Temel Kavramlar
Ahlak felsefesi: İnsanın eylemlerinin iyi ya da kötü olarak değerlendirilmesini araştıran felsefe dalıdır. İyi ahlakça olumlu bulunan davranışlar Kötü ahlakça olumsuz bulunan davranışlar
Özgürlük, insanın bilerek ve isteyerek (iradesiyle) bir davranışta bulunması, herhangi bir eylemi yapabilme gücüdür. Sorumluluk, özgürce bir eylemde bulunan kişinin eyleminin sonuçlarını üstlenmesidir. Erdem, iradenin iyi olana yönelmesidir.
Vicdan, insanın kendi kendini yargılama gücü. İyi davranışlara yönlendirir, kötü davranışlardan uzaklaştırır. Ahlak yasası, tüm insanların davranışlarını iyiye göre düzenleyen yasaya ahlak yasası denir. Ahlaki karar, ahlak kurallarına uygun karar. Mutluluk, ahlaki eylemlerin insana sağladığı iç huzur.
Temel sorunlar Ahlaki eylemlerin amacı var mıdır? İnsan özgür müdür Evrensel bir ahlak ilkesi var mıdır? İyi ve kötü davranış nedir? Vicdana uygun davranma iyi midir?
Demokritos a göre iyi davranmanın amacı mutluluktur.
Sokrates e göre iyi davranışa, bilgi ve buna da erdemle ulaşılır. Kötü davranışlar cahilliktendir.
Ahlaki bilgi vardır. Peşine düşülmelidir. Sorgulanmamış hayat yaşamaya değmez. Bilge kişi, bir şey bilmediğini bilen kişidir. Kısaca Sokrates Etiği: Kendini Bil Erdem bilgidir. Kimse bilerek yanlış yapmaz.
Sokrates Etiği nin sorunlu noktaları; Sokrates ahlakı bir nevi kendini keşfetme olara düşünmeye meyillidir. Ancak, insanlarla ilişkiler ve eylemlerimizin sorumluluğu konusuna fazla girmez. Bilgisizlikle açıklar. Ancak bilerek yanlış yapanlar ne olacak? Doğruyu bilmek yanında seçmek de önemli değil midir?
Batı Felsefesi Platonu konmuş dipnottan ibarettir. Sofistlerin düşünceleri; Ahlak sadece güçlünün zayıfı zaptetmek için uydurduğu bir kurallar kümesidir. Ahlak sadece toplumsal sözleşmedir. Formlar dünyası İki dünya tasavvuru
Platon Ahlaki mutlakiyetçidir. Birey ahlakı ile devlet ahlakı birdir. Kapalı toplum (elitler) Platon etiğinin sorunları; Platon tartışma ve görüş alışverişinin, farklı siyasi görüşlerin iyi şeyler olduğunu es geçer (demokrasi karşıtı) Kendini devlete adamış (Elitlerin) kişilerin idaresi tiranlığa yol açabilir.
Etik, sağduyu sahibi, sıradan becerikli insanların belirlediği, uygulamaya dayalı bir iştir. Kafası formların uzak ve katı dünyasında kalmış, doğuştan çileci uzmanları işi değildir. Teleolojik Görüş ve Orta Hal Herşeyin nihai anlamı farklı uçların incelenmesi ile anlaşılır.
Orta yol seçme Biz iyi insanlar makul ölçüde cesaretli olmaya çalışmalıyız, ne aptalca gözü kara ne de pısırık. Yanlış yapmayı seçiyorsan sıkıntıyı çekeceksin. Ahlakı önce ebeveyn ve öğretmenlerden öğreniriz, sonra içgüdülerimiz yönlendirir.
Yavaş yavaş doğru olan orta öğrenilir. Aristotales in görüşleri bilhassa hukuk alanında oldukça etkili olmuştur. Sokrates le zıt görüş, çalmanın yanlışlığını fark etmedi diyelim. Aristo, öyle şey olmaz, insanlar kötülüğü bilerek yapar der.
Aristo etiğinde sorunlu alanlar; Gerçekten belli yatkınlıklara programlanmış mıyız? İdeal yurttaşlık fikri, artık özgür bireyler fikrine dönüşmüş durumda. Kendini gerçekleştirmede işe yarar ama başkalarıyla nasıl ilişki kurulacağı noktasında fikir vermez.
Aristo etiğinde sorunlu alanlar; Son derece sıkıcıdır.
Mutluluğun sırrı dünyevi arzulardan sıyrılmakla olur. Diogenes, fıçıda yaşamış.
Bilge insan siyasi hayattaki yozlaşmadan uzak durmalıdır. Kıbrıslı Zenon (Stoacıların başı), öğrencileri Cicero, Aurelius. Kaderci yaklaşımları var. Hayat ne getirirse ona razı ol. (sorun), hayatın getirdiklerinde insanın rolü yok mu hiç?
Epikuros, mutluluğu hazla bir tutar. Bu haz farklı biçimde yaşanabilir, şarap içip şarkı söyleme, felsefi tartışma. Bireysel mutluluk kamusal siyasi hayattan uzaklaşmayla mümkün olur.
Hakiki mutluluk kilise toplumu ile mümkün olur. Devlet kötünün iyisidir. Toplumsal düzenin korunmasında kullanılabilir. Thomas Aquinas, yasalar yöneticilerden arınmalı. Doğa yasası2nı yansıtmalı. Seküler hukuk faydalıdır.
Ahlak ve Devlet ilişkisi Prens kitabını yazdı. Pratik ahlakla ilgili Tüm iyi yöneticiler virtu (iyi nitelikler) sahip olmalı. Fakat başarılı bir yönetici zorunlu ahlaksızlar yapmak zorundadır. Prens, yalan söylemek, ihanet etmek zorundadır.
Konumunu korumak için bu şart. (O devrin İtalyası 1500 lü yıllar) İnsan doğası hakkında Hobbes gibi kötümser Önem; Özel ahlak ve kamusal ahlak arasında fark vardır. Siyaset ile ahlak yan yana duramaz
Egoizm, Thomas Hobbes insan kendini sever. İnsan çıkarına bakar. Herkes çıkarını koruyacağından evrensel olamaz.
Leviathan yazarı (1588-1679) Soru şu; insanlar toplum tarafından evcilleştirilip ahlaklı varlıklar haline getirilen canavarlar mıdır? Yoksa toplumun yozlaştırdığı ahlaklı masumlar mıdır? Psikolojik egoizm
Toplum sözleşmesi Ahlak, kötü ama akıllı insanların çatışmayı önlemesinin bir yoludur. Psikolojik egoistler kötülük için tereddüt etmezle Bu yüzden herkes güvensi olacak, bir yasal sözleşme yapılır. Bu herkesin çıkarınadır.
Hobbes haklı mı? Bir çok kişi psikolojik egoist olmanın dışında tavırlar sergilerler. Toplum öncesi katillerin sözleşme yaptığına dair bir kanıt yok. Hayvanlar bile topluluk içerisinde yaşarlar. Sözleşme yaptıkları yok.
Romantik (kötümserliğin karşıtı) Aslında biz müthiş bir iyilik potansiyeli ile doğarız. Çocukları eğitimi doğal ortamlarına bırakılmalıdır. Uygarlık, doğuştan iyiliğimizi yozlaştırmıştır. Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev ve Emile
Kant a göre ödev duygusu, iyi niyet, yarar gütmeksizin eylem, kavramları kurmuştur. Ahlaki eylem her türlü çıkardan arınmış eylemdir. Örn. Kör Ahlaki eylem ödev olarak yapılan davranışlardır. İrade, kişinin herhangi bir şeyi yapıp yapmama gücü.
İnsan iradesini kullanırken özgür müdür? Determinizm, özgür değildir. Çünkü bu eylemleri belirlenmiştir. İnsan özgür değildir.. (cebriye) İndeterminizm, bireyler bütünüyle özgürdür (mutezile) Otodeterminizm, Kant ortaya koyar, öyle bir eylem bulunki buna herkes uysun.. Maxim genel ilke ve diğer ödev duygusudur..
Sana yalan söylenmesini istemiyorsan sen de yalan söyleme. Yanlıştır. Burada çıkar vardır. Burada, öyle hareket etmelisin ki, kısmen özgür ne de toplamsal değerlere de bağlıdır. Kişiliği gelişmiş olan özgür. Bu sorumluluk getirir. Ödev ahlakı.. (bir uzlaşıdır)
Pratik akıl; İnsan akıl sahibi varlıklardır. İnsanın matematik, mantık için teorik akılları, iyi niyetlerini ifade etmek için ise pratik akılları vardır. İyi insan=iyi niyet=pratik akıl
Ödev etiği Ödevimizi yapmak bıktırıcı olabilir, eğilimlerimize ters olabilir. iyi insan olmak zordur. Ödevciler acı çeker. Eğilimlerimiz var. Eğilim ile ödev birleşebilir mi? (iyi aile) Dilencilere para dağıtan zengin genç ahlaklı değil
İç güdüsel çömertlik. Bilinçli değil Satrançta yanlışlıkla doğru hamle yapan çocuk gibi İstediklerini değil, ödevlerini seçmelisin. Ahlak akla geleni değil, akla gelene direnmektir. Evrensellik Testi Zorunlu ahlak kuralları nasıl bulunur?
Yapmak istediğimiz şey evrenselleşirse nolur? İnsan araç değil, maç muamelesi yapılmalı. Çalmak örneği. Çalmak mantıksız Sorunlar; yalan söylemenin doğru olduğu yer olabilir mi?
Ahlaki hayalgücü Kendimizi daima başka insanların kararlarından etkilenen taraf olarak hayal edebilmeliyiz.
Anarşizm, Niche, Kropotkin, Bakunin..insanların mutsuzluğunun kaynağı kanunlar. Egemen kesimin kendi mutluluklarını sağlamak için kurmuşlardır. Herkes kendi mutluluğu için çalışacak..???
Kropotkin ve Wilson (sosyo-biyolog); ahlak kökten kutuplaşmış şeyler değildir. Yani, ahlak insan doğasından evrimleşmiştir. Korkudan ortaya çıkan hukuki çerçevelerden çıkmamıştır. Ya da medeniyetle yok olmuş olan doğuştan olan bir şey de değildir. Birçok insan bencillik kadar yardımlaşmayı da insanın bencilliği işbirlikçi bencilliktir.
Genetik Toplumsal İçgüdü İnsan hayvandan farklı olarak seçme özgürlüğü vardır. Bu da ahlakın içgüdüsel bir davranış olmadığını gösterir.
Evrensel bir ahlak yasası var mıdır? Hedonizm, hazcılık. Yoktur. Haz sağlayanlar iyi, sağlamayanlar kötüdür. Epikuros. Haz kişiyi bağlayıcı olduğu için evrensel olamaz.
Eksistansiyalizm (Varoluşçuluk) Varoluşçuluk, J.Paul Satre, evrensel bir ahlak anlayışı olamaz dediği sisteminde, evrendeki bütün varlıklar. Ne olacaklarını özlerini içlerinde taşır. Çiftçi, tohumları ektiğinde çıkan sebzeleri diker. Ne çıkacağını bilir. Ancak insanlar, üç aylık bebekler grup alalım, bu şu olacak, şu hırsız olur baştan böyle bir belirleme yapamaz. Evrende kendi varlığını yaratabilen tek varlık insandır.
The philosophy that human beings are free agents, responsible for their own actions. İnsan seçimlerinde özgür. Her seçme bir sorumluluk getirir. Her birey farklı olacağı için, evrensel bir ilke olamaz.. İnsan kendini yaratır.
Ahlak neyin seçildiğinin değil, tümden seçme özgürlüğünün etrafında döner. Etik konusunda genel bir şey söyleyemeyiz. Sorun; Tam özgürlük, totaliter özgürlüksüzlüğün sunduğu tek seçenektir.
Evet vardır. Kant, Spinoza, Farabi, Sokrates, evrensel ahlak vardır. Akla uygun eylemlerle bu olur. Kant, iyi niyetle yapılmış bir eylem kötü bir sonuca ulaşsa bile ahlaklıdır. Ders sonu tekrar ediniz
Tarih, farklı üretim tarzları yla birbirinden ayrılan çağlardır. 1.ilkel komunizm, 2. kölecilik 3. feodalizm, 4. kapitalizm, 5. komunizm Egemen sınıf üretim aracını kontrol eder. Her birey o sınıfın çıkarları için savaşır. Bunun nedeni o sınıf ideolojisi nin ürünleridir. İdeoloji: bir grup insanın savunduğu, tavır, değer ve inançlar toplamıdır.
Kapitalizm neden bu kadar başarılı? Çünkü;,,, Evlilik nedir? A.Kutsal bağ, B. Yasal zorunluluk, C. Akrabalık ilişki sistemi.. Marx a göre ekonomik bir temeli olduğu.. Birey ahlaklı davrandığını sanar. Ama her zaman hakim sınıfın çıkarına göre davranır.(yanlış bilinç)
Ancak bir devrimle insanlar nesnel ahlaka ilişkin yanılsamadan kurtulabilirler. Acaba? Bu yanlış bilinç kimleri lekeler? Bütün değerler gidince ahlaki inançlar daha nesnel mi olacak? Ahlakla ekonomi arasındaki ilişki önceden de vardı. Ancak ahlaki anlaşmalar olmadan toplum olmaz
Jeremy Bentham (1748-1832) J.S. Mill (1806-1873) Emprisist, demokrat, monarşi ve emperyalizm karşıtı. (18.yy ingilteresi) Yasamanın İlkeleri (J. Bentham) Hukuk için, İncil e dayanmalı, doğal haklar, hakimlerin sağduyusu gibi açıklamalar tam bir saçmalıktır.
Hukuk da bilimselleşmeli (nesnel, objectif) İnsan İki Efendinin Kölesidir; Acı ve Haz Yasalar insanların çoğunluğunun acısı azaltıp, hazzı artırıyorsa kabul edilmeli. Yararcılık budur.. Bir mutluluk hesabı. Örnek; elektrik dağıtımı özelleştirmesi (H, 2H, 3H, 4H ile H, -2H, -3H, -4H)
Gerekçeler değil eylem ve sonuçlar önemli. Bir sandal batacak bir kişi atılmalı. Cerrah ve dilenci, hangisi? Jhon Stuart Mill, Hürriyet Üstüne ve Pragmatizm Tatmin olmuş domuz olmaktansa, tatmin olmamış insan olmak isterim Mutluluk ölçeğinde nitelik sorunu
Kural yararcısı Hürriyet Üstüne de çoğulculuğu savunur. Ancak, yararcılık bireylerin ya da azınlık haklarını garantiye almayabilir. Yararcılık Sorunları Bernard Williams Hedon Makinası İnsan olmak için acı gerekir Öznel insan mutluluğu nesnel ölçeklerle ölçülemez
Yararcılık etiği gerçekten bilimsel mi? İyi en çok kişiyi mutlu eden ise bu her zaman doğru olur mu? Sorun insanları iyiyi seçmeye nasıl ikna edeceğiz
İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme (1740) Cinayet yanlıştır anlamı ne? Bu deneye dayalı değildir. Ahlaki inançlar akılla kanıtlanamaz. Adam çalıyor. Çalmaya toplum karşı. Adam çalmamalıdır. Olgusal önerme (-dır), ahlaki önerme (- malıdır). Farklı..
Ahlaki önermeler olgusal değil, Cinayet yanlıştır. Öznel bir kanaat. Psikolojik durum. Hume da sorun; Psikolojik ama önemsiz değil. Olgusal ve ahlaki içeriğe sahip sözcükler Öznelci-Nesnelci sorunu Ayer (1910-1989) Hume a katılır. Duygucu. Cinayet yanlıştır=kahrolsun cinayet (Yaşasın-Kahrolsun) teorisi Ahlak felsefesi bir mantıksal hata.
Richard Hare (1919-2002) (Preskriptif) Cinayet yanlıştır=cinayet işleme yani tavsiye, buyruk. (Kantçı) Hare de sorun; Hitler kötüdür, hitler gibi olma. Değil aslında bir tanımlayıcılık var..
Epistemolojiden etiğe, boş laflar. İnançlar İnsan doğası, ideolojik araçlar olduğu net. Freud, insan doğası bilinçdışıi benlik ve üstbenlik tarafından programlanmıştır. Sorun, bilimsel değil. İç ve dış güçler ahlaki tavırda önemli ama onlar yönetmiyor.
Dil ve anlamlar müstakil ve akışkan. Postmodern göreli bir evrende yaşıyoruz. Süpermarket Köleliği Batılılar işyerinde ve markette köleleşecek. Sadece tüketicilerin ürünlerde seçim yapma özgürlüğü kalacak.