Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü TNSA-2008 in Sonuçlar Bölge Toplant 3 3 Aral k 2009, stanbul Doç. Dr. Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ar. Gör. F. Hande TUNÇKANAT T.C. Sa k Bakanl Ana Çocuk Sa ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü T.C. Ba bakanl k Devlet Planlama Te kilat Müste arl Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlü ü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara rma Kurumu 1
Sunu Plan Hanehalk nüfusunun özellikleri Ya yap Hanehalk büyüklü ü itim durumu Refah Düzeyi Çocuklar n nüfusa kay tl olma durumu Kad nlar n temel özellikleri 2
HANEHALKI NÜFUSUNUN ÖZELL KLER Görü meyap lan hanehalk say Hakk nda bilgi toplanan hanehalk üyesi say Türkiye 10525 44498 Bat 2914 10312 stanbul 830 3137 3
Nüfusun Ya Yap 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 Erkek Kad n Erkek Kad n TÜRK YE BATI 4
Nüfusun Ya Yap 4,3 5,7 6,8 60,7 64,5 65,8 35,0 29,8 27,4 GNS-1990 GNS-2000 TNSA-2008 0-14 15-64 65+ 5
Nüfusun Ya Yap 5,5 10,1 6,8 6,8 5,3 67,9 60,4 65,8 69,7 71,0 26,6 29,5 27,4 23,4 23,5 Kent r Türkiye Bat stanbul 0-14 15-64 65+ 6
Ortalama Hanehalk Büyüklü ü 5,3 4,8 4,5 4,3 4,1 3,9 1983 1988 1993 1998 2003 2008 7
Ortalama Hanehalk Büyüklü ü 4,2 3,9 3,9 3,7 3,5 Kent r Bat stanbul Türkiye 8
Ortalama Hanehalk Büyüklü ü Ortalama hanehalk büyüklü ü Türkiye de 3,9 dur. 3,7 3,1 3,6 3,7 3,7 5,1 3,8 5,8 3,5 3,6 3,9 5,7 9
Hanehalk Kompozisyonu 26,6 36,7 20,8 23,9 29,1 27,3 18,7 27,3 29,7 25,1 23,1 15,6 24,7 22,9 21,2 16,8 20,8 19,5 16,7 17,8 6,0 7,6 7,5 6,8 6,4 Kent r Bat stanbul Türkiye 1 2 3 4 5+ 10
Hanehalk Nüfusunun E itim Durumu -1 40 35 33,4 (6 ve üzeri ya lar, Türkiye) 36,7 35,8 30 25 20 19,8 17,1 25,9 18,2 15 12,3 10 5 0 itimi yok/ilkokulu bitirmemi lkö retim birinci kademe lkö retim ikinci kademe Lise ve üzeri Erkek Kad n 11
Hanehalk Nüfusunun E itim Durumu - 2 40 35 30 25 20 15 10 5 0 15,8 25,3 itimi yok/ilkokulu bitirmemi (6 ve üzeri ya lar, BATI) 37,7 38,7 lkö retim birinci kademe 16,9 12,9 lkö retim ikinci kademe 29,3 22,7 Lise ve üzeri Erkek Kad n 12
Hanehalk Nüfusunun E itim Durumu - 3 40 35 30 25 23,6 (6 ve üzeri ya lar, stanbul) 35,9 35,0 31,5 25,7 20 15 16,0 16,4 14,9 10 5 0 itimi yok/ilkokulu bitirmemi lkö retim birinci kademe lkö retim ikinci kademe Lise ve üzeri Erkek Kad n 13
Okulla ma Oranlar 100 90 80 70 60 95 94 95 98 95 96 91 93 Türkiye Bat stanbul 72 67 69 75 69 65 94 87 50 40 94 92 93 98 88 30 65 57 61 20 10 0 Erkek Kad n Toplam Cinsiyet Farkl Endeksi Erkek Kad n Toplam Cinsiyet Farkl Endeksi lkö retim (6-13 ya ) Ortaö retim (14-16 ya ) 14
Hanehalk Dayan kl Tüketim Mallar Seçilmi Dayan kl Tüketim Mallar TNSA-2003 TNSA-2008 nternet 6.3 26.8 Bilgisayar 11.6 - Masaüstü - 28.8 Dizüstü - 11.4 Cep telefonu 67.2 91.8 Araba 25.8 32.3
Hanehalk Refah Düzeyi 29,3 9,2 15,1 22,7 11,0 17,9 4,4 8,6 14,7 38,4 19,8 21,9 26,2 24,2 26,5 27,3 22,2 28,8 20,7 25,7 19,3 45,8 19,7 15,0 28,7 21,3 8,8 13,9 11,6 1,5 Bat Güney Orta Kuzey Do u stanbul En dü ük Dü ük Orta Yüksek En Yüksek 16
ÇOCUKLARIN NÜFUSA KAYITLI OLMA DURUMU TNSA-2008 de 1998 ve sonras nda do an çocuklar n annelerine; Çocuklar n nüfusa kay tl olup olmad klar ve er kay tl iseler, do umdan ne kadar süre sonra kay t edildikleri sorulmu tur. Analizlerde daha önceki ara rmalar ile kar la rma yapabilmek amac yla 5 ya alt ndaki çocuklar n bilgileri kullan lm r. 17
Nüfusa Kay tl Olmayan Çocuklar 30 25 20 25,8 22,3 15 15,7 10 5 6,3 0 1993 1998 2003 2008 18
Nüfusa Kay tl Olmayan Çocuklar 14 12 12,1 10 8 6 4 5,4 4,5 5,2 7,4 5,4 8,4 6,3 2 0 <1 1 2-4 Erkek Kad n Kent r Türkiye 19
Nüfusa Kay tl Olmayan Çocuklar Türkiye de be ya alt çocuklar n yüzde 6 s, Bat da ise çocuklar n yüzde 5 i nüfusa kay tl de ildir. 5,3 1,5 2,0 5,2 2,8 12,3 4,9 3,8 12,6 6,6 3,8 10,1 20
KADINLARIN TEMEL ÖZELL KLER 21
Okuryazarl k Türkiye de evlenmi 15-49 ya kad nlar n yüzde 89 u okuryazard r. Bu de er Bat da yüzde 94 e yükselmektedir. 94,3 92,3 94,6 96,0 89,5 71,4 94,3 98,4 91,1 58,6 89,7 62,3 22
Kad nlar n E itim Durumu 60 50 52 54 53 40 30 20 10 18 12 12 9 8 8 21 26 28 0 itimi yok/ilkokulu bitirmemi lkö retim birinci kademe lkö retim ikinci kademe Türkiye Bat stanbul Lise ve üzeri 23
Çal ma Durumu 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 85 80 73 61 49 51 40 31 33 25 25 25 15 11 14 17 12 8 4 3 Halen çal yor Tar m Sanayi Hizmet Kent r Türkiye Bat stanbul 24
Sosyal Güvenlik ve Sa k Sigortas 80 70 60 50 40 30 20 10 0 69 60 46 20 29 41 9 9 11 2 2 3 0 0 0 16 16 17 48 61 58 10 12 8 11 7 9 Yok SSK Emekli Ba kur Di er Yok SSK Emekli Ba kur Sand Sand 14 Türkiye Bat stanbul 6 5 Ye il Kart 1 1 2 Di er Sosyal güvenlik Sa k sigortas 25
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü TNSA-2008 in Sonuçlar Bölge Toplant 3 3 Aral k 2009, stanbul Do urganl k ve Anne-Çocuk Sa Doç. Dr. Banu AKADLI ERGÖÇMEN T.C. Sa k Bakanl Ana Çocuk Sa ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü T.C. Ba bakanl k Devlet Planlama Te kilat Müste arl Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlü ü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara rma Kurumu 26
Sunu Plan Do urganl k Do urganl k tercihleri Do urganl n belirleyicileri Gebeli i önleyici yöntem kullan Dü ükler Evlenme Anne ve çocuk sa Do um öncesi ve sonras bak m lanma Erken ya ölümleri Emzirme ve ek g da yotlu tuz kullan Çocuklar n ve annelerin beslenme durumu Son sözler... 27
DO URGANLIK VE DO URGANLIK TERC HLER TNSA-2008 de do urganl k h zlar ara rmadan önceki 3 y l için hesaplanm r. Do urganl k h zlar n yakla k referans tarihi Haziran 2007 dir. Toplam Do urganl k H Kad n ba na dü en ortalama canl do um say 28
Toplam Do urganl k H 2,68 2,00 2,16 Kent r Türkiye 29
Toplam Do urganl k H ndaki De meler 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2010 2005 2000 1995 1990 1985 1980 1975 1970 1965 1960 1955 1950 1945 1940 Shorter-Macura TNSA 1978-2003 GNS-2000 TNSA-2008 30
Toplam Do urganl k H ndaki De meler 5,0 4,0 4,33 4,04 3,0 2,0 3,02 2,65 2,61 2,23 2,16 1,0 0,0 31
Do urganl kta Yenilenme Seviyesi Kad n ba na 2.1 çocu un dü tü ü nüfus Her kad n yerine ancak 1 k z çocu u rak r Bu durumda bir sonraki neslin say sal büyüklü ü 1 k z çocu u b rakan annenin nesline e it olur Nüfus, do urganl yüksek eski nesillerin etkisi ile birkaç nesil daha artmaya devam eder Daha sonra ise önce dura anla r, sonra da azal r Türkiye nin do urganl k seviyesindeki azalma bu ekilde devam ederse, nüfusumuz 2050 li y llarda 96-98 milyon seviyesinde dura anla acak ve daha sonra da azalmaya ba layacak 32
Dünyada Do urganl k Seviyesi 33
Toplam Do urganl k H ndaki De meler 3,5 3,0 2,5 2,0 2,37 2,39 2,06 2,00 3,10 3,08 2,65 2,68 1,5 1,0 0,5 0,0 Kent r TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 34
Toplam Do urganl k H 2.08 1.73 2.20 3.27 2.09 35
Toplam Do urganl k H ndaki De meler 3,00 2,50 2,00 2,65 2,61 Türkiye 2,23 2,16 1,50 1,00 0,50 0,00 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Türkiye 36
Toplam Do urganl k H Türkiye de do urganl k düzeyi 2,16 seviyesine yani nüfusun kendisini yenileyebilece i düzeyin hemen üstüne kadar gerilemi tir. Ancak bölgesel farkl klar devam etmektedir. 1.78 1.38 1.80 1.90 2.10 2.59 1.91 2.40 2.09 3.33 2.09 3.47 37
Ya a Özel Do urganl k H zlar 300 250 200 150 100 50 0 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 TDA-1978 TNSA-1988 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 38
Ya a Özel Do urganl k H zlar 140 120 100 80 60 40 20 0 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 Türkiye Bat 39
Tahmini Do um Say lar Türkiye de tahmini do um say 1,292,698 dir. 32,566 211,813 106,116 64,518 30,545 46,872 161,639 125,065 63,900 94,588 195,792 159,284 40
Do um Aral klar 60+ Ay %32 7-17 Ay %11 18-23 Ay %10 48-59 Ay %12 36-47 Ay %14 24-35 Ay %21 41
Do um Aral klar n De imi 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 44,4 35,5 36,4 29,7 24,1 23,6 22,0 20,8 16,616,5 14,9 13,5 14,7 13,1 12,5 13,7 14,4 13,2 10,9 9,5 7-17 18-23 24-35 36-47 48+ 1993 1998 2003 2008 42
sa Do um Aral klar (< 24 ay) 35 30 31,8 25 20 15 20,4 13,3 18,5 15,8 18,5 14,8 10 5 8,9 4,8 0 43
Ortanca lk Do um Ya 22,5 22,3 22,0 21,5 21,0 20,8 21,1 21,3 20,5 20,0 1993 1998 2003 2008 44
Ortanca lk Do um Ya 25-49 ya lar ndaki kad nlar için ortanca ilk do um ya Türkiye de 22,3; Bat da ise 22,8 dir. 22,9 22,5 23,1 22,0 22,8 21,5 22,0 22,2 21,0 21,8 22,7 21,4 45
Adölesan Annelik 12 10 10,2 9,3 8 7,5 6 5,9 4 2 0 1993 1998 2003 2008 46
Adölesan Annelik 15-19 ya lar nda çocuk do urmaya ba layan kad nlar n yüzdesi Türkiye de 5.9; Bat da da ise 5.5 dir. 5.0 5.9 3.8 8.3 3.1 5.2 9.3 7.6 7.9 10.4 4.5 5.1 47
Do urganl k Tercihleri 2 y l içinde çocuk istiyor 9,9% 2 y ldan sonra çocuk istiyor 13,6% stiyor, zaman için karars z 0,9% Karars z 3,1% 2 y l içinde istiyor 11,5% 2 y ldan sonra istiyor 14,3% stiyor, zaman için karars z %0,6 Karars z 2,8% Do um yapmas mümkün de il 3,2% Ba ka çocuk istemiyor 69,3% Do um yapmas mümkün de il 3,5% Ba ka çocuk istemiyor 67,0% TNSA-2003 TNSA-2008 48
100 80 Do urganl a Son Verme ste i Türkiye de ve Bat da kad nlar n yüzde 67 si ba ka çocuk istemiyor. Çocuk Say na Göre 82,7 78,4 77,2 89,1 87,8 87,3 92,0 91,8 89,7 60 40 34,9 34,4 28,2 20 0 4,7 5,9 5,3 0 1 2 3 4+ Türkiye Bat stanbul 49
Aile Planmas na Olan Talep 100 80 73,0 79,4 60 55,0 59,1 40 20 0 2,1 4,1 6,2 18,0 20,2 Ara açmak için Son Toplam vermek için Ara açmak için Son Toplam vermek için Ara açmak için Son Toplam vermek için Kar lanmam Kar lanm Toplam 50
Kar lanmam Aile Planlamas htiyac Türkiye de 15-49 ya lar ndaki halen evli kad nlar n yüzde 6 s n; Bat da ise yüzde 4 ünün aile planlamas ihtiyac kar lanmam r. 4.3 3.0 3.7 4.5 5.5 10.3 6.0 7.8 13.7 4.0 5.9 15.2 51
stenen ve Toplam Do urganl k 3,5 3.3 3,0 2.7 2,5 2,0 1,5 1.6 2.0 1.8 1.4 1.7 2.1 1.7 1.7 2.2 1.6 2.1 2.0 1.6 2.2 1,0 0,5 0,0 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Toplam stenen do urganl k h Toplam do urganl k h 52
DO URGANLI IN BEL RLEY LER GEBEL ÖNLEY YÖNTEMLER Yöntem bilgisi, yöntem kullan (geçmi te kullanm, ara rma tarihinde kullanma), yöntemin temin edildi i kaynak, kullanmama nedeni, gelecekte kullanma e ilimi... Modern Yöntemler Tüplerin ba lanmas, Hap, R A, Kondom, Enjeksiyon, mplant, Diyafram/Köpük/Jel, Kad n Kondomu, Erke in Kanallar n Ba lanmas, Acil Korunma Hap Geleneksel Yöntemler Geri çekme, Takvim, Emzirme, folklorik (yerel) yöntemler 53
Yöntem Duyma ve Kullanma 100 90 80 70 99,8 99,6 93,6 91,3 77,6 64,2 73,0 60 50 46,0 40 30 27,0 20 10 0 Yöntem Biliyor Yöntem Kullanm Halen Yöntem Kullan yor Herhangi Bir Yöntem Modern Yöntem Geleneksel Yöntem 54
Yöntem Kullanan Kad nlar n Yüzde Da Halen evli %100.0 Herhangi bir yöntem kullan yor %73.0 Yöntem kullanm yor %27.0 Modern yöntem %46.0 Geleneksel yöntem %27.0 A %16.9 Kondom %14.3 Geri Çekme %26.2 Takvim %0.6 Di er Geleneksel %0.2 Tüplerin Ba lanmas %8.3 Hap %5.3 Di er Modern %1.1 55
Kent/K r ve Bölgelere Göre Yöntem Kullan 100 26,5 28,6 28,1 24,6 26,7 34,2 23,5 27,0 80 60 47,8 40,4 48,2 45,8 48,8 41,4 37,8 46,0 40 20 25,7 31,1 23,7 29,6 24,5 24,4 38,5 27,0 0 Kent K r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye Yöntem Kullanm yor Modern Yöntem Geleneksel Yöntem 56
Gebeli in Önleyici Yöntem Kullan Türkiye de evli kad nlar n yüzde 73 ü; Bat da ise yüzde 76 s gebeli i önleyici yöntem kullanmaktad r. 74.3 76.2 76.8 77.5 68.2 70.4 75.7 72.2 62.3 80.0 70.4 57.8 57
Yöntem Kullan ndaki De meler 100 80 60 32,3 28,1 26,1 28,5 27,0 63,3 62,6 63,9 71,0 73,0 31,0 34,5 37,8 42,5 46,0 40 20 0 36,7 37,4 36,1 29,0 27,0 TNSA-1988 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Yöntem kullanm yor Modern yöntem Geleneksel yöntem 58
Yöntem Kullan ndaki De meler 100 80 28,6 28,1 26 24,6 27,6 26,7 39,4 34,2 26,5 23,6 60 40 45,7 48,2 44,8 45,8 46,6 48,8 32,5 41,4 31,4 37,9 20 0 25,8 23,6 29,2 29,6 25,8 24,5 28,1 24,4 42,1 38,5 TNSA-2003 TNSA-2008 TNSA-2003 TNSA-2008 TNSA-2003 TNSA-2008 TNSA-2003 TNSA-2008 TNSA-2003 TNSA-2008 Bat Güney Orta Kuzey Do u Yöntem Kullanm yor Modern Yöntem Geleneksel Yöntem 59
Yöntem Kullan ndaki De meler 30 25 Bat da en yayg n modern yöntemler R A (%17), kondom (%16) ve tüpligasyon (%8); en yayg n geleneksel yöntem ise geri çekmedir (%27) 26 24 26 26 20 15 10 5 3 8 6 4 5 4 5 5 19 20 20 17 7 8 11 14 0 Tüplerin ba lanmas Hap A Kondom Geri çekme TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 60
Yöntemlerin Temin Edildi i Kaynak Devlet hastanesi 14,5% Do umevi 6,5% AÇSAP 3,0% Sa k oca /evi 32,9% Di er Kamu 4,2% Özel hastane/ poliklinik 6,9% Özel doktor 4,3% Eczane 23,6% Market/ dükkan 3,9% Di er özel 0,2% TNSA-2008 61 Devlet hastanesi 11,2% Do umevi 5,9% AÇSAP 5,0% Sa k oca /evi 28,2% Di er Kamu 7,4% Özel hastane/ poliklinik 5,2% Özel doktor 9,4% Eczane 24,8% Market/ dükkan 1,5% Di er özel 1,4% TNSA-2003
Yöntemlerin Temin Edildi i Kaynak 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,2 0,6 18,6 81,3 Tüplerin ba lanmas 62,9 36,6 21,9 78,0 12,6 48,1 39,2 4,1 35,0 61,1 Hap A Kondom Tüm modern yöntemler Kamu sektörü Özel sektör Di er 62
Bilinçli Seçim 60 50 50,2 53,1 53,1 47,8 48,3 49,7 46,8 44,3 42,9 40 30 20 10 0 Kullan lan yöntemin yan etkileri konusunda bilgilendirilmi Yan etkiler ortaya ç kt ndadi er yöntemler konusunda ne yapmas gerekti i bilgilendirilmi konusunda bilgilendirilmi Türkiye Bat stanbul 63
Yöntem B rakma H zlar 60 50 50 40 3738 35 30 20 10 0 4 17 15 11 10 11 10 12 10 10 8 5 7 8 2 3 1 Yöntem ba ar zl Gebe kalmay isteme Di er bir yönteme geçme 5 4 5 Di er nedenler 13 Tüm nedenler Hap A Kondom Geri çekme Tüm yöntemler 64
DO URGANLI IN BEL RLEY LER DÜ ÜKLER Dü üklere ili kin bilgi kad n soruka n iki farkl bölümünden gelmektedir: Gebelik ve Do urganl k bölümündeki ya am boyu dü ük say na ili kin sorular. Takvim bölümündeki son be y ldaki dü ün/dü üklerin zamanlamas na ili kin sorular. 65
Dü ükler ve Ölü Do umlar(ya am Boyu) 30 25 20 23,7 21,4 20,8 20,4 28,0 26,7 23,9 22,1 15 10 5 5,7 5,0 4,0 4,0 0 Kendili inden steyerek Ölü Do um TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 66
steyerek Dü ükler (Ya am Boyu) Türkiye de kad nlar n yüzde 22 si; Bat da ise yüzde 26 s ya amlar boyunca en az bir isteyerek dü ük yapm r. 30.9 22.0 19.5 24.2 20.3 17.6 20.7 19.2 15.5 24.7 17.8 12.3 67
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Dü ükler ve Ölü Do umlardaki E ilimler (100 Gebelikte) 8,9 8,7 10,0 10,5 18,0 14,5 11,3 10,0 Kendili inden steyerek Ölü Do um 1,9 1,5 1,3 1,1 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 68
steyerek Dü ükler (100 Gebelikte) Türkiye de her yüz gebelikten 10 u; Bat da ise 14 ü isteyerek dü ükle sonuçlanmaktad r. 17.9 13.6 7.0 13.9 11.5 5.5 6.7 5.1 13.6 9.9 6.2 4.1 69
Toplam Dü ük H zlar (Kad n Ba na steyerek Dü ük Say ) 0,9 0,8 0,7 0,69 0,76 0,82 0,84 Bat da kad n ba na isteyerek dü ük say 0,34 stanbul da ise 0,42 dir. 0,64 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,38 0,29 70
Dü ük ve Ölü Do um Say lar (Bin) Gebelik say 1,649 Canl do um say 1,293 steyerek dü ük say 163 Kendili inden dü ük say 171 Ölü do um say 18
steyerek Dü ükten Önce/Sonra Kullan lan Yöntem Yöntem kullanma- ; 33,7 Hap; 4,8 A; 5,0 Kondom; 10,8 Yöntem kullanma ; 32,3 Hap; 14,0 A; 11,6 Di er geleneksel; 5,7 Di er modern; 1,0 Önce Geri çekme; 39,0 Di er geleneksel; 3,5 Di er modern; 2,0 Sonra Geri çekme; 21,7 Kondom; 14,9 72
steyerek Dü ün Zamanlamas 80 70 73,4 68,2 67,4 60 50 40 30 20 10 0 43,6 31,2 23,1 21,9 21,7 25,2 8,7 10,8 4,7 1. ay 2. ay 3. ve sonraki aylar TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 73
DO URGANLI IN BEL RLEY LER EVLENME Kad nlar n kendilerini evli olarak beyan etmeleri esas al nm r. Resmi evlilikler yan nda sadece dini nikah ile yap lan evlilikler de kapsanm r. Medeni durumda Ayr ya yor kategorisi bo anmak üzere ayr ya ayanlar kapsamaktad r. 74
Medeni Durum 80 70 60 50 40 30 27,7 31,0 69,1 65,2 stanbul dahil tüm bölgelerde 15-49 ya grubundaki kad nlar aras nda halen evli kad nlar n oran azalmaktad r. 20 10 0 1,7 1,5 1,5 2,3 Hiç evlenmemi Evli Dul Bo anm /Ayr ya yor 1998 2008 75
Ya lara Göre Evlenmeyenler 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Türkiye de neredeyse tüm kad nlar nihai olarak evlenmektedir. 45-49 ya grubundaki kad nlar n sadece yüzde 1 i hiç evlenmemi tir. 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 TDA 1978 TNSA 1988 TNSA 1998 TNSA 2008 76
lk Evlenme ve Do um Ya 23,0 22,0 21,0 20,8 21,3 21,8 20,8 22,3 20,0 19,0 19,0 19,5 20,0 18,0 17,0 1993 1998 2003 2008 ilk evlenme ya lk do um ya 77
lk Evlenme ve lk Do um Ya 21.3/22.9 21.3/22.8 20.0/21.4 19.6/21.6 21.1/22.7 78
ANNE VE ÇOCUK SA LI I DO UM ÖNCES VE SONRASI BAKIM Do um Öncesi Bak m TNSA-2008 öncesindeki be y l içinde meydana gelen son do umlar temel al narak hesaplanm r. Do um S ras nda Yard m TNSA-2008 öncesindeki be y l içinde meydana gelen tüm do umlar temel al narak hesaplanm r. Do umun Yap ld Yer TNSA-2008 öncesindeki be y l içinde meydana gelen tüm do umlar temel al narak hesaplanm r. Do um Sonras Bak m TNSA-2008 öncesindeki be y l içinde meydana gelen son do umlar temel al nm r. Do umdan sonraki iki ay içinde bak m al p al nmad sorulmu tur. 79
Do um Öncesi Bak m 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 92,0 80,9 2,5 67,5 5,5 62,3 7,3 15,5 89,5 75,4 60,2 46,8 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Doktor Ebe/Hem ire 80
100 90 Do um Öncesi Bak m 1,7 4,7 2,1 1,0 3,6 4,3 2,3 0,6 2,5 80 70 60 50 93,0 79,4 94,7 93,6 90,8 91,4 76,8 95,1 89,5 40 30 20 10 0 5,0 15,7 3,1 5,1 5,2 4,2 20,5 4,3 7,8 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u stanbul Türkiye Almam Doktor Ebe/Hem ire Di er 81
Do um Öncesi Bak m Alanlar Türkiye de kad nlar n yüzde 92 si; Bat da ise yüzde 97 si sa k personelinden do um öncesi bak m almaktad r. 95,7 98,3 97,6 98,7 92,2 72,9 93,3 76,0 96,9 93,7 82,2 94,6 82
Do um Öncesi Bak m Say 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 54,8 73,7 80,4 21,4 7,7 13,8 11,1 3,1 15,7 4,3 5,0 7,8 Kent r Türkiye DÖB Almam 1 2-3 4+ 83
Yeterli Say da DÖB Alan Kad nlar 80 70 73,7 60 50 40 30 20 10 35,9 42,0 53,9 0 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 84
Do um Öncesi Bak n Zamanlamas 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,8 3,4 5,7 4,0 11,7 12,5 15,1 78,9 60,8 74,2 5,0 15,7 7,8 Kent r Türkiye DÖB Almam <4 Ay 4-5 Ay 6-7 Ay 8+ Ay 85
lk DÖB lk Üç Ayda Alanlar 80 70 74,2 60 57,5 50 40 30 20 10 32,9 42,1 0 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 86
Do umun Yap ld Yer 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 9,7 26,7 21,2 40,2 89,7 72,5 78,2 59,6 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Sa k kurumu Ev 87
Do umun Yap ld Yer 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 5,4 3,3 1,2 7,2 3,9 20,4 27,2 9,7 94,0 96,0 98,3 92,2 95,6 79,0 72,2 89,7 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye Sa k kurulu u Ev 88
Do umun Yap ld Yer Türkiye de do umlar n yüzde 90 ; Bat da ise yüzde 96 s sa k kurumlar nda yap lmaktad r. 95,2 100,0 98,4 96,3 97,2 75,5 97,2 65,3 95,8 98,3 74,7 92,2 89
Do um S ras nda Yard m 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 8,7 24,1 19,4 17,0 27,2 36,3 40,5 42,2 64,1 46,7 40,1 33,7 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Doktor Ebe/Hem ire Ara Ebesi/Di er 90
Do um S ras nda Yard m 100 90 80 70 60 4,3 19,9 2,0 5,9 1,5 4,0 25,6 2,1 8,7 15,5 7,7 24,5 22,5 33,7 32,0 27,2 50 40 30 71,2 34,0 82,5 60,4 76,0 64,0 41,9 90,2 64,1 20 10 46,1 32,5 0 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u stanbul Türkiye Doktor Ebe/Hem ire Ara Ebesi/Di er 91
Do um S ras nda Yard m Türkiye de do umlar n yüzde 91 inde; Bat da ise yüzde 98 inde sa k personeli yard mc olmu tur. 97,9 98,5 98,4 96,5 97,6 75,5 97,6 66,0 98,2 94,0 98,4 78,1 92
Do um Sonras Bak m 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 91,1 84,6 79,2 73,3 95,4 92,7 95,1 88,6 88,2 88,4 88,0 84,3 80,1 81,7 69,3 63,9 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye Anne Bebek 93
Do um Sonras Bak m (Anne) Türkiye de annelerin yüzde 82 si; Bat da ise yüzde 89 u do umdan sonraki 40 gün içinde bak m alm r. 87,1 88,7 91,4 83,1 82,0 59,6 86,4 56,0 94,2 80,1 87,9 69,0 94
Do um Sonras Bak m (Bebek) Türkiye de bebeklerin ise 88 i; Bat da ise yüzde 96 s do umdan sonraki 40 gün içinde bak m alm r. 96,3 95,2 92,8 94,2 92,2 65,5 95,1 69,1 95,6 90,5 70,4 88,2 95
Do um Sonras Bak n Zamanlamas 4 saaten az 63,4 66,6 4-23 saat 2 gün 3-40 gün Bilmiyor/cevaps z Sa k personelinden bak m almam 7,6 12,2 5,2 4,6 7,6 2,8 1,9 1,6 11,1 15,5 Anne Bebek 0 20 40 60 80 96
Sezaryen Do umlar 40 35 30 25 20 15 TNSA-2008 sezaryen do umlar n Bat da ise yüzde 46 seviyesinde oldu unu göstermektedir. 14,0 21,2 36,7 10 5 6,9 0 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 Sa k kurumlar nda yap lan do umlar esas al nd nda do umlar n yüzde 42 sinin sezaryen ile yap lan do umlar oldu u görülmektedir. 97
Sezaryen Do umlar Türkiye de do umlar n yüzde 37 si; Bat da ise yüzde 46 s sezaryen ile yap lmaktad r. 49,1 54,4 41,0 44,3 50,6 21,9 42,3 36,2 16,8 45,1 39,8 14,4 98
ANNE VE ÇOCUK SA LI I ÇOCUKLARIN A ILANMASI lanma bilgisi 2005-2008 y llar nda do an tüm çocuklar için toplanm r. lanma bilgisi iki kaynaktan toplanm r: Kart ya da Annenin Beyan. lanma h zlar, önceki ara rmalarda 12-23 ayl k olan çocuklar için hesaplanm ken, TNSA-2008 de ara rma tarihinde 15-26 ayl k olan çocuklar için hesaplanm r. takvimi, Temmuz 2006 da de tirilmi tir. K zam k a 9. ay yerine 12. ayda kabakulak ve k zam kç k a lar ile birlikte tek bir dozda yap lmaya ba lanm r. Çocuklar n tam a olmalar için gereken ya 12. ay yerine 15. aya yükselmi tir. Tam A çocuk: BCG, K zam k, 3 doz DBT ve 3 doz Polio a olan çocuklar. TNSA-2008 de, Geni letilmi A Program na 1998 y nda dahil edilen Hepatit B na ili kin bilgi de toplanm r. 99
lanma Oranlar (15-26 Ayl k Bebekler) 100 90 80 95,9 89,3 97,2 91,8 89,3 96,8 92,3 88,8 80,5 70 60 50 40 30 20 10 0 1,6 100
lanma Oranlar (15-26 Ayl k Bebekler) 100 90 80 95,9 89,3 97,2 91,889,3 96,8 92,388,8 96,5 90,7 85,9 76,8 70 60 50 40 30 20 10 0 1,6 101
Tam A Çocuklar n Yüzdesi (15-26) 100,0 90,0 80,0 70,0 84,2 71,0 84,6 81,8 90,0 83,6 64,3 80,4 66,7 80,5 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 102
lanma Oranlar ndaki De meler 100 90 80 70 88,5 95,9 78,5 89,3 86,9 97,2 74,3 91,8 89,3 94,0 96,8 92,3 87,2 64,4 88,8 80,5 60 58,7 50 45,7 40 30 20 10 0 3,6 1,6 BCG zam k DBT-1 DBT-2 DBT-3 TNSA-1998 Polio-1 Polio-2 TNSA-2008 Polio-3 Tam A Hiç A Yok 103
lanma Oranlar ndaki De meler 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 90,0 84,6 81,8 83,6 80,5 64,3 57,3 58,9 50,2 51,8 45,7 22,9 Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye TNSA-1998 TNSA-2008 104
ANNE VE ÇOCUK SA LI I ERKEN YA ÖLÜM HIZLARI TNSA-2008 de Türkiye toplam için hesaplanan ölüm h zlar ara rmadan önceki be y l için; alt gruplar için hesaplanan ölüm zlar ise, ara rmadan önceki on y l için hesaplanm r. Son be y lda erken dönem ölüm h zlar çok h zl bir ekilde dü mü ve bu nedenle de alt gruplarda gözlenen ölümler nadir bir olay haline dönü mü tür. 5 y ll k ölüm h zlar n yakla k referans tarihi Haziran 2006 d r. Neonatal Ölüm H : Do umdan sonraki bir ay içinde ölme olas Postneonatal Ölüm H : Do umdan sonraki bir aydan sonra ancak y ldan önce ölme olas Bebek Ölüm H : Do umdan sonraki bir y l içinde ölme olas Çocuk Ölüm H : Birinci ve be inci do um günleri aras nda ölme olas Be -Ya Alt Ölüm H : Do umdan sonraki be y l içinde ölme olas 105
Erken Ya Ölüm H zlar 70 60 50 40 30 20 10 0 61 53 52 43 37 29 29 26 23 24 17 17 17 13 12 9 10 9 4 6 Neonatal Postneonatal Bebek Çocuk Be -Ya Alt TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 106
Bebek Ölüm H ndaki De meler 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Shorter-Macura & GNS TNSA-1988 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 107
Dünyada Bebek Ölümleri Seviyesi 108
Bebek Ölümlerinde Göreli Riskler 1,6 1,5 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,8 1,3 0,6 1,2 0,8 0,9 1,3 1,0 0,4 0,3 0,2 0,0 109
Yüksek Riskli Do urganl k Davran 5 Do um ya < 18 ya Do um ya > 34 ya Do um s ras > 3 çocuk Do um aral < 24 ay 50 Risk oran 4 3 2 1 35,0 2,3 9,0 3,6 26,0 1,8 31,8 33,2 1,4 1,0 40 30 20 10 Do umlar n yüzdesi 0 Herhangi bir yüksek risk kategorisinde Çoklu yüksek risk kategorisinde Tek yüksek risk kategorisinde Kaç lmaz risk kategorisinde Hiç bir risk kategorisinde de il 0 Risk oran Do umlar n yüzdesi 110
Be Ya Alt Ölümlerde Say sal Büyüklükler Neonatal ölümler bebek ölümlerinin yüzde 76 s ; erken neonatal ölümler ise neonatal ölümlerin yüzde 87 sini olu turmaktad r. Be Ya Alt Ölüm Say 31,025 Canl Do um Say 1,292,698 Be Ya na Kadar Hayatta Kalacaklar 261,673 Bebek Ölüm Say 21,976 Çocuk Ölüm Say 9,049 Neonatal Ölümler 16,805 Post-neonatal Ölümler 5,171 Erken Neonatal Ölümler 14,613 Geç Neonatal Ölümler 2,192 111
Perinatal Ölüm H 50 45 40 35 30 25 20 43 39 TNSA-2008 sonuçlar Bat da perinatal ölüm n binde 25, stanbul da ise binde 20 oldu unu göstermektedir. 24 19 15 10 5 0 TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 112
ANNE VE ÇOCUK SA LI I EMZ RME VE EK GIDA TNSA-2008 kapsam nda be ya alt ndaki çocuklar için annelerinden; Emzirmeye ba laman n zamanlamas Emzirme süresi ve s kl ve Ek g daya ba lama ve zamanlamas na ili kin bilgiler toplanm r. Analizlerde üç ya n alt ndaki çocuklar ve özellikle de 6 aydan küçük çocuklar temel al nm r. 113
Emzirmeye Ba lama Bir süre emzirilen çocuklar 96,7 Do umdan sonraki 1 saat içinde emzirilen çocuklar 39,0 Do umdan sonraki 1 gün içinde emzirilen çocuklar 73,4 Anne sütünden önce ba ka g da alan çocuklar 23,2 0 20 40 60 80 100 114
Ya a Göre Emzirme Durumu 100,0 90,0 80,0 70,0 98,5 97,7 68,9 92,5 83,8 76,4 68,9 60,0 56,7 50,0 40,0 42,0 41,5 30,0 20,0 10,0 0,0 23,6 1,6 1,6 21,6 9,4 8,0 3,4 <2 2-3 4-5 6-7 8-9 10-11 12-15 16-19 20-23 24-27 28-31 32-35 Emzirilen Sadece anne sütü 115
Emzirme ve Ek G da Emzirilmeyen Sadece anne sütü 4,1 1,6 19,6 41,6 <6 Ay 6-9 Ay Anne sütü ve su 3,8 18,4 Anne sütü ve di er süt 6,8 25,3 Anne sütü ve di er s lar 2,6 0,6 Anne sütü ve ek g dalar 8,0 67,5 Biberon kullanan 41,0 55,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 116
Emzirme ve Ek G da 70 60 50 40 30 20 10 0 18,4 24,9 41,6 20,8 2,6 3,8 1,7 1,6 TNSA-2003 TNSA-2008 TNSA-2003 TNSA-2008 <6 Ayl k 6-9 Ayl k Sadece anne sütü Sadece anne sütü ve su 117
Ortanca Emzirme Süresi (Ay) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 17,7 17,6 15,9 15,1 15,2 14,7 14,7 15,2 15,5 15,7 2,0 1,3 1,6 2,0 1,9 2,0 2,1 2,2 1,2 1,8 Kent K r Bat Güney Orta Kuzey Do u stanbulgap Türkiye Emzirme süresi Sadece anne sütü ile emzirme süresi 118
YOTLU TUZ ANNE VE ÇOCUK SA LI I TNSA-2008 in örnekleminde bulunan hanelerin yar nda, hanehalk n yemek pi irmekte kulland tuzun iyotlu olup olmad test edilmi tir. Test i lemi s ras nda öncelikle tuzun iyodat içerip içermedi ine bak lm r. Tuz iyodat içermiyorsa, iyodür içerip içermedi ine ili kin lem gerçekle tirilmi tir. TNSA-2008 de iyodat ya da iyodür içeren tuzlar iyotlu olarak kabul edilmi lerdir. 119
yotlu Tuz Kullan 100 90 80 70 60 89,9 71,5 93,5 78,6 85,1 89,5 61,4 85,3 50 40 30 20 10 0 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye 120
yotlu Tuz Kullan Türkiye de hanelerin yüzde 85 inde; stanbul da ise yüzde 97 sinde iyotlu tuz kullan lmaktad r. 97,4 86,4 92,7 84,7 88,2 80,2 74,7 57,9 88,0 92,5 78,6 57,9 121
yotlu Tuz Kullan ndaki De meler 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 89,9 78,8 71,5 49,1 93,5 85,1 80,8 78,6 64,0 61,1 89,5 85,6 61,4 47,2 97,4 90,5 57,9 46,1 70,2 85,3 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 TNSA-2003 TNSA-2008 122
ANNE VE ÇOCUK SA LI I ÇOCUKLARIN BESLENME DURUMU TNSA-2008 den önceki be y l içinde do an ve halen annesi ile birlikte ya ayan tüm çocuklar n boy ve kilo ölçümleri yap lm r. TNSA-2008 de toplanan antropometrik veriler, ABD Sa k statistikleri Merkezi (NCHS) taraf ndan tan mlanan ve ABD Hastal k Kontrol Merkezi (CDC) ve Dünya Sa k Örgütü (WHO) taraf ndan onaylanan uluslararas referans grubu ile kar la lm r. Referans grubun ortanca de erinden -2 ya da -3 standart sapma (SD) gösteren çocuklar temel al narak 3 endeks hesaplanm r: Ya a Göre Boy Endeksi, yetersiz beslenmenin kronik etkilerini gösterir. Ya na göre k sa (-2 SD) ya da çok k sa (-3 SD) Boya Göre A rl k Endeksi, yetersiz beslenmenin akut etkilerini gösterir. Boyuna göre zay f (-2 SD) ya da çok zay f (-3 SD) Ya a Göre A rl k Endeksi, yetersiz beslenmenin kronik ve akut etkilerini birlikte gösterir. Ya na göre dü ük kilolu (-2 SD) ya da çok dü ük kilolu (-3 SD) 123
Çocuklar n Beslenme Durumu 12 10 10,3 8 6 4 3,2 2,8 2 0 0,9 0,0 0,3-2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde -2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde -2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde Ya a Göre Boy Boya Göre A rl k Ya a Göre A rl k 124
Çocuklar n Beslenme Durumunda De meler 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 18,9 16,0 12,2 10,3 5,9 6,1 3,6 3,2 3,0 1,9 0,7 0,9 0,4 0,4 0,3 0,0 9,5 8,3 3,9 2,8 1,8 1,4 0,6 0,3-2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde -2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde -2 SD'nin alt ndaki yüzde -3 SD'nin alt ndaki yüzde Ya a Göre Boy Boya Göre A rl k Ya a Göre A rl k TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA-2008 125
Ya a Göre Boy Bodurluk (-2 SD) 21,0 17,4 10,3 7,6 7,6 7,6 7,0 4,5 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye 126
Ya a Göre Boy Bodurluk (-2 SD) Türkiye de çocuklar n yüzde 10 u; Bat da ise yüzde 8 i bodurdur. 7,5 4,6 7,2 4,1 (11,0) 22,2 3,3 9,4 18,0 6,4 7,6 22,1 127
Annelerin Beslenme Durumu (Beden Kitle Endeksine Göre) 45 40 35 41,2 39,9 34,2 34,5 30 25 20 15 10 22,7 23,9 5 0 1,8 1,6 Normal Zay f Kilolu man TNSA-2003 TNSA-2008 128
Kilolu/ man Anneler 59,7 54,9 57,4 64,1 58,1 52,1 58,8 58,4 Kent r Bat Güney Orta Kuzey Do u Türkiye 129
Kilolu/ man Anneler Türkiye de 15-49 ya lar ndaki annelerin yüzde 58 i; Bat da ise yüzde 57 si mand r. 52,3 57,9 54,3 55,1 53,7 46,3 60,5 64,1 61,3 50,3 61,9 59,6 130
Do urganl k Son Sözler... Do urganl k dönü ümü kesintisiz olarak devam ediyor Do urganl n ya yap de iyor Kad nlar n üçte ikisi ba ka çocuk istemiyor Yöntem kullan Modern yöntem kullan art yor, geleneksel yöntem kullan azal yor Geri çekme yönteminin kullan ndaki yayg nl k sürüyor Modern yöntem kullan ndaki art daha çok yöntem kullanmayan kad nlardan kaynaklan yor 131
Do um öncesi ve sonras bak m Son Sözler... Sa k personelinden do um öncesi bak m alan annelerin ve sa k personelinin yard mc oldu u do umlar n oran yüzde 90 lar n üzerinde Evde yap lan do umlar yar yar ya azalm durumda Do um sonras nda bak m alan anne ve bebeklerin oran yüzde 85-90 seviyesinde Bebek ölümleri Bebek ölüm h son be y lda yüzde 41 azalm ve binde 17 seviyesine gerilemi durumda Bebek ölümlerinin yüzde 76 s neonatal ölümler Neonatal ölümlerin yüzde 87 si ise erken-neonatal ölümler Çocuk ölümleri binde 9-10 seviyesinin alt na dü erek binde 6 ya gerilemi durumda 132
Anne sütü Son Sözler... Sadece anne sütü ile beslenen bebeklerin oran art yor Ek g daya ba lama ya halen çok küçük Biberonla beslenme çok yayg n Beslenme Be ya ndan küçük çocuklar n yüzde 10 unun boyu ya na göre k sa Boyuna/ya na göre zay f olan çocuklar n oranlar önemli derecede azalm durumda Beslenme sorunu akut de il kronik Anneler aras nda obezite yayg n 133
Son Sözler... Tüm a lar n yayg nl nda önemli iyile meler var Dozlar aras ndaki geçi sorunu azalm, ancak halen önemli bir sorun 15-26 ayl k çocuklar n ise be te dördü tam a yotlu Tuz yotlu tuz kullan yüzde 85 seviyesinde yotlu tuz kullananlar n yüzde 90 iyodatl tuz kullan yor 134
En Son Sözler... Anne ve çocuk sa göstergelerinde tüm sosyo-demografik gruplarda çok olumlu geli meler oldu unu ancak Tüm göstergeler için üç temel farkl n azalarak da olsa sürdü ünü gösteriyor. Yerle im yerleri aras nda (kent-k r) Bölgeler aras nda (Do u ve di er bölgeler) Do u bölgesinin kendi içerisinde 135
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü TE EKKÜRLER... TNSA-2008 in Sonuçlar Bölge Toplant 3 3 Aral k 2009, stanbul T.C. Sa k Bakanl Ana Çocuk Sa ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü T.C. Ba bakanl k Devlet Planlama Te kilat Müste arl Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlü ü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara rma Kurumu 136