SOMA BELEDİYESİ ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ MANİSA İLİ, SOMA İLÇESİ TURGUTALP BALPINAR MEVKİİ ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. Ankara, Haziran 2008
Proje Sahibinin Adı SOMA BELEDİYESİ Adresi Soma Belediye Başkanlığı, SOMA/MANİSA Telefon ve Faks Numaraları 0 (236) 613 24 16 0 (236) 613 24 18 Projenin Adı Soma Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi:(İli, İlçesi, Beldesi, Mevkii) Manisa İli, Soma İlçesi, Turgutalp Balpınar Mevkii Raporu Hazırlayan Kuruluşun/Çalışma Grubunun Adı ENCON Çevre Danışmanlık Ltd. Şti. Adresi Reşit Galip Cad. No: 120, 06700, Gaziosmanpaşa-ANKARA Telefon ve Faks Numaraları e-posta 0 (312) 447 71 22 (pbx) 0 (312) 447 69 88 encon@encon.com.tr Rapor Sunum Tarihi... /... / 2008
İÇİNDEKİLER BAŞLIK SAYFASI İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ Sayfa I IV V V l. PROJENİN TANIMI VE AMACI l.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği 1 I.2. Projenin Fiziksel Özellikleri, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımı 4 I.3. Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkiler 7 I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi 13 I.4.1. Genel Değerlendirme 13 I.4.2. Alternatiflerin Kıyaslanması 13 II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler 15 III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III.1. Nüfus Durumu 19 III.2. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler 20 III.2.1. Genel Jeoloji 20 III.2.2. İnceleme Alanı Jeolojisi 21 III.2.3. Hidrojeolojik Özellikler 23 III.2.4. Maden ve Mineral Kaynakları 23 III.2.5. Hidrolojik Özellikler 24 III.3. Doğal Afet Durumu ve Depremsellik 25 III.4. Proje Alanının Meteorolojik Özellikleri 26 III.5. Flora ve Fauna 27 i
Sayfa III.6. Hava Kalitesi 28 III.7. Termal ve Jeotermal Su Kaynakları 29 III.8. Toprak Özellikleri, Arazi Kullanımı ve Mülkiyet Durumu 29 III.8.1. Toprak Özellikleri 29 III.8.2. Arazi Kullanımı 30 III.8.3. Mülkiyet Durumu 32 III.9. Mimari ve Arkeolojik Miras 32 III.10. Proje Alanının Hassasiyet Derecesi 32 IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER IV.1. Önerilen Projenin Olası Etkilerinin Tanıtımı 34 IV.1.1. Proje İçin Kullanılacak Alan Üzerine Olası Etkiler 34 IV.1.2. Doğal Kaynakların Kullanımı 36 IV.1.3. Kirleticilerin Miktarı, Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların Minimizasyonu 36 IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı 38 IV.2.1. Hava Kalitesine Etkiler 38 IV.2.2. Su Kalitesine Etkiler 38 IV.2.3. Gürültü 39 IV.2.4. Toprak ve Jeolojik Yapı Üzerine Etkiler 39 IV.2.5. Flora ve Fauna Üzerine Etkiler 39 IV.2.6. Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkiler 40 IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı 40 IV.3.1. Su Kaynaklarının Korunması 40 IV.3.2. Hava Kalitesinin Korunması 40 IV.3.3. Gürültü 41 V. HALKIN KATILIMI V.1. Projeden Etkilenmesi Olası Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin ÇED Çalışmasına Yansıtılması için Önerilen Yöntemler 42 V.1.1. Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkının Tanıtımı 42 V.1.2. Halkın ÇED Sürecine Katılımı için Kullanılan Yöntemler 42 V.2. Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar 43 V.3. Bu Konuda Verilebilecek Diğer Bilgi ve Belgeler 43 ii
Sayfa VI. TEKNİK OLMAYAN ÖZET 44 EKLER 48 KAYNAKLAR 52 RAPORUN HAZIRLANMASINDA GÖREV ALANLAR 54 iii
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo I.1. Atıksuların Arıtılması ile İlgili Ülkemizdeki Durum 2 Tablo I.2. Soma İlçesi Coğrafi Verileri 4 Tablo I.3. (SKKY-Tablo 21.4): Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 4: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 6000 Kg/Gün den Büyük, Nüfus 8 > 100000) Tablo I.4. Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri İkincil Arıtmaya İlişkin Deşarj Limitleri 9 Tablo I.5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinden İleri Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri 9 Tablo I.6. Toprakta Kullanılabilecek Stabilize Arıtma Çamurunda Müsaade Edilecek Maksimum Ağır Metal Muhtevaları 10 Tablo I.7. AB Direktifi 91/271/EEC Uyarınca Hassas Alanlar İçin Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinden Deşarj Gereklilikleri 11 Tablo I.8. Yönetmeliklerin Öngördüğü Deşarj Kriterleri 12 Tablo III.1. Manisa İli ve İlçelerinin 1990 ve 2000 Yılı Nüfusları ile, Yıllık Nüfus Artış Hızları 19 Tablo III.2. Soma İlçesi Maden Varlığı 24 Tablo III.3. 2001 ve 2006 Yılları Arasında Ölçülen SO 2 ve PM Değerleri 28 Tablo III.4 SO 2 ve PM Sınır Değerleri 28 Tablo III.5. Manisa ve Soma Arazi Varlığı Tablosu 30 Tablo III.6. Manisa İli ve Soma İlçesinin Arazi Sınıfları 30 Tablo III.7. Soma İlçesi Orman Alanları Dağılımı 32 Tablo III.8. Soma İlçesi Arkeolojik ve Doğal Sit Alanları 33 Tablo IV.1. Kapsamlaştırma Matrisi İnşaat Aşaması 35 Tablo IV.2. Kapsamlaştırma Matrisi İşletme Aşaması 36 iv
ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil I.1. Bakırçay a Deşarj Noktası 6 Şekil II.1. Yer Bulduru Haritası 16 Şekil II.2. Proje Sahası Uydu Görüntüsü-I 17 Şekil II.3. Proje Sahası Uydu Görüntüsü-II 17 Şekil II.4. Proje Alanına Ait Görünüm 18 Şekil III.1. Manisa İli Maden Haritası 24 Şekil III.2. Manisa İli Depremsellik Haritası 26 EKLER LİSTESİ Ek A Proje Sahasının 1/25.000 lik Harita Üzerinde Gösterimi 48 Ek B Tapu Senedi ve Resmi Kurum Yazışmaları 49 v
BÖLÜM I PROJENİN TANIMI VE AMACI
BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE AMACI I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği Giriş Hızla artan kent nüfusu ve kent merkezlerinde yoğunlaşan ekonomik aktiviteler, kentleri ve çevresini önlenemez seviyelerde kirletmektedir. Kentlerin sosyal ve ekonomik kalkınmasında belirleyiciliği bulunan kanalizasyon alt yapısı, sürdürülebilir kalkınmanın vazgeçilmez şartı olan çevrenin korunması prensibine doğrudan hizmet etmektedir. Ülkemizde kentleşme ile birlikte başlayan alt yapı yatırımları, mevcut kentleşmenin gerisinde kalmıştır. 1998 yılı itibariyle kentsel nüfusun %78 ine kanalizasyon şebekesi hizmeti ulaştırılmış, %31 inde ise atık su, arıtma tesislerinde arıtılarak alıcı ortama bırakılmıştır. Dünya genelinde herhangi bir kanalizasyon sisteminden yararlanma oranı 1990 yılında %55 den (2,9 milyar kişi) 2000 yılında %60 a (3,6 milyar insan) yükselmiştir. 2000 yılı itibari ile 2,4 milyar insan kanalizasyon hizmetlerinden yararlanamamaktadır. Bu insanların büyük çoğunluğu Asya ve Afrika da yaşamaktadır (Küresel Su Temini ve Kanalizasyon Değerlendirme Raporu). Türkiye deki Genel Durum Kanalizasyon sistemleri ve atıksuların arıtılması ile ilgili ülkemizdeki mevcut durum Tablo I.1 de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi, 3225 belediyenin 2226 sında kanalizasyon şebekesi mevcuttur. Bir başka deyişle, belediyelerimizin %69 u kanalizasyon şebekesine sahiptir. 3225 belediyenin 322 sinde Atıksu Arıtma Tesisi hizmeti verilmektedir. Ayrıca 35 adet kentsel atıksu arıtma tesisinin inşaatı devam etmekte olup, 7 adet atıksu arıtma tesisi de ihale aşamasındadır. Ülkemizde faal olan toplam 107 adet OSB (Organize Sanayi Bölgesi) bulunmaktadır. Bunlardan 33 ünün Arıtma Tesisi bulunmakta olup, 9 OSB de Atıksu Arıtma Tesisi inşaatı devam etmekte ve 3 OSB de de Atıksu Arıtma Tesisi ihale aşamasındadır. Diğer Organize Sanayi Bölgeleri Çevre Kanunu kapsamında, Atıksu Arıtma Tesislerini kanunda belirtilen sürelerde işletmeye almak zorundadırlar. Ülkemizde bulunan münferit sanayi tesislerinden 3195 adedinde Atıksu Arıtma Tesisi bulunmaktadır. Bu kapsamda ve ülkemizin Avrupa Birliğine uyum sürecinde çevre alanındaki mevzuat uyumlaştırma ve uygulamaya dönük yükümlülüklerini karşılayabilmesine destek sağlamak amacıyla, Avrupa Birliği tarafından sağlanan mali yardımın 2005 yılı programlaması altında çevre sektörüne yönelik olarak Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) tarafından Türkiye de 15 Belediye için Atıksu Arıtma Tesisi Hazırlanmasına Yönelik Teknik Yardım projesi başlatılmış bulunmaktadır. Avrupa Birliği tarafından finanse edilen, ÇOB nin lehtar sıfatı ile yönettiği ve tüm ilgili kurum ve kuruluşların katılımı ile devam etmekte olan proje COWI Atıksu Konsorsiyumu tarafından yürütülmektedir. 1
Tablo I.1 Atıksuların Arıtılması ile İlgili Ülkemizdeki Durum (Nüfus ve Belediye Bilgileri, TÜİK, 2004 verilerinden alınmıştır.) Belediye Atıksu Temel Göstergeleri, 1994 1995 1996 1997 1998 2001 2002 2003 2004 1994-2004 TUİK Toplam belediye sayısı 2 663 2 724 2 750 2 758 2 757 3 227 3 227 3 227 3 225 Anket uygulanan belediye sayısı 2 134 2 278 2 322 2 456 2 712 3 215 3 215 3 215 3 213 Anket uygulanan belediye nüfusu 45 658 019 46 327 786 45 920 465 46 755 788 46 529 408 53 377 431 53 421 379 53 430 733 53 903 955 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen belediye sayısı 1 188 1 347 1 383 1 493 1 647 2 003 2 115 2 195 2 226 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%) 52 54 55 58 59 64 65 67 68 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun 69 72 72 77 78 81 83 85 86 belediye nüfusuna oranı (%) Deşarj edilen atıksu miktarı (milyon m 3 /yıl) 1 510 1 633 1 679 1 922 2 091 2 301 2 498 2 861 2 923 Atıksu arıtma tesisi sayısı 41 46 55 68 80 126 145 156 172 Fiziksel - 3 3 7 9 13 25 28 31 35 Biyolojik - 38 43 48 59 67 98 114 121 133 Gelişmiş - - - - - - 3 3 4 4 Atıksu arıtma tesisi toplam kapasitesi (milyon m 3 /yıl) 585 607 691 1 246 1 559 2 287 2 358 2 805 3 410 Fiziksel 377 377 413 641 739 770 771 1 046 1 385 Biyolojik 209 231 278 605 820 1 250 1 320 1 484 1 750 Gelişmiş - - - - - 267 267 275 275 Atıksu arıtma tesislerinde arıtılan atıksu miktarı (milyon m 3 /yıl) 150 169 202 366 590 1 194 1 312 1 586 1 901 Fiziksel 78 79 90 146 282 325 344 482 599 Biyolojik 72 90 112 220 308 663 746 877 1 071 Gelişmiş - - - - - 206 222 227 231 Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen belediye sayısı 71 75 82 106 119 238 249 278 322 Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%) 10 9 10 14 17 27 28 30 36 Kaynak : www.styd-cevreorman.gov.tr 2
Projenin genel amacı, Türkiye nin ileri düzeyde çevre korumasına ulaşması ve AB müktesebatına uyumun sağlanması ile Türkiye nin katılım sürecini hızlandırmaktır. Bu projenin temel amacı, atıksu sektörü kapsamındaki öncelikli projeler arasından Türk mevzuatı ve AB müktesebatına uygun yatırım projesi paketleri hazırlanmasıdır. Atıksu sektöründe Adıyaman, Akşehir, Aksaray, Bartın, Polatlı, Lüleburgaz, Merzifon, Siverek, Diyarbakır, Soma, Seydişehir, Çarşamba, Erzurum, Ceyhan ve Erdemli belediyeleri bu projeye dahil olmuşlardır. Proje kapsamında yürütülen çalışmalar ile, Avrupa Birliği standartlarında proje paketlerinin (Master Plan, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu, Fizibilite Raporu, Fayda-Maliyet Analizi, IPA Başvuru Formu vb. belgeler) hazırlanması ve bir proje havuzu oluşturulup, oluşturulan havuzdan projelerin önceliklendirme sıralarına göre Avrupa Birliği ne sunulması hedeflenmektedir. Önerilen tesisin ÇED gereksinimleri, projenin ÇED durumunu belirlemek amacıyla 85/337/EEC Konsey Direktifinin 97/11/EC ile düzeltilmiş haline göre yeniden değerlendirilmiş ve ÇED Raporu hazırlanmasına karar verilmiştir. ÇED Yönetmeliği, 25 (b) maddesine göre, uluslararası bir kredi söz konusu olması durumunda yatırımcının talebi üzerine söz konusu yatırım Ek I kapsamında değerlendirilebilir ve söz konusu proje ÇED Yönetmeliği Ek I hükümleri kapsamına girmese bile, ÇOB tarafından bu kapsamda bir değerlendirme yapılabilmektedir. Bu bağlamda, konsorsiyum bu proje kapsamındaki tüm atıksu arıtma tesislerinin ÇED Yönetmeliği Ek-I kapsamında değerlendirmesi konusunda ÇOB ye başvuruda bulunulmuş ve bu hususta Bakanlıktan olumlu görüş alınmıştır. Bu projenin sonucunda, Soma Atıksu Arıtma Tesisine ait Master Planı, Finansal ve Operasyonel Performans İyileştirme Değerlendirmesi (FOPIR), Fizibilite Çalışması, ÇED Raporu, Çevresel Yatırım Başvuru Formu, Tasarım Raporu, İhale Dosyaları ve yapılacak işlere ait tahmini maliyetleri hazırlanmış olacaktır. Soma Atıksu Arıtma Tesisi Projesi nin yürütülmesinde rollerin ve sorumlulukların tanımlanması amacıyla Soma Belediye Başkanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) arasında 03.01.2008 tarihinde bir Mutabakat Zaptı imzalanmıştır. Önem ve Gereklilik: İlçede oluşan atıksu toplandıktan sonra İller Bankası projesi kapsamında inşaa edilen kolektör hattından hiçbir arıtma uygulanmadan doğruca Bakırçay'a deşarj edilmektedir. Bakırçay, 28 km'si Soma ilçesinde olmak üzere 120 km uzunluğunda bir çaydır. Gölcük Dağları'ndan doğup Çandarlı Körfezi'nden Ege Denizi'ne dökülmektedir. Bakırçay, kenarında bulunan tarım arazileri için sulama amaçlı kullanılmaktadır. Deşarj edilen atıksu organik ve biyolojik maddelerin neden olduğu kirlenmenin artmasına neden olmakta, halk sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ayrıca, suyun bölgede sulama suyu olarak kullanılması da olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Projenin amacı, atıksuların Bakırçay a verilmesi ile oluşan su kirliliğinin azaltılması, doğal çevre ve insan sağlığının korunması ve bu yolla çevre kalitesinin iyileştirilmesidir. Bu amaç doğrultusunda, yapılacak olan atıksu arıtma tesisi ve alıcı ortamda kirlilik yüklerinin azaltılması yolu ile su ortamının yararlı kullanım amacının korunması, su ekosisteminin iyileştirilmesi ve insan sağlığına yönelik tehditlerin azaltılması ve böylelikle çevre kalitesinin iyileştirilmesi hedeflenmekte olup, Avrupa Birliği (AB) ve Türk Çevre Kanunu ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde belirtilen arıtılmış atıksu deşarj standartlarına tümüyle uyulmuş olacaktır. 3
Bu ve benzer projelerle alıcı ortamın tüm özellikleri dikkate alınarak sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde koruma ve kullanmayı sağlayacak Havza Koruma Planı na ulaşılması hedeflenmektedir. I.2. Projenin Fiziksel Özellikleri, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımı Öngörülen Soma AAT projesi Soma'nın ve aynı zamanda Soma'nın hemen batısında ve Soma'ya komşu 9.113 nüfuslu küçük bir belediye olan Turgutalp'in atıksularının arıtılmasına yöneliktir. Soma için planlanan ilk AAT projesi (Kanalizasyon Tatbikat Projesi), Bilgilen San. Müh. Müş. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmış ve 1995 yılında İller Bankası tarafından onaylanmıştır. Onaylanan bu projede klasik aktif çamur sistemi önerilmiş, ancak proje gerçekleştirilememiştir. İller Bankası tarafından onaylanan kanalizasyon tatbikat projesinde, Turgutalp imar planının batı ucunda Bakırçay yanında yaklaşık 6 hektarlık bir alan Soma AAT yeri için uygun olarak tespit edilmiştir. Ancak seçilen alan çok parçalı özel mülkiyet olduğundan bu alanın kamulaştırılmasının sıkıntı yaratacağı öngörülmüştür. Bu nedenle Soma Belediyesi arıtma tesisi alanını İller Bankası tarafından seçilen alanın 500 m batısına kaydırma kararı almıştır. Söz konusu saha Turgutalp, Balpınar mevkiinde 3 pafta ve 424 parsel no lu alanda yer almakta olup, büyüklüğü 4,8 ha dır. Proje sahasına ait kamulaştırma işlemleri tamamlanmış olup, tapu Ek-B de sunulmaktadır. Ayrıca sahanın tarım dışı amaçla kullanımı için tahsis başvurusu yapılmış ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Müdürlüğü nün 11/03/2008 tarih ve 1120 sayılı yazısı ile sahanın tarım dışı amaçlı kullanılması uygun görülmüştür. Bahse konu yazılar Ek-B de sunulmaktadır. Ege Bölgesinin kuzeyinde bulunan Soma, Manisa ilinin 16 ilçesinden biridir. Manisa'nın kuzeyinde İzmir ve Balıkesir illeri ile komşu olan ilçe 39º11' kuzey enlemi ve 27 36' doğu boylamında yer alır. İlçe doğuda Kırkağaç ilçesi, batıda İzmir ili, Kınık ve Bergama ilçeleri, kuzeyde Balıkesir ili, Savaştepe ve İvrindi ilçeleri ve güneydoğuda Akhisar ilçesi ile çevrilidir. Soma ilçesi 826 km 2 toplam yüzölçümü ile Manisa ilinin %5,98'ini oluşturmaktadır. İlçede 5 belediye, 53 köy vardır. Bu beş belediyeden biri olan Turgutalp Soma ilçesinin küçük bir beldesidir. Belediyenin toplam alanı 12 km 2 dir. Turgutalp'in doğusunda Soma, batısında Kozanlı köyü, kuzeyde Hatun ve Dualar köyleri, güneyde ise Çamlıca Dağları bulunmaktadır. Tablo I.2 Soma İlçesi için ana coğrafi verileri özetlemektedir. Tablo I.2. Soma İlçesi Coğrafi Verileri Rakım Boylam Enlem Komşu İlleri Coğrafi Bölge Deniz seviyesinden ortalama yükseklik 175 m 27 36' Dogu 39º11' Kuzey Kırkağaç, Kınık, Bergama, Savaştepe, İvrindi, Akhisar Ege İlin Yüzölçümü (m 2 ) 11.903 km 2 4
Soma İlçesinin Türkiye deki konumu ve projenin yeri hakkında detaylı bilgiler Bölüm 2 de verilmektedir. Alıcı Ortam ve Alıcı Ortamdaki Su Kalitesi İlçede oluşan atıksu toplandıktan sonra İller Bankası projesi kapsamında inşaa edilen kolektör hattından hiçbir arıtma uygulanmadan doğruca Bakırçay'a deşarj edilmektedir. Bakırçay, 28 km'si Soma ilçesinde olmak üzere 120 km lik bir çaydır. Gölcük Dağları'ndan doğup Çandarlı Körfezi'nden Ege Denizi'ne dökülmektedir. Bakırçay için en önemli kirleticiler; tarımsal aktivite - pestisit ve gübrelerin bilinçsizce kullanımı sonucunda bu maddelerin yüzey sularıyla nehre ulaşması; endüstri ve madencilik - ilçede bulunan özel madenlerin kömür yıkama amaçlı lavvar tesislerinde kullandıkları suların arıtılmadan ve şlam havuzlarına alınmadan deşarj edilmesi, Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. nin soğutma sularının arıtılmadan deşarj edilmesi, zeytin yağı fabrikalarının ve süt fabrikalarının proses sularının arıtılmadan deşarjı; evsel atıksu - kolektör hattından ve Turgutalp Belediyesi'nden gelen atıksuların deşarjı Bakırçay, kenarında bulunan tarım arazileri için sulama amaçlı kullanılmaktadır. Deşarj edilen atıksu organik ve biyolojik maddelerin neden olduğu kirlenmenin artmasına neden olmakta, halk sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ayrıca, suyun bölgede sulama suyu olarak kullanılması da olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Şekil I.1 de Bakırçay a deşarj noktası gösterilmektedir. Atıksu deşarj noktasının yakınındaki Bakırçay suyunun kalitesi hakkında herhangi bir veri bulunmamaktadır. Bu nedenle de alıcı ortamın mevcut durumu için bir sınıflandırma yapmak mümkün değildir. Ancak, Bakırçay havzası için İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü elemanlarınca hazırlanan bir Bakırçay Havzası Kirlilik Etüdü Çalışması mevcuttur. Bu çalışmada; Manisa İli (Soma ve Kırkağaç) ile İzmir İlinden (Kınık ve Bergama) geçerek kuzeyde; Çandarlı Beldesi nden Ege Denizi ne dökülen ve tarımsal sulama açısından son derece önemli olan Bakırçay Nehri nde kirletici kaynaklar tespit edilmiş; kirletici kaynaklara, topografik yapıya, akarsu kollarına bağlı olarak 11 ayrı numune alma noktası belirlenmiştir. Bu noktalardan numune alma sıklığı, izleme süresi ve belirlenen parametrelere göre bir ölçüm-izleme ağı oluşturulmaya çalışılmış ve elde edilen sonuçlara göre nehir havzasının kirlilik analizi yapılmıştır. Bu doğrultuda, nehir üzerinde belirlenen noktalardan üçer aylık periyotlarla su numuneleri alınmış, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Çizelge 1 de yer alan parametrelerin analizleri İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Laboratuarında yapılmıştır. Bu çalışma neticesinde genel olarak tüm parametre değerlerinin SKKY Çizelge 1 e göre 4. sınıf su kalitesinde olduğu görülmüştür. Kirliliğin yoğun olarak Soma Termik Santralı proses ve soğutma sularından, evsel atıksulardan, zeytinyağı ve süt ürünleri vb. sanayi işletmelerinden, madencilik faaliyetlerinden ve tarımsal faaliyetlerden (ilaçlama, gübrelemeden) kaynaklandığı anlaşılmıştır. 5
Şekil I.1. Bakırçay a Deşarj Noktası AB direktifi hassas ve az hassas su kaynaklarına deşarj edilen atıksular için değişik arıtma türlerini gerektirmektedir. Direktifle ilgili Türkiye nin hassas ve az hassas alanları 2009 yılına kadar belirlenecektir. Aynı zamanda, ÇOB, AB Çevre Alanında Entegre Uyumlaştırma Stratejisi uyarınca en düşük maliyetli senaryoyu (2007-2023) seçmiştir. Bu senaryoya göre, Marmara ve Ege sahil bölgeleri, Antalya ve İskenderun Körfezleri ve içme suyu kaynağına 100 km den daha yakında bulunan içme suyu havzaları hassas bölgeler olarak, diğer yüzey suları normal bölgeler olarak ve Boğaziçi ve Karadeniz'e deşarj yapılan tüm bölgelerle Karadeniz'e akan tüm akarsular az hassas bölgeler olarak sınıflandırılmıştır. Bakırçay genellikle sulama suyu amaçlı kullanılmaktadır. Deşarj noktasının aşağı kısmında içme suyu kaynakları olmadığından, Bakırçay ın varsayılan sınıflandırması normal olmaktadır. ÇOB 21 Mart 2008 tarihli alıcı ortamların sınıflandırılması konulu yazısında, normal su ortamlarına yapılan deşarjlarda 50.000 üzerinde nüfus için ikincil arıtmaya azot arıtımı ilave edilecektir. Dolayısıyla, organik karbon ve azot giderimli ikincil bir arıtma tesisi gereksinimleri yerine getirebilir. Arıtma Prosesi Önceki kısımda da belirtildiği üzere Soma için planlanan ilk AAT projesi (Kanalizasyon Tatbikat Projesi), Bilgilen San. Müh. Müş. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmış ve 1995 yılında İller Bankası tarafından onaylanmıştır. Onaylanan bu projede klasik aktif çamur sistemi önerilmiş, ancak proje gerçekleştirilememiştir. Ancak Türkiye de 15 Belediye için Atıksu Arıtma Tesisi Hazırlanmasına Yönelik Teknik Yardım projesi kapsamında Soma AAT için fizibilite çalışmaları devam etmekte olup, önerilen bu sistemde 6
bir takım değişiklikler olması söz konusudur. Bu bağlamda prosesin nihai hali ile ilgili detay bilgiler ÇED Raporu nda sunulacaktır. Bilgilen San. Müh. Müş. Ltd. Şti. tarafından 1995 yılında hazırlanan Kanalizasyon Tatbikat Projesi nde önerilen arıtma prosesi hakkındaki bilgiler aşağıda verilmektedir. Proseste yer alan üniteler şunlardır: İnce Izgaralar Kum Tutucular Parshall Savağı Ön Çökeltme Havuzları Havalandırma Havuzları Son Çökeltme Havuzları Çamur Yoğunlaştırıcılar Aerobik Çamur Çürütücüler Belt-Presler I.3. Projeden Kaynaklanacak Önemli Çevresel Etkiler Önerilen projeden kaynaklanabilecek önemli çevresel etkiler inşaat ve işletme dönemi olarak değerlendirilmiştir. Bu dönemler aşağıda sunulmuştur; İnşaat dönemi: İnşaat dönemi içerisinde gerçekleştirilecek kazı, hafriyat ve genel çalışmalardan dolayı sınırlı miktarlarda hafriyat malzemesi, katı atık, sıvı atık ve gürültü meydana gelecektir. Yapılacak olan düzenlemeler neticesinde, atıkların uzaklaştırılması ve nihai deşarjı sırasında ilgili yönetmeliklerde belirtilen standartlar sağlanacaktır. Bu dönemde gerçekleştirilecek olan faaliyetler oldukça sınırlıdır. Bu sebeple inşaat döneminde çevresel bir risk görülmemektedir. İşletme dönemi: Bu dönem içerisinde meydana gelebilecek olası çevresel etkiler; kullanılacak olan motor ve pervaneler kaynaklı sınırlı bir gürültü, dönemsel olarak sinek ve koku sorunu, arıtma sistemi sonrası yoğunlaştırıcıdan açığa çıkacak olan katı atık ve arıtılmış su olacaktır. Çevresel etkiler ile ilgili daha detaylı bilgi Bölüm 4 de verilmiştir. 7
a) İlgili Türk Mevzuatına Göre Kriterler Arıtılmış sular Ülkemizde alıcı ortama verilen arıtılmış evsel atıksu kalitesi, Çevre Kanunu na dayalı olarak 4.Eylül.1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan ve en son değişikliği 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) ile belirlenen evsel atıksuların alıcı ortama deşarj standartlarına uygun olmak zorundadır. Bu yönetmelik uygulamada çerçeve yönetmelik olarak işlerlik görmekle beraber çeşitli kurumların (İller Bankası, Büyükşehir Belediye Başkanlıkları nın özel standartları) yürürlükte olan deşarj standartları da mevcuttur. Söz konusu yönetmelik (SKKY) Tablo 21.4 te belirlenen evsel kaynaklı atıksuların alıcı ortama deşarj standartları (N>100.000 kişi için) Tablo I.3 de verilmiştir. Tablo I.3. (SKKY-Tablo 21.4): Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 4: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 6000 Kg/Gün den Büyük, Nüfus > 100000) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 saatlik KOMPOZİT NUMUNE 24 saatlik Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ 5 ) mg/l 40 35 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l 120 90 Askıda Katı Madde (AKM) mg/l 40 25 ph - 6-9 6-9 Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ne (08.01.2006 tarihinde 26047 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan) göre: Kanalizasyon sisteminden gelen kentsel atıksu (10.000 E.N. üzerindeki) hassas ve az hassas havzalar olarak sınıflandırılanların dışındakiler için ikincil arıtma veya eşdeğer bir arıtmaya tabidir. Atıksu arıtma tesisleri, atıksu ve alıcı ortamın kalitesine uygun şekilde tasarlanır. Az hassas havzalar için çevrenin olumsuz yönde etkilenmemesi durumunda birincil arıtma düşünülür. Hassas havzalar ve az hassas havzalar Yönetmelik Ek I de yer alan kriterlere göre belirlenir. Az hassas havzalar belirlenirken, deşarj edilen kirlilik yükleri, deşarj noktasına komşu bölgeler çevresindeki olası olumsuz çevre etkileri bakımından da değerlendirilir. Hassas ve az hassas havzalar, bu Yönetmeliğin kabulünden itibaren üç yıllık dönem içinde (2009 itibarı ile) Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenecektir. Alıcı ortam ile ilgili olarak Yönetmelikte belirtilen deşarj kriterleri Tablo I.4 de, ileri arıtıma ilişkin deşarj kriterleri ise Tablo I.5 de gösterilmiştir. 8
Tablo I.4 Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri İkincil Arıtmaya İlişkin Deşarj Limitleri 1 Parametre Konsantrasyon (mg/l) Minimum arıtma verimi (%) Referans Ölçüm Metodu Nitrifikasyonsuz 2 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı ( 20ºC de BOİ 5 ) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Toplam Askıdaki Katı Maddeler (TAKM) 25 70-90 40 (Madde 8 (c)) 125 75 35 35 (Madde 8 (c)) (10000 E.N. den fazla) 60 (Madde 8 (c)) (2.000-10.000 E.N.) 90 3 90 (Madde 8 (c)) (10,000 E.N. den fazla) 70 (Madde 8 (c)) (2.000-10.000 E.N.) Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek 20ºC ±1ºC de beş günlük inkübasyondan sonra çözünmüş oksijen ölçümü. Nitrifikasyon inhibitörü ilavesi Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek Potasyum dikromat yöntemi Temsili örneğin 0,45 μm filtre ile filtrasyonu, kurutulması ve tartılması 105 ºC de kurutulmuş temsili örneğin santrifüjlenmesi (2800-3200 g.da en az beş dakika) ve tartılması Tablo I.5 Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinden İleri Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri* Parametre Konsantrasyon (mg/l) Minimum Arıtma Verimi (%) Referans Ölçüm Metodu 2 mg/l P Toplam fosfor (10000-100000 E.N.) Moleküler absorpsiyon 80 1 mg/l P spektrofotometre (100 000 E.N. den fazla) 15 mg/l N Toplam azot 4 (10000-100000 E.N.) Moleküler absorpsiyon 10 mg/l N 70-80 spektrofotometre (100 000 E.N. den fazla) 5 *Yerel şartlara bağlı olarak parametrelerin biri veya ikisi birden uygulanabilir.konsantrasyon değerleri veya arıtma verimleri uygulanacaktır. Kentsel atıksu arıtma tesislerine bağlı olmayan ve biyolojik olarak ayrışabilen atıksu oluşturan endüstriyel tesislerden alıcı ortama atıksu deşarjı izne tabidir (Yönetmelik Ek III). Atık çamur Her türlü katı atık, arıtma çamuru ve fosseptik çamurlarının alıcı su ortamlarına boşaltılmaları yasaktır. Kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan uygun kalitedeki çamur yeniden kullanılabilir. Atıksu arıtma tesisi kaynaklı bir miktar katı atık meydana gelecektir. Bu atıklar biyolojik olarak stabil hale gelmiş aktif çamur kütlesinden ve diğer inert parçalardan meydana gelecektir. Meydana gelecek olan atıklar iki şekilde uzaklaştırılabilecektir. Bu yöntemlerden ilki doğrudan belediyeye ait katı atık depolama sahasına götürülmesi, diğer yöntem ise gübre amacı ile kullanılmasıdır. Bu uygulamaları sınırlayan yönetmelikler bulunmaktadır. Bu yönetmelikler Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve Toprak Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği dir. Bu yönetmeliklere göre yaptırımlar aşağıda ayrı ayrı anlatılmıştır. 1 Kullanılacak olan konsantrasyon değerleri ya da arıtma verimleri 2 Eğer BOİ 5 ile bir başka parametre arasında korelasyon kurulabilirse, bu parametre BOİ 5 yerine başka parametre ile değiştirilebilir: toplam organik karbon (TOK) yada toplam oksijen ihtiyacı (TOİ) gibi 3 Yerleşim biriminin büyüklüğüne bağlıdır. Lagünlerden alınan örneklerin analizi filtre edilmiş örnekler üzerinde yapılmakla birlikte; filtre edilmemiş katı maddelerdeki toplam askıda katı madde konsantrasyonu 150 mg/l yi aşmamalıdır. 4 Toplam azotun anlamı: toplam Kjeldahl-azotu (organik azot + amonyak-azotu), nitrat (NO3 ) - azotu ve nitrit (NO 2 )-azotu 5 Alternatif olarak günlük ortalama 20 mg/l N yi aşmamalıdır. Bu şart atıksu arıtma tesisi biyolojik reaktörünün işleyişi esnasında 12 ºC yada daha yüksek ısıdaki suya uygulanacaktır. Sıcaklıkla ilgili koşullar yerine yerel iklim koşullarını gözönüne almak bağlamında işletme süresi ile ilgili kısıtlar uygulanabilir. Bu alternatif ancak EK II in yerine getirildiğinin gösterilmesi şartıyla uygulanır. 9
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (KAKY) Bu Yönetmelik, meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıklarının, evsel atık su arıtma tesislerinden elde edilen (atılan) arıtma çamurlarının, zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi çamurlarının, hafriyat toprağı ve inşaat molozunun toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsar. Bu sebeple meydana gelecek olan olası arıtma çamurlarının depolanması durumunda bu yönetmelik hükümleri esas alınacaktır. KAKY madde 28 arıtma çamurlarının depolama tesislerindeki depolama kriterlerini vermektedir. Bu maddede Arıtma çamurunun depolanabilmesi için içinde bulunan su oranının %65 olması gerekir. Ancak depo yeri isletmecileri, çamurun su oranının daha fazla olması halinde, deponun stabilitesini bozmayacağı, koku problemi ortaya çıkarmayacağı kanaatine varırlarsa, su oranı %75 e kadar olan çamurları kabul edebilirler. denmektedir. Arıtma tesisinde bulunacak yoğunlaştırıcı ile atıklardaki su oranı istenilen boyutlara kadar indirilebilecektir. Toprak Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (TKKY) Bu Yönetmelik, toprak kirliliğine neden olan faaliyetler ile tehlikeli maddeler ve atıkların toprağa deşarjına, atılmasına, sızmasına ve evsel ve kentsel atıksuların arıtılması sonucu ortaya çıkan arıtma çamurlarının ve kompostun; toprağa, bitkiye, hayvana ve insana zarar vermeyecek şekilde, toprakta kontrollü kullanımına ilişkin teknik, idari esasları ve cezai yaptırımları kapsar. Meydana gelecek olan stabil arıtma çamurlarının gübre amacı ile kullanılması durumunda bu yönetmelik hükümleri geçerli olacaktır. TKKY EK I-B de stabilize arıtma çamurlarının toprakta kullanılabilmesi için gerekli sınır değerler verilmiştir. Bu sınır değerler Tablo I.6 da verilmiştir. Tablo I.6. Toprakta Kullanılabilecek Stabilize Arıtma Çamurunda Müsaade Edilecek Maksimum Ağır Metal Muhtevaları Ağır Metal (Toplam) Sınır Değerler (mg/kg fırın kuru materyal) Kurşun 1200 Kadmiyum 40 Krom 1200 Bakır 1750 Nikel 400 Çinko 4000 Civa 25 b) İlgili AB Mevzuatına Göre Standartlar Arıtılmış sular Yürürlükte bulunan AB Direktifi 1998/15 ile değişik Kentsel Atıksu Arıtımı konulu 21 Mayıs 1991 tarihli Konsey Direktifi dir. Söz konusu direktif, kentsel atıksuların toplanması, arıtılması ve deşarjı ile bazı endüstrilerden kaynaklanan atıksuların arıtılması ve deşarjı konularını düzenlemektedir. Bu direktifin amacı çevreyi atıksu deşarjının neden 10
olduğu olumsuz etkilerden korumaktır. Direktif, emisyon limit değeri yaklaşımını benimsemektedir. Hassas alanlar için belirlenen deşarj kriterleri Tablo I.7 de verilmiştir. Tablo I.7. AB Direktifi 91/271/EEC Uyarınca Hassas Alanlar İçin Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinden Deşarj Gereklilikleri Parametre 6 Konsantrasyon 7 Giren yükte minimum % azalma BOİ 5 8 25 mg/l O 2 70-90%, %40, dağlarda > 1,500 m KOİ 125 mg/l O 2 75 % 10,000 E.N üzeri için 35 mg/l Toplam AKM 2,000-10,000 E.N için 60 mg/l 10.000-100.000 E.N için 2 mg/l P Toplam Fosfor >100.000 E.N için 1 mg/l P Toplam Azot 10 10.000-100.000 E.N için 15 mg/l N >100.000 E.N için 10 mg/l N Kaynak: Kentsel atıksu arıtma direktifi 90% 9 ; > 10,000 E.N. %70; 2,000-10,000 E.N. 80 % 70-80 % Genel kural, hassas alan olarak tanımlananlar dışındaki tüm alanlarda ikincil arıtmanın gerekli olmasıdır. Hassas alanlarda bu kriterin karşılanması için besin maddelerinin ileri düzeyde arıtılmasını içeren ileri arıtma uygulanmalıdır. Atıksu arıtma prosesinin olumsuz etkilenmesini önlemek için sanayi kaynaklı atıksuların ön arıtımı gerekecektir. Kentsel atıksu arıtma tesislerince arıtımı yapılmayan ve biyolojik olarak ayrışabilir nitelikli atıksu üreten bazı endüstri sektörleri için özel bazı deşarj kriterleri geçerlidir. Atık çamur Tarım için kullanılan çamur, (Kanalizasyon atıklarının tarımda kullanılması halinde çevrenin ve özellikle toprağın korunması hakkında) 86/278/EEC AB Konseyi Direktifine uyumlu olmalıdır. Atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan çamur, arıtılmış çamur tanımına girmekte olup, direktif uyarınca sadece tarım ve ağaçlandırma için kullanılabilmektedir. Çamur düzenli bir depolama alanına bertaraf edilirse, düzenli depolama sahalarında kabul edilecek katı atıklar maddesi altında [1999/31/EC direktifi] ve kirlilik düzeyini düşürme süreçlerinden arta kalan katı atıklar maddesi altında [75/442/EEC direktifi] geçen tariflere uygun olmalıdır. Böylece bu husus 1999/31/EC Direktifi, EK II de yer alan ölçülerle uyum içinde olmalıdır. 6 Konsantrasyon ya da % azalma uygulanır 7 Nüfus başına yükler, arıtma tesisine yıl boyunca giren maksimum haftalık yükler bazında hesaplanmalı, olağanüstü durumlar hariç, örn. şiddetli yağmurlarda. 8 Nitrifikasyonsuz BOİ 5 gerekliliği tekrarlanabilir korelasyonun kurulabilmesi halinde, bu parametre TOİ ya da TOK ile değiştirilebilir. 9 Opsiyonel gereklilik 10 Toplam azotun anlamı: Kjeldahl-azotu (organik azot + N + NH 3 -amonyak-azotu-), nitrat (NO 3 )- azotu ve nitrit (NO 2 )- azotunun toplamıdır. 11
c) Koku Ve Sinek Problemi Bu sorunu ortadan kaldırmak için projelendirme safhasından itibaren gerekli çalışmalar yapılacaktır. Havuzların içinde ölü bölgeler bırakılmayacak ve motor güçleri debiye göre emniyetli tarafta kalacak şekilde seçilecektir. Sahada meydana gelecek olan atık çamurlar bekletilmeden belediyeye ait katı atık depolama sistemine yada uygun olduğunun kanıtlanmasının akabinde gübre olarak kullanılmak amacı ile tarlalara götürülecektir. Gerek duyulur ise sahada ilaçlama yapılacaktır. Bu uygulamalar ile koku ve sinek sorunu en aza indirilecektir. Yönetmeliklerin Soma AAT İçin Öngörüleri AB direktifi hassas ve az hassas su kaynaklarına deşarj edilen atıksular için değişik arıtma türlerini gerektirmektedir. Direktifle ilgili Türkiye nin hassas ve az hassas alanları 2009 yılına kadar belirlenecektir. Aynı zamanda, ÇOB, AB Çevre Alanında Entegre Uyumlaştırma Stratejisi uyarınca en düşük maliyetli senaryoyu (2007-2023) seçmiştir. Bu senaryoya göre, Marmara ve Ege sahil bölgeleri, Antalya ve İskenderun Körfezleri ve içme suyu kaynağına 100 km den daha yakında bulunan içme suyu havzaları hassas bölgeler olarak, diğer yüzey suları normal bölgeler olarak ve Boğaziçi ve Karadeniz'e deşarj yapılan tüm bölgelerle Karadeniz'e akan tüm akarsular az hassas bölgeler olarak sınıflandırılmıştır. Bakırçay genellikle sulama suyu amaçlı kullanılmaktadır. Deşarj noktasının aşağı kısmında içme suyu kaynakları olmadığından, Bakırçay ın varsayılan sınıflandırması normal olmaktadır. ÇOB 21 Mart 2008 tarihli alıcı ortamların sınıflandırılması konulu yazısında, normal su ortamlarına yapılan deşarjlarda 50.000 üzerinde nüfus için ikincil arıtmaya azot arıtımı ilave edilecektir. Dolayısıyla, organik karbon ve azot giderimli ikincil bir arıtma tesisi gereksinimleri yerine getirebilir. Bu bağlamda Soma AAT için öngörülen deşarj kriterleri Tablo I.8 de verilmiştir. Tablo I.8. Yönetmeliklerin Öngördüğü Deşarj Kriterleri Parametre Birim SKKY (Tablo 21.4) 2 saatlik 24 saatlik Kons. KAAY* Tablo 1 Minimum Arıtma verimi (%) BOI5 mg/lt 40 35 25 70-90 KOI mg/lt 120 90 125 75 AKM mg/lt 40 25 35 90 ph mg/lt 6-9 6-9 - - *Yerel şartlara bağlı olarak, parametrelerin biri veya ikisi birden uygulanabilir. Konsantrasyon veya arıtma verimleri uygulanacaktır. 12
I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi I.4.1. Genel Değerlendirme Kanalizasyon tesisi ile toplanan kullanılmış suların halk sağlığı ve alıcı ortamın ekolojik dengesi açısından sakınca doğurmayacak şekilde uzaklaştırılmasını sağlamak için arıtılarak deşarj edilmesi gerekir. Evsel atıksuların arıtılmasında kullanılan prosesler genellikle Biyolojik Arıtma adı altında toplanırlar. Bu arıtma türünün temel prensibi bakterilerin ve diğer mikroorganizmaların atıksudaki kirliliği meydana getiren organik maddeleri kullanarak üremeleri, dolayısıyla organik maddelerin sonuçta mikroorganizma kütlesi, enerji, su, CO 2 ve NH 3 gibi maddelere dönüşmesidir. Organik + mikroorganizma + oksijen yeni hücreler + CO 2 + NH 3 + H 2 O madde hücreleri Biyolojik arıtma aslında doğada kendi kendine olagelen bir olaydır. Arıtma teknolojisiyle bu olay kontrollü şartlar altında hızlandırılmış olur. Basit atıksu arıtma yöntemleri olarak adlandırılan stabilizasyon havuzları da büyük tabii havuzlarda suyun günlerce bekletilerek biyolojik arıtmanın kendi kendine oluşmasıdır. I.4.2. Alternatiflerin Kıyaslanması Önceki kısımda da belirtildiği üzere Soma için planlanan ilk AAT projesi (Kanalizasyon Tatbikat Projesi), Bilgilen San. Müh. Müş. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmış ve 1995 yılında İller Bankası tarafından onaylanmıştır. Onaylanan bu projede üç alternatif arıtma sistemi değerlendirilmiştir. Bu alternatifler şunlardır: Aktif Çamur Damlatmalı Filtre Oksidasyon Havuzu Yapılan değerlendirmede ilk tesis masrafı, işletme giderleri, işletme ve bakım kolaylığı, arazi ihtiyacı, inşaat süresi ve yapım kolaylığı, koku ve sinek problemi, tesis kademelendirilmesi gibi faktörler göz önüne alınmış ve sonuçta aktif çamur sisteminin en uygun alternatif olduğu sonucuna varılmıştır. Klasik ve uzun havalandırmalı aktif çamur sistemleri arasında yapılan değerlendirmede ise Soma nın nüfusunun yüksek olması ve uzun havalandırmalı sistemde enerji giderinin çok olacağı düşünülerek klasik aktif çamur seçeneği uygun bulunmuştur. Genel olarak bakıldığında; atıksu arıtma teknolojilerinde uygulanan alternatif teknolojiler aşağıda verilmektedir. Atıksu Arıtma Sistemi Alternatifleri Damlatmalı filtre Klasik aktif çamur Uzun havalandırmalı aktif çamur Kesikli biyolojik reaktörler 13
Geniş yataklı bio filmler Stabilizasyon havuzları İleri azot ve fosfor giderimli aktif çamur Çamur Arıtma Alternatifleri Yerçekimli çamur yoğunlaştırıcılar Mekanik yoğunlaştırıcılar Uzun havalandırmalı ile çamur stabilizasyon Aerobik çamur arıtımı stabilizasyon Anaerobik çamur arıtımı stabilizasyon Kimyasal çamur arıtımı stabilizasyon Çamur susuzlaştırma (belt press, santrifuj v.b.) Çamur kurutma yatakları Çamur Giderme Alternatifleri Tarımsal veya Ağaçlandırma (orman) da kullanımı Katı Atık tesislerinde depolama Yakma Atıksu arıtma proseslerinden en uygun proses alternatifinin seçimi için dikkate alınması gereken faktörler aşağıda özetlenmiştir. 1- Deşarj kriterlerini sağlaması 2- İşletme ve bakım kolaylığı 3- Yatırım maliyeti 4- İşletme ve bakım maliyeti 5- Debi ve kirlilik yüklerindeki sallanımlara karşı az etkilenmesi 6- Zehirli atıkların tutulması 7- Arazi ihtiyacı 8- İklim koşullarına uyumu 9- Topoğrafik ve jeolojik koşullara uyumu 10- Taşıdığı riskler COWI Atıksu Konsorsiyumu tarafından hazırlanmakta olan fizibilite ve proje raporları doğrultusunda arıtma prosesi ve ilgili alternatifleri belirlenmiş olacak ve ÇED raporunda ayrıntılı bir şekilde değerlendirilecektir. İller Bankası tarafından onaylanan kanalizasyon tatbikat projesinde, Turgutalp imar planının batı ucunda Bakırçay yanında yaklaşık 6 hektarlık bir alan Soma AAT yeri için uygun olarak tespit edilmiştir. Ancak seçilen alan çok parçalı özel mülkiyet olduğundan bu alanın kamulaştırılmasının sıkıntı yaratacağı öngörülmüştür. Bu nedenle Soma Belediyesi arıtma tesisi alanını İller Bankası tarafından seçilen alanın 500 m batısına kaydırma kararı almıştır. Proje yeri gerek kot gerekse de atıksu kollektörünün uygunluğu nedeniyle tercih edilmiştir. Ayrıca seçilen saha arıtmadan sonra çıkış suyunun kolaylıkla Bakırçay a deşarj edilmesine olanak sağlayacaktır. Tüm bu nedenlerden dolayı seçilen saha dışında alternatif bir alan değerlendirilmemiştir. 14
BÖLÜM II PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU
BÖLÜM II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler İller Bankası tarafından onaylanan kanalizasyon tatbikat projesinde, Turgutalp imar planının batı ucunda Bakırçay yanında yaklaşık 6 hektarlık bir alan Soma AAT yeri için uygun olarak tespit edilmiştir. Ancak seçilen alan çok parçalı özel mülkiyet olduğundan bu alanın kamulaştırılmasının sıkıntı yaratacağı öngörülmüştür. Bu nedenle Soma Belediyesi arıtma tesisi alanını İller Bankası tarafından seçilen alanın 500 m batısına kaydırma kararı almıştır. Söz konusu saha Turgutalp, Balpınar mevkiinde 3 pafta ve 424 parsel no lu alanda yer almakta olup, büyüklüğü 4,8 ha dır. Proje sahasına ait kamulaştırma işlemleri tamamlanmış olup, tapu Ek-B de sunulmaktadır. Ayrıca sahanın tarım dışı amaçla kullanımı için tahsis başvurusu yapılmış ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Müdürlüğü nün 11/03/2008 tarih ve 1120 sayılı yazısı ile sahanın tarım dışı amaçlı kullanılması uygun görülmüştür. Bahse konu yazılar Ek-B de sunulmaktadır. Proje sahasının 1/25.000 lik harita üzerinde gösterimi Ek-A da verilmektedir. Proje sahasına ait yer bulduru haritası Şekil II.2 de, uydu görüntüleri Şekil II.2, Şekil II.3 de, ve proje alanına ait görüntü ise Şekil II.3 de verilmektedir. 15
Şekil II.1. Yer Bulduru Haritası 16