BİLİM TARİHİ I 4.ders Dr. İsmail BAYTAK Eskiçağ da Yunan/Roma Bilim
Girit(minos) Uygarlıkları M.Ö. 3000-1400 Kesişim yeri-batı Uyfgarlığı nın temelleri burada atılacaktır. Kral MİNOS-18.yy en parlak dönemdir. Altın-bakır-gümüş işlenmiş. Seramik ve mimari yönden ilerleme görülür. Denizcilik imp. Bağcılık zeytincilik.
Aka(miken) Uygarlıkları M.Ö. 2000 ler de Tuna dan gelen Akalar GİRİT i istila ederler. (Anadolu'dan M.Ö. II. binde Yunanistan'a gelen AKALAR tarafından kurulmuştur.) Şehir devletleri halinde yaşadılar. En önemli şehirleri MİKEN'dir. (Bu yüzden Miken Medeniyeti diye anılır.) M.Ö. 1700-1100 En parlak 13.yy da TROYA ya sefer düzenlerler. Homeros.İly. ve Ody. Akaların siyasi tarihinin en önemli olayı TRUVA SAVAŞLARI dır. (Boğazların egemenliği için Mikenlilerle Truvalılar arasında yapılmıştır. Truva Savaşları tarihte ilk defa "Boğazlar Sorunu"nu ortaya çıkarmıştır. Homeros'un İLYADA adlı eserinde bu savaşlar anlatılır.) Mimari yeni buluşlar.önemli Mimari eserleri Miken ve Tirins Şatoları'dır. Tarım çömlekçilik zanaatçılık. Girit yazısı kullanılır. Miken Uygarlığı DORLAR tarafından yıkılmıştır.
Miken kültürü, tunç silahlı Hint - Avrupa göçebe topluluklarından Akaların, M.Ö. 1800'lü yıllarda Yunanistan'ı istila ederek, yerli neolitik çiftçiler üzerinde feodal-askeri bir egemenlik kurmasıyla başlayan bir kültürdür.
Bu dönem ve sonrasında Yunanistan yarımadasının tüm hâkimiyetini ele geçiren Miken uygarlığının en parlak dönemi M.Ö. 1400'lü yıllarla M.Ö. 1100'lü yıllar arasındadır. Bu dönemin başlarında Girit adasındaki Minos uygarlığını yıkan Miken kralları, tüm Doğu Akdenizdeki Minos ticaretini de kontrol altına almışlardır. Daha doğrusu, Doğu Akdeniz'deki Minos ticaret gemilerinin yerini, Yunanistan, Batı Anadolu kıyıları ve Girit'in oluşturduğu üçgenin pek dışına çıkamamakla birlikte Miken korsan gemileri almıştır. M.Ö. 1400'lü yıllardan itibaren geliştirilen Doğrusal B hece yazısı, Miken Yazısı ya da Miken Yunancası olarak bilinir. Doğu Akdeniz'de Minos deniz ticareti egemenliğinin bu şekilde yok olması, Fenike kentlerinin ticari anlamda tüm Akdeniz'e yayılmalarına olanak sağlamış, Akdeniz'deki pek çok Fenike kolonisinin yanında Kartaca'nın da kurulmasına ve giderek gelişmesine yol açmıştır. Miken yayılması kara yönünde Teselya, Trakya ve Çanakkale Boğazı yoluyla Batı Anadolu yönünde olmuştur. Bu ilerlemede ilk engel olan Troya, M.Ö. 1.150 yılları dolaylarında Miken birleşik ordusunca yıkılmıştır. Homeros'un İlyada destanında konu edilen Troya Savaşı sırasında Miken savaşçıları Batı Anadolu yerleşimlerine akınlar düzenlemişlerdir. Bunun sonucunda tüm Batı Anadolu yerleşimleri Troya'ya birlik göndererek destek olmuşlardır.
Miken siyasi varlığı, M.Ö. 1100 yılları dolaylarında Makedonya'dan gelen demir silahlı Dor akınlarıyla son bulmuştur. Girit'te İkinci Saraylar dönemine rastlayan zaman dilimi içerisinde (M.Ö. 1600'ler), Yunanistan'da önemli değişimler meydana gelmekteydi. Mykenai bir anda zenginleşmiş ve güçlü bir yönetim merkezi olmuş, çok geçmeden Anadolu, Yakın Doğu ve Batı Akdeniz ile sıkı ilişkiler kurmuştu. Bundan sonraki 400 yıl içinde Kıta Yunanistanı ve çevre bölgelerde görülen arkeolojik bütünlük, bu uygarlığa en önemli temsilcisi Mykenai'a atfen "Miken" denmesine yol açmıştır, fakat aslında Miken terimi bu uygarlığın Mykenai tarafından kontrol edildiği anlamına gelmez. Diğer bir deyişle siyasal bir çağrışımı yoktur. Bununla birlikte, Miken kültürü en açık ve geniş bir biçimde Mykenai'da izlenir. Burada bulunan A ve B Mezar Halkaları, hiçbir önceli olmaksızın ortaya çıkar ve Miken Uygarlığı'nın en belirgin ve göz kamaştırıcı özelliklerini taşırlar.
Miken Uygarlığı Akalar Miken Kültürü Mykenai A Mezar Halkası Rekonstrüksüyonu Geleneksel olarak M.Ö. 1600'e tarihlendirilen B ve ondan bir yüzyıl sonraya ait A Halkası'nda yapılan kazılarda altın ölü maskeleri, altın diskler, kılıçlar ve kaliteli işçilik gösteren lüks mallar ele geçirilmiştir. Bu mezarlar, kuşkusuz yönetici sınıfa -belki de bizzat krallara- aittir. Bu yeni toplumun ortaya çıkışı, savaş arabaları ile Yunanistan'a gelen Hint-Avrupalı topluluklara bağlanır (aslında B Mezar Halkası bu göçlerden biraz daha erkene tarihlendirilmektedir). Miken kültürünün gelişimi en açık biçimde, Orta Yunanistan'da ve Peloponnesos'ta izlenebilmektedir. Bu gelişimin en önemli kanıtlarından biri, yuvarlak planlı, dromos'lu ve bindirme tekniğiyle inşa edilmiş tholos mezarlardır. Bunların inşa edildiği dönem, aynı zamanda Mikenlerin faaliyetlerini arttırdığı zaman dilimine denk düşer. Özellikle Batı Akdeniz'de (İtalya ve Sicilya) Miken çanak çömleği yoğunlaşmaya başlar ve GH II'den itibaren Rhodos, Kıbrıs, Anadolu ve diğer birçok yerde görülür. Arkeolojik bulgular ve metinler, Miken Çağı'nda Yunanistan'ın savaşçı bir aristokrasi ile yönetilen, uzmanlaşmış iş gücüne sahip, geniş ticarî ilişkiler sürdüren bürokratik bölgelerden oluştuğunu gösterir.
Miken Uygarlığı Akalar Miken Kültürü Mykenai'de ele geçen Agamemnon'un Altın Maskesi M.Ö. 1200-1190'da, Mikenlerin çağdaşı Hitit İmparatorluğu yıkılır. Hitit arşivleri bunun sebebi hakkında bilgi vermemekle birlikte, aynı zaman dilimi içerisinde Mısır'da başıboş Akdeniz halklarından meydana gelen bir kalabalığın neden olduğu büyük karışıklıklardan söz edilir. Firavun III. Ramses, "Deniz Kavimleri" olarak adlandırılan bu halkları M.Ö. 1191'de bozguna uğratmıştır. Bu dönemin sonunda kuzeyde Thessalia'dan güneyde Lakonia'ya kadar Pylos, Mykenai, Iolkos, Gla gibi önemli merkezler tahrip edilmiştir. Bu hareketlerin sonucunda Akdeniz bir kargaşaya sürüklenmiş, hâlâ tam açıklığa kavuşmamış sebeplerden dolayı aynı dönemde Miken merkezlerinin bürokratik yapısı tamamen çökmüş, bu yapının temel taşlarından Linear B yazısı terkedilmiş ve bir daha da kullanılmamıştır.
Dorlar(miken) Uygarlıkları M.Ö. 1100 lerde Balkanlar dan gelirler. Girit Rodos Anadolu Yunanistan. Dor istilası ile kültür geriledi. Kent ve krallıklar dağıldı. Fenike üstünlüğü başlar. Dor istilaları ile buradan kaçan halklar Batı Anad. Kıyılarına sığınır. İonia kültürü hakimdir. 1000 lerde yeni bir Yunan halkı oluşmuştur. 7.yy a kadar kentleşme ve sınıflaşma devam eder. Soylu sınıf ortaya çıkar. Hellenik anlayış hakim olur.
Fenike de Bilim Fenike: Suriye Lübnan kıyılarında bugünkü İsrail, Filistin bölgelerini kapsamaktadır. Denizcilik. Gemicilerin Kızıldeniz den Ümit Burnu yoluyla Cebelitarık Boğazı na kadar tam bir Afrika turu yaptıkları bilinmektedir. Ticaret. Dokuma ve kumaş boyama. Kurdukları Ugarit, Tir, Biblos gibi kentleri önemli ticaret merkezleri haline getirirler. Fenike Alfabesi: latin alfabesinin temelini oluşturacaktır.
Antik Yunan da Bilim Antik Yunan dan önceki uygarlıklarda pratik ilgi ve ihtiyaçlara cevap aramanın ötesinde teorik nitelikteki sorulara ciddi bir yönelme göze çarpmaz. Doğanın yapı ve yasaları hakkında spekülatif bir düşünce (felsefe geleneği) bilinmemektedir. Bilimsel düşünce biçiminin antik Yunan la başlaması, gündelik ihtiyaçlara ilişkin bilgi birikiminin zaten üretilmiş olmasıyla açıklanır. Spekülatif geleneğin uzak doğuda niçin bir bilimsel düşünce geleneğine dönüşmediği buna rağmen, doğayı mitlerle ve tanrılarla açıklamaya çalışan etkinlikler de göze çarpmaktadır.
Bu dönemi önceki dönemlerden ayıran en önemli özellik, doğal varlıkların ve olguların doğa-üstü nedenlerle değil, doğal nedenlerle açıklanmasıdır. Arke problemi, bilim tarihindeki ilk spekülatif etkinliktir. Antik Yunan dönemi Helenik ve Helenistik dönem olarak ikiye ayrılır.
Tarihçiler, Yunan dönemini şöyle ayırt etmekte. Helenik Çağ ve Hellenistik Çağ. Hellen: Yunan: Barbar olmayan. Helenik: Arkaik dönemden itibaren B.İskender in ölümüne kadar geçen süreyi kapsar. Hellenistik: İskender sonrası Hellenistik krallardan başlar ve Ptolemaios hanedanlığı nın son bulması ile M.Ö.30 yılı Actium Savaşı biter.
Helenik Çağ Bu dönemde doğa bilimleri büyük bir gelişme göstermiş ve özellikle Aristoteles bitkilere ve hayvanlara ilişkin bilimsel bilgileri derleyerek botanik ve zooloji alanların temellerini atmıştır. Bu dönemin en önemli matematikçisi Pythagoras'tır. Dik üçgenlere ilişkin teoremiyle tanınan Pythagoras, varlıkları ve varlıklar arasındaki ilişkileri sayılarla ve sayılara karşılık gelen çizgilerle açıklama eğilimindedir. İlk atomcu teoriler Leukippos ve Demokritos tarafından bu dönemde ileri sürülmüştür. Empedokles bir tür evrim düşüncesini savunmuş ve bu düşünceleri Türlerin Kökeni isimli kitabında Darwin tarafından ele alınmıştır.
MÖ 585 (28 Mayıs): Thales in Perslilerle Lidyalılar arasındaki savaşta güneş tutulmasını önceden haber vererek savaşın bitmesini sağladığı söylenir. Coğrafyanın gelişimi bu dönemde başlamıştır. İlk haritalar Herodotos ve Surlu Marinos a aittir. Tıpta Kos lu Hipokrates bu dönemde yetişmiştir. İlk modern tıp girişimi bu dönemde başlar. Tıp deontolojisi bu dönemde gelişir. Hastalık-sağlık durumları dört sıvı üzerinden açıklanmıştır.
Aristarkhos, geometrik yöntemlerle güneşin dünyadan 7 kat daha büyük olduğunu ortaya koydu. Bu yanlış olsa da o zamana kadarki bilgiden daha doğruydu. Çünkü genel kabul ayın dünyadan 19 kat güneşten 27 kat büyük olduğu yönündeydi. Fiziksel coğrafyanın kurucu kabul edilen Eratosthenes arzın küresel olduğunu ileri sürer ve bir tür dik açı oluşturarak dünyanın çevresini hesaplar. Bulduğu değer (24,000 mil) gerçek değerden (24,800 mil) çok farklı değildir. Yine güneşin dünyadan uzaklığını 92 milyon mil olarak ölçer ki, doğrusu 93 milyon mildir. Bu değerler daha önce Aristoteles ve Archimedes tarafından bulunan değerlerden de çok daha doğrudur. Claudius Ptolemy bu dönemin en önemli astronomu olarak kabul edilir. Özgün adı Mathematica olan kitabı Araplar El-Mecisti olarak çevirdiler. Batı dünyası Batlamyus u bu kitaptan tanıdığı için ona Almagest adı verildi. Bu kitap ilk matematiksel astronominin izlerini taşır. Batlamyus modeli pek çok yama hipotezle bir zevahiri kurtarma özelliği taşır.
Hipokrattan sonraki en büyük tıp bilgini Galen bu dönemde yaşamıştır. Kendinden sonraki 1500 yıl tartışmasız otoritedir. Bunun sebebi olarak da, tıb anlayışının Tanrısal ve mistik bir yapıya sahip olmasından dolayı Hristiyanlık ve İslam dünyasında hoş karşılanması olarak sunulur. Galen hayvan ve insan kadavraları üzerinde diseksiyon çalışmaları yapmıştır. Özellikle fizyoloji hakkındaki ilk bilgiler Galen tarafından üretilmiştir. Kan dolaşımı hakkında ilk konuşan bilginlerden biridir. Ancak O na göre kan, karaciğerde doğal ruh la birleşerek yapılır. Galen de hastalık-sağlık durumlarını dört sıvı (kan, kara-safra, sarı-safra ve balgam-tükrük) üzerinden açıklamıştır. Ayrıca psikoloji üzerine de düşünceleri olan Galen, tüm insanları dört mizactan birine sahip olarak görür (kanlı, flegmatik, melankolik ve kolerik). Bu dört farklı yapı kavramı evreni oluşturan dört element kavramından esinlenmişe benziyor. Kadıköylü Herofilos dönemin bir başka önemli hekimidir. Özellikle göz, sinir sistemi ve anatomi hakkında önemli bulguları vardır. Aristoteles in aksine sinir sisteminin merkezine kalbi değil beyni koymuştur. Perhiz ve sporun insan sağlığı üzerindeki etkisine de ilk deyinen kişidir. Ölüm nedenini anlamak için yapılan otopsi de bu dönemde geliştirilmiştir.
Romalılar hiçbir zaman Hellenik ve Hellenistik dönemlerde gösterilen başarıyı gösteremediler. Bunun çeşitli nedenleri olabilir; ama hepsinden önemlisi büyük bir ülkeyi yönetmek mecburiyetinde olmalarıdır; dolayısıyla, bilimsel etkinlikten çok yönetsel etkinliğe ağırlık vermişlerdir. Bu dönemde daha çok ahlak ve siyaset sorunları gündeme gelmiş ve insanın aile ve toplum içindeki yaşantısını erdemli bir biçimde sürdürebilmesinin koşulları araştırılmıştır. Bu dönemde matematik alanında daha önceki çalışmaların ışığı altında, Menelaus trigonometrinin, Diofantos ve Pappus ise cebirin gelişiminde önemli bir rol oynamışlardır. Bu dönemin ve Yeniçağ'a kadar bütün dönemlerin en büyük bilgini Ptolemaios'tur. Ptolemaios, Almagest'inde Yer Merkezli Evren Kuramı'nı, Optik'inde ise Göz Işın Kuramı'nı vermiştir. Ayrıca, Coğrafya'sında matematiksel coğrafyayı, Tetrabiblos'unda ise astrolojiyi kurgulamıştır. Bu dönemde fizikte Lucretius varlıklar dünyasını açıklamak için daha önce de savunulan Atom Kuramı'nı geliştirmiştir. Plinius Doğa Tarihi adlı yapıtında daha önceki dönemlerde üretilen bütün bilgileri bir araya getiren bir ansiklopedi yazmıştır. Bu anlamda Plinius ilk bilim tarihçisi olarak da görülebiilr. Romalılar bilim adamı ve felsefeci olmaktan çok asker ve yöneticidirler. Amaçları da dünyayı anlamak değil onu yönetmektir. Bilimlere fayda elde etmek kaygısıyla yaklaşıldığından salt bilimle ilgilenmedikleri bilinir. Tıp ise pratik faydasından dolayı bu alanda en gözde bilimdir. Yine de Antik Yunan hakkında bildiklerimiz bize Romalı yazarlar tarafından taşınmıştır.
Homeros Çağı Homeros Çağı / Homeros yüzyılı dediğimiz dönem Eski Yunan da M.Ö.8.yy. Homeros: İzmir de ya da Sakız Adası nda Grekçe: Ὅμηρος, Hómēros Homeros, Yunan duygu ve düşüncesinin ilk ürünleri olan İlyada ve Odysseia adlı destanların derleyicisidir. Troya (Truva) Savaşı'na ilişkin efsaneleri toplayan İlyada adlı eserinde, eski Yunanlıların gelenek ve görenekleri, dini ve felsefi inançlarıyla Çanakkale'nin tarihi coğrafyası hakkında önemli bilgiler vardır. Konusu, kuruluşu ve anlatım yöntemleri bakımından İlyada'dan farklı olan Odysseia'da ise Troya'nın yıkılışından sonra, yurdu İthake'ye dönmek üzere yola çıkan Akha önderlerinden Odysseus'un on yıl süren yolculuğu sırasında başından geçen olaylar anlatılır. Bu destanda da aynı türden bilgilere rastlamak mümkündür. MÖ. 4. yüzyılda Atina'da yazıya aktarılan Homeros destanlarındaki dini anlayış Atinalılar tarafından aynen benimsenmiş ve İlyada ve Odysseia Yunan eğitiminin temeline yerleştirilmiştir. Bunların Yunan toplumundaki işlevi, M.Ö. 4. yüzyılda Platon'un Devlet'inde eleştirilinceye değin hiç sorgulanmamıştır.
Odysseia ya da Odesa Homeros'un ünlü destanlarından biridir. Diğeri de İlyada'dır. Modern Batı kültürünü oluşturan temellerden biridir ve İlyada destanından sonra günümüze ulaşan ikinci en eski Batı edebiyatı örneğidir. İlyada, Homeros'un Troya Savaşı'nı anlatan destanıdır. Yunanca'da Odise ile birlikte en eski edebiyat olduğu düşünülen epik bir şiirdir. Eldeki veriler ışığında Homeros tarafından MÖ 7. ya da 8. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir.
Hesiodos(750-650) Hesiodos, Yunan didaktik şiirinin babası olarak bilinen ünlü ozandır. Theogonia (tanrıların doğuşu) Boitoia'da yaşadığı bilinen Hesiodos'un eserleri, Homeros'un eserleriyle birlikte Antik Yunan edebiyatı ve düşünce tarihinin temel başvuru kaynaklarıdır. Tanrıların Doğuşu'nda; evrenin yaratılışı, tanrıların kökeni ve tanrılar arasındaki yetki paylaşımı anlatılmıştır. Akılcı bir sistemle bilgi vermeyi amaçlayan eser, ele aldığı konular nedeniyle, Homeros'un epik destanlarından farklı olarak didaktiktir. Erga kai hemerai (işler günler) İşler ve Günler'de, tanrılardan ziyade insanların günlük hayatını nasıl şekillendirmesi gerektiğine dair çeşitli öğütler yer alır.
Hellen şiirinin Homeros tan sonraki ikinci büyük şairi olarak anılan Hesidos, Askra da (Boiotia) doğmuş ve yaklaşık MÖ 700 lü yıllarda yaşamıştır. Yaşamı hakkında çok fazla bilgiye sahip olunmamakla birlikte eserlerinin bazı bölümlerinde kendisine dair küçük kesitler sunar. Hellen literatüründe yer alan ilk belirgin bireysel kişilik olarak da nitelenen Hesiodos un eserlerinde, Homeros tan farklı olarak bariz bir sistematize etme çabasına rastlanır. Hesiodos un iki büyük eseri bulunmaktadır. Bunlardan birincisi İşler ve Günler ismini taşır. Çiftçilik, denizcilik, ticaret ya da ev işleri gibi konularda bilgi veren bu kitap sayesinde tarihçiler Arkaik Çağ daki günlük yaşam üzerine bilgi sahibi olabilmektedirler. İkinci eseri olan Tanrıların Doğuşu nda (Theogonia) ise Homeros tan da duyduğumuz son derece kalabalık olan Hellen Tanrılar dünyasını düzenlemeye çalışır. Sadece düzenlemekle kalmaz, zamanının başkonularından birisi olan kozmolojik kurguya da katkıda bulunur.
KAYNAKLAR George Sarton, Bilim Tarihinde Yöntem, Doruk yayınları Bilim Tarihi ne Giriş, Sevim Tekeli vg, Nobel yayınları Bilim Tarihi, Cemal Yıldırım, Remzi yayınları Bilim Tarihi, Colin Ronan, TUBİTAK yayınları Osman Gürel, Doğa Bilimleri Tarihi, İmge yayınları Muammer Sencer, Bilim Tarihinde Dönüm Noktaları, Say yayınları İslam da Bilim ve Teknik, Fuat Sezgin, Kültür Bakanlığı yayınları İsaac Asimov, Bilim ve Buluşlar Tarihi, İmge yayınları