3. BÖLÜM KAMU GELİRLERİ Dr. Süleyman BOLAT 1
KAMU GELİRLERİ 5018 E GÖRE KAMU GELİRLERİNİN TANIMI Kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, Fon kesintisi, pay veya benzeri gelirler, Faiz, zam ve ceza gelirleri, Taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelirler, Hizmet karşılığı elde edilen gelirler, Borçlanma araçlarının primli satışı suretiyle elde edilen gelirler, Sosyal güvenlik primi kesintileri, Alınan bağış ve yardımlar, Diğer gelirler 2
DAR ANLAMDA KAMU GELİRLERİ I sayılı cetvele dahil Genel Bütçeli İdareler, II sayılı cetvele dahil Özel Bütçeli İdareler, III sayılı cetvele dahil Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlardan elde edilen gelirler. 3
4
KAMU GELİRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI 1- Egemenlik kriterine göre A- Devletin egemenlik hakkını kullanarak elde ettiği gelirler 1- Vergiler 2- Harçlar 3- Resim 4- Fon gelirleri 5- Şerefiye 6- Parafiskal gelirler 7- Zorunlu borçlanma 8- Para basımı 9- Mali tekeller 10- Para cezaları B- Devletin egemenlik hakkını kullanmadan elde ettiği gelirler 1- Mülk ve teşebbüs gelirleri 2- Gönüllü borçlanma 3- Devletlerarası yardımlar 5
KAMU GELİRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI 2- Normalite kriterine göre (Klasik maliyeciler) Olağan kamu gelirleri 1- Vergiler 2- Harçlar 3- Resim 4- Mülk (mamelek, emlak) gelirleri 5- Teşebbüs geliri Olağandışı kamu gelirleri 1- Borçlanma gelirleri 2- Tazminat 3- Bağış - yardım 4- Devalüasyon geliri 5- Senyoraj geliri 6- Özelleştirme geliri 6
A- Devletin Egemenlik Hakkını Kullanarak Elde Ettiği Gelirler 1- Vergiler: Devletin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla toplumu meydana getiren kişi ve kurumlardan, ödeme güçlerine göre, karşılıksız, kanuni (yasal), cebri (zorla), nihai (kesin) ve nakdi (parasal) olarak aldığı ekonomik değerlerdir. - karşılıksızdır (Devlet aldığı vergi karşılığında hizmet sunmayı taahhüt etmez) - kanunidir (Anay. 73. maddesi: Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi, resim, harç vb mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir ve kaldırılır) - cebridir (vergiyi gönüllü borçlanmadan ayıran bir özelliktir) - nihaidir (kesindir: vergilemede keyfilik ve çifte vergileme olmaz) - nakdi parasal (ayni vergi yoktur, para ile ödenir) - vergi, merkezi bütçede B cetvelinde gözükmektedir. 7
2- Harçlar: Kişilerin yararlandıkları kamu hizmetleri karşılığında ödedikleri bedeldir. Devletin sunduğu hizmet karşılığında, sadece o hizmetten yararlanan kişilerden alınan parasal yükümlülüklerdir. Karşılıklı, kanuni, cebri, nihai, nakdidir ve merkezi bütçede B cetvelinde yer alır. Anay. 73. maddesine göre, harçlar kanunla konulur, değiştirilir ve kaldırılır. Türk Vergi Sistemi ndeki harç türleri. 8
3- Resim 9
4- Fon Gelirleri: 10
5- Şerefiye: 11
6- Parafiskal gelirler (vergi ve harç benzeri): Sosyal güvenlik kurumları ve meslek odaları gibi parafiskal kurumların üyelerinden tahsil ettikleri prim, aidat ve kesinti gibi vergi benzeri gelirlere denilir 12
13
7- Zorunlu borçlanma: 8- Para basımı (senyoraj): Merkez Bankası nın para basarak elde ettiği gelirdir Paranın basım maliyeti ile nominal değeri arasındaki farktır MB para basımında aşırı bir artışa giderse, enflasyona yol açabilir.. 9- Mali Tekeller: Devletin bir kısım mal ve hizmetleri kendi tekeline alarak gelir kaynaklarını artırmasıdır 10- Para cezaları: Gelir kaynaklarını arttırmak değil, yasalarla düzeni sağlamaktır 14
11- Harcamalara Katılma Payları: Harcamalara Katılma Payları Yol, kanalizasyon ve su olmak üzere ayrılır Yol harcamalarına katılma payı: Madde 86 Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce aşağıdaki şekilde inşa, tamir ve genişletilmeye tabi tutulan yolların iki tarafında bulunan veya başka bir yola çıkışı olmaması dolayısıyla bu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden Yol Harcamalarına Katılma Payı alınır; a) Yeni yol açılması; b) Mevcut yolların yüzde 40 nispetinde veya daha fazla genişletilmesi c) Kaldırımsız ve bakımsız bulunan yolların, kaldırım veya parke kaldırım haline getirilmesi veya asfalt yapılması, kaldırım veya şose halindeki yolların da parke, beton veya asfalta çevrilmesi; d) Mevcut kaldırım veya parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi. Yolların kaldırımlar da dahil olmak üzere (15) metreden fazla genişliklerine düşen giderler, belediyelere ait olup harç payına konu teşkil etmez. İki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkuller için asıl cepheyi teşkil eden yoldan düşen pay tam, diğer yollara ait pay ise yarım olarak hesaplanır. 15
11- Harcamalara Katılma Payları: Harcamalara Katılma Payları Kanalizasyon harcamalarına katılma payı: Madde 87 Belediyelerce ve belediyelere bağlı müesseselerce, aşağıdaki şekilde kanalizasyon tesisi yapılması halinde, bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden, Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı alınır: a) Yeni kanalizasyon tesisi yapılması, b) Mevcut tesislerin sıhhi ve fenni şartlara göre ıslah edilmesi. İki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkuller, hangi yoldaki kanalizasyona bağlamış ise, payın hesabında o yola ait kanalizasyon giderleri nazara alınır. Su tesisleri harcamalarına katılma payı: Madde 88 Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce beldede aşağıdaki şekillerde su tesisleri yapılması halinde, dağıtımın yapıldığı saha dahilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden, Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı alınır: a) Yeni içme suyu şebeke tesisleri yapılması, b) Mevcut şebeke tesislerinin tevsii (genişletme) ve ıslahı. Birden fazla yol kenarında bulunan gayrimenkullere ait payın hesabında, bunların yalnız suya bağlandıkları yol üzerindeki uzunlukları esas alınır. 16
B- Devletin Egemenlik Hakkını Kullanmadan Elde Ettiği Gelirler 1- Mülk ve teşebbüs gelirleri: Devletin sahip olduğu menkul ve gayrimenkullerin satışından, kiralanmasından elde edilen gelirlerdir Mülkler, tarım arazileri, ormanlar, maden yatakları ve binalar gibi gayrimenkullerden oluşmaktadır. 2- Gönüllü borçlanma: Devletin iç borçlanması gibi 3- Devletlerarası yardımlar 17
Verginin Tarihi Gelişimi GENEL VERGİ TEORİSİ Ekonomik mübadelenin gelişmediği dönemlerde kamusal ihtiyaçlar emekle karşılanırdı Bu dönemlerdeki vergiler ayni (mal) olarak elde ediliyordu Emekle iştirak (bedeni vergiler ) Osmanlı daki vergiler 1- Zekat: altın, gümüş, para, ticaret malları ve hayvanları ile maden ve defineler zekatın konusudur 2- Öşür: Toprak ya da tarım ürünlerini konu alan bir vergidir 3- Haraç: Fethedilen ülkelerde halkın esir edilmesi, yerine toprakları kullanma hakkının kendisine verilmesi karşılığında alınan vergiler 4- Cizye: Müslüman olmayanlardan askerlik hizmeti karşılığı alınmış vergi.. Tekalif-i örfiye: örfi vergiler devletin daimi ve olağanüstü giderleri için alınan vergileri 18
Vergiyi Açıklayan Teoriler 1- İktidar (Egemenlik) Teorisi: Devlet egemenlik gücüne dayanarak ve karşılıksız olarak vergi toplar Günümüzde vergi bu teoriye göre toplanır Devletin himayesi altında yaşayan bireyler, devletin yüklediği ödevleri yerine getirmek zorundadırlar 2. Fayda ve Mübadele Teorisi: J.J. Rousseau bu teoriyi Toplumsal Sözleşmeye dayandırır. Vergi kamu hizmetlerden sağlanan faydanın karşılığıdır. Fayda teorisi 3 varsayıma dayanır; a. Vergi yararlanılan kamu hizmetinin değişim bedelidir (hizmet bedeli) b. Vergi sigorta primidir, c. Vergi sosyal üretim giderlerine katılma payıdır. 19
A- Vergiyi hizmet bedeli sayan görüş Verginin kamu hizm bedeli sözü yetersizdir.. Vergi bireylerin yararlanmalarına göre değil, ödeme güçlerine göre alınır.. Ödeme gücü olmayanlardan da ayrıca vergi alınmadığı gibi, vergi ödemeyenler kamu hizm faydasından da mahrum bırakılamaz.. Vergi, kamu hizm bir bedeli ise; en fazla vergi ödeyen en çok hizm yararlanması gerekir. Vergi geneldir, karşılığı tüm kamu hizmetleridir, Belirli bir hizmet karşılığı ödenen ise vergi değil, harçtır 20
B- Vergi sigorta primine benzer Devlet vatandaşının canını, malını koruyan emniyet altında tutan bir sigortacı gibidir.. Vatandaş da devletin bu işlevi nedeniyle ona vergi verir Sigortacılık gönüllü yapılır; devlet zorla vergi alır karşılığında hizm zorunluluğu yoktur.. Devlet kişiler için gerekli gördüğünde ihtiyaç sahiplerine eşit yardımda bulunurken; sigorta şirketleri zarar olduğunda bunu gidermeye çalışırlar 21
C- Vergiyi MG in oluşumunda genel giderlere katılma payı sayan görüş Toplum, üretici birliği gibi faaliyet gösterir Devletin de dahil olduğu üreticiler birliği, vergiyi genel giderlere katılma payı olarak alır.. Halk, toplumda sahip olduğu hissesi kadar üretime katılmak zorundadır.. Devletin aldığı vergilerin, tamamı üretim için düşünülemez Devlet, topladığı vergileri sadece maddi değil manevi olarak da kullanır.. Bu görüşte vergiyi açıklamakta yetersizdir.. 22
VERGİNİN FONKSİYONLARI Verginin fiskal (verginin gelir sağlama) ve ekstrafiskal (ekonomik ve sosyal alana müdahale) rolü bulunmaktadır... a- Verginin mali fonksiyonu: Verginin, temel görevi devletin kamu harcamalarını karşılayan bir gelir kaynağı olmasıdır.. Bu görüşü Klasik maliyeciler savunur.. Vergi, devletin varlığını sürdürmesi için (iç-dış güvenlik, savunma, polis vb. hizm ) gereken finansmanı sağlamalıdır.. b- Verginin iktisadi fonksiyonu: Verginin iktisadi hedeflere ulaşmada araç olması c- Verginin sosyal fonksiyonu: Verginin gelir dağılımında adaletin sağlanmasında araç olmasıdır.. Devlet yüksek gelir gruplarından aldığını düşük gelir gruplarına dağıtarak adaletsizliği sağlar.. 23
VERGİLEME TEKNİĞİ (USULÜ) Vergi Tekniği: Verginin toplanması işlemidir Vergi borcunun doğmasından devlet hazine verginin girmesine kadar ki bütün aşamaları kapsar 1- Verginin konusu: Vergilendirilen şey, verginin üzerine konulan şey ya da verginin kaynağıdır. Bu şey; hukuki bir varlık, fiziki bir varlık, bir fiil olabilir.. Örneğin: Gelir vergisinin konusu; gelirdir.. Emlak vergisinin konusu; bina, arsa veya arazidir.. 24
2. Vergi Mükellefi (yükümlüsü, borçlusu): Kendisine vergi borcu yüklenilen gerçek veya tüzel kişidir 1- Vergi ehliyeti: Mükellefiyet için kanuni ehliyet şart değildir. Küçükler, kısıtlılar, Seçkin olmayanlar da ödeme gücüne sahipse mükellef olurlar.. Ayrıca hırsızlık, kumar, kaçakçılık gibi yasal olmayan yollardan da vergi alınır 2- Özel sözleşmelerin bağlayıcılığı: mükellefiyete ve vergi sorumluluğuna ilişkin mukaveleler vergi dairelerini bağlamaz. Örn: İradi temsilcinin avukat vb kişiler ile yaptığı sözleşmeler bağlayıcı değildir. 3- Mükellefin ödevleri: vergi levhası asma, bildirimde bulunma, defter tutma, Kayıt nizamına uyma, defterleri tasdik ettirme, belge alma/verme, vergi karnesi Alma, belge düzenleme 25
Mükellef kavramında açıklanması gereken kavramlar: a- Kanuni mükellef: Vergi kanunlarına göre üzerine vergi borcu düşen kişi.. Kanuni mükellef aynı zamanda aracı mükellef tir b- Aracı mükellef: Kanuni mükellef olan kişi, ayrıca vergiyi başkasına yükleyen veya devreden kişidir.. c- Fiili mükellef (vergi yüklenicisi, taşıyıcı): Kanuni mükellef tarafından verginin yansıması sonucu gelirinde azalma olan kişi fiili mükelleftir. Örn: KDV nin kanuni temsilcisi bu vergiye tabi olan kişi (kanuni mükellef)dir, satışını yaptığı mal ve hizmete vergisini ekleyerek alıcıdan (fiili mükellef) tahsil eder. KANUNİ MÜKELLEF (SATICI) FİİLİ MÜKELLEFE (ALICI) (ARACI MÜKELLEF) 26
3. Vergi sorumlusu: Verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir. Sorumlu, başkasına ait vergiyi vergi dairesi adına mükellefin gelirinden keserek vergi dairesine yatırmaktadır. Örn: Mükellef ücret geliri elde eden işçi iken; sorumlu ise işverendir.. 27
4. Vergiyi doğuran olay: Verginin konusu ile verginin yükümlüsü arasında ilişki kuran olaya denir.. Vergiyi doğuran olay, vergileme sürecinin maddi sebep unsurudur.. Örneğin: KDV de malın teslimi veya hizmetin ifası; Gelir vergisinde gelirin elde edilmesi; MTV de motorlu taşıtın ilgili sicile tescili gibi.. Vergiyi doğuran olay, muafiyet ve istisna sınırları içinde kalmışsa vergiyi doğuran olay gerçekleşmemiş kabul edilir.. Vergileme başlamaz 28
5. Vergide İstisna ve Muafiyet: İstisna: Verginin konusundaki kısıtlamayı ifade eder, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken bir konunun kısmen ya da tamamen, geçici ya da sürekli olarak vergi dışında tutulmasıdır Örnek: KDV istisnası Muafiyet: Verginin mükellefiyetindeki kısıtlamayı ifade eder, vergi kanunlarına göre Kendisi için vergi borcu öngörülen kişilerin kısmen ya da tamamen vergi dışında tutulmasıdır Örnek: Esnaf muaflığı, küçük çiftçi muaflığı ve diplomat muaflığı 29
6- Verginin matrahı: Verginin hesaplanmasında baz alınan değer veya miktardır. Vergi borcunun hesaplanmasına esas teşkil eden unsurdur a- Advalorem: matrahın değer, bedel esasına.. Örn: 1 metre kumaşın fiy üzerinden % 8, 1 paket sigaranın fiy üzerinden %20 gibi.. b- Spesifik: matrahın fiziki miktar, sayı, ölçü esasına.. Örn: 1 metre kumaş 2 TL, 1 metreküp havagazından 2 TL gibi.. 30
Vergi matrahına ilişkin usuller a- İdarece takdir usulü: - Vergi dairesinin her bir vergi yükümlüsüne ilişkin vergi borcunu ayrı ayrı tespit etmesidir - Subjektif uygulama esasına dayanan ve yükümlülerin aleyhine olarak matrahların çok yüksek belirlenmesi tehlikesini taşır - 1942 varlık vergisi örneği b- Karine ve dış belirtiler usulü: - Doğrudan takdir usulünün objektifleşmiş halidir.. - Mükelleflerin gelir ve servetlerine ilişkin olarak, dış belirti ve karineye bakarak vergilerini tespit etmek.. - Fransa da kapı pencere sayısına göre bina vergisi belirleniyordu c- Götürü usul: - Vergilemede esas teşkil eden vergi borcunun göz kararı hesaplanarak, araştırmadan Tahmin edilmesidir.. - Götürü usul, beyan usulünün karşıtı bir usuldür.. - Götürü usulde bütün yükümlü grubu için ortak bir matrah belirlenir.. - Üstünlüğü, vergilemede basitlik sağlamasıdır - Zayıf yanı ise, gerçek vergi matrahı tespitine olanak vermemesidir 31
d- Beyan usulü: - Vergi matrahının yükümlülerce veya vergi sorumluları tarafından vergi kanunlarında Öngörülen kurallara uygun olarak belirleyip beyanname adı verilen belge ile vergi Dairesine ulaştırılmasıdır - Vergi dairesinin görevi ise, beyan edilen matrahlarının doğruluğunu kontrol etmektir.. - Vergi matrahının tam ve objektif tespiti için yükümlüler en iyi unsurdur - Türk vergi sistemindeki vergi matrahı, beyan usulüne göre yapılmaktadır 32
7- Vergi Tarifesi Verginin hesaplanabilmesi için matraha uygulanan ölçüdür.. Vergi oranı, vergi matrahının belli bir yüzdesi olarak ifade edilir Bir yükümlüye ait vergi matrahı, çeşitli dilimlere ayrılır ve her bir dilime ayrı vergi uygulanarak vergi borcu hesaplanır.. Ortalama vergi oranı = Hesaplanan vergi miktarı / Toplam vergi matrahı Marjinal vergi oranı = Vergi miktarındaki artış / vergi matrahındaki artış Örneğin: - Vergi matrahı 10.000 TL iken, vergi miktarı 2000 TL ise Ortalama vergi oranı: 2000 / 10.000 = %20, -Vergi matrahı 10.000 TL den 20.000 TL ye yükselirse, vergi miktarı da 2000 den 5000 e yükselirse; - Ortalama vergi oranı: 5000 / 20.000 = %25 - Marjinal vergi oranı : 5000 2000 / 20.000 10.000 = 3000 / 10.000 = % 33.. 33
7- Vergi Tarifesi Vergi borcunun hesaplanması için öncelikle matrahın belirlenmesi zorunludur.. Matraha uygulanacak ölçünün, yani tarifenin ise bilinmesi gerekir.. Vergi tarifesi ile ne kadar vergi alınacağı tespit edilir.. Vergi matrahı ise ya advalorem ya da spesifik olarak belirlenecektir... 34
Tarife Şekilleri 1- Sabit (Düz) Oranlı Tarife: Vergi matrahının her seviyesinde aynı oranda vergi alınmasıdır Dikey eksende vergi oranı; yatay eksende vergi matrahı olduğunda, vergi oranı değişmeden matrah yükseldikçe vergi miktarı da yükselir.. Bu nedenle vergi miktarı, vergi matrahının doğrusal bir fonksiyonudur Örnek: Matrah Vergi Oranı 0-5.000 TL arası.. %5 5.000-10.000 TL arası. %5 10.000-20.000 TL arası %5 35
2- Artan Oranlı Tarife: Vergi matrahının artması ile birlikte vergi oranının da artmasıdır Vergi oranındaki artış = matrahtaki artış ise düz oranlı artan oranlılık Vergi oranındaki artış > matrahtaki artış ise çoğalan artan oranlılık Vergi oranındaki artış < matrahtaki artış ise azalan artan oranlılık Örnek: Matrah Vergi Oranı 0-5.000 arası.. %5 5.000-10.000 arası. %10 10.000-20.000 arası %20 36
a. Basit (Sınıf Usulü) Artan Oranlılık: Vergi matrahı hangi dilime denk geliyorsa, matrah doğrudan o dilimin vergi oranı ile çarpılır. Matrah Vergi Oranı Vergi Miktarı 1.000 TL ye kadar. %10...100 TL 1001-10.000 TL kadar. %15...1.500 TL 10.001-20.000 arası %20 4.000 TL Geliri 10.000 TL ise (10.000 x %15 = 1500) 1500 TL vergi öder Geliri 10.100 TL ise %20 lik dilime girdiği için 10.100 x %20 = 2.020 TL vergi öder Haksızlıklara yol açtığı için yerine dilimli artan oranlılık önerilmektedir 37
b. Dilim Usulü Artan Oranlılık: Mükellefin vergi matrahı (elde ettiği gelir) yukarı doğru her bir dilimin vergi oranı ile çarpılır. TR de uygulanır. MVO>OVO Aynı tarife aynı matrah olduğunda ödenecek vergi: her dilimdeki farklar o dilimin oranıyla çarpılır, sonra sonuçlar toplanır. Gelir Dilimleri Vergi Oranı İlk 1.000 TL için % 10 Sonra gelen 10.000 TL için % 15 Sonra gelen 20.000 TL için % 20 10.000 TL geliri olan bir kişinin vergisi: ÖNCE 1.000 TL si için %10 dan-------100 TL (1.000 X %10) SONRA KALAN 9.000 TL için %15 den----------1.350 TL (9.000 X %15) TOPLAM VERGİ : 100 + 1.350 = 1.450 TL 20.000 TL geliri olan bir kişinin vergisi ise: ÖNCE 1.000 TL si için %10 dan--------------100 TL (1.000 X %10) SONRA 10.000 TL için %15 den----------1.500 TL (10.000 X %15) GERİYE KALAN 9.000 TL için %20 den----------1.800 TL (9.000 X %20) TOPLAM VERGİ : 100 + 1.500 + 1.800 = 3.400 TL 38
c. Açık ya da Gizli (Dolaylı) Artan Oranlılık: Tüm matrahlardan sabit bir indirim yapıldığında, sabit bir vergi oranı olsa da matrah büyüdükçe ödenen verginin de büyümesidir. Örnek: Gelir İndirim Matrah Oran Vergi Miktarı Vergi Miktarı /Gelir 5.000 4.000 = 1.000 x %10 = 100 100 / 5.000 = %2 8.000 4.000 = 4.000 x %10 = 400 400 / 8.000 = %5 10.000 4.000 = 6.000 x %10 = 600 600 / 10.000 = %6 14.000 4.000 = 10.000 x %10 = 1.000 1.000 / 14.000 = %7.14 Sabit (düz) oranlı dolaylı vergilerde ortaya çıkar.. Matrahdaki düzeyi dikkate almadan, her mükellefin vergi matrahına aynı boyutta matrah indirimi uygulanması sonucunda, mükelleflerin vergi yükleri birbirinden farklı olur 39
d. Tersine Artan Oranlılık: Dolaylı vergilerde ortaya çıkar. Mükellefin ödediği verginin gelirine oranlanması gerekir. Aynı harcamayı ve KDV vergisini ödeyenler için düşük gelirlilerin kaybı daha büyük iken; yüksek gelirlilerin ise daha küçük olur. Düşük gelirli bir kişinin gelirinin 1.000 TL; Yüksek gelirli bir kişinin gelirinin ise 10.000 TL olduğunu varsayalım.. Her ikisi de 1000TL lik alışveriş yapsın ve KDV ödesin 1.000 TL + 180 TL = 1.180 TL KDV ödeyecekler Ödenen bu KDV nin düşük gelirlinin gelirine oranı yüzde 18 iken (180/1.000); yüksek gelirlinin gelirine oranı binde 18 (180/10.000) olacaktır. 40
Artan Oranlı Vergilerle İlgili Terimler Vergi Tarifesi Gelir Dilimleri Vergi Oranı İlk 1.000 TL için % 10 Sonra gelen 10.000 TL için % 15 Sonra gelen 20.000 TL için % 20 20.000 ve sonrası için % 25 Yükseklik Farkı : En yüksek vergi oranı En düşük vergi oranı = 25 10 = 15 gibi Yükseklik arttıkça, artan oranlı tarife yapısı dikleşir Uzunluk Farkı : En yüksek matrah ile en düşük matrah farkı Uzunluk arttıkça da artan oranlı tarife yapısı yumuşak bir seyir izler.. Tarife Basamakları: Vergi tarifesindeki her bir oranın uygulandığı ayrı ayrı matrah dilimine denir.. Basamak genişliği: Tarife basamakları arasındaki farka denir.. 100-300-600 gibi Artma Oranı: Tarifede yer alan oranların sırası ile her biri arasındaki farka denir.. %5, %10, %15 ise artma oranı % 5 tir 41
3- Azalan Oranlı Tarife Vergi matrahı yükselmesine rağmen, vergi oranının düştüğü tarife yapısıdır Vergi oranındaki azalış = matrahtaki artış ise düz azalan oranlılık Vergi oranındaki azalış > matrahtaki artış ise çoğalan azalan oranlılık Vergi oranındaki azalış < matrahtaki artış ise azalan azalan oranlılık Dolaylı vergilerde ortaya çıkar. Mükellefin ödediği verginin gelirine oranlanması gerekir. Aynı harcamayı ve KDV vergisini ödeyenler için düşük gelirlilerin kaybı daha büyük iken; yüksek gelirlilerin ise daha küçük olur. Düşük gelirli bir kişinin gelirinin 1.000 TL; Yüksek gelirli bir kişinin gelirinin ise 10.000 TL olduğunu varsayalım.. Her ikisi de 1000TL lik alışveriş yapsın ve KDV ödesin 1.000 TL + 180 TL = 1.180 TL KDV ödeyecekler Ödenen bu KDV nin düşük gelirlinin gelirine oranı %18 iken (180/1.000); yüksek gelirlinin gelirine oranı binde 18 (%0,18) (180/10.000) olacaktır.. Gelir artarken, vergi sabit kalırsa, vergi yükünün azalan etkisi ortaya çıkar 42
Vergileme süreci: Tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil aşamalarından oluşan dört Aşamalı bir süreçtir A. TARH: Verginin hesaplanmasıdır. Vergi alacağının kanunlarda gösterilen matrah ve oranlar üzerinden vergi dairesince hesaplanarak tespitidir.. Tarh usulleri 1- Beyana dayalı tarh: Beyana dayalı vergiler (gelir, kurumlar, KDV gibi) tahakkuk fişi ile tarh ve tahakkuk ettirilir.. Vergi dairesince, beyanname alındıktan sonra tahakkuk fişi tanzim edilir.. Tahakkuk fişi, tahakkuk için yeterlidir Vergi beyannamesi vergi dairesine posta ile veya elektronik ortamda da gönderilebilir, tahakkuk fişi mükellefe postalanır 2. İkmalen vergi tarhı: Vergi tarhı sonrasında vergiye ek olarak meydana çıkan defter, kayıt ve kanuni ölçülere dayanılarak tespit edilen matrah veya matrah farkı 3. Re sen vergi tarhı: Vergi matrahının tamamen ya da kısmen defter, kayıt ve belgelere ve kanuni ölçülere dayanarak tespitine imkan yoksa.. Takdir Komisyonlarınca veya vergi incelemesi yapmaya yetkili kişilerce matrah veya matrah farkı üzerinden verginin tarh edilmesidir 43
Re sen tarh yapılan durumlar 1- Vergi beyannamesini kanuni süresi geçtiği halde verilmemişse, 2- Beyanname kanuni veya ek süreler içinde verilmesine rağmen, vergi matrahına ilişkin bilgiler verilmemişse, 3- Tutulması zorunlu defterlerin hepsi ya da bir kısmı tutulmamışsa, tasdik ettirilmemişse, vergi incelemesi yapanlara ibraz edilmemişse, 4- Defter kayıtları ve ilgili vesikalar, vergi matrahının belirlenmesine olanak vermeyecek derecede noksan, usulsüz ve karışık ise 5- Defterlerin veya beyannamelerin gerçek durumu yansıtmadığı tespit edilirse, 6-3568 sayılı kanuna (SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK KANUNU) göre yetki almış meslek mensuplarına imzalattırma mecburiyeti getirilen beyanname ve ekleri imzalattırılmazsa veya tasdik kapsamındaki yeminli mali müşavire tasdik için rapor ibraz edilmemişse 44
4- İdarece vergi tarhı: Verginin re sen veya ikmalen tarhı dışında kalan hallerde, Mükelleflerin verginin tarhı için vergi kanunları ile aynı zamanda müracaat etmemeleri veya aynı kanunlarla kendilerine düşen görevi yerine getirmediklerinde tarh edilemeyen verginin idarece tarh edilmesidir.. 5- Düzeltme yoluyla tarh: Vergi hatalarının vergi dairesi müdürü tarafından re sen düzeltilerek, tarh edilmesidir. Mükellef hakkında yapılan hata sonradan yargı kararları ile düzeltilir.. 6- Karine (dış belirtiler, gösterge) usulü tarh: Mükellefin ödeme gücünün göstergeleri olan lüks tüketim, gelir, servet gibi karinelerden hareketle verginin tarhıdır Örn: Fransa da kapı pencere vergisi 7- Götürü (kesim) usulü tarh: Tek tek mükellefler yerine, mükellef veya meslek grupları adına önceden tespit edilmiş vergi miktarıdır. 1998 de terk edilerek, basit usule geçilmiştir Götürü usulde: ödeme gücü tek tek dikkat alınmadığı için ADALETSİZDİR, bu nedenle kaldırılmıştır. 45
B- TEBLİĞ: Vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlarca mükellefe veya ceza sorumlusuna bildirilmesidir. 1- Tebliğ esasları: Tahakkuk fişi dışında vergilendirme ile ilgili olup, vesika ve adresteki gerçek veya tüzel kişilere posta vasıtasıyla, adresi bilinmeyenlere ise ilan yolu ile tebliğ edilir 2- Tebliğ kime yapılır: mükelleflere, kanuni temsilcilere, vekillere, vergi cezası kesilenlere yapılır.. Tüzel kişilere yapılacak tebliğ, başkan, müdür veya kanuni temsilcilere veya ilgili temsilcilere yapılır 3- Veli, vasi ve kayyımlara tebliğ: mükellef yerine geçen veli, vasi veya kayyım gibi vergi sorumlusu birden fazla ise sadece birine yapılır Vasi: kısıtlı, vesayet altındaki küçükler için temsil, Kayyım: belirli işleri görmek ve malvarlığını yönetmek 4- Vasıtalı tebliğ: kara, deniz, hava ve jandarma erleri için kıta komutanına veya amirine yapılır.. Tebliğ ilgili kişiye verilmezse üst tazminle mahkumdur 46
5- Yabancı ülkedekiler için: ilgili ülkenin yetkili makamı, konsolos ve Türk siyasi memur tarafından yapılır. 6- Kamu idare ve müesselerine tebliğ: İlgili idare ve müessesenin en büyük amirine ve yardımcılarına ve yetkili kılınan memurlara yapılır. 7- Posta ile tebliğ: 8- İlan yoluyla tebliğ: Adresi bilinmiyorsa, yanlış veya değişmişse, mektup geri gelmişse yapılır. 9- Memur vasıtasıyla tebliğ: 47
C- TAHAKKUK: Tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi gereken safhaya gelmesidir. a- beyana dayalı tarh edilen vergilerde tahakkuk: Tahakkuk fişinin düzenlenmesi ve mükellefe verilmesi ile tarh, tebliğ ve tahakkuku gerçekleşmiş aynı zamanda vergi kesinleşmiş olur b- Re sen, ikmalen ve idarece tarh edilen vergilerde tahakkuk: vergiler mükellefe ihbarname ile tebliğ olunur.. Tebligatı alan mükellefin 30 gün içinde vergi mahkemesine dava açma hakkı vardır.. İtiraz edilmezse 30 gün içinde vergi tahakkuk eder ve kesinleşir c- beyana tabi olmayanlarda otomatik tahakkuk: MTV de her yıl ocak ayının başında kendiliğinden tahakkuk olur; Emlak vergisinde dört yılda bir defa takdir işlemlerinin yapıldığı yılı takip eden bütçe yılının ocak ve şubat aylarında tarh ve tahakkuk etmiş sayılır d- diğer ücretlilerde verginin tahakkuku: her yıl şubat ayında vergi karnelerini vergi dairelerine götürerek asgari ücretin %25 i üzerinden tarh ettirmeleri ile tarh, tebliğ ve tahakkuk aynı anda gerçekleşmiş olur 48
D- TAHSİL Günümüzde vergi yükümlüsü veya vergi sorumlusunun vergi dairesine veya ilgili kuruluşlara VERGİ yatırması ile tahsil edilir. Diğer uygulanan tahsil usulleri ise şunlardır: (Kırmızı işaretliler günümüzde kullanılan) 1. İltizam usulü: Devletin peşin veya en yüksek bedel ödeyen kişiye toplatması.. 2. İhale usulü:..vergi hasılatından en az pay alacak kişiye vergi toplatması.. 3. Halk temsilcileri eli ile..: Verginin o yörede yaşayan muhtar, imam, öğretmen 4. Emanet usulü: Devletin bizzat kendisinin, kendi araç, gereç, memurları. 5. Kaynaktan kesme: Stopaj, tevkifat.. Vergi sorumlusunun mükellefin mal varlığı 6. Tescil usulü:..belirli bir sicile tescil anında vergi tahsil edilir. Trafik sicili gibi.. 7. Pul veya bandrol yapıştırma usulü: Önceden ülkemizde damga vergisi ve MTV.. 8. Değerli kağıt usulü: Noter, pasaport, sürücü belgesi gibi kağıtlar üzerinden alınır. 9. Kayıttan düşme: İlgili varlığın kayıttan düşülmesi anında vergi alınır. 49
SORU 1 (2006 KPSS) 50
SORU 2 (2002 KPSS) 51
SORU 3 (2006 KPSS) 52
SORU 4 (2008 KPSS) 53
SORU 5 (2007 KPSS) 54
SORU 6 (2004 KPSS) 55
SORU 7 (2006 KPSS) 56
SORU 8 (2006 KPSS) 57
SORU 9 (2005 KPSS) 58
SORU 10 (2009 KPSS) 59
CEVAPLAR 1- C 2- B 3- B 4- B 5- A 6- B 7- C 8- D 9- E 10- E 60