st T p Fak Derg 2005; 68:64-70 J Ist Faculty Med 2005; 68:64-70 www.itfdergisi.com ARAfiTIRMALAR / RESEARCH ARTICLES F Z K TEDAV VE REHAB L TASYON YÜKSEKOKULU Ö RENC LER N N A IRLIK DURUMLARI LE BESLENME ALIfiKANLIKLARININ DE ERLEND R LMES EVALUATION OF WEIGHT STATUS AND NUTRITIONAL HABITS IN THE STUDENTS OF THE SCHOOL OF PHYSICAL THERAPY AND REHABILITATION Muazzez GAR BA AO LU*, Özge MERGEN*, Naci ÖNER** ÖZET Amaç: Bu çal flma, Fizik Tedavi Yüksekokulu ö rencilerinin a rl k durumlar ile beslenme al flkanl klar n belirlemek, gerekiyorsa sa l kl beslenmelerine katk da bulunmak amac yla yap ld. Gereç ve yöntem: Bu çal flmaya yafl ortalamas 19,2 ± 0,9 y l olan, 54 ü erkek, 105 i k z toplam 159 ö renci kat ld. Ö rencilerin a rl k ve boylar ölçüldü, beden kitle indeksleri hesapland. Üç günlük besin tüketimleri al nd. Günlük al nan enerji ve besin ö eleri, bilgisayar ortam nda besin analizi (BEB S) program ile belirlendi; Amerikan Besin Öneri Komitesi (RDA) nin de erleri ile karfl laflt r ld. Bulgular: Beden kitle indeksine göre, ö rencilerin %80,5 inin normal, %13,8 inin zay f, %5,7 sinin de hafif fliflman oldu u görüldü. Günlük enerjinin, önerilerin alt nda al nd, enerjinin karbonhidrat, protein ve ya dan gelen oranlar n n k zlarda s ras yla %48, %16, %36, erkeklerde %52, %16 ve %32 oldu u belirlendi. K zlar n folik asit, demir ve kalsiyumu, erkeklerin kalsiyum, lif ve magnezyumu yetersiz (%66 alt ) ald klar, erkeklerin C vitamini d - fl ndaki hemen tüm besin ö elerini k zlardan istatistiksel olarak daha yüksek oranda (p<0,01) ald klar gözlendi. Sonuç: Ö rencilerin lif, folik asit, kalsiyum, demir ve magnezyum gibi önemli besin ö elerini ve enerjiyi yetersiz ald klar, büyük ço unlu unun normal vücut a rl na sahip oldu u, ancak zay fl k oran n n k zlarda yüksek oldu- u belirlendi. Anahtar kelimeler: Üniversite ö rencileri, a rl k, besin al m SUMMARY Objective: This study was carried out to obtain data about weight status and nutritional habits of the students in Istanbul University, the School of Physical Therapy and Rehabilitation, according to their self-reports. Materials and methods: In a sample of 159 healthy university students, (54 of whom were boys and 105 were girls; mean age was 19.2 ± 0.9 years), intake of macronutrients and micronutrients were assessed from 3-day selfreported food records by using BEBIS nutrition software program. These data were compared with Recommended Dietary Allowances (RDA). Results: According to body mass indices (BMI), subjects were classified as normal (80.5%), underweight (13.8%) and overweight (5.7%). In general, energy intake was found to be inadequate and the percentage of energy distribution in the young women and the young men, derived from carbohydrates, proteins and fats were as follows: 48%, 16%, and 36% and 52%, 16% and 32%, respectively. Reported intakes of folic acid, iron and calcium were most likely to be inadequate for the young women; calcium, fiber and magnesium were inadequate for the young men, compared with the 2/3 of RDA. The young men consumed higher amounts of all nutrients except for vitamin C compared to the young women. Conclusion: The students daily intakes of energy, fiber, folate, iron, calcium, and magnesium were insufficient. The weights of the majority were normal according to BMI; while among female students underweight was more common. Key words: University students, weight status, food intake Dergiye geldi i tarih/date received: 06.05.2005 * stanbul Üniversitesi, Çocuk Sa l Enstitüsü, Çapa, stanbul ** Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Edirne - 64 -
Weight and nutritional status in students G R fi Beslenme, hastal klar n tedavisinde oldu u kadar, sa l n korunmas nda da esast r (18, 36). Günümüzde kardiyovasküler hastal klar, pek çok kanser türü, obezite, hipertansiyon, diyabet, alerjik hastal klar, osteoporoz ve difl çürükleri gibi birçok kronik hastal n önlenmesinde beslenmenin anahtar rol oynad bilinmektedir (22, 30, 31, 33, 42, 48, 49). Bu nedenle, son y llarda, beslenme ve kronik hastal klar n nedenlerine yönelik say s z çal flma yap lmakta, toplant lar, sempozyumlar ve kongreler düzenlenmektedir (9, 15, 34, 41, 45). Beslenme ve sa l k alan nda yap lan tüm bu çal flmalar n fl nda, dünyan n birçok ülkesinde, belirli organizasyonlar taraf ndan, içeri i hemen hemen birbirinin ayn olan, sa l kl beslenme önerileri yap lmaktad r (2, 4, 20, 21, 23, 38). Kronik hastal klar genellikle eriflkin dönemde ortaya ç - kar; ancak temelleri çocukluk ve gençlik y llar nda at l r (13, 33). Yap lan çal flmalarla eriflkinli e geçifl dönemi olarak bilinen 18-24 yafl grubu gençlerin sa l kl beslenme önerilerine uymad klar, kötü beslendikleri, ö ün atlad klar, bu bak mdan kronik hastal klar için risk grubu oluflturduklar belirtilmektedir (12, 22, 29, 43). Oysa 18-24 yafl dönemi, sa l kl beslenme al flkanl ve sa l kl yaflam biçimi edinmek için bir f rsat dönemi olarak düflünülmektedir. Bu nedenledir ki, bu yafl grubundaki üniversite ö rencileri, son y llarda birçok çal flman n hedef grubunu oluflturmaktad r (12, 14). Ülkemizde üniversite ö rencilerinin a rl k durumlar ve beslenme al flkanl klar n n incelendi i çal flma say s oldukça s - n rl d r (11, 19). Çal flma, Fizik Tedavi Yüksekokulu ö rencilerinin beslenme al flkanl klar ve a rl k durumlar n de erlendirmek, elde edilen bulgulara dayanarak, gerekiyorsa, e itimle sa l kl beslenmelerine katk da bulunmak amac yla yap ld. GEREÇ ve YÖNTEM Çal flma 2002-2004 y llar nda stanbul Üniversitesi Fizik Tedavi Yüksek Okulu 1. s n f na devam eden ö renciler aras nda yap ld. Çal flmaya yafl ortalamas 19,2 ± 0,9 y l olan 54'ü (%34) erkek, 105'i (%66) k z toplam 159 ö renci kat ld. Tablo 1'de ö rencilerin y llara ve cinse göre da l mlar görülmektedir. Ö rencilerden 2 günü hafta içi, 1 günü hafta sonu (Perflembe, Cuma, Cumartesi ya da Pazar, Pazartesi, Sal ) olmak üzere, toplam 3 günlük besin tüketimi al nd. Bu amaçla önceden haz rlanan ''Besin Tüketim Formlar '' kullan ld. Besin tüketim formlar n n doldurulmas na iliflkin ö rencilere, toplu halde, yaklafl k 45-60 dakikal k bilgi verildi. Bu çerçevede, yenilen-içilen tüm besinlerin çeflitlerinin, adlar n n ölçü ve miktarlar n n aç kça belirtilmesi istendi. Mevsimsel farkl - l klar önleyebilmek için, besin tüketimleri her dönemde Kas m ay nda al nd. Formlar n üzerinde ö rencilerin do um tarihleri, boy ve a rl k ölçülerine iliflkin bilgiler yer ald. A rl k ve boy ölçüleri boy ölçerli yer baskülünde, ö rencilerin sadece iç çamafl rlar varken ve ayakkab s z olarak al nd. A rl k(kg)/boy (m 2 ) formülü kullan larak beden kitle indeksi (BK ) belirlendi. BK =18,5 ve alt zay f, 18,5-25 aras normal, 25-30 aras hafif fliflman, 30 ve üstü de fliflmanl k s n r olarak de erlendirildi (20). De erlendirme Üç günlük besin tüketimleri, bilgisayar ortam nda besin analizi (BEB S) program ile yap ld (7). Elde edilen enerji ve besin ö eleri, Amerikan Besin Öneri Komitesi (RDA/DRI)'nin de erleri ile karfl laflt r ld (16, 17). Önerilen miktarlar n %66 (2/3) s n n alt ndaki tüketimler yetersiz kabul edildi (1). statistik analizlerde, tan mlay c istatistiklerin yan s ra, k z-erkek grubu karfl laflt rmalar nda Mann-Whitney U testi kullan ld. P<0,05 anlaml l k s n r olarak de erlendirildi. Tablo 1. Çal flmaya kat lan ö rencilerin y l ve cinse göre da l mlar Ö renci Y l K z (n) Erkek (n) Toplam (n) 2002 36 17 53 2003 32 19 51 2004 37 18 55 Toplam 105 54 159 Tablo 2. Ö rencilerin BK ye göre durumlar Ö renci Beden Kitle K z Erkek Toplam ndeksi n % n % n % Zay f 22 21,0 - - 22 13,8 Normal 81 77,0 47 87,0 128 80,5 Hafif fliflman 2 2.0 7 13,0 9 5,7 fiiflman - - - - - - Toplam 105 100,0 54 100,0 159 100,0-65 -
Ö rencilerde a rl k durumlar ve beslenme Tablo 3. Ö rencilerin günlük enerji ve besin ö eleri al mlar Besin Ö eleri K z (n=105) Erkek (n=54) p Enerji (kcal) 1722 ± 466 2193 ± 381 p<0,01 Karbonhidrat (g) 208,0 ± 64,5 281,0 ± 65 p<0,01 Karbonhidrat (%) 49,0 52,0 - Protein (g) 64,0 ± 17,0 86,6 ±18,0 p<0,01 Protein (%) 15,5 16,2 - Ya (g) 68,4 ± 20,0 77,6 ±16,7 p<0,01 Ya (%) 35,5 31,8 - Kolesterol (mg) 222 ± 83 257 ± 90 p<0,01 Lif (g) 18,6 ± 6.5 22,5 ± 5,8 p<0,01 Vitamin A (µg) 923 ± 844 989 ± 927 AD Vitamin E(mg ) 12,4 ± 6,6 11,2 ± 4,6 AD Vitamin B1 (mg) 0,7 ± 0,3 0,9 ± 0,2 p<0,01 Vitamin B2 (mg) 1,1 ± 0,4 1,3 ± 0,4 p<0,01 Vitamin B6 (mg) 1,1 ± 0,4 1,3 ± 0,3 p<0,01 Folik asit (µg) 229 ± 73 299 ± 80 p<0,01 Vitamin C (mg) 84 ± 44 64 ± 36 p<0,01 Sodyum (mg) 3242 ± 1599 4419 ± 1778 p<0,01 Potasyum (mg) 1822 ± 824 1901 ± 741 AD Kalsiyum (mg) 596 ± 175 631 ± 182 AD Demir (mg) 9,8 ± 2,9 12,1 ± 2,3 p<0,01 Çinko (mg) 9,0 ± 2,6 11,8 ± 2,5 p<0,01 Magnezyum (mg) 221 ± 71 244 ± 53 p<0,01 Fosfor (mg) 1001 ± 264 1222 ± 230 p<0,01 AD:Anlaml de il Tablo 4. Günlük al nan enerji ve besin ö elerinin RDA önerilerini karfl lama durumu K z Erkek Besin ö eleri Ortalama RDA (%) Ortalama RDA (%) Enerji (kcal) 1722 ± 466 71,7 ± 19 2193 ± 381 71,5 ± 12 Kolesterol (mg) 222 ± 83 78 ± 29 257 ± 90 86 ± 30 Lif (g) 18,6 ± 6,5 74,7 ± 26 22,5 ± 5,8 59,2 ± 15 Vitamin A (µg) 923 ± 844 115 ± 105 989 ± 927 123 ± 156 Vitamin E(mg ) 12,4 ± 6,6 80,4 ± 40 11,2 ± 4,6 75,2 ± 31 Vitamin B1 (mg) 0,7 ± 0,3 73 ± 27 0,9 ± 0,2 88,7 ± 21 Vitamin B2 (mg) 1,1 ± 0,4 96 ± 31 1,3 ± 0,4 114 ± 29 Vitamin B6 (mg) 1,1 ± 0,4 93 ± 31 1,3 ± 0,3 105,6 ± 24 Folik asit ((µg) 229 ± 73 57 ± 18 299 ± 80 74,8 ± 20 Vitamin C (mg ) 84 ± 44 112 ± 58 64 ± 36 71 ± 39 Sodyum (mg) 3242 ± 1599 81 ± 47 4419 ± 1778 110 ± 54 Potasyum (mg) 1822 ± 824 92,5 ± 39 1901 ± 741 95 ± 37 Kalsiyum (mg) 596 ± 175 59 ± 17 631 ± 182 63 ± 18 Demir (mg) 9,8 ± 2,9 65 ± 19 12,1 ± 2.3 81 ± 16 Çinko (mg) 9,0 ± 2,6 129 ± 37 11,8 ± 2,5 169 ± 36 Magnezyum (mg) 221 ± 71 71 ± 23 244 ± 53 61 ± 19 Fosfor (mg) 1001 ± 264 143 ± 38 1222 ± 230 174 ± 32 BULGULAR A rl k, boy ve BK ortalamalar k zlarda s ras yla 55,2 ± 8,7 kg, 163,9 ± 7,3 cm, 20,5 ± 2,4 kg/m2, erkeklerde 68 ± 7,5 kg, 174,8 ±5,2 cm, 22,2 ± 2,1 kg/m2 idi. BK ne göre, ö rencilerin %80,5'i normal, %13,8'i zay f, %5,7'si hafif fliflmand. Ö renciler aras nda fliflman olan na rastlanmad. Ö rencilerin - 66 -
Weight and nutritional status in students fiekil 1. Günlük enerjinin karbonhidrat, protein ve ya oranlar. BK 'leri cinse göre de erlendirildi inde k zlar n %77'si normal, %21'i zay f, sadece %2'si hafif fliflmand. Erkeklerin büyük ço unlu u (%87) normal, geriye kalan hafif fliflmand. Erkekler aras nda zay f ve fliflman olana rastlanmad. Ö rencilerin BK ye göre a rl k durumlar Tablo 2 de gösterilmifltir. K z ve erkek ö rencilerin 3 günlük besin tüketimleri ile ald klar ortalama günlük enerji ve besin ö eleri de erleri ile gruplar aras ndaki istatistiksel fark Tablo 3'te, al nan enerji ve besin ö elerinin RDA önerilerini karfl lama durumlar ise Tablo 4'te gösterilmifltir. K zlar n ortalama enerji al mlar n n 1722 ± 466 kalori/gün, erkeklerin 2193 ± 381 kalori/gün oldu u ve her iki cinsin de ortalama enerji tüketiminde RDA önerilerinin ancak %71'ini karfl layabildikleri saptand. Günlük enerjinin karbonhidrat, protein ve ya dan gelen oranlar n n k zlarda s ras yla: %48, %16, %36, erkeklerde %52, %16 ve %32 oldu u görüldü. Buna göre, ana besin ö eleri aç s ndan, k zlarda ya oran n n yüksek, karbonhidrat oran - n n düflük, erkeklerde ise oranlar n dengeli oldu u gözlendi (Tablo 3, fiekil 1). K zlar n folik asit, demir ve kalsiyumu, erkeklerin ise kalsiyum, lif ve magnezyumu RDA önerilerine göre yetersiz (%66 n n alt nda) ald klar, buna karfl n, her 2 grubun protein, vitamin A, çinko, ve fosforu, erkeklerin ayr ca vitamin B2, B6 ve sodyumu önerilerin üstünde ald klar belirlendi. Enerji ve besin ö eleri tüketimlerinin cinsiyete göre karfl laflt rmas nda:vitamin A, E, kalsiyum ve potasyum tüketimleri aras ndaki fark n k z ve erkek gruplar nda anlaml olmad, bununla beraber, vitamin C' yi k zlar n, onun d fl ndaki tüm besin ö elerini de erkeklerin, istatistik aç dan k zlardan anlaml (p<0,01) bir flekilde fazla ald klar görüldü (Tablo 3). TARTIfiMA Çal flmada Fizik Tedavi Yüksek Okulu ö rencilerinin büyük ölçüde (%80,5) normal a rl kl olduklar, ancak folik asit, demir, kalsiyum, magnezyum ve lif gibi önemli besin ö elerini yetersiz ald klar belirlendi. A rl k durumu: Çal flma grubumuzda BK 'ne göre belirlenen zay f, normal, hafif fliflman ve fliflmanl k oranlar, Avrupa'n n baz ülkelerinde yap lan çal flmalarla benzerlik gösterdi (6, 24, 35, 43, 46). Buna karfl n, fliflmanl k oran n n, Amerikan fliflmanl k oranlar n n alt nda oldu u gözlendi (4, 12, 29). Ülkemizde daha önce yap lan çal flmalarla (11, 19) karfl laflt r ld nda ise, özellikle zay fl k oranlar nda bir iyileflmenin oldu- u, benzer flekilde fliflman ö rencinin olmad saptand. Birçok çal flmada oldu u gibi, bizim çal flmada da zay fl k oran, k zlar aras nda yüksekti (5, 11, 19, 29, 35, 39). Erkek grubunda zay f olan yoktu. K z ö rencilerin büyük ölçüde normal ve normalin alt nda (zay f) olmalar n n nedeni, tam olarak aç klanamamakla birlikte, k smen, bu yafl grubundaki vücut endiflesine ve son y llarda ülkemizde yayg nlaflan ince olma modas na ba lanabilir. Çal flmam zda k zlar ve erkekler aras nda fliflman ö rencinin olmamas sa l k aç s ndan sevindirici idi. Enerji al m ve enerjinin karbonhidrat, protein, ya oranlar : 18-24 yafl grubunda yap lan çal flmalarda, genellikle k zlar aras nda yayg n olmakla birlikte, enerji al mlar n n önerilerin alt nda oldu u bildirilmifltir (4, 6, 11, 24, 27, 32, 35, 43, 46). Çal flma grubumuzda günlük enerji al m k zlarda 1722 ± 466 kalori, erkeklerde 2192 ± 381 kalori olarak bulundu. RDA önerilerinin %29, ülkemiz önerilerinin (47) %22 alt nda olan bu enerji al mlar, yukar da belirtilen çal flmalar n bulgular yla benzerlik gösterdi. Günlük enerjinin karbonhidrat, protein ve ya oranlar için ideal öneriler s ras yla %55-60, %10-15, %25-30'dur (15). Bu önerilere karfl n, Avrupa ülkelerinde yap lan çal flmalarda (23, 44) ya ve protein oranlar n n, Amerikan çal flmalar nda (3, 11, 20, 24, 27) özellikle ya oranlar n n yüksek oldu u, karbonhidrat oranlar n n ise, tüm bu çal flmalar n ço unda (4, 12, 24, 30, 35, 43, 46) düflük oldu u bildirilmifltir. Kimura ve arkadafllar n n (32) ayn yafl grubundaki bir grup Japon bayan ö renci üzerinde yapt çal flmada, günlük ortalama enerji al m 1622 ± 377 kalori, enerjinin karbonhidrat, protein ve ya da l mlar s ras yla %54,5, %14,3 ve %31,2 olarak ideal de- erlere yak n bulunmufltur. Çal flma grubumuzda karbonhidrat, protein, ya oranlar s ra- - 67 -
Ö rencilerde a rl k durumlar ve beslenme s yla %50, %16, %34 olarak saptanm flt r. K zlar aras nda ya oran n n yüksek (%36), karbonhidrat oran n n düflük (%48), erkeklerde ise protein oran n n yüksek (%16) oldu u görülmüfltür. Bu oranlar, Debate (12) ve Fregapane'nin (24) çal flmalar nda da oldu u gibi, özellikle k zlar n ekmek, bulgur, makarna, börek gibi niflastal karbonhidratlardan (ki bunlar mutfa m z n ana karbonhidrat kaynaklar d r) kaç nd klar n göstermektedir. Nitekim, incelenen 3 günlük besin tüketimlerinde, k zlar n genellikle okul yemekhanesine gitmedikleri, ö le ö ünlerini diyet bisküvi, hamburger, simit, tost gibi besinlerden biri yan nda diyet kola ile geçifltirdikleri, diyet kolay bazen ayran ile de ifltirdiklerini görülmüfltür. Erkek ö rencilerin ço unlu unun ö le yemeklerini okul yemekhanesinde yedikleri, al flkanl k olarak, doymak için yemeklerle birlikte ekme i de tükettikleri görülmüfltür. Bu tür bir beslenmenin sonucunda, erkeklerin Japon k z ö renciler gibi, ideale yak n beslendikleri belirlenmifltir. Di er besin ö eleri: Gençlik y llar ndaki optimal beslenme, yaflam n ileri döneminde ortaya ç kan kronik hastal klar n önlenmesi aç s ndan oldukça önemlidir (12, 13, 26). Bununla beraber, genellikle genç üniversite ö rencilerinin düzensiz beslendikleri, sa l kl beslenme ilkelerine uymad klar bilinmektedir (1, 2, 11, 12, 22, 24, 29, 46). Yunanistan da Girit üniversitesi 3. s n f t p ö rencileri aras nda beslenme al flkanl ve besin tüketim modellerini araflt ran Mammas ve arkadafllar (35), ö rencilerin günlük beslenmeleri ile lif ve kalsiyumu yetersiz, doymufl ya, kolesterol ve sodyumu fazla tükettiklerini bildirmifllerdir. Çal flma grubumuzdaki ö rencilerin Mammas ve arkadafllar - n n çal flmas nda oldu u gibi, dengeli beslenemedikleri, k z ö rencilerin folik asit, demir ve kalsiyumu, erkek ö rencilerin de kalsiyum, magnezyum ve lifi önemli derecede (%66'n n alt ) yetersiz ald klar, buna karfl n her 2 grubun protein, vitamin A, çinko ve fosforu önerilerin üstünde ald klar belirlenmifltir. Vitaminler ve mineraller sa l n korunmas için esansiyel ö elerdir (3, 25). RDA önerileri ile karfl laflt r ld nda, k zlar aras nda yetersiz tüketilen folik asit d fl ndaki vitaminlerin Monneuse (39), K mura (32) ve Fregapane'nin (24) çal flmalar nda oldu u gibi, tüm grupta kabul edilebilir düzeylerde al nd, hatta A ve C vitaminlerinin yine tüm grupta, B2, B6 vitaminleri ile sodyumun da erkekler aras nda önerilerin üstünde al nd görüldü. Perikonsepsiyonel dönemdeki folik asit tüketimi ile nöral tüp defekti (NTD) insidans aras ndaki iliflki iyi bilinmektedir. Bu nedenledir ki, do urganl k ça ndaki kad nlara günde en az 400µg folik asit tüketimi önerilmektedir (25, 31). Bununla birlikte, bizim çal flmada oldu u gibi folik asitin genellikle gençler taraf ndan yetersiz tüketildi i bilinmektedir (1, 6, 11, 43, 46). Nitekim 18-24 yafllar aras nda 42 k z kolej ö rencisinin folik asit al m n araflt ran Hilton (28), ö rencilerin kötü beslendiklerini ve %33,3'ünün de folik asiti yetersiz ald klar n bildirmifltir. Ülkemizde folik asit ile zenginlefltirilmifl herhangi bir besin yoktur. Ayr ca gebelik dönemi dahil, do urganl k ça ndaki kad nlara rutin bir folik asit ilavesi de yap lmamaktad r. Bu nedenle, beslenmeleri de kötü olan k z ö rencilerimizin, NTD aç s ndan riskli olduklar söylenebilir. Folik asit yetersizli inin uterus, serviks, özefagus, barsak kanserlerine, anemi ve psikiyatrik bozukluklara neden oldu u da bilinmektedir (8, 25). flte tüm bu sorunlar göz önüne al narak, ö rencilerimizin folik asitten zengin olan tam bu day unu ve bundan yap lan ürünleri, kuru baklagilleri, kuru yemiflleri ve yeflil yaprakl sebzeleri tüketmeleri sa lanmal d r. Görme, hücre farkl laflmas, embriyogenez, immün cevap, üreme, büyüme ve hematopoez için önemli olan A vitamini ile, kanser, kardiyovasküler hastal klar, hipertansiyon, inme ve nörodejeneratif hastal klara karfl koruyucu olan C vitamini (25, 34, 37) ö rencilerimizin önerilen miktarlar n üzerinde tükettikleri gözlendi. Monneuse ve ark n n yafl ortalamas 21 olan 660 Frans z üniversite ö rencisi üzerinde yapt çal flmada (39), ö rencilerin hipertansiyon, kardiyovasküler hastal klar, diyabet, kanser gibi kronik hastal klar ve beslenmeye iliflkin faktörler konusunda oldukça bilinçli olduklar, kilo konusunda oldukça hassas olduklar, bu nedenle yemeklerine tuz ekmedikleri, fazla fleker, hayvansal ya ve kolesterol tüketiminden kaç nd klar, lif almaya gayret ettikleri, özellikle de k zlar n daha fazla sebzemeyve yedikleri, dolay s yla vitamin al mlar n n yeterli oldu- u saptanm flt r. Frans z (39), Japon (32) ve spanyol (24) üniversite ö rencilerinde oldu u gibi, ö rencilerimizin vitamin al mlar na iliflkin elde edilen bu olumlu sonuçlar, mutfak kültürümüzde sebze ve meyvenin bol tüketilmedi ini, ayr ca kilo alma kayg s ile, özellikle k z ö rencilerin niflastal besinlerden uzak durup, sebze ve meyveye yöneldiklerini düflündürdü. Çal flmam zda B2 ve B6 vitaminlerinin erkek ö renciler taraf ndan önerilerin üstünde tüketilmesi, ülkemizde erkeklerin hayvansal besinlere daha fazla düflkün olmalar na ve yine ekmek, pilav, makarna türü niflastal besinleri kad nlara göre daha rahat tüketmelerine ba land. Esas ifllevi oksijen tafl nmas yla ilgili olan demirin, adolesan döneminden bafllayan, 18-24 yafl döneminde devam eden ve özellikle k zlar aras nda yayg n olan bir yetersizli i söz konusudur (1, 11, 12, 35, 40, 43, 46). Ülkemizde Ergülen ve arkadafllar (19) taraf ndan 200 kiflilik bir grup üniversite ö rencisi üzerinde yap lan çal flmada, ö rencilerin beslenme al flkanl klar n n kötü oldu u, demiri yetersiz ald klar ve anemi s kl n n ö renciler aras nda %13,5 oldu u belirtilmifltir. Çal flmam zda k z ö renciler aras nda yüksek olan yetersiz demir al m, k zlar n k rm z et, yumurta, kuru baklagiller, kuru meyveler, kuru yemifller gibi demirden zengin besinleri yeterli tüketmeyifllerine ba land. Kemik geliflimi ve korunmas nda esas olan kalsiyum için, 19-50 yafl döneminde günlük önerilen tüketim miktar 1000 mg'd r (17). Ancak bu önerinin gençler aras nda yeterli tüketildi ini gösteren çal flma say s s n rl d r (24, 35, 46). Çal flmam zda önerilen miktardaki kalsiyumun, k z grubunda %59, erkek grubunda %63 oran nda karfl lanabildi i görüldü. Fregapane ve ark n n çal flmas nda (24) da hemen tüm vitaminler ve minerallerin kabul edilebilir düzeylerde al nmas na karfl n, ö rencilerin %50'sinin kalsiyumu yetersiz ald klar gösterilmifltir. Debate (12), Anding (4) ve Çelik ve ark n n (11) çal flmalar nda da kalsiyum yetersiz tüketilmifltir. Kalsiyumun ana - 68 -
Weight and nutritional status in students kaynaklar ndan biri olan süt, ülkemizde daha çok çocukluk döneminin içece idir. Ayran geleneksel bir içecektir. Ancak gençler taraf ndan pek tercih edilmez. Hemen her kahvalt da bulunan peynir ile ö le ve akflam yemeklerinde bulunan yo- urt da düzenli beslenmeyen, besin al m n s n rlayan gençlerin kalsiyum gereksinimlerini karfl lamada yetersiz kalmaktad r. Bu nedenle gençler, kemik sa l ve kalsiyum tüketimi aç s ndan bilinçlendirilmelidir. Ayr ca kemik sa l için zararl olan fosforik asiti içeren gazl içeceklerin de bu yafl grubunda tüketimi s n rlanmal d r. Çal flmam zda erkek ö renciler taraf ndan yetersiz tüketilen di er besin ö eleri lif ve magnezyumdu. Lif, kanser dahil, çeflitli barsak hastal klar, kardiyovasküler hastal klar ve obezite riskinin azalt lmas nda, diyabetin daha iyi kontrol edilmesinde etkilidir (10, 48, 50). Günde eriflkin kad nlar ve erkekler için önerilen lif tüketim miktarlar s ras yla 25, 38g'd r (16). Magnezyum, kalsiyum ve fosforla birlikte kemik ve difllerin yap s nda bulunur. Vücut s v lar nda ozmotik bas nc n ve asitbaz dengesinin sa lanmas nda yard mc olur. Kas ve sinir sisteminde etkindir. Metabolizmada bir çok enzim için gereklidir (3). Günlük magnezyum gereksinimi, eriflkin kad nlar için 310mg, erkekler için 400mg'd r (17). Baric (6), Monneuse (35) ve Oguntona ve ark n n (40) çal flmalar ndaki üniversite ö rencilerinin günlük beslenmeleri ile lif ve magnezyumu yeterli tükettikleri, buna karfl n Yunanistan'l t p ö rencileri (35) ile spanyol üniversite ö rencilerinin (43, 46), bizim ö renciler gibi lif ve magnezyumu RDA'ya göre yetersiz tükettikleri bildirilmifltir. Mutfa m zda s k yer verilen ve Akdeniz mutfa n n zeytinya d fl ndaki ana bileflenleri olan tam taneli tah llar ve bunlardan yap lan ürünler (ekmek, makarna, bulgur vb), kuru baklagiller, sebzeler, meyveler ile kuru yemifller lif ve magnezyumdan zengin besinlerdir. Çal flmam zda, erkekler aras nda lifin yetersiz al nmas, erkek grubunun hayvansal besinlere düflkünlü üne, bulgur yerine pirinci, tam ekmek yerine beyaz ekme i tercih etmelerine, sebze ve meyveleri k zlara göre az tüketmelerine ba land. Üniversite ö rencileri üzerinde yap lan çal flmalarda, genellikle erkeklerin enerji ve di er besin ö elerini k zlara göre daha fazla ald klar, dolay s yla daha iyi beslendikleri gösterilmifltir (11, 12, 35, 40, 43, 46). Bizim çal flmada da enerji ve besin ö elerinin gruplar aras karfl laflt rmas nda benzer sonuçlar elde edilmifltir. Vitamin A, E, kalsiyum ve potasyum al mlar n n gruplar aras ndaki fark, istatistik olarak anlaml de ildi. Buna karfl n, vitamin C'yi k zlar n, onun d fl ndaki tüm besin ö elerini de erkeklerin istatistik aç dan anlaml bir flekilde fazla ald klar belirlendi. SONUÇ stanbul Üniversitesi Fizik Tedavi Yüksekokulu ö rencilerinin büyük ço unlu unun a rl klar n n normal oldu u, k zlar aras nda zay fl k oran n n yüksek oldu u, beslenme aç s ndan, önemli bir diyet bilefleni olan lif ile folik asit, demir, kalsiyum ve magnezyumu yetersiz ald klar belirlendi. Ö rencilerin beslenme al flkanl klar n iyilefltirmek ve ileri dönemde sa l klar n koruyabilmek için, etkili bir beslenme e itim program - n n gelifltirilmesi ve uygulanmas n n yararl olaca düflünüldü. KAYNAKLAR 1. Al-Shawi AN. Nutrient intakes of university women in Kuwait. J R Soc Health 1992; 112:114-118. 2. AHA Scientific statement: Summary of the scientific conference on dietary fatty acids and cardiovascular health. J Nutr 2001; 131: 1322-1326. 3. Anderson JJB. Minerals. In:Krause's Food Nutrition, and Diet Therapy. Mahan LK, Escott-Stump S (eds), Saunders, Philadelphia, 2004, pp.120-164. 4. Anding JD, Suminski RR, Boss L. Dietary intake, body mass index, exercise, and alcohol: are college women following the dietary guidelines for Americans. J Am Coll Health 2001; 49:167-171. 5. Baghurst K. Dietary guidelines: The development process in Australia and New Zealand. J Am Diet Assoc 2003; 103:17-21. 6. Baric IC, Satalic Z, Lukesic Z. Nutritive value of meals, dietary and nutritive status in Croation university students according to gender. Int J Food Sci Nutr 2003; 54:473-484. 7. Bilgisayar ortam nda besin analiz program. (BEB S), 4. versiyon. stanbul, 2004. 8. Brouwer IA, Van Dusseldorp M, West CE, Meyboom S, Thomas CM, Duran M, van het Hof KH, Estes TK, Hautvast JG, Steegers-Theunissen RP. Dietary folate from vegetables and citrus fruit decreases plasma homocysteine concentrations in humans in a dietary controlled trial. J Nutr 1999; 129:1135-1139. 9. Cohen LA. International symposium on the role of tomato products and carotenoids in disease prevention:an introduction. Exp Biol Med 2002; 227: 843-937. 10. Council on Scientific Affairs. Dietary fiber and health. JAMA 1989;262:542-546. 11. Çelik F, Toksöz P. Dicle Üniversitesi Beden E itimi ve Spor Bölümünde okuyan ö rencilerin besin tüketim düzeyleri ve beslenme al flkanl klar. Beslenme ve Diyet Dergisi 1999; 28:4-9. 12. Debate RD, Topping M, Sargent RG. Racial and gender differences in weight status and dietary practices among college students. Adolescence 2001; 144:819-833. 13. Demory-Luce D, Morales M, Nicklas T, Baranowski T, Zakeri I, Berenson G. Changes in food group consumption patterns from childhood to young adulthhood: The Bogalusa Heart Study. J Am Diet Assoc 2004; 104:1684-1691. 14. Dincer MK, Waigandt A. Dietary intake and physical activity behaviors of male and female college students. Am J Health Promot 1997; 11:360-362. 15. Dietary guidelines: Past experience and new approaches. April 30-May 1, Toronto, Canada. Proceedings of a symposium. J Am Diet Assoc. 2003; 103 (Suppl 2):3-9. 16. Dietary References Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein and Amino Acids. National Acadamy of Sciences. Institute of Medicine of the National Academies. Washington, DC:National Academy Press; 2002. 17. Dietary References Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Floride (1997); Dietary References Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantotenic Acid, Biotin, and Choline (1998); Dietary References Intakes for Vitamin C, Vitamine E, Selenium, and Carotenoids (2000); Dietary References Intakes for Vitamine A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Man- - 69 -
Ö rencilerde a rl k durumlar ve beslenme ganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. (2001) National Acadamy of Sciences. Institute of Medicine of the National Academies. Washington, DC: National Academy Press. 18. Elmadfa I, Freisling H. Fat intake, diet variety and health promotion. Forum Nutr 2005; 57:1-10. 19. Ergülen S, Saygun M, Çöl M, Sayan M. Ankara Üniversitesi ö rencilerinde anemi s kl, etkili faktörler ve beslenme al flkanl klar üzerine bir araflt rma. Beslenme ve Diyet Dergisi 2001; 30:2431. 20. Executive summary of the clinical guidelines on the identification, evaluation, and treatment of overweight and obesity in adults. Am J Clin Nutr 1998; 98:899-917. 21. Executive summary of the third report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) expert panel on detection, evaluation, and treatment of high blood cholesterol in adults (Adults treatment panel III). JAMA 2001; 285:2486-2497. 22. Evans AE, Sawyer-Morse MK, Betsinger A. Fruit and vegetable consumption among Mexican-American college students. J Am Diet Nutr 2000; 100:1399-1402. 23. Franz MJ. So many nutrition recommendations-contradictory or compatible? Diab Spect 2003; 16:56-63. 24. Fregapane G, Asensio-Garcia C. Dietary assessment of an educated young Spanish population using a self-administered mealbased food frequency questionnaire. Eur J Epidemiol 2000; 16:183-191. 25. Gallagher ML. Vitamins, In:Krause's Food Nutrition, and Diet Therapy. Mahan LK, Escott-Stump S (eds), Saunders, Philadelphia, 2004, pp. 76-120. 26. Georgiou C, Betts NM, Hoerr SI, Keim K, Petrs PK, Stewart B, Voichick J. Among young adults, college students and graduates practiced more healthful habits and made more healthful food choices than did nonstudents. J Am Diet Assoc 1997; 97:754-759. 27. Hampl JS, Betts NM. Comparisons of dietary intake and sources of fat in low-and high-fat diets of 18-to24-year-olds. J Am Diet Assoc 1995; 95:893-897. 28. Hilton JJ. Folic acid intake of young women. JOGNN 2002; 31:172-177. 29. Horacek T, White A, Betts NM, Hoerr S, Georgiou C, Nitzke S, Ma K, Greene G. Self-efficacy, perceived benefits, and weight satisfaction discriminate among stages of change for fruit and vegetable intakes for young men and women. J Am Diet Assoc 2002; 102:1466-1470. 30. Kashket S, DePaola D. Cheese consumption and the development and progression of dental caries. Nutr Rev 2002; 60:97-103. 31. Kerver JM, Yang EJ, Bianchi L, Song WO. Dietary patterns associated with risk factors for cardiovascular disease in healthy US adults. Am J Clin Nutr 2003; 78:1103-1110. 32. Kimura N, Fukuwatari T, Sasaki R, Hayakawa F, Shibata K. Vitamin intake in Japanese women college students. J Nutr Sci Vitaminol 2003; 49:149-155. 33. Kushi LH, Lenart EB, Willet WC. Health implications of Mediterranean diets in light of contemporary knowledge. 1. Plant foods and dairy products. Am J Clin Nutr 1995; 61(6 suppl):1407-1415. 34. Lee KW, Lee HJ, Surh YJ, Lee CY. Vitamin C and cancer chemoprevention: reappraisal. Am J Clin Nutr 2003; 78:1074-1078. 35. Mammas I, Bertsias G, Linardakis M, Moschandreas J, Kafatos A. Nutrient intake and food consumption among medical students in Greece assessed during a Clinical Nutrition course. Int J Food Sci Nutr 2004; 55:17-26. 36. McGinnis J, Foege W. Actual causes of death in the United States. JAMA 1993; 270:2207-2212. 37. McLaren DS, Frigg M:Sight and life guidebook vitamin A in health and disease. Second edition. Switzerland, 2001, pp. 3-19. 38. McMurry K. Setting dietary guidelines: The US process. J Am Diet Assoc 2003;103 (12 suppl): 10-16. 39. Monneuse MO, Bellisle F, Koppert G. Eating habits, food and health related attitudes and beliefs reported by French students. Eur J Clin Nutr 1997; 51:46-53. 40. Oguntona CR, Razaq MA, Akintola TT. Pattern of dietary intake and consumption of street foods among Nigerian students. Nutr Healt 1998; 12:247-256. 41. Proceedings and abstracts of the International research conference on food, nutrition, and cancer. Washington, DC, USA, July 15-16, 2004. 42. Psaltopoulu t, Naska A, Orfanos P, Trichopoulos D, Mountokalakis T, Trichopoulou A. Olive oil, the Mediterranean diet, and arterial blood pressure: Greek European Prospective investigation into cancer and nutrition (EPIC) study. Am J Clin Nutr 2004; 80: 1012-1018. 43. Quiles JL, Manas M, Martinez MA, Ochoa JJ, Yago MD, Ramiez-Tortosa MC, Carazo E, Martinez-Victoria E. Dietary intake and anthropometric measures in a Spanish students group. Internat. J Vit Nutr Res 1996; 66:371-377. 44. Rozen GS, Rennert G, Rennert HS, Diab G, Daud D, Ish-Shalom S. Calcium intake and bone mass development among Israeli adolescent girls. J Am Coll Nutr 2001; 20:219-224. 45. Scalbert A, Johnson IT, Saltmarsh M. Polyphenols: antioxidants and beyond. Proceedings of the 1st International conference on Polphenols and health. Am J Clin Nutr 2005; 81(1 suppl): 215-217. 46. Soriano JM, Molto JC, Manes J. Dietary intake and food pattern among university students. Nutr Res 2000; 20:1249-1258. 47. Türkiye ye özgü beslenme rehberi. T.C Sa l k Bakanl, Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü. Hacettepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü. Ankara, 2004. 48. Weisburger JH. Eat to live, not live to eat. Nutrition 2000; 16:767-773. 49. Willet WC. Diet and health:what should we eat? Science 1994; 264:532-537. 50. Wu H, Dwyer KM, Fan Z, Shircore A, Fan J, Dwyer JH. Dietary fiber and progression af atherosclerosis: The Los Angeles Atherosclerosis Study. Am J Clin Nutr 2003; 78:1085-1091. - 70 -