU KÜRESELLEŞEN DÜNYADA ANAYASAL DEMOKRASİ Konulu Toplantı 19-20 MAYIS 2011 LEFKOŞA YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ I
Yakın Do u Üniversitesi Yayınları Tüm yayın hakları Yakın Do u Üniversitesine aittir. Bu kitabın hiç bir bölümü, yazılı izin alınmaksızın hiç bir biçimde ve hiç bir yolla ço altılamaz ve da ıtılamaz. Kitapta ileri sürülen görü ler ve gerçeklere ili kin ifadeler tamamen yazara aittir ve bu kitapta yayımlanmı olması bu görü ve ifadelerin Yakın Do u Üniversitesi tarafından benimsendi i anlamına gelmez. Birinci Baskı: 2013 Editör: Ö r. Gör. Muhammed Erdal Yayın Koordinatörü: Ar. Gör. Erkut Sivrikaya steme Adresi: Yakın Do u Üniversitesi, Kitap Satı Birimi Tlf: (392) 223 64 64 / 477 Faks: (392) 223 51 79 E-posta: bookstore@neu.edu.tr ISBN: 978-605-63846-0-8 II
Gerek Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi nin kuruluş ve gelişmesinde ve gerekse Kamu Hukukçuları Platformu fikrinin oluşumunda önemli rolü olan Anayasa Hukukçusu Yavuz SABUNCU nun;; Toplantıdan Sonra Kaybettiğimiz Anayasa Hukukçuları Bakır ÇAĞLAR ve Server TANİLLİ nin;; Son Konuşmasıyla Toplantımıza Onur Veren Büyük Devlet Adamı Rauf DENKTAŞ ın A N I L A R I N A III
IV
KAMU HUKUKÇULARI PLATFORMU KÜRESELLEŞEN DÜNYADA ANAYASAL DEMOKRASİ Konulu Toplantı 19-20. MAYIS 2011 LEFKOŞA V
VI
Ç NDEK LER ÖNSÖZ (Prof. Dr. Fazıl SA LAM) ----------------------------------------------------- XI AÇILI KONU MALARI Prof. Dr. Ümit Hassan (Yakın Do u Üniversitesi Rektörü) --------------------------------------------- 3 Av. Ahsen Co ar (Türkiye Barolar Birli i Ba kanı) ------------------------------------------------ 4 Prof. Dr. Fazıl Sa lam (Kamu Hukukçuları Platformu Ba kanı) ---------------------------------------- 5 Prof. Dr. enol Bekta (Yakın Do u Üniversitesi Rektör Yardımcısı) --------------------------------- 7 B R NC GÜN B R NC OTURUM Bildirinin Sunumu Tülay Tu cu (Oturum Ba kanı) ---------------------------------------------------------------- 10 Prof. Dr. Yusuf evki Hakyemez (Anayasal Demokrasi çinde Anayasa Mahkemesinin Konumu) -------------------------------------------- 11 VII
Bildirinin Yorumları Doç. Dr. Yüksel Metin ------------------------------------------------------------------- 81 Yrd. Doç Dr. Ozan Ergül --------------------------------------------------------------- 116 Prof. Dr. Korkut Kanado lu ----------------------------------------------------------- 132 Katkı ve Ele tiriler ------------------------------------------------------------------- 147 Katkı ve Ele tirilere Cevap ------------------------------------------------------- 165 B R NC GÜN K NC OTURUM Bildirinin Sunumu Prof. Dr. Ayferi Göze (Oturum Ba kanı) --------------------------------------------------------------- 187 Prof. Dr. Yasemin Özdek (Anayasal Demokrasi çinde Sosyal Devlet lkesinin Ya ama Geçirilmesi Sosyal Devletin Yükseli i ve Dü ü ü ) ------------------------------------ 188 Bildirinin Yorumları Prof. Dr.A. Ülkü Azrak (Türkiye de Sosyal Devletin Gerilemesinin Kamu Hizmetlerinin Tasfiyesi Süreçleriyle Ba lantısı) ------------------- 255 Yrd. Doç Dr. Bülent Algan (Sosyal Devlet Dü erken: Bazı Yanılgılar ve Göz Ardı Edilen Gerçekler) ----------------------------- 261 VIII
Katkı ve Eleştiriler ------------------------------------------------------------------- 279 Katkı ve Eleştirilere Cevap -------------------------------------------------------- 299 İKİNCİ GÜN ÜÇÜNCÜ OTURUM -KONFERANS- Prof. Dr. Yıldırım Uler (Oturum Başkanı) --------------------------------------------------------------- 313 Prof. Dr. Mümtaz Soysal (Anayasal Demokrasi ve Üniter Devlet) ------------------------------------- 314 Yrd. Doç. Dr. İlker Gökhan Şen (Meşruiyet, Self-Determinasyon ve Üniter Devlet: Özerklik Tartişmalari İçin Kavramsal Bir Çerçeve Önerisi) -------------- 329 Katkı ve Eleştiriler ------------------------------------------------------------------- 345 Katkı ve Eleştirilere Cevap -------------------------------------------------------- 361 İKİNCİ GÜN DÖRDÜNCÜ OTURUM Bildirinin Sunumu Prof. Dr. Rona Aybay (Oturum Başkanı) --------------------------------------------------------------- 375 Prof. Dr. Oktay Uygun (Anayasal Demokrasi Bağlamında KKTC nin Ulusal ve Uluslar arası Alanda Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar - Çözüm Önerileri Kıbrıs Sorunu ve Çözüm Önerileri Üzerine Bazı Tespitler ) ----------- 376 IX
Bildirinin Yorumları Doç. Dr. Fuat Aksu (Kıbrıs Sorunu, Müzakereler ve Türkiye nin Açmazı) -------------------- 405 Yrd. Doç. Dr. Tufan Erhürman (Çok Katmanlı Toplumlarda İstikrarlı Demokrasi: Birleşik Kıbrıs Örneği) --------------------------------------------------------- 421 Rauf Raif Denktaş (KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı) --------------------------------------------- 461 Kapanış Konuşması Prof. Dr. Fazıl Sağlam (Kamu Hukukçuları Platformu Başkanı)------------------------------------- 467 X
ÖNSÖZ TBB ile işbirliği içinde 5-6 Haziran 2010 tarihinde gerçekleştirdiğimiz ilk toplantımızı kitaba dönüştürürken yazdığım önsözde bilimsel yaşamda hataları görme ve düzeltme bakımından en güvenilir yolun, siyasal örgüt ve çıkarlardan bağımsız ve önyargısız bir bilimsel tartışma ortamı olduğunu vurgulamış ve buna ek olarak da böyle bir girişimi başlatma başarısını gösterdiğimizi, bunu sürekli kılmanın ise hepimizin ortak sorumluluğu olduğunu belirtmiştim. Aradan geçen zaman içinde bu ortak sorumluluğun hiç aksamadan yerine getirildiğini gördüm ve bundan büyük kıvanç ve mutluluk duydum. İkinci toplantımızı Yakın Doğu Üniversitesi ile işbirliği içinde ve 19-20 Mayıs 2011 tarihleri arasında Kıbrıs ta yaptık. Üçüncüsünü de bu ayın sonunda 29-30 Eylül 2012 tarihleri arasında TBB nin desteği ile Ankara da gerçekleştirmek üzereyiz. Kıbrıs Toplantısı nda Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi ana başlığı altında birbiriyle bağlantılı dört konu işlenmişti: Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesi nin Konumu ;; Anayasal Demokrasi İçinde Sosyal Devlet İlkesinin Yaşama Geçirilmesi ;; Anayasal Demokrasi ve Üniter Devlet ve " Anayasal Demokrasi Bağlamında KKTC nin Ulusal ve Uluslararası Alanda Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar - Çözüm Önerileri " İşte bu kitap Kıbrıs Toplantısın da sunulan bildiri ve yorumların makale formatında geliştirilmiş metinleri ile tartışma bölümlerinde sunulan katkıların ilgililerce düzeltilmiş ve geliştirilmiş metinlerinden oluşuyor. Otururum sırasına göre Prof. Dr. Yusuf Şevki HAKYEMEZ, Prof. Dr. Yasemin ÖZDEK, Prof. Dr. Mümtaz SOYSAL ve Prof. Dr. Oktay UYGUN toplantıya sundukları bildirilerle ufkumuzu açtılar ve zengin bir tartışma ortamı sağladılar. Yine oturum sırasına göre: Doç. Dr. Yüksel METİN, Yrd. Doç. Dr. Ozan ERGÜL, Prof. Dr. Korkut KANADOĞLU, Prof. Dr. Ülkü AZRAK, Yrd. Doç. Dr. Bülent ALGAN, Yrd. Doç. Dr. İlker Gökhan ŞEN, Doç. Dr. Fuat AKSU ve Yrd. Doç. Dr. Tufan ERHÜRMAN, sundukları yorumlarla toplantının daha da zenginleşmesini sağladılar. Kendilerine özel bir teşekkür borçluyuz. Bu verimli ortam, canlı bir tartışmayı besledi ve önemli katkıların sunulmasını sağladı. Kitabın yayına hazırlanması aşamasında da aktif katkılarını sürdüren tüm katılımcılara ayrıca teşekkür ediyorum. Tabii toplantının yönetimi ehil ellerde olmasaydı, bu sonuç sağlanamazdı. Bu nedenle oturumları yöneten, Sayın Başkan Tülay TUĞCU, Prof. Dr. Ayferi XI
GÖZE, Prof. Dr. Yıldırım ULER ve Prof. Dr. Rona AYBAY a da şükranlarımızı sunuyorum. Teşekkür borcumuzun eksiksiz kalmaması gerekir. Yakın Doğu Üniversitesi kurucu Rektörü Dr. Suat İ. GÜNSEL in, Rektör Prof. Dr. Ümit HASSAN ın ve Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Şenol BEKTAŞ ın bize verdikleri desteği unutamayız. Yüz kişiyi aşan katılımcının üç gün süre ile Kıbrıs ta ağırlanması, hava alanı transferlerinin yapılması, dört değişik mekan ile toplantı salonu arasındaki ulaşımın aksamadan sağlanması, kısa süre içinde Kıbrıs da görülebilecek yerlerinin gezdirilmesi gibi hizmetleri Yakın Doğu Üniversitesi yönetimine borçluyuz. Onlara ne kadar teşekkür etsek azdır. Toplantı organizasyonunda görev alan Muhammed ERDAL, Reşat Volkan GÜNEL, Erkut SİVRİKAYA, Elce TUTAR, Burcu ŞAFAK ve Ömer GÜMÜŞ ün emekleri unutulamaz. Muhammed Erdal büyük bir titizlikle kitabı yayına hazırladı. Erkut Sivrikaya, bilinen takipçiliği ile yayın aşamasında eşgüdümü sağladı. Emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkür borçlu olduğumuzu belirtmek istiyorum. Toplantının en canlı bölümlerinden biri, ne yazık ki beklenmedik bir elektrik kesintisi nedeniyle kayba uğradı. Kıbrısla ilgili tartışma bölümü kayda alınamadı. Bu açıdan tek tesellimiz Rauf Denktaş ın konuşmasının kaydedilebilmiş olmasıdır. Bildiğimiz kadarıyla bu kayıt, Denktaşın son konuşmasıdır. Tarihsel değeri böylesine yüksek bir konuşmanın kitabımızda yer alması, bizim için büyük bir onurdur. Toplantının başlangıcında nispeten yakın zamanlarda kaybettiğimiz kamu hukukçuları: Münci Kapani, Tarık Zafer Tunaya, Lutfi Duran, Ragıp Sarıca, Bahri Savcı, Bülent Tanör, Yavuz Sabuncu, Ersan İLÂL ve Vakur Versan başta olmak üzere;; bugün artık hayatta olmayan tüm kamu hukuku ustalarını anmak üzere saygı duruşunda bulunmuştuk. Toplantıdan sonraki dönemde iki kamu hukukçusunu: Bakır ÇAĞLAR ve Server TANİLLİ yi ve arkasından, toplantımıza son konuşmasını sunan büyük devlet adamı Rauf DENKTAŞ ı kaybettik. Onları da saygı ile anıyoruz. Ve bu kitabımızı Yavuz SABUNCU ile birlikte onların anısına adıyoruz. Işık içinde yatsınlar. *** *** XII
KÜRESELLEŞEN DÜNYADA ANAYASAL DEMOKRASİ Birinci Gün Birinci Oturum Açılış Konuşmaları 1
2
SUNUCU- Atatürk ün Samsun a ayak bastığı gün, Atatürk ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı. Evet, önce Türk Tarihi nin büyük devlet adamı Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve onunla birlikte Kamu Hukukçuları Platformu adına da yakışır bir biçimde nispeten yakın zamanlarda kaybettiğimiz kamu hukukçuları: Münci Kapani, Tarık Zafer Tunaya, Lutfi Duran, Ragıp Sarıca, Bahri Savcı, Bülent Tanör, Yavuz Sabuncu ve Vakur Versan başta olmak üzere;; bugün artık hayatta olmayan tüm kamu hukuku üstadlarını saygıyla anmak üzere hepinizi bir dakikalık saygı duruşuna ve ardından İstiklal Marşı na davet ediyorum. -Saygı Duruşu ve İstiklal ve Marşı- Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi konulu toplantının açılış konuşmasını yapmak üzere;; Yakın Doğu Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sayın Ümit Hassan ı buraya davet ediyorum. Prof. Dr. Ümit HASSAN (Yakın Doğu Üniversitesi Rektörü)- Anayasa Mahkemesi Başkanlığı nda, Anayasa Mahkemesi nde, Türkiye Barolar Birliği nde, yargıda, hüküm ve savunmada, üniversitede, teori ve uygulamada ömür vakfetmiş, vakfetmeye devam eden ve edecek olan hukuk bilginlerini, sosyal bilim bilginlerini içten saygılarla selamlıyorum. Yakın Doğu Üniversitesi olarak sırf mekânsal bağlamda kalsaydık dahi, sizlerle bir araya gelmenin kıvancı, bu kıvanç yeterdi. Fakat galiba fazlasını ummaktayız. Bunu da yüksek yargıç, platform başkanımız Prof. Fazıl Sağlam a borçluyuz. Değerli dekanımız Prof. Yıldırım Uler ve kendisi gibi genç olan hukukçular ekibi bugün için uğraştılar, teşekkür ediyorum, teşekkür ediyoruz. Bendeniz izninizle belirteyim;; heyetinize seslenebilmekten gerçekten derin bir mutluluk duyuyorum. Kıdemli, çok kıdemli hocalarımızın, aziz meslektaşlarımızın kamu hukukçuları platformunu üretmeye devam etmek için üniversitemizi teşrifi bizler için özel önem taşıyor, bu her anlamda. Nermin Hocam galiba henüz teşrif etmediler, geliyorlar sanırım. Mümtaz Hocam buradalar. Çok önemli yaş farkına dayanmasa da Mümtaz Hocam kendilerinin lisans, doktora, doçentlik hocam olmasının hissiyatımı temsil ettiğini sanırım. Çok değerli heyetiniz, Anayasa Mahkemesi, sosyal devlet ilkesi, üniter devletle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin uluslararası alanda konumu bağlamındaki konferans, bildirimler ve yorumlarıyla dünü ve bugünü teşrih etmeye devam edecek. Ve tabii asıl yarının temel gelişim çizgilerini gösteren tahlillerde bu- 3
lunacak. Şüphesiz bu panorama doğrudan ve dolaylı bütün toplumsal dinamikleri de içeren ve açığa çıkartan renklere sahip olacaktır. Bugünlerin önemi, aynı geçen yılki toplantıda, platformda olduğu üzere her kesimce iyice idrak edilmelidir. Üç cümleyle kısaca müsaadenizle Yakın Doğu adını telaffuz edeyim. Yakın Doğu Üniversitesi kurucu rektörümüz Dr. Suat Günsel in önderliğinde gerçekten onun kesintisiz azim ve özverileriyle bugün 15 fakülte, 67 bölüm, 4 enstitü ve 4 yüksekokuluyla yaklaşık 20 000 öğrenciye eğitim sağlamaktadır. 36 hocalı hukuk fakültemizi hemen zikredeyim;; tıp külliyemizi oluşturan 5 fakülte: tıp, diş hekimliği, eczacılık, sağlık birimleri, veteriner fakülteleriyle ayrı bir dinamik oluşturmakta hiç şüphesiz. Özellikle Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nin hekimleri, kapasitesi ve çevre ülkelerde ve kimi Avrupa ülkelerinde henüz bulunmayan cihaz ve donanımıyla, bunlarla birlikte çeşitli boyutlarda amaçlara yönelik olduğunu hemen kaydetmeliyim. Bu amaçlar, özellikle Kıbrıs Türk halkının moralini, maneviyatını yükseltmek ve Türkiye yle birlikteliğini sürdürmek, perçinlemek anlamını taşıyor. Böyle bir anlayışla 2011 senesi Mayıs ının 19. gününü heyecanla kutlarım. Saygılar sunarım. SUNUCU- Türkiye Barolar Birliği Başkanı Sayın Avukat Ahsen Coşar ı konuşmasını yapmak üzere buraya davet ediyorum. Av. AHSEN COŞAR (TBB Başkanı)- Değerli Yüksek Mahkeme Başkanı, Anayasa Mahkemesi nin değerli önceki Başkanı, değerli yargıçlar, değerli hocalarım, sevgili öğrenciler, sevgili meslektaşlarım;; hepinizi TBB adına, yönetim kurulu üyesi arkadaşlarım adına ve kendi adıma sevgi ve saygıyla selamlıyorum. Buraya TBB ni, yönetim kurulu üyesi arkadaşlarımı, TBB İnsan Hakları Merkezi nin değerli başkanı ve üyelerini davet ettikleri için ben sayın rektörümüze, hukuk fakültesinin değerli dekanına, hem de kamu hukukçuları platformu mensupları adına sevgili Fazıl Hocamıza en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Toplantının ana konusu anayasa. Bu kadar değerli anayasacının olduğu bir yerde benim anayasayla ilgili söz söylemem bence yersiz. Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı vardır. Bu konuyla ilgili çalışmalar yürütülüyor. Değişik konferanslar, etkinlikler düzenleniyor. Buradaki bu etkinlikte sunulacak olan tebliğler de bizim anayasa hukukuyla ilgili bildiklerimize, biriktirdiklerimize mutlaka katkı yapacaktır. Türkiye deki çalışmalara da eminim ışık tutacaktır. Ben yararlı olmasını diliyor, hepinize sevgi ve saygı sunuyorum. Bu arada TBB adına iki plaketimiz var;; sayın rektörümüze ve sayın dekanımıza. İzlinizle onları takdim etmek istiyorum. 4
SUNUCU- Evet, Türkiye Barolar Birliği Başkanımıza da teşekkürlerimizi sunuyoruz. Anayasa Hukuku Profesörü Kamu Hukukçuları Platformu Başkanı Prof. Dr. Fazıl Sağlam ı konuşmasını yapmak üzere buraya davet ediyorum. Prof. Dr. Fazıl SAĞLAM ( Kamu Hukukçuları Platformu Başkanı)- Efendim, bugün plaketi bol bir gün olacak, öyle benziyor. Ben de bir plaketle geldim çünkü. Yüksek Mahkeme nin Sayın Başkanı, Sayın Rektör ve Sayın Rektör Yardımcıları, TBB nin Sayın Başkanı, yönetim kurulu üyeleri, değerli hocalarım, sevgili meslektaşlarım ve sevgili öğrenciler. Büyük Atatürk ü saygıyla anmanın en güzel, en anlamlı bir toplantısını yaşıyoruz. Sözde değil, işimizin ve mesleğimizin gereğini en iyi bir biçimde yerine getirerek. Bence Atatürk ü anmanın en iyi yolu bu olmalı. Kamu hukukçuları platformu;; gönüllü olarak bir araya gelen kamu hukukçularından oluşuyor. Siyasal çıkarlara veya siyasal çevrelere bağlı olmaksızın, onlara hizmet etmeksizin, değişik görüşte insanları bir araya toplayarak, ama bilimin gereklerini ön plana alarak doğruyu bulmaya çalışıyoruz. Toplantılarımızın temel özelliği bu. Bu gönüllü birlikteliğe iki yıl önce başladık ve bugün üçüncü yılına giriyoruz ve ikinci toplantımızı gerçekleştirmenin gururunu yaşıyoruz. Bu iki yıl boyunca kamu hukukçuları platformunun işleriyle ilgili olmaksızın geçirdiğim günleri parmakla sayabilirim. Bunu bütün içtenliğimle söylüyorum: Şu manzarayı görünce inanın, benim için her şeye, iki yıl boyunca katlandığım tüm yorgunluklara ve tüm sıkıntılara değdiğini anlıyorum. Hiç abartısız söylüyorum, şu manzara, büyük hocalarımızdan ve özellikle genç meslektaşlarımızdan gördüğümüz şu ilgi, beni âdeta canlandırıyor ve tüm yorgunluklarımı unutturuyor. Çoğulcu Demokrasi ve Çoğunlukçu Demokrasi İkilemi konulu ilk toplantımızı TBB nin maddi ve manevi desteğiyle yaptık. Onlar bizi hiç yalnız bırakmadılar, hiç yalnız bırakmıyorlar. İşte tam kadro aramızdalar, onlara şükran borçluyuz. İlk toplantımızı nitelikli bir yayına dönüştürmelerini de onlara borçluyuz. Bu yayını bizim öğrencilerimiz okumaya başladı. Gelip, gelip benden alıyorlar, iade ediyorlar, sonra tekrar gelip alıyorlar. Tabii Türkiye Barolar Birliği belki biraz daha fazla sayıda gönderirse isteyenlere de onları takdim etmemiz mümkün olur. Ama ben kitabı emanet olarak veriyorum. Alıp okuyorlar; kimisi fotokopi çektiriyor ve getiriyor. Rektörümüz baştan sona kadar okumuş. Evet, ben de okudum. Ama gördüğüm şu ki en çok ben konuşmuşum. Bu nedenle bu toplantıda fazla konuşmak niyetinde değilim, bu konuşmayı da fazla uzatmak niyetinde deği- 5
lim. Tabii bu söylediğim, oturumlarda herkes gibi söz alıp konuşmayacağım anlamına gelmiyor. Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi konulu bu toplantımızı, Yakın Doğu Üniversitesi nin destek ve yardımlarıyla gerçekleştiriyoruz. Bu toplantımız da ürününü yayın olarak verecek, çünkü biz toplantılarımızı günübirlik yapmıyoruz. Bütün yıl onun üzerinde çalışarak yapıyoruz. Toplantı konumuzu, önceden belirliyoruz. Bildiriler ve yorumlar belli bir takvime göre önceden hazırlanıyor ve hepinizin bildiği gibi makul bir zamanda elinize ulaşıyor. Bu yöntemi iki yıldır, aksatmadan uygulamakla, Türkiye de bir ilk i gerçekleştirdiğimizi sanıyorum. Bu başarı, programa özenle uyan arkadaşlarımıza aittir. Kendilerine teşekkür ediyorum. Programda bazı aksamalar olmadı diyemem. Ama genel başarı oranının yüksekliği, aksamaları affettirir diye düşünüyorum. Toplantıya, bildirileri ve yorumları okumuş olarak geliyoruz. Ve bu sayede hazırladığımız notlarla tartışmaların verimli geçmesini sağlıyoruz. Âdeta bir akademi çalışması yürütüyoruz. Bu çalışma biçimi, yapacağımız yayının ön çalışmasını da birlikte getiriyor. Daha sonra sıra, bu ön hazırlığın işlenmesine, yayın için redakte edilmesine geliyor. Bu nedenle bizim toplantılarımızın kamuya açık yönü ikinci planda kalıyor desem yanlış olmaz. Kısacası toplantımızın yuvarlak masa özelliği ağır basıyor. Bu yıl öğrencilerimizin ricalarını kırmak istemedim. Onlar da katılmak istediler. Tabii dinleyici olarak katılabilirsiniz dedim. Ama görüyorum ki ortada pek yoklar. Konuşmamda onlara yönelik bir şey söylemeye hazırlanmıştım. Şimdi söylemesem de olur. Ama belki siz merak edersiniz diye söyleyeyim;; bizim öğrencilerimiz heyecanlı, yani bir şey konuşulduğu zaman kendi düşüncesini yansıtan biriki cümle duyduklarında alkışa başlıyorlar. İşte onlara, burada alkışı bırakın, elinize kâğıt, kalem alın, not tutun. Bir konunun nasıl tartışıldığını gözlemleyin ve o formasyonu edinmeye çalışın. Bunu söyleyecektim, ama birkaç tanenin dışında burada ne yazık ki yoklar. Herhalde dinleyici olmaktan hoşlanmadılar. Evet, benim söyleyeceklerim aşağı-yukarı bunlar, ama başlangıçta da söyledim; plaketleri bol bir toplantı olacak diye. Ama bu kez biraz değişik. Kamu hukukçuları platformu olarak, yani platformumuz adına hazırladığımız bir plaket. Bu toplantının düzenlenmesinde önemli katkıları olan, Türkiye den gelen yüz kişilik bir grubun burada ağırlanmasını sağlayan kurucu rektör Dr. Suat İrfan GÜNSEL e kamu hukukçuları platformu olarak şükranlarımızı arz etmek istiyoruz. Bu nedenle Girişim ve İcra Kurulu muzun duayen üyesi Prof. Dr. Ülkü Azrak ı buraya davet ediyorum ve bu plaketi onun takdim etmesini rica ediyorum. Ama galiba Suat Bey mazeretleri nedeniyle burada değiller. Onun yerine, ona verilmek üzere plaketi sanırım Prof. Dr. Şenol Bektaş alacaklar. Kendilerini buraya davet ediyorum. Ama 6
hemen belirteyim Rektörümüzü ve Rektör yardımcımızı da unutmuş değiliz. Onların plaketini kapanışa sakladık. Evet, hepinize verimli ve başarılı bir toplantı diliyorum. Teşekkürler. -Plaketler verildi- Prof. Dr. Şenol BEKTAŞ (Yakın Doğu Üniversitesi Rektör Yardımcısı)- Evet, kurucu rektörümüz Sayın Dr. Suat İrfan GÜNSEL adına bu plaketi almaktan büyük bir mutluluk duyuyorum. Onun saygı ve sevgilerini sizlere iletmek istiyorum. Gerçekten Fazıl Hocamızın dediği gibi bizler son iki haftadır büyük bir heyecanla bu toplantıyı düzenlemek için uğraşıyoruz. Toplantının düzenlenişinde ve işleyişinde ufak tefek aksaklıklar olursa, bu hususta bizi mazur görmenizi istiyoruz. Çünkü elimizden gelen herşeyi ortaya koyduk, en güzelini yapmaya çalıştık. Böyle bir toplantıya ev sahipliği yapmaktan dolayı da büyük bir mutluluk duyuyoruz. Bu organizasyon vesilesiyle aramızda üniversitemizde ağırlamaktan, onları burada görmekten gurur duyduğumuz duayen hocalarımız var. Onları zaman zaman televizyonlarda görüyor, çeşitli programlar vesilesiyle görüşlerinden yararlanıyor;; yazmış oldukları eserleri okuyoruz. Görsel ve yazılı iletişim araçlarından takip ettiğimiz hocalarımızı bu toplantı vesilesi ile bire bir dinlemek bizim için büyük mutluluk kaynağı. Son zamanlarda basında Kıbrıs Türkleri nin Türkiye Türkleri ni sevmediğine dair söylemlerin yoğunlaştığını, hiç bir tutar tarafı olmayan bu tür ifadelerin dile getirildiğini duyuyoruz. Bu tür ifadelere itibar etmediğinizi biliyorum, ama yine de bunu hatırlatmayı kendime bir görev addediyorum. Biz Kıbrıs Türkleri Türkiye Cumhuriyeti halkı ile adeta etle tırnak gibiyiz. Aramızda daha önce Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ne hiç gelmemiş olan var mı bilmiyorum. Daha önce KKTC ye gelmiş olanlar bu durumu biliyordur. Fakat olabilir ki bu toplantı kimimiz için bir ilk geliş vesilesidir. O halde bu toplantı süresince çeşitli vesilelerle Kıbrıs halkına dair edineceğimiz izlenimler bizler için birer pusula olsun;; memleketimize dönerken birer kültür ateşesi olarak dönelim. Bu vesilesiyle belki bir gün şu an basında yansıtıldığı şekliyle Kıbrıs halkının Türkiye Cumhuriyeti halkını sevmediğine dair yalan yanlış bilgileri tekzip etme fırsatını yakalamış oluruz. Sözlerime son verirken ileride değişik toplantılarda yine beraber olmayı temenni ediyorum. Umarım tüm bu çabalarımız neticesinde toplantımız başarılı geçer ve sizleri memnun etmeyi başarır;; ülkemizden ve üniversitemizden ayrılırken iyi duygu- 7
larla uğurlarız. Hepinize teşekkür ediyorum ve başarılı bir toplantı olmasını diliyorum. SUNUCU- Evet, bizler de Şenol Hocamıza teşekkürlerimizi sunuyoruz ve şimdi sizleri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin yetiştirdiği dünyaca ünlü müzisyen, gitarist, besteci Kemal Belevi nin müzik dinletisiyle baş başa bırakıyorum. Seslendireceği eserler: Romans, Gülnihal, Odam Kireçtir, Alhamra Sarayı anısına yazılmış bir eser, Kalenin bedelleri. İyi dinletiler diliyorum efendim. -Kemal Belevi Müzik Dinletisi- Prof. Dr. Fazıl Sağlam (Kamu Hukukçuları Platformu Başkanı)- Aslında bu takdim işini de ben yapmayı düşünüyordum, ama BRT den bir arkadaşımız bu yükü üzerimden alınca sevindim. İşini de gayet güzel yapıyordu, ama galiba biraz rahatsızlanmış. İş yine bana düştü. Dolayısıyla bu toplantıda fazla konuşmama niyetim de suya düştü. Şimdi toplantımızın birinci oturumunu açmak ve yönetmek üzere Değerli Başkanım Tülay TUĞCU yu davet etmek istiyorum. Sevgili Tülay Hanım ın 20 Ocak 2006 günü Strazburg da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin adli yıl açılış konuşmasını İngilizce olarak yapması hepimizi gururlandırmıştı. Aynı toplantıya âkil kişi olarak davetli olan Prof. Dr. Rona AYBAY ın izlenimini sizlere aktarmak isterim: Başkan Tuğcu nun açış konuşmasını, gözlerimiz yaşararak dinledik. Bir kadın hukukçunun Anayasa Mahkememizin başkanı olması belki bize bugün doğal görünüyor;; ama bugünlere nereden geldiğimizi de bir an durup düşünmekte yarar var. Atatürk ün uygulamaya koyduğu hukuk reformundan önce bir kadının bırakın kadı, yani yargıç olmasını, mahkemede tanıklık yapması bile (ilke olarak) mümkün değildi. Atatürk ün yaptıklarını küçümsemeye yeltenenler biraz durup düşünseler yerinde olur diyorum Buna kendi izlenimimi de eklemek isterim. Anayasa Mahkemesi nin Güney Amerika ülkelerine yaptığı geziye ben de katılmıştım. Yüksek Mahkemelere yapılan ziyaretlerde yaptığı konuşmaların nasıl büyük bir dikkatle ve hayranlıkla, biraz da şaşkınlıkla dinlendiğini gururla izledim ve uluslararası arenada bir Anayasa Mahkemesi Başkanı nın temsil işlevinin ne kadar önemli olduğunu görme şansına sahip oldum. Evet, kendisini, konuşma ekibi genç arkadaşlarım Yusuf Şevki HAKYEMEZ, Yüksel METİN, Korkut KANADOĞLU ve Ozan ERGÜL le birlikte toplantı masasına davet ediyorum. 8
ANAYASAL DEMOKRASİ İÇİNDE ANAYASA MAHKEMESİ NİN KONUMU Birinci Gün Birinci Oturum Bildirinin Sunumu 9
Tülay TUĞCU (Oturum Başkanı;; Anayasa Mahkemesi Emekli Başkanı) - Sayın Konuklar, Değerli Meslektaşlarım, Sevgili Gençler, Kamu Hukukçuları Platformunun düzenlediği ikinci çalışmanın, bu yıl Yakın Doğu Üniversitesi ile birlikte Kıbrıs ta Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi adı altında düzenlenmiş olmasının önemli bir anlamı var. Öncelikle, insan hakları kavramının evrenselleşerek her geçen gün daha da önem kazanması, beraberinde getirdiği anayasal sorunların da global çözümler gerektirdiği sonucuna ulaşmamızı zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle artık ulusal sorunlar ve çözümlerini tartışmak yanında değişik ülkelerin, ortak anayasal değerler oluşturmak için bir araya gelmesi ve açık gönüllülükle insan haklarına ilişkin anayasal ilkeleri netleştirmesi gerekmektedir. İkinci olarak, kardeş kabul ettiğimiz Kuzey Kıbrıs Cumhuriyeti nde anayasal kurumları ve karşılaşılan sorunları konuşarak ortak değerler saptamanın rahatlığını ve keyfini yaşama olanağı bulacağız Bu amaçla ilk konumuz olan Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesi nin Konumu nu Sayın Prof. Dr. Yusuf Şevki Hakyemez in sunumundan dinleyeceğiz. Daha sonra Sayın Doç. Dr. Yüksel Metin, Yrd. Doç. Dr. Ozan Ergül ve Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu bu sunumla ilgili yorumlarını yapacaklar. Konu Anayasa Mahkemesi olunca izninizle kendime de kısa bir söz vermek istiyorum. Sayın konuşmacı hocaların süreye uymak konusunda deneyimli olduklarını biliyorum o nedenle süre hatırlatması yapmayacağım. Kısa bir çay kahve arasından sonra soru ve katkılarınızı almak üzere ikinci kısma geçeceğiz. Sayın Hakyemez buyurun efendim sizi dinliyoruz. 10
ANAYASAL DEMOKRASİ İÇİNDE TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ NİN KONUMU Prof. Dr. Yusuf Şevki HAKYEMEZ Anayasa mahkemeleri, insan haklarını kısıtlayan veya ortadan kaldıran anayasaya aykırı kanunların çıkarılabilmesi ihtimaline karşı hukuksal güvence olarak öngörülmüşlerdir. Bu görevlerini yerine getirirken, aynı zamanda anayasal ilke ve kuralları da çağın gereklerine göre daha özgürlükçü perspektifle yorumlamaktadırlar. Bu biçimdeki işlevleri nedeniyle anayasa mahkemeleri birçok ülkede hukuk devletinin önemli kurumu olarak kabul edilmektedirler. Gerçekten günümüzde kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin gerekliliği noktasında bir kuşku olmamakla birlikte, anayasa mahkemeleri ile ilgili asıl sorun, gerçekleştirdikleri denetimin kapsamı ile ilgilidir. Bu mahkemeler, anayasaya uygunluk denetiminde özgürlükçü yaklaşımla hareket etmeye ve insan hakları ile doğrudan ilgili olmayan konularda ise yasamanın anayasaya uygun tercihlerine müdahale etmekten kaçınmaya özen göstermek durumundadırlar. Hukuken öngörülen yetki sınırlarını aşıp yasama organının anayasaya uygun tercihlerini iptal etmekle, siyasal sistemde kendilerine biçilen rolün ötesine geçerek, adeta siyasal iradenin karar alma yetkisini ele geçirebilmektedirler. Oysa çoğunlukçu demokrasiden çoğulcu demokrasiye geçildikten sonra da çoğunluğun yönetme hakkı liberal demokrasinin vazgeçilmez ilkelerinden birisi olmaya devam etmektedir. Çoğulcu demokrasiye geçişle birlikte artık parlamento çoğunluğunu elinde bulunduranlar sınırsız yetki kullanamamaktadırlar. Bununla birlikte anayasaya uygun hareket ettiği sürece çoğunluğun yönetme hakkı çoğulcu demokrasilerde de olmazsa olmaz ilkelerden birisidir. Bu bakımdan çoğulcu demokrasilerde karar alma ve alınan kararların denetimi bağlamında temel sorunlar, yasama iktidarının düzenleme yetkisi ve anayasa mahkemelerinin buna ilişkin denetimi ile ilgili alanda ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda konu Türkiye açısından fevkalade önemlidir. 1961 Anayasası ile çoğulcu demokrasiye geçilirken, anayasanın üstünlüğünü TBMM ye karşı korumak amacıyla Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. Mahkeme, yasama organının tasarruflarını anayasaya uygunluk denetiminden geçirirken, bu sayede insan hakla- KTÜ İİBF Kamu Yönetimi Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. 11
rını parlamentonun muhtemel ihlallerine karşı korumaktadır. Ancak, kuruluşundan bu yana Anayasa Mahkemesi, bir yandan yasamanın anayasaya uygun tasarruflarına yönelik açık müdahalelerde bulunabilmekte, öte yandan insan hakları bağlamında anayasa yargısının işlevi ile bağdaştırılması mümkün olmayan kararlara imza atabilmektedir. Bir yandan sürekli olarak anayasa yargısının gerekliliğine, çoğulcu demokrasilerdeki yeri ve önemine vurgu yapılırken, diğer taraftan Türk Anayasa Mahkemesi nin bu tür kararlar vermesi, ister istemez Mahkeme nin işlevi ve kuruluş gerekçesinin irdelenmesi gereğini akla getirmektedir. Ancak bunu, hem bir askeri darbe sonrasında hazırlanan 1961 Anayasası ile kurulmuş olması bağlamında ve hem de özellikle verdiği kararlardan hareketle yapmak gerekir. İşte bu çalışmada, insan haklarının güvencesi ve hukuk devletinin vazgeçilmez bir kurumu olması gereken Türk Anayasa Mahkemesi nin ağırlıklı olarak kararlarından hareketle bugüne değin siyasal sistemin işleyişinde nasıl bir işlev icra ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. A. Genel Olarak Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemelerinin İşlevi ve Konumu Normlar hiyerarşisinin gereği olarak bir ülkede kanunların anayasaya uygunluğu anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı açısından hukuksal bir zorunluluktur. Bunu sağlama noktasında değişik yöntemler mevcuttur. Bunlar içerisinde muhalefetin uyarıları, ikinci meclisin varlığı, kamuoyunun tepkisi ve devlet başkanlarının kanunları geri göndermesi biçimindeki siyasal yöntemler, uyarıcı olmakla birlikte, sadece siyasal çoğunluğun bu uyarıları dikkate alması sayesinde etkili sonuç doğurabilirler. Siyasal yöntemlerin etkili sonuçlar vermemesi nedeniyle kanunların anayasaya uygunluğunu sağlama noktasında yargısal yöntemler daha etkili mekanizmalar olarak devreye girmişlerdir. Günümüzde kanunların anayasaya uygunluğunu yargısal yolla sağlayan mekanizmalar pek çok ülkede benimsenmiş durumdadır. Kısaca anayasa yargısı olarak da ifade edilebilecek olan bu biçimdeki denetim ilk olarak 1803 yılında ABD Federal Yüksek Mahkemesi nin Marbury v. Madison davasında kendisini göstermiştir. O tarihten bu güne gelinceye dek ABD yanında Kanada, Arjantin ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde de bu model yer bulmuştur. Türkiye ye yabancı olan bu modelde mahkemeler, yargılama sürecinde davayı esastan çözecek olan kanun maddesinde anayasaya aykırılık görmeleri durumunda ilgili kanun maddesini o davada ihmal etmekte ve anayasanın herhangi bir maddesine aykırılık taşıyan kanun maddesini o davada uygulamamakla anayasanın üstünlüğünü sağlamış olmaktadırlar. 12