ÖZEL EGE LİSESİ ÖĞRETENİN BEDEN DİLİNİN ÖĞRENCİLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİ HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER: Gülce ORAN Ecemgül SATAŞ DANIŞAN ÖĞRETEN: esude GÜLER İZİR 2017
İÇİNDEKİLER TABLOSU GİRİŞ... 3 AAÇ... 4 1. İLETİŞİ... 4 1.2 SÖZLÜ İLETİŞİ... 5 1.3 SÖZSÜZ İLETİŞİ... 5 1.3.1 BEDEN DİLİ... 5 2. EĞİTİ VE ÖĞRETİ... 5 2.1 EĞİTİ VE ÖĞRETİDE İLETİŞİİN ÖNEİ VE GEREĞİ... 6 2.2 BEDEN DİLİNİN EĞİTİ ÖĞRETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ... 6 2.2.1 ÖĞRETENİN BEDEN DİLİNİN EĞİTİ ÜZERİNE ETKİSİ... 6 3. BULGULAR... 7 4. SONUÇ VE TARTIŞA... 10 A. Beden dilini kullanma becerisi... 10 B. Empati Becerisi... 11 C. İmaj Yönetimi Becerisi... 11 D. Etkili İletişim Becerisi... 11 E. Şimdi ve Burada Etkisi... 11 5. ÖNERİLER... 12 EKLER:... 13
GİRİŞ İletişim en genel tanımıyla kişiler arasında, duygu, düşünce, bilgi, haber alışverişi; duygu, düşünce, bilgi ve haberlerin, akla gelebilecek her türlü biçim ve yolla kişiden kişiye karşılıklı olarak aktarılmasıdır. İletişim, okulda edindiğiniz, sizi siz yapan ya da geçiminizi kazanmanızı sağlayan beceriler kadar önemli olan bir temel yaşam becerisidir (ckay, Davis, Fanning,1995). İletişim kurma yeteneğiniz, büyük oranda, kişisel mutluluğunuzun belirleyicisidir (ckay, Davis, Fanning,1995). İletişim sözlü ve sözsüz iletişim olmak üzere ikiye ayrılır. Sözlü iletişimde kişiler duygularını sözcüklerle dile getirirken, sözsüz iletişim bu sözcükleri destekler hatta onlara daha güçlü bir anlam katarak değerini arttırır. İletişim becerisinin iyi olması sözlü ve sözsüz iletişimin birbiriyle ahenk içerisinde olmasıyla ölçülebilir. Hatta sözsüz iletişimin, sözlü iletişimden daha etkili olabileceğini, iletişimin çok büyük bir oranını oluşturduğunu söylersek abartmış olmayız. Sözsüz olarak iki şekilde iletişim kurarsınız: (1)Beden hareketleriyle, örneğin yüz ifadeleri, el kol hareketleri ve duruş, (2) uzamsal ilişkilerle, örneğin diğer kişiyle aranıza koyduğunuz uzaklık.(ckay, Davis, Fanning, 1995) Yüz yüze iletişimde, sözleriniz iletişimin algılanan etkisinin yüzde 7 sini oluşturur. Ses tonunuzun etkisi de yüzde 38 dir ama sözel olmayan sinyalleriniz yüzde 55 le aslan payını alır.(james, 2008) Sözsüz iletişimin büyük bir bölümünü oluşturan beden dili sözsüz iletişim etkisinin çoğunluğunu oluşturur. Kullanılan kelimelerin değişken olmasına karşı bedensel tepkiler kendiliğindendir ve doğaldır. Bu sebeple kendiliğinden oluşan tepkiler karşıdaki kişiye daha samimi bilgiler aktarır. Beden dilinin sözlerle örtüşmediği durumlarda, çoğunlukla beden dilinin ortaya koyduğu anlam kabul edilir. Örneğin bir arkadaşınıza iyi misin? diye sorduğunuzda aldığınız cevap iyiyim olmasına rağmen, arkadaşınızın agresif jest ve mimikleriyle (çatık kaş, asık surat, vb.) aslında iyi olmadığı mesajını algılarsınız. Beden dilinin büyük önem taşıdığı yerlerden bir tanesi de eğitimdir. Özellikle eğitim ortamında aktif iletişimin sağlanmasına öncülük eden öğretmenlerin, beden dilini bilinçli bir şekilde kullanması ve öğrencilerin bu dilin sinyallerini çözebilmesine fırsat tanıması gerekmektedir.(habacı İ., Ürker, Bulut, Atıcı, Habacı Z., 2013). Sözlerden çok beden dilinin davranışta etkin olduğu düşünüldüğünde gençlerin öğretmenlerin beden dilini nasıl algıladıkları ve yorumladıkları öğretmenin bu konudaki tutumu çok önemlidir. Başta öğrenciler olmak üzere insanlarla olumlu ilişkiler kurabilmek için öncelikli olarak öğretmen, kendisini anlamalı ve öğrencilerin davranışlarını kendi davranışları ile birlikte değerlendirebilmelidir.(habacı İ., Ürker, Bulut, Atıcı, Habacı Z., 2013). Bu noktada, öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının, öğrencinin beden dilini anlamada ve kendi beden dilini etkin kullanmada bilgi sahibi olması önem arz etmektedir.(habacı İ., Ürker, Bulut, Atıcı, Habacı Z., 2013). Çünkü dersin anlatımı esnasında öğretmen beden diliyle öğrenciye birçok mesaj iletecektir. Bu mesajların doğru algılanması öğretmenin beden dilini etkili ve bilinçli kullanmasıyla olacaktır. Bedenimizi dik ve canlı tutmamızın yanı sıra beden dilimizin en belirgin ve en keskin anlamları yüzümüzdedir. (Baltaş Z., Baltaş A., 2000) Yani öğretmenin jest ve mimikleri, öğrencinin dersi anlamasında etkilidir. Bu nedenle öğrencilerin birçok öğretmene karşı farklı tutumlar sergilemesi sözcüklerin yanı sıra beden diliyle ilgilidir. Bireysel farklılıkları göz önüne aldığımızda tabii ki her öğretmenin aynı davranışı, aynı benden dilini sergilemesi beklenmemektedir. Aynı şekilde öğrencilerin de bireysel farklılıkları göz önüne alındığında öğretmenin beden dilini etkili kullanması daha da önemli hale gelmektedir. Ne kadar bireysel farklılıklardan söz etsek de bireylerin ortak tepkiler verdikleri durumlar bulunmaktadır. Bu ortak payda, düşündüğümüzden daha da fazladır. Özellikle ergenlik dönemindeki gençlerin tepki verdikleri ya da hoşlandıkları ortak beden dili ve davranış stillerinin olduğunu (o döneme kadar fazlaca
öğretmenle karşılaştıkları düşünüldüğünde) rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu sebeple araştırmamızı özellikle ergenlik döneminde olan gençler üzerinde gerçekleştirmek istedik. AAÇ Bu araştırmanın amacı, eğitim ve öğretimin daha verimli olabilmesi açısından öğretmenlerin beden dilinin öğrenciler üzerinde ne tür etkileri olduğu, bu etkilerin tarafların davranışlarını ve sözlerini nasıl yönlendirdiği, derse olan ilgilerini, öğretmen açısından sınıf yönetiminin daha sağlıklı nasıl sürdürülebileceği hakkında bilgi edinmektir. YÖNTE Araştırmanın yürütülmesinde anket verilerinden yararlanılmıştır. Ankette lise öğrencilerinin öğretmenlerin beden dilini nasıl algıladıklarıyla ilgili sorular yer almıştır. Sorular sınıf içeresinde öğretmenin beden dilini ve beden dilini destekleyen diğer sözsüz iletişim örnekleri ele alınarak oluşturulmuştur. Öğrencilerden alınan cevaplar betimsel açıdan incelenmiştir. Bu araştırma; İzmir in Bornova ilçesinde örneklem olarak seçilen ilgili lise türünde eğitim gören 11. Sınıf öğrencilerinden 216 öğrenci ile veri toplama aracındaki maddelerle sınırlıdır. 1. İLETİŞİ İletişim, canlılar arasında sözlü ve sözsüz yollarla düşünce, dilek ve duyguların karşılıklı iletilmesini sağlayan bir etkileşim sürecidir. Ses, yazı, sözel olmayan ifade ve hareketler de iletişimin gerçekleşmesini sağlayan araçlardır. Nitelikli bir iletişimin değiş tokuş ve paylaşımı içerdiğini söyleyebiliriz. Kısaca bilgiyi üretme, aktarma ve anlamlandırma süreci olarak tanımlayabiliriz. İletişimin amacı; bireylerin kendini ifade etmesi, toplumun rollerini öğrenmesi, yeni bilgiler ve beceriler kazanabilmesidir. İletişim süreci, gönderici ve alıcı birbirini fark ettiğinde başlayan çok kanallı bir süreçtir. Etkili iletişim kurabilmek için en önemli etken iletişim kuracak insanların birbirini dinlemesidir. İletişimin sürdürülüp sürdürülemeyeceğine karar vermeden önce diğer kişinin tutumları, duyguları ve kişilik yapısı hakkında bilgi sahibi olunması başarılı bir iletişim için gereken diğer unsurlardır. İletişim becerileri gelişmemiş toplumlarda, sosyal boyutlu ve esas itibariyle yanlış anlaşılmaya dayalı yürütülen karar mekanizmalarının sonuçta telafisi mümkün olmayan sorunlar ürettiği bilinmektedir. (Engin, Aydın, 2007:16) Bu nedenle iletişimin sağlıklı kurulması öncelikle karşı tarafı anlamayı istemekle, daha sonra da tarafların birbirlerine karşı kullandıkları sözcüklerin ve beden dilinin açık ve anlaşılır olmasıyla alakalıdır. Yani iletişim becerisi sözlü ve sözsüz iletişimi ne kadar etkin kullandığımızla doğru orantılı olarak değişir.
1.2 SÖZLÜ İLETİŞİ İnsanın duygu, düşünce, izlenim ve tasarımlarını sözle bildirmesine sözlü iletişim diyebiliriz. (Polat, 2009) Yüz yüze, görsel ve işitsel iletişim araçlarını kullanılarak yapılabilir. İletişim türleri içerisinde en yaygın kullanılanıdır çünkü toplumsal yaşamın her alanında sözlü iletişime ihtiyaç duyulur. Bu iletişim türünde önemli unsur dildir. Sözlü iletişimi etkin kullanabilmek için dinleme, konuşma, soru sorma, geri bildirim verme, geri bildirimi anlamlandırma ve dönüt verme konularında insanların kendilerini geliştirmesi gereklidir. Çünkü çevresiyle iyi ilişkiler kurabilen kişilerin daha mutlu oldukları bir gerçektir. Sadece sözcükler değil, bunu nasıl aktardığımız da göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun için iletişimde ses unsurunun önemi büyüktür. Konuşma sırasında kelimelerin vurgulanması ve tonlamalar iletilmek istenen mesajın anlamını değiştirebilir. 1.3 SÖZSÜZ İLETİŞİ Sözsüz iletişim, konuşulan dilin dışında jestler, mimikler ya da diğer dilsel olmayan işaretler aracılığıyla ifade edilen iletim biçimlerini kapsar. (Polat, 2009) Hatta bu iletişim biçimi, daha önce de dile getirdiğimiz gibi sözlü iletişimden daha etkili ve iletişimin seyrini belirleyen bir konumdadır. Çünkü sözsüz iletişim kendiliğinden oluşan, duyguları apaçık ortaya koyan iletişim türüdür. Dolayısıyla sözsüz davranışlar, sözel davranışlardan daha güvenilir ve inanılır olarak değerlendirilmelidir. Sözsüz iletişimde üzerinde duracağımız en önemli nokta beden dilidir. İnsan, çoğunlukla farkında olmaksızın, beden dilini son derece etkili olarak kullanır; ancak bedenini, kelimeleri kontrol ettiği gibi kontrol edemez. (Polat, 2009) 1.3.1 BEDEN DİLİ Beden dili kişilerin duygu ve düşüncelerini aktarırken kullandıkları jest, mimik ve beden hareketleridir. N. Çalışkan ve R. Yeşil e göre esas itibariyle insan, birincil olarak beden diliyle iletişime geçer. Daha sonra da bu dili sözel dilini desteklemek amacıyla kullanır. (Çalışkan, Yeşil, 2005:1,6) Ayrıca ilk izlenim de çok önemlidir. Bir kişiyle tanışmadan önce farkında olmadan ilk olarak onun jest, mimik ve beden dilini inceleriz. İyi veya kötü izlenim bırakmak, arada oluşacak ilişkinin temelini oluşturur. İyi bir izlenim bırakılırsa -güler yüzlü, cana yakın, temiz giyimli olunursa- kişide, o bireyi tanıma isteği oluşur. Kötü bir izlenim bırakılırsa ise - somurtkan, soğuk, özensiz olunursa- kişi, o bireyden uzaklaşmak ister ve elektrik alamadım gibi tabirleri genellikle kullandığını görürüz. Özellikle eğitimde öğrencilerin eğitimciye yaklaşım biçimleri de tamamıyla bu şekilde olmaktadır. Bu sebeple bireyde kalıcı davranış değişikliği oluşturulmak istenen eğitim ortamında, eğitimcilerin bilinçli bir şekilde beden dilinden ses tonuna kadar tüm iletişim yöntemlerini çok iyi kullanması gerekmektedir. 2. EĞİTİ VE ÖĞRETİ
Eğitim, bireyin doğumundan ölümüne kadar süren bilgi ve kabiliyet kazanma sürecidir. Yeni kuşakların toplum yaşantısına katılmaları yani toplum içindeki yerlerini bulmaları için önemlidir. Öğretim ise, eğitimin planlı ve programlı olarak sürdürülmesine denir. 2.1 EĞİTİ VE ÖĞRETİDE İLETİŞİİN ÖNEİ VE GEREĞİ Eğitim ve öğretim uygulamalarında öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınarak, öğrenme ve öğretme süreçlerinin bireyselleştirilmesi ve her bir öğrencinin sahip olduğu potansiyel değerlerin en üst düzeye çıkarılması için öğretmen - öğrenci, öğrenci - öğrenci, öğrenci - aile ve öğretmen - aile arasındaki iletişimin yerinde ve sağlıklı olması zorunluluğu vardır. Bu zorunluluk; eğitim ve öğretim açısından sosyal ve psikolojik düzeyde öğrenmeyi destekleyici bir boyuta sahip olması gereğini vurgulamaktadır. (Engin, Aydın; 2007:16) Kısacası öğretmenin eğitim öğretimdeki başarıyı arttırmak adına kullandığı tüm araçlar, iletişim aracı olarak görülmelidir. Hiçbir sınıf içi veya sınıf dışı öğrenme ve öğretme durumları iletişim etkinlikleri göz ardı edilerek gerçekleştirilemez. (Engin, Aydın;2007:16) 2.2 BEDEN DİLİNİN EĞİTİ ÖĞRETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Eğitimin her aşamasında iletişimin çok önemli olduğunu daha önce de bahsetmiştik. İletişimin kaynaklarından olan beden dilinin, iletişim içerisinde fazlaca etkisinin olduğunu düşündüğümüzde, eğitim öğretim sürecini verimli kılan ve etkili iletişim kurabilen mutlu bireyler yetiştirilmesini sağlayan, kısaca eğitim öğretim sürecine şeklini veren bir yere sahip olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Tabii ki burada eğitimcinin eğitim sürecinde ve yaşamın her alanında kullandığı beden dili öğrenciler üzerinde ciddi bir anlam arz etmektedir. 2.2.1 ÖĞRETENİN BEDEN DİLİNİN EĞİTİ ÜZERİNE ETKİSİ Sınıf ortamı öğrencilerin paylaşmayı, öğrenmeyi, düşünmeyi, tartışmayı ve yeteneklerini kullanmayı öğrendikleri yerlerdir. Sınıf içinde öğrenme ve öğretme, öğretmenle öğrenci ve öğrencilerle öğrenci arasındaki iletişimde meydana gelmektedir. Beden dili de iletişimin bir parçasıdır. (Şen, 2006) Eğitim sisteminde iyi bir eğitimci olabilmek için iletişim sürecini çok iyi bilmek gerekir. Öğretme öğrenme sürecinde de bir eğiticinin bir konuyu etkili bir şekilde öğretebilmesi için öğrencileriyle sağlıklı bir iletişim kurması gerekir. (Engin, Aydın; 2007) İletişimin bir parçası olan beden dilinin, öğretmenlerin kullandığı en önemli eğitim araçlarından biri olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Öğretmenler toplumun kültür yapısının gelişmesini, eğitim düzeyinin artmasını, aydın bir toplum yetişmesini sağlar. Öğrencileriyle etkili iletişim kurmak isteyen bir öğretmen, beden dilinin inceliklerini iyi bilmeli, öğrencilerin davranışlarını iyi analiz edebilmeli ve kendi davranışlarının da farkında olmalıdır. Çünkü öğrenciler öğretmenlerinin davranışlarından etkilenirler ve ona uygun olarak davranırlar. Özellikle ergenlik dönemindeki öğrencileri ele aldığımızda daha hassas bir iletişimin kurulması gerektiği ortaya çıkar. Çünkü bu dönemdeki öğrencilerin daha duyarlı, duygularını daha yoğun ve hızlı yaşayan, yanlış anlamaya ve buna göre dönütleri agresif bir şekilde vermeye açık oldukları bilinir. Bu sebeple bu gruptaki öğrencilerle çalışan eğitimcilerin zor
davranışların bu yaş grubu için normal olduğunu farkında olması gerekir. Böylelikle beden dilini ve bununla birlikte sözlü iletişimini ustalıkla kullanabilen eğitimcilerin olması eğitimin kalitesini arttırır. 3. BULGULAR Anket, belirlenen okullarda 11. Sınıf öğrencilerinden 122 kız, 94 erkek toplam 216 öğrenciden araştırmada veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Araştırmada ayrıca cinsiyet rollerine göre verilen cevaplar incelenmiş, buna göre araştırmaya katılan öğrencilerden alınan cevaplarda cinsiyet rollerine göre değişkenlikler gözlenmiştir. Tablo 1 de bu öğrencilerin anket sorularına verdiği yanıtların dağılımı bulunmaktadır. TABLO 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Tümünün Analiz Raporu SOR U NO KATILIYORU KARARSIZI KATILIYORU BO Ş GEÇERSİ Z 1 23 16 166 3 8 2 29 17 162 0 8 3 31 29 146 1 8 4 41 69 98 0 8 5 31 25 152 0 8 6 34 35 137 1 8 7 33 56 118 0 8 8 45 35 128 0 8 9 46 58 94 0 8 10 30 24 153 1 8 11 36 66 105 1 8 12 37 69 101 1 8 13 42 71 94 1 8 14 86 58 63 1 8 15 63 56 86 2 8 16 34 15 159 0 8 17 27 14 167 0 8 18 21 35 152 0 8 19 113 47 48 0 8 20 59 71 79 0 8 21 24 41 143 0 8 1. addedeki Sınıfı kontrol etmekte öğretmenin beden dilini etkili kullanması önemlidir. ifadesi için 166 öğrenci katıldığını, 23 öğrenci katılmadığını, 16 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 2. addedeki Öğretmenimle iletişim kurmam derslerimde başarımı olumlu etkiler. ifadesi için 162 öğrenci katıldığını, 29 öğrenci katılmadığını, 17 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 3. addedeki dersime giren öğretmenimin ilk dersten pozitif geri bildirimleri o dersi sevmemde etkilidir. ifadesi için 146 öğrenci katıldığını, 31 öğrenci katılmadığını, 29 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir.
4. addedeki Güçlü imaja sahip öğretmenlerimin dersini daha iyi dinlerim. ifadesi için 98 öğrenci katıldığını, 41 öğrenci katılmadığını, 69 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 5. addedeki Kendimi iyi hissetmediğim zaman bu durum bedenimin duruşuna da yansır. İfadesi için 152 öğrenci katıldığını, 31 öğrenci katılmadığını, 25 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 6. addedeki Öğretmenlerimin ders anlatırken kullandığı jest ve mimikler dersi anlamamda çok etkilidir. İfadesi için 137 öğrenci katıldığını, 34 öğrenci katılmadığını, 35 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 7. addedeki Öğretmenlerimin ders anlatırken ellerini ve vücut dilini kullanması dersi anlamada çok etkilidir. İfadesi için 118 öğrenci katıldığını, 33 öğrenci katılmadığını, 56 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 8. addedeki Öğretmenlerimin agresif jest ve mimikleri derse olan ilgimi azaltır. İfadesi için 128 öğrenci katıldığını, 45 öğrenci katılmadığını, 35 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 9. addedeki Ders anlatılırken göz teması kurulması bana pozitif hissettirir. İfadesi için 94 öğrenci katıldığını, 46 öğrenci katılmadığını, 58 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 10. addedeki Öğretmenlerimin güler yüzlü olması derse olan katılımımı arttırır. İfadesi için 153 öğrenci katıldığını, 30 öğrenci katılmadığını, 24 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 11. addedeki Öğretmenin oturmak yerine ayakta ders anlatması daha faydalıdır. ifadesi için 105 öğrenci katıldığını, 36 öğrenci katılmadığını, 66 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 12. addedeki Öğretmenin sınıf içerisinde hareketli olması derse karşı ilgimi arttır. ifadesi için 101 öğrenci katıldığını, 37 öğrenci katılmadığını, 69 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 13. addedeki Öğretmen derste yüzünü bana döndüğünde dersi daha iyi anlarım. İfadesi için 94 öğrenci katıldığını, 42 öğrenci katılmadığını, 71 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 14. addedeki Öğretmenin derste omzuma veya elime dokunması dikkatimin dağılmamasına yardımcı olur. İfadesi için 63 öğrenci katıldığını, 86 öğrenci katılmadığını, 58 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 15. addedeki Öğretmenin derste omzuma ya da elime dokunması bana önemsendiğimi hissettirir. İfadesi için 86 öğrenci katıldığını, 63 öğrenci katılmadığını, 56 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 16. addedeki Sınavlarda yanımda durulması beni rahatsız eder. İfadesi için 159 öğrenci katıldığını, 34 öğrenci katılmadığını, 15 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 17. addedeki Öğretmenin ders anlatırken kullandığı ses tonu dersi anlama durumumu etkiler. İfadesi için 167 öğrenci katıldığını, 27 öğrenci katılmadığını, 14 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 18. addedeki Öğretmenin derste söylediklerimi etkili dinlemesi derse olan ilgimi arttırır. İfadesi için 152 öğrenci katıldığını, 21 öğrenci katılmadığını, 35 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 19. addedeki Öğretmenin sınıfın sessizliğini sağlamak adına elindeki nesneyi masaya veya tahtaya vurması derse odaklanmamı sağlar. İfadesi için 48 öğrenci katıldığını, 113 öğrenci katılmadığını, 47 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 20. addedeki Öğretmenin giyim kuşamındaki düzen ve uyum dersi dinlememde etkilidir. İfadesi için 79 öğrenci katıldığını, 59 öğrenci katılmadığını, 71 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. 21. addedeki Öğrencinin beden dilinin öğretmen tarafından algılanması ve dersin işleyişinin ona göre düzenlenmesi derse olan ilgimi arttırır. İfadesi için 143 öğrenci katıldığını, 24 öğrenci katılmadığını, 41 öğrenci ise kararsız olduğunu belirtmiştir. Araştırmaya katılan öğrencilerden alınan cevaplarda cinsiyet rollerine göre değişkenlikler gözlenmiştir. Soru bazında yapılan analizlere göre kız öğrenciler 14 ve 15 numaralı sorularda daha öznel cevaplar vermişlerdir.
14.SORU Anket uygulanan iki okulda 11.sınıf kız öğrencilerin omuzlarına veya ellerine dokunulduğunda dikkatlerinin dağılmamasını sağladığına yönelik olan ifadeden alınan cevaplar genellikle katılmıyorum şeklinde olmuştur. Fakat aynı yaş grubundaki erkek öğrencilerin bu ifadeye verdikleri cevabın şıklar arasında birbirine yakın oranda dağıldığı görülmüştür. 15. SORU Anket uygulanan iki okulda 11. Sınıf kız öğrencilerin omuzlarına veya ellerine dokunulmasını kendilerinin önemsendiklerini hissettirmesine yönelik olan ifadeden alınan cevapların çoğunluğunu katılıyorum biçiminde belirtirken, geri kalan cevapların diğer iki şık arasında eşit oranda dağıldığı görülmüştür. Fakat aynı yaş grubundaki erkek öğrencilerin bu ifadeye verdiği yanıtlar şıklar arasında birbirine yakın oranda ve çoğunluk katılıyorum şıkkında olmak üzere dağılmıştır. TABLO 2. Araştırmaya Katılan Kız Öğrencilerin Analiz Raporu SOR U NO KATILIYORU KARARSIZI KATILIYORU BO Ş 1 8 7 102 1 4 2 11 7 100 0 4 3 11 15 92 0 4 4 22 38 58 0 4 5 15 10 93 0 4 6 14 16 87 1 4 7 17 30 71 0 4 8 22 18 78 0 4 9 14 35 59 0 4 10 12 8 98 0 4 11 17 31 70 0 4 12 19 35 64 0 4 13 18 34 65 1 4 14 57 31 30 0 4 15 34 31 51 2 4 16 11 6 101 0 4 17 9 7 102 0 4 18 7 16 95 0 4 19 73 26 19 0 4 20 29 41 48 0 4 21 11 15 92 0 4 GEÇERSİ Z Araştırmaya katılan öğrencilerden alınan cevaplarda cinsiyet rollerine göre değişkenlikler gözlenmiştir. Soru bazında yapılan analizlere göre erkek öğrenciler 11 ve 13 numaralı sorularda daha öznel cevaplar vermişlerdir. 11.SORU Anket uygulanan iki okulda 11. Sınıf kız öğrencilerin öğretmenlerinin dersi anlatırken oturmak yerine ayakta anlatmasını tercih ettikleri görülmüştür. Fakat aynı yaş grubundaki erkek
öğrencilerin bu soruya verdikleri cevaplar kız öğrencilere göre şıklar arasında daha dağılmış bir şekildedir. 13. SORU Anket uygulanan iki okulda 11. Sınıf kız öğrencilerin ders işlenirken öğretmenin yüzünün kendilerine dönük olmasını tercih ettikleri görülmüştür. Fakat aynı yaş grubundaki erkek öğrencilerin bu soruya verdikleri cevaplar onların bu konuda kararsız kaldıkları yönünde ağır basmaktadır. TABLO 3. Araştırmaya Katılan Erkek Öğrencilerin Analiz Raporu SOR U NO KATILIYORU KARARSIZI KATILIYORU BO Ş GEÇERSİ Z 1 15 9 64 2 4 2 18 10 62 0 4 3 20 14 55 1 4 4 19 31 40 0 4 5 16 15 59 0 4 6 20 19 50 0 4 7 16 26 47 0 4 8 23 17 50 0 4 9 32 23 35 0 4 10 18 16 55 1 4 11 19 35 35 1 4 12 18 34 37 1 4 13 24 37 29 0 4 14 29 27 33 1 4 15 29 25 35 0 4 16 23 9 58 0 4 17 18 7 65 0 4 18 14 19 57 0 4 19 40 21 29 0 4 20 30 30 31 0 4 21 13 26 51 0 4 4. SONUÇ VE TARTIŞA A. Beden dilini kullanma becerisi Beden dilini kullanma becerisi ile ilgili sorduğumuz 1, 6, 7, 8, 10, 17 ve 19 numaralı sorularda öğrencilerin çoğunluklu olarak olumlu olarak beden dilini kullanma becerisinin öğrencinin eğitim hayatını olumlu yönde etkilediği anlaşılmıştır. Sadece 19 numaralı soruya öğrencilerin büyük bir çoğunluğu olumsuz yönde cevaplamışlardır yani bu fikre katılmadıklarını belirtmişlerdir. Bu sorulara aldığımız yanıtlar doğrultusunda öğretmenlerin beden hareketlerini kullanma şekli, öğrencilerin dersi anlamasında çok etkilidir diyebiliriz. Örneğin bir öğrenci öğretmeninin kendisine olumsuz gelen bir hareketinde derse olan ilgisini
kaybedebilirken, aynı bağlamda olan bir başka öğrenci aynı öğretmenin aynı hareketine olumlu bir dönüt verip derse daha çok odaklanabilir. B. Empati Becerisi Empati becerisi ile ilgilediği sorduğumuz 2, 3, 5, 18 ve 21 numaralı sorulara öğrencilerin çok büyük bir çoğunluğu katıldığını belirtmiştir. Bu sorulardan aldığımız olumlu yanıtlar doğrultusunda öğretmenlerin öğrencilerle arasındaki iletişimin kuvvetli olması ve sınıf yönetimini daha kolay sağlayabilmeleri için empati becerisinin önemli olduğunu ve eğer olmazsa sınıf içi iletişim kopuklukları oluşabileceğini söyleyebiliriz. C. İmaj Yönetimi Becerisi İmaj yönetimi becerisi ile ilgili sorduğumuz 4 ve 20 numaralı soruların şıkları arasında bir dağılma yaşanmıştır. Bu sorulara aldığımız yanıtlar doğrultusunda öğretmenin imajının bazı öğrenciler için önem arz ederken, bazı öğrenciler için etmediğini söyleyebiliriz. D. Etkili İletişim Becerisi Etkili iletişim becerisi ile ilgili sorduğumuz 9, 11, 12, 13 ve 16 numaralı sorularda, öğrencilerin genelinin bu ifadelere katıldıkları yönünde olmuştur. Kısacası öğrenciler öğretmenleriyle iletişim kurdukları zaman, dersler onlar için daha verimli geçmektedir. E. Şimdi ve Burada Etkisi Şimdi ve burada etkisi ile ilgili sorduğumuz 14 ve 15 numaralı sorularda öğrencilerin cevapları, şıklar arasında dağılmıştır. Fakat 14 numaralı ifadeye verilen cevaplar katılmıyorum şıkkında yoğunlaşırken, 15 numaralı ifadede baskın olan şık katılıyorum yönündedir. addeleri genel olarak incelediğimizde beş ana başlıkta sonuçlar elde ediyoruz. Bu başlıklara göre: beden dilini kullanma becerisi bir eğitimci için vazgeçilmez bir araçtır. Bireysel farklılıklar göz önüne alındığında öğretmenin kullandığı beden dili, sınıf yönetimini inanılmaz derecede şekillendirmektedir. Tabii ki beden dili öğretmenin empati becerisiyle birlikte daha da anlam kazanarak öğrenciyle olumlu ilişkiler kurmada önemli rol oynamaktadır. Giyilen kıyafetler ve karakter yapısı, kişilerin beden hareketlerine yansımaktadır. Tüm kişiler için bu durum geçerliyken öğretmenlik mesleğini yapan kişiler için bu durum daha da önemli olmaktadır. Ama bazı öğrenciler için öğretmenlerin jest ve mimikleri, duruşu, hangi sözcükleri kullandıkları ve hatta ne kadar empati kurabildikleri doğru bir iletişim için vazgeçilmez olmaktadır. Şimdi ve Burada etkisinde ise özellikle öğretmenlerin dokunma durumlarına karşı daha belirsiz ve daha dağınık cevaplar verdiği görülmüştür. Çünkü burada öğrencinin öğretmenlerle ilişkileri birbirinden farklı olup, her öğretmenle aynı türden ilişkiler kurulmadığı düşünülmüştür. Özellikle kız öğrencilerin anket sorularına cevaplarının olumsuz yönde olması
ve karasız cevapların ağırlıklı olması bizi bu konuda daha hassas olduklarını düşünmeye sevk ediyor. 5. ÖNERİLER Her öğrencinin algısı farklı olabilir. Bu nedenle öğretmenin sınıf içinde kurduğu iletişim, her öğrencinin algısını anlamak için yeterli olmadığından ders dışı iletişimlerini de sürdürmelidir. İletişim sınıf yönetiminin çok önemli bir unsuru olduğundan ve öğrenme - öğretme süreçlerinin bilgi - işlem boyutuyla temelini oluşturduğu için; eğitim fakültelerinde kısa bir konu şeklinde değil de ayrı bir ders olarak verilmesi etkili iletişim becerisine sahip öğretmenler yetiştirilmesi yönünde önemli kazanımlar sağlayacaktır. (Engin, Aydın, 2007:16) Buna ek olarak öğretmen adaylarına beden dili dersleri de verilmelidir. Bu konularda uygulamalı projeler yapılmalıdır. Öğretmenin derste öğrenciyi, kendisini ortaya koyabilecek ve yetenek ve kabiliyetlerini sergileyebilecek düzeyde aktif kılması için, onlarla sağlıklı iletişim kurulmasına önem vermesi gerekir. Çünkü bu tür kalıtsal olarak getirilen yeterliliklerin ortaya çıkarılabilmesi için öğrencilerle sağlıklı bir iletişimin kurulması ve demokratik bir sınıf yönetimi anlayışının sergilenmesi gerekir. Aksi takdirde öğrenci kendisini geri çekerek ve soyutlayarak öğrenme ve öğretme süreçlerinin dışında kalacak, geriye ket vuracak, yetenek ve kabiliyetlerinde sönme meydana gelecektir. (Engin, Aydın, 2007:16) Yapılan gözlemler ve araştırmalar sonucu öğrencilerin, ilk olarak öğretmenlerinin beden dili ve imajlarıyla ilgilendiği görülmüştür. Dolayısıyla öğretmenin dış görünüşüne önem vermesi, jest ve mimiklerini kontrol altında tutması, temiz ve özenli olması gerekmektedir. KAYNAKÇA 1. BAĞCI ehmet (2008) ; Öğretmenlerin Beden Dilinin Öğrenciler Tarafından Algılanması (Esenler İlçesi Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2. BALTAŞ Zuhal, BALTAŞ Acar (2000) ; Bedenin Dili, İstanbul: Remzi Kitabevi 3. ÇALIŞKAN Nihat, YEŞİL Rüştü (2005); Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden Dili, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi,(Cilt:6,Sayı:1) 4. ENGİN A. Osman, AYDIN Solmaz (2007); Sınıf İçi İletişimde Öğretmenin Rolü, Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Sayı: 16) 5. GÖKÇELİ Samet (2013); Lise Öğrencilerinin Öğretmenlerin Beden Diline Yönelik Tutumları: Adana-Kozan Fatih Anadolu Lisesi Örneklemi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı (Sayı:11) 6. HABACI İbrahim, ÜRKER Abdullah, BULUT Seval, ATICI Recep, HABACI Zeynep; Beden Dilinin Eğitim Öğretim, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Summer 2013, p. 1639-1655 7. JAES Judi (2008); Beden Dili Kutsal Kitabı, (Çev: Belgin Selen Haktanır), İstanbul: Koridor Yayıncılık 8. CKAY atthew, DAVIS artha, FANNING Patrick (1995), İletişim Becerileri, (Çev: Özgür Gelbal), Ankara: HYB Yayıncılık 9. POLAT Fatih (2009), İşte Aşkta Okulda Sokakta İletişim Nasıl Kurulur, İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları
10. ŞEN Sultan (2006); Sınıf İçi İletişimde Beden Dili (Anadolu Otelcilik Ve Turizm eslek Lisesi Öğretmenlerinin Beden Dilini Kullanma Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü 11. ÜSTÜNEL Gülcan (2011); Etkili İletişim Becerileri ve Beden Dili, Yüksek Lisans Tezi, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü EKLER: 1. Anket 2. Anket Uygulama İzni EK:1
ANKET FORU Sayın Öğrenci, Bu anket,eğitimde öğretmenlerin beden dilini kullanma düzeyleri ve eğitime olan katkısının neler olduğunu tespit amacıyla yapılmaktadır.vermiş olduğunuz yanıtlar yalnızca araştırma için kullanılacaktır.size herhangi bir yasal yükümlülük getirmeyecektir. Öğrencinin Cinsiyeti : K ( ) E ( ) Sınıf: Yaş : KATILIYORU KARARSIZI KATILIYORU 1 Sınıfı kontrol etmekte öğretmenin beden dilini etkili kullanması önemlidir. ( ) ( ) ( ) 2 Öğretmenimle iletişim kurmam derslerimde başarımı olumlu etkiler. ( ) ( ) ( ) 3 Dersime giren öğretmenimin ilk dersten pozitif geri bildirimleri o dersi sevmemde etklidir. ( ) ( ) ( ) 4 Güçlü bir imaja sahip öğretmenlerimin dersini daha iyi dinlerim. ( ) ( ) ( ) 5 Kendimi iyi hissetmediğim zaman bu durum bedenimin duruşuna da yansır. ( ) ( ) ( ) 6 Öğretmenlerimin ders anlatırken kullandığı jest ve mimikler dersi anlamamda çok etkilidir. ( ) ( ) ( ) 7 Öğretmenlerimin ders anlatırken ellerini ve vücut dilini kullanması dersi anlamamda çok etkilidir. ( ) ( ) ( ) 8 Öğretmenlerimin agresif jest ve mimikleri ders olan ilgimi azaltır. ( ) ( ) ( ) 9 Ders anlatılırken göz teması kurulması bana kendimi pozitif hissettirir. ( ) ( ) ( ) 10 Öğretmenlerimin güler yüzlü olması derse olan katılımımı arttırır. ( ) ( ) ( ) 11 Öğretmenimin oturmak yerine ayakta ders anlatması oturarak ders anlatmasından daha faydalıdır. ( ) ( ) ( ) 12 Öğretmenlerin sınıf içinde hareketli olması derse karşı ilgimi arttırır. ( ) ( ) ( ) 13 Öğretmen derste yüzünü bana döndüğünde dersi daha iyi anlıyorum. ( ) ( ) ( ) 14 Öğretmenlerin derste omzuma, elime dokunması dikkatimin dağılmamasına yardımcı olur. ( ) ( ) ( ) 15 Öğretmenlerin derste omzuma, elime dokunması bana önemsendiğimi hissettirir. ( ) ( ) ( ) 16 Sınavlarda yanımda durulması beni rahatsız eder. ( ) ( ) ( ) 17 Öğretmenlerimin des anlatırken kullandığı ses tonu dersi anlama durmumu etkeler. ( ) ( ) ( ) 18 Öğretmenlerin derste söylediklerimi etkili dinlemesi ders olan ilgimi arttırıyor. ( ) ( ) ( ) 19 Öğretmenin sessizliği sağlamak adına elindeki nesneyi masaya/tahtaya vurması derse odaklanmamızı s( ) ( ) ( ) 20 Öğretmenlerin giyim kuşamlarındaki düzen ve uyum dersi dinlememde etkilidir. ( ) ( ) ( ) Öğrencinin beden dilinin öğretmen tarafından algılanması ve dersin işleyişinin ona göre düzenlenmesi 21 derse olan ilgimi arttırır. ( ) ( ) ( )
EK:2