Global Kriz ve Türkiye Ekonomisi Murat Üçer (Global Source ve Koç Üniversitesi) 24 Kasım 2008
2 Yakın Makro Tarihin Kısa Özeti Kayıp 1990 lar, ardından 2000 de kötü yönetilen bir dezenflasyon programı tecrübesi 2001: Kriz, IMF programı, kredibilite sorunları 2002: Hükümet değişimi, biraz bocalama, sonrasında pragmatizm: AB ve IMF ilişkilerinin kuvvetlenmesi, kriz sonrası normalleşmenin hız kazanması 2003: Global likiditenin de etkisi ile, kuvvetli bir iyileşme 2006 da tıkanma; 2007 de politik gündemin, 2008 de global krizin ağırlaşması
Yakın tarihin en güçlü büyüme performansı 3 8 Büyüme (5-yıllık hareketli ortalama, %) 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 GSYİH Büyüm esi Kişi başına GSYİH -3 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007
Enflasyonda 30 yıl öncesine dönüş 4 Enflasyon (yıllık, %) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Oca 70 Kas 74 Eyl 79 Tem 84 May 89 Mar 94 Oca 99 Kas 03 Eyl 08
Başarı hikayemizin özü... 5 Başlangıç Koşulları Krizden çıkış, değişim için uygun zemin; tıkanan koalisyon hükümetlerinden pragmatik tek parti hükümetine geçiş; iyi kredilendirilmiş bir IMF programı; daha güçlü bankalar; serbest kur rejimi Ortam/Şoklar Bol global likidite; güçlü global büyüme; gelişmekte olan piyasaların olgunlaşması Olumlu gelişmeler Düşük enflasyon; güçlü büyüme; verimlilik artışı; borç/gsyih oranında gerileme; doğrudan yatırımlar Olumsuz gelişmeler Cari açık; katılaşan işsizlik Politikalar Borcun sürdürülebilirliğine odaklanan sıkı bir mali politika, özelleştirmelere hız verme
Yüksek büyüme dış tasarruf gerektiriyor 6 Büyüme ve Cari Açık 7 6 Büyüme (yıllık, %) Cari Açık (GSYIH'ya oran olarak) 5 4 3 2 1 0 1990-1999 ortalam a 2005-2007 ortalam a
Sermaye akımları ile büyüme çok yakın ilişkili 7 12 Büyüme ve Sermaye Akımları 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8 Serm aye akımları (GSYIH'ya oran olarak) Büyüme (yılllık, %) 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
Sanayi reel olarak küçülmedi, ama fiyatlar sanayi aleyhine gelişti 8 Sanayi Üretiminin GSYIH İçindeki Payı 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 Cari fiyatlar ile Reel fiyatlar ile 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
9 Globalleşme etkisi sanayi mallarında -- yani ticarete konu olan mallarda -- en yüksek Fiyat = Ücretler + Ücret Dışı Maliyetler + Verimlilik Ücretleri bizim belirlememiz zor. Dolar cinsinden dünyada, Çin de belirleniyor, kuru ise sürekli kontrol etmemiz mümkün değil Ücret dışı maliyetlerde de genelde ithal eden konumdayız (örneğin enerji, sermaye, ara malı) Geriye verimlilik kalıyor: Faktör verimliliği ve sermaye derinliği Bize ikisi de lazım... Çözüm? Yapısal reformlar Ama hangileri ve nasıl? Hükümetin programı, söyledikleri iyi bir başlangıç: Ama sadece bir başlangıç
10 Dönüm noktasındayız Dünya 100 yılda bir yaşanan cinsten bir krizde Global ve politik ortam, ve iktisat politikasında kısıtlarımız artık çok farklı Kontrol edebildiğimiz parametreler sandığımızdan çok daha az (globalleşme bir anlamda bu demek) İktisat politikaları açısından kolay dönem bitti Büyüme mi, enflasyon mu? Kolay reformculuk mu, mali disiplin mi? Büyümek istiyoruz, ama kolay çözümü yok. Önceliklerin saptanması, uzlaşma ve vizyon gerekiyor Para ve maliye politikalarının büyümeyi destekleyici rolü abartılıyor Türkiye kalıcı olarak istikrarı sağlamış ve kurumsal kredibilitesi yüksek bir ülke değil unutuluyor...
Bazı önerilerimiz 11 Önceliklerimiz, olmazsa olmazlarımız ve hareket alanımız nerelerde saptansın. İktisat tartışmalarımızda popülizm ağır basıyor: İçsel tutarlılıktan ve alternatif üretmekten uzak görüşler okuyoruz, dinliyoruz Mesela bizce dezenflasyonun ve mali disiplinin devamı ve global entegrasyonun artması önceliğimiz olmalı: Reel faiz yüksek çünkü enflasyon yüksek; paramıza güven yok Türkiye açık bir ekonomi, böyle kalmalı... Mali disiplini kaybetmemek ve saydamlık çok önemli Dış kaynağın kalıcı olarak çekmek için, yatırım yapılabilir ülke konumuna çıkmamız lazım... Geçiş döneminde IMF ile devam edilmeli... Reformlarda önceliğimiz nerede? Ülke olarak bunun asgari müştereklerinde anlaşmalı ve hükümetten onu talep etmeliyiz Temel Soru: Kriz fırsat olabilir mi? Yoksa 1990 lara geri dönmek mi istiyoruz?
12 All information copyright of EuroSource and/or Murat Ucer. All rights reserved. No reproduction by any form or by any means without the express consent of EuroSource and Murat Ucer. Nispetiye Cad. Tepecik Yolu No:1/18 Etiler / İstanbul - + 90 212 352 12 70