EBRD MİKRO & KOBİ FİNANSMAN PROGRAMI

EBRD MİKRO & KOBİ FİNANSMAN PROGRAMI TARIM SEKTÖR RAPORU TEMMUZ EYLÜL 2015

1. Dünya Tarım Sektörü Görünümü 1.1. Fiyatlar Dünya gıda fiyatlarında 2010 yılından itibaren görülen gevşeme günümüzde de devam etmektedir. Tablo 1. FAO Dünya Gıda Fiyat Endeksi Yıllar Gıda Fiyat Endeksi Et Fiyat Endeksi Süt Fiyat Endeksi Tahıl Fiyat Endeksi Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi Şeker Fiyat Endeksi 2000 91,1 96,5 95,3 85,8 69,5 116,1 2004 112,7 114,2 123,5 107,1 111,9 101,7 2008 201,4 160,7 223,1 232,1 227,1 181,6 2012 213,3 182,0 193,6 236,1 223,9 305,7 2013 209,8 184,1 242,7 219,3 193,0 251,0 2014 201,8 198,3 224,1 191,9 181,1 241,2 2015/08 155,7 172,9 135,5 154,9 134,9 163,2 Kaynak: FAO. Şekil 1. FAO Cari ve Reel Bazda Gıda Fiyat Endeksleri 1.2. Dünya Tahıl Üretimi ve Stokları Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), 2015/16 dönemi için üretim ve stok tahminlerini yükseltti. FAO'nun aylık yayınladığı raporuna göre, tahıl üretimi 2 milyar 540,2 milyon ton olarak bekleniyor. Bir önceki tahmin 2 milyar 526,5 milyon ton düzeyindeydi. Dünya tahıl arzı bir önceki dönem için yapılan 3 milyar 171,5 milyon ton tahminine göre yukarı yönlü değiştirilerek 3 milyar 189,8 milyon tona Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 1

çıkarıldı. FAO, küresel tahıl stok tahminini 631,3 milyon tondan 643,2 milyon tona çıkardı. Buğday üretim beklentisi 723,4 milyon tondan 728,4 milyon tona, stok beklentisi ise 197,5 milyon tondan 201,8 milyon tona revize edildi. FAO'nun mısır üretim tahmini 1 milyar 303,8 milyon tondan 1 milyar 311,3 milyon tona, stok tahmini 264,4 milyon tondan 271,8 milyon tona çıktı. FAO pirinç tahminlerini de yukarı yönlü revize etti ve üretim için 499,3 milyon ton olan tahmini 500,6 milyon tona, stok için 169,4 milyon ton olan tahmini 169,6 milyon tona yükseltti (Eylül 2015 Milliyet/FAO). 1.3. Dünyadan Tarım Sektörü Haberleri FAO 2015 Dünya Toprak Yılı nın resmi olarak başlattı düzeylere gelmiş durumda dedi. Dünyada açlık ve yetersiz beslenmeyle karşı karşıya kalan 805 milyondan fazla insan bulunduğunu belirten FAO Genel Direktörü José Graziano da Silva, nüfus artışının gıda üretiminde yaklaşık %60 lık bir büyümeyi de zorunlu kılacağını ve küresel toprak kaynaklarının %33 ünün verimsiz durumda olduğunu belirterek insanların toprak üzerindeki uygulamaları, toprağın temel işlevlerini azaltacak ya da tüketecek kadar kritik FAO tahminleri dünyadaki toprakların üçte birinin erozyon, sıkışma, tuzlanma, topraktaki organik ve besleyici maddelerin azalması, asitleşme, kirlilik ve betonlaşma gibi sürdürülebilir olmayan arazi yönetim uygulamaları yüzünden verimsizleştiğini gösteriyor. Yeni yaklaşımlar tercih edilmediği takdirde 2050 de küresel düzeyde kişi başına düşen ekilebilir ve verimli arazi 1960 taki düzeyin yalnızca dörtte biri olacak. 1 cm² toprağın oluşması için 1000 yıllık bir zaman dilimine gerek duyulabildiğini belirten FAO Genel Direktörü, toprakları hemen hemen unutulmuş bir kaynak olarak tanımladı. Sürdürülebilir toprak yönetimi için yapılacak yatırımın sonradan yapılacak onarımdan daha ucuz olduğunu belirten Graziano da Silva, toprak için verilecek bu çabanın gıda güvenliği, beslenme, iklim değişikliği ve herkes için sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak konusunda büyük önem taşıdığını belirtti. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 2

Dünyadaki biyoçeşitliliğin en az dörtte biri toprağın altında yaşıyor. Toprak solucanı, bakteri ve mantar gibi küçük organizmalar, bitki köklerinin de yardımıyla bitkilerin besinleri almasını kolaylaştırırken, toprak yüzeyinin üstündeki biyoçeşitliliği de koruyorlar. Japonya da Tarım Robotu Japonlar tarafından meyve toplayan robot geliştirildi. Robot her 8 saniyede bir meyve topluyor. Robotun üzerinde meyveleri tanımlamak için üç kamera bulunuyor. Robot kameralar yardımıyla olgunlaşmış meyveleri seçerek kesiyor ve sepete atıyor. Gelecekte tarımda ulaşabileceğimiz boyutları göstermesi açısından ilginç bir buluş olarak değerlendirilebilir (NTV). Dünyanın En Büyük Tarım Fuarlarından Agri Technica Başlıyor Tarım makineleri ve ekipmanlarının dünyadaki en büyük fuarı 8 14 Kasım 2015 te Almanya Hannover de kapılarını açıyor. Fuar uluslararası ticaret yapan tarım firmalarının yenilikçi ürünlerini ve konseptlerini sunabilecekleri ideal bir platform sunuyor. Katılımcı firmaların %80 i üreticilerden oluşuyor. Sektörün önde gelen firmaları ve pazar liderleri de fuarda yer alıyor. Firmalar, inovasyon döngülerini bu fuara göre ayarlıyor ve yapılan yenilikler iki yılda bir AGRI TECHNICA da tanıtılıyor. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 3

1.4. Türkiye den Tarım Sektörü Haberleri G20 nin Tarımsal Finansmanda Inovasyonlar Toplantıları Antalya da yapıldı 2015 yılı için Türkiye nin dönem başkanlığını yürüttüğü G20 nin etkinlikleri kapsamında, G20 Tarım Toplantıları 9 Eylül de Antalya da gerçekleştirildi. Bu yılki toplantılarda inovasyon başlığı altında dünyanın önde gelen uzmanları tarafından 5 farklı konuda bildiriler yayınlandı: Tarım sigortalarında yeni inovasyonlar Tarımsal Değer Zinciri Finansmanında yeni trendler Dijital teknolojinin tarıma katkısı ve tarımda kullanımı Çiftçi kadın finansmanının tarımda önemi Küçük işletmelerin yeni talepleri G20 tarım toplantıları ile daha detaylı bilgiye http://smefinanceforum.org/post/g20- roundtable-highlights-the-importance-of-agricultural-finance adresinde erişebilirsiniz. TMO Alımları Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 2015 hububat ve mısır alım fiyatlarını açıkladı. 2015 yılı için 2 no.lu Anadolu kırmızı sert (AKS) ekmeklik buğday müdahale alım fiyatı ton başına 862 TL olarak belirlendi. Protein oranı yüksek, süne oranı düşük olan buğdaylar %7'ye kadar ilave fiyat alıyor. Diğer gruplardaki ürünlerin alım fiyatları TMO tarafından belirlenen pariteye göre hesap edilecek. Arpa fiyatı ise 645 TL/ton olarak belirlendi. 2015 dönemi mısır müdahale alım fiyatı 3 Eylül itibariyle 725 TL/ton olarak açıklandı. Ürün bedeli ödemeleri, ürünün TMO ya teslim edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde, üreticilerin banka hesaplarına aktarılacak. Ürününü anlaşmalı bankalardan alınacak ürün kartı ile teslim eden üreticilere, 30 gün yerine 15 gün içerisinde ödeme yapılacak. Traktör Satışları Doğu Bölgelerimizde Arttı Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Bayraktar, son 5 yılda traktör satışlarında Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinin başı çektiğini ifade etti. Satışlarda Güneydoğu Anadolu Bölgesi %34,1 artışla birinci, Doğu Anadolu Bölgesi %33,6 artışla ikinci sırada yer aldı. İller arasında en fazla oransal artış %74,9 ile Ardahan da görülürken onu %74,3 ile Şırnak, %70,7 ile Tunceli takip etti. Traktör sayısının oransal olarak en fazla arttığı 10 ilden 8 ini Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizdeki iller oluşturuyor. Uluslararası standartlara göre 11 olması gereken ortalama traktör yaşı, ülkemizde 23 ü buluyor. Traktör parkının yenilenmesi, traktör ortalama yaşının uluslararası standartlara düşürülmesi maliyetler açısından oldukça önemli olarak nitelendiriliyor. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 4

Frankfurt School Türkiye Ofisinin Çin Ziyareti Frankfurt School Türkiye Ofisi Batı Çin de yer alan Quinghai eyaletinde Bank of Quinghai nin davetlisi olarak incelemelerde bulundu. Bankanın Genel Müdürlük ve şube yetkilileri ile birlikte Xining, Hainan ve Haidong illerinin Tarım Bakanlığı yetkilileri ile toplantılar düzenlenerek birlikte tarımsal işletmelere ve üreticilere ziyaretler gerçekleştirildi. Yapılan görüşmeler ve ziyaretler sonucunda eyaletin tarımsal potansiyeli belirlendi ve Bank of Quinghai bünyesinde tarım finansmanı konusunda neler yapılabileceği hususunda bir fizibilite hazırlanarak banka yönetimine sunuldu. Chase Bank Kenya nın Türkiye Ziyareti Kenya da faaliyet gösteren Chase Bank, Frankfurt School Türkiye Ofisinin davetlisi olarak 7 9 Ekim tarihlerinde Türkiye de bir eğitim gezisi gerçekleştirdi. Kenya da tarımsal üreticilerin finansa erişiminin artırılması için bir kredi değerlendirme sistemi geliştirmek isteyen Chase Bank ın tarım, kredi risk ve dijital (mobil) bankacılık direktörleri, ziyaret kapsamında Frankfurt School un EBRD ve KKB desteğiyle Türkiye de geliştirdiği ve uygulamaya sunduğu skorlama modeli TARDES in yanı sıra diğer modelleri inceleme ve bu sistemleri uygulayan finansal kuruluşları ziyaret ederek tecrübelerini dinleme fırsatı buldu. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 5

Türkiye deki tarımsal finansman piyasası ve altyapısından oldukça etkilenen Chase Bank, Frankfurt School işbirliğinde ve gerektiğinde ülkemizdeki finansal kurumların da katılımıyla TARDES benzeri bir yapının kurulabilmesi için hazırlıklara başladı. Ziyarette Kenyalı bankacılar ise Türk mevkidaşlarına ülkelerindeki mobil bankacılığı tanıttı. Mobil bankacılık ve mobil para konusunda dünyada bir numara sayılan Kenya da nüfusun %71 i bankacılık hizmetlerini bir banka şubesine gitmeden mobil telefonlar üzerinden sağlıyor. 1.5. Ziraat Mühendisleri Odası Dünya Fındık Raporu 1 Üretim (Dünya) Fındık, bademden sonra dünyada yetiştiriciliği en yaygın olarak yapılan sert kabuklu bir meyvedir. Fındığın kültür çeşitleri Türkiye, İtalya, İspanya, ABD, Çin, İran, Yunanistan, Fransa, Azerbaycan, Rusya, Kırgızistan, Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna, Tunus, Macaristan, Kıbrıs ve Kamerun`da yetiştirilmektedir. Tablo 2. Dünya Fındık Üretimi (ton) ÜLKELER 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 Türkiye 600.000 430.000 660.000 549.000 412.000 580.000 İtalya 107.000 140.000 84.000 132.000 100.000 - A.B.D. 24.500 35.000 32.000 35.000 36.300 - Azerbaycan 39.000 55.000 40.000 30.000 25.000 - Gürcistan 40.000 30.000 28.000 35.000 35.000 - İspanya 20.000 22.000 16.000 19.500 19.500 - Diğer 27.000 27.000 25.000 25.000 25.000 - Toplam 857.500 739.000 885.000 825.500 660.773 - Kaynak: Türkiye verileri TUİK, diğer ülke verileri FAO 1 (Ziraat Mühendisleri Odasının raporundan özetlenmiştir/2015) Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 6

İhracat (Dünya) Dünyada fındık tüketiminin tamamına yakını (%91) Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleştirilmekte ve büyük kısmı (%80`i) çikolata ve şekerleme sanayiinde hammadde olarak kullanılmaktadır. Dünya fındık ihracatının son 5 yıllık ortalamasının kabuklu fındık karşılığı 621 bin tondur. Bunun %80`ini Türkiye gerçekleştirmektedir. Diğer önemli fındık ihracatçısı ülkeler İtalya, Azerbaycan, Gürcistan, ABD ve İspanya`dır. Bununla birlikte üretici olmamalarına rağmen ithal ettiği fındığı iç veya işlenmiş olarak ihraç eden diğer ülkeler Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika, İsviçre`dir. İthalat (Dünya) Dünyadaki en büyük fındık ithalatçısı ülkeler sırasıyla; İtalya, Almanya, Fransa, Rusya, Belçika ve İsviçre`dir. Çikolata ve şekerleme sanayiinin gelişmiş olduğu ithalatçı ülkeler, aynı zamanda fındığın ikamesi olan bademin de en önemli alıcısı durumundadır. Türkiye de Fındık Sektörü TÜİK verilerine göre 2015 yılında 701 bin hektarlık alanda fındık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dikim alanlarının yaklaşık %70`ini oluşturan 422.845 hektarlık alan, fındığın ekolojik bölgesi olan Doğu Karadeniz`de yer almaktadır. Türkiye`de dekar başına üretim ABD ve Gürcistan gibi üretici ülkelerden daha düşüktür. FAO`ya göre (2013) fındık verimi Türkiye`de 130 kg/da (BÜGEM e göre son 6 yıllık dönemde ortalama 91 kg dır) iken ABD`de 364 kg/da, Gürcistan`da 249 kg/da, İtalya`da 157 kg/da ve İspanya`da ise 111 kg/da dır. Türkiye`nin fındık veriminde yıllar içinde önemli dalgalanmalar görülmektedir. İklim koşulları, özellikle 2014 yılındaki don ve 2015 yılında görülen hastalık (külleme) ve zararlılar, gerekli kültürel işlemlerin yeterince yapılmaması ve fındıkta görülen periyodisite gibi etkenler verimlilikteki dalgalanmayı artırmaktadır. Tablo 3. Türkiye de Fındık Üretim Alanı ve Üretim Durumu Yıllar Alan (Ha) Üretim (Ton) Verim (Kabuklu/da) 2001 555.000 625.000 113 2010 667.865 600.000 90 2013 702.144 549.000 78 2014 701.141 412.000 59 2015* 701.000 580.000 78 Kaynak:TÜİK, *Tahmini Tablo 4. İl Bazında Türkiye Fındık Dikim Alanları (Dekar) İller 2000 2005 2010 2014 Ordu 1.709.130 2.126.490 2.005.378 2.271.828 Giresun 964.040 1.083.780 1.176.390 1.171.369 Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 7

Samsun 608.910 870.460 883.410 895.936 Adapazarı 686.600 686.610 691.925 721.734 Trabzon 498.460 503.260 628.089 654.317 Düzce 620.400 627.290 626.983 626.850 Zonguldak 170.060 245.970 234.176 235.914 Diğer 57.100 59.620 70.983 433.465 Toplam 5.495.000 6.550.000 6.678.649 7.011.413 Fındık bahçelerinin genelde yaşlı olması, ocakların ise sık dikili olması sebebiyle Trabzon, Giresun ve Ordu illerindeki verim düzeyi Kocaeli, Sakarya ve Düzce illerinin verim düzeyine göre daha düşüktür. Sakarya ve Düzce deki üreticilerin işletme büyüklükleri ve verim Fındık Alanlarının Tespitine Dair 2011/1424 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı`na göre 14 il ve bunlara bağlı 105 ilçede yasal olarak fındık dikimi yapılabilmektedir. Son olarak, 07.02.2015 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan 2014/7253 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Bolu`nun Göynük ve Mudurnu, Tokat`ın Erbaa, Sakarya`nın Adapazarı, Arifiye, Erenler, Geyve, Pamukova, Sapanca, Serdivan, Söğütlü, Taraklı, Zonguldak`ın bütün ilçelerinde (daha önce sadece Alaplı ve Ereğli idi) fındık üretimine izin verilmiştir. Türkiye de Fındık İhracatı Türkiye`de üretilen fındığın %15 %20 kadarı iç piyasada tüketilmekte, %80 %85`i ise ihraç edilmektedir. Türkiye 2005 2014 yılları ortalaması 226 bin ton olan iç fındık ihracatı ile dünya fındık ihracatının yaklaşık %74`ünü gerçekleştirmiştir. Türkiye`nin fındık ihracatında AB`nin payı 2001 yılı verilerine göre %81 iken bu oran 2014 yılında %72 olarak gerçekleşmiştir. Bunun nedeni, ihracat yapılan ülke sayısının son yıllarda artmasıdır. İhracattaki son 5 yıl ortalamasına göre ilk sırayı İtalya, ikinci sırayı ise Almanya almaktadır. Diğer önemli pazarları sırasıyla Fransa, Avusturya, Belçika, İsviçre, Hollanda ve Rusya oluşturmaktadır. Tablo 5. Fındık İhracatı Yaptığımız Ülkeler (2014) Ülkeler Miktar (Kg) Değer (Dolar) İtalya 59.096.655 576.704.091 Almanya 57.826.616 538.357.995 Fransa 22.289.452 192.888.520 Avustralya 10.556.312 88.780.347 İsviçre 9.145.419 77.147.363 Diğer 34.677.619 840.374.751 TOPLAM 252.528.337 2.314.253.067 Kaynak: Karadeniz İhracatçıları Birliği (KİB) Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 8

Dünya fındık fiyatlarının belirlenmesinde ülkemizde oluşan fındık fiyatları etkin rol oynamaktadır. İhracat fiyatının yüksek olması durumunda, en büyük rakiplerimiz olan İtalya ve İspanya, AB`nin sağladığı destekler ve nakliye avantajını kullanarak daha düşük fiyatla stoklarını eritmektedir. Hasat dönemlerine devrolan stoklar ise genellikle ülkemizde kalmaktadır. Tablo 6. Yıllara Göre İç Fındık İhracatımız Yıllar İhracat Miktarı (İç/Ton) İhracat Bedeli (Bin $) Birim İhraç Fiyatı(Kg/$) 2010 252.305 1.544.785.708 6,12 2011 243.766 1.759.162.313 7,22 2012 265.714 1.802.462.907 6,78 2013 274.657 1.767.276.552 6,43 2014 252.528 2.314.253.000 9,16 Türkiye`nin diğer üretici ülkelere göre birim alandan daha düşük verim elde etmesi uluslararası piyasalardaki rekabet gücünü azaltmaktadır. Bununla birlikte Azerbaycan ve Gürcistan`daki üretim artışının önümüzdeki yıllarda ülkemizin fındık ihracatını olumsuz etkileyebileceği söylenebilir. Son yıllarda dış piyasalarda fındık fiyatlarının yüksek, üretim maliyetlerinin ise düşük olması nedeniyle fındık üretimi yaygınlaşmaktadır. Çikolata sanayinde faaliyet gösteren firmalar da hammadde giderlerini azaltmak amacıyla Azerbaycan ve Gürcistan`da fındık yetiştiriciliğini teşvik ederek Türkiye`nin pazardaki etkinliğini azaltmayı hedeflemektedirler. Bir diğer husus da fındığın ikame ürünü olan bademin dünyada tüketiminin, çikolata ve şekerleme sanayisinde kullanımının artmasıdır. Badem fiyatlarının fındığa göre daha istikrarlı olması ve Kaliforniya Pazarlama Kurulunun izlemiş olduğu etkin pazarlama politikasının etkisiyle dünyadaki badem ithalatı, fındığa göre daha hızlı bir şekilde artmaktadır. Tablo 7. Fındık Alım Fiyatları Yıllar FKB Alım Miktarı (kg) Alım Bedeli (Bin TL) FKB Alım Fiyatı (TL) Serbest Piyasa 2010/11 366.634 1.659.343,51 4,55 4,85 3,60 4,00 2011/12 53.987 336.954,51 6,75 7,00 3,85 7,80 2012/13 60.243 298.281,52 4,75 5,00 3,90 5,20 2013/14 182.382 1.361.801,96 7,00 7,50 8,8 10,3 2014/15* 608.383 9.247.108,88 14,90 16,35 17,50 Kaynak: Fiskobirlik *13.02.2015 tarihi itibariyle Sorunlar ve Öneriler Fındık tarımı, Karadeniz Bölgesi`nde yaklaşık 2 milyonluk nüfusun geçim kaynağını oluşturmaktadır. Öte yandan fındık erozyonu, olabilecek heyelanları önleyerek topraklarımızın korunmasında büyük önem taşımaktadır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 9

Dolayısıyla aşağıdaki önerilerin bir an önce yerine getirilmesi ülke çıkarları açısından çok önemlidir: Ekonomik ömrünü tamamlamış fındık bahçeleri iklim ve arazi koşullarına göre yenilenmelidir. Alan bazlı destekleme ödemelerine 2015 sonrasında verim ve kaliteyi ön planda tutan modelle devam edilmelidir. Organik tarım-iyi tarım uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. 2000 yılında özerkleştirme yasası olarak çıkarılan 4572 sayılı Kooperatifler Kanununun şirketler lehine olan hükümleri kaldırılmalıdır. Fiskobirlik üretimden pazarlamaya kadar zincirin her halkasına sahip olacak şekilde ve fındık üreticilerinin yönetimlerini demokratik olarak belirleyecekleri bir yapıya kavuşturulmalıdır. Fındık üreticilerinin, bağımsız olarak sendikal örgütlenmesini sağlayacak iç hukuk düzenlemeleri yapılmalı; Ziraat Odaları, Birlikler vb. çiftçi örgütleri demokratik yapılara kavuşturulmalıdır. Lisanslı Depoculuk faaliyetleri fındık üreticilerinin yararına olacak şekilde 2015 mahsulünde etkin hale getirilmelidir. Tarım Sigortaları Yasası fındık üreticilerinin zor günlerinde yardımcı olmak amacıyla yeniden düzenlenmelidir. Avrupa Birliği nin yalnızca Türkiye`ye kabuklu ve naturel fındıkta uyguladığı %3 gümrük vergisi sıfırlanmalıdır. Fındık üreticileri eksiksiz sosyal güvenceye kavuşturulmalıdır. Çocuk işçiliği konusunda Çalışma Bakanlığı ile ILO`nun yaptığı çalışmalar net şekilde ortaya konulmalıdır. Mevsimlik tarım işçilerinin özellikle barınma koşullarında yapılan iyileştirmeler, çocuk işçi çalıştırmama konusunda yapılan çalışmalar olumlu karşılanmakla birlikte halen devam eden düşük ücret ve sosyal güvence sorunları çözüme kavuşturulmalıdır. Rekolte çalışmaları tek elden yapılmalıdır. Son olarak, bizzat tarımsal faaliyette bulunmayan, verimliliği ilke edinmeyen, ikamet adresi ve sosyal güvencesi bakımından çiftçilik yapma olanağı bulunmayan kişiler üreticilere yönelik desteklerden yararlandırılmamalıdır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 10

2. Türkiye Tarım Sektörüne Genel Bir Bakış 2.1. Türkiye de Tarımsal Üretim Eğilimleri Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) değeri sabit fiyatlarla %3,8 arttı. Üretim yöntemiyle gayrisafi yurtiçi hasıla tahmininde, 2015 yılının ikinci çeyreği bir önceki yılın aynı çeyreğine göre sabit fiyatlarla %3,8 lik artışla 32 milyar 93 milyon TL oldu. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) değeri cari fiyatlarla %12,6 arttı. Üretim yöntemiyle gayrisafi yurtiçi hasıla tahmininde, 2015 yılının ikinci çeyreği bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %12,6 lık artışla 481 milyar 735 milyon TL oldu. Tarım sektörünü oluşturan faaliyetlerin toplam katma değeri, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre, sabit fiyatlarla %6,7 lik artışla 2 milyar 357 milyon TL, cari fiyatlarla %20,3 lük artışla 30 milyar 369 milyon TL oldu (TÜİK, Eylül 2015). Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi Tarım ÜFE Ağustos ayında %1,81 arttı. Tarım ÜFE, 2015 yılı Ağustos ayında bir önceki aya göre %1,81, bir önceki yılın Aralık ayına göre %6,92, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,30 ve on iki aylık ortalamalara göre %11,37 artış gösterdi. Aylık değişim, tarım ve avcılık ürünlerinde %2,07 ve ormancılık ürünlerinde %0,31 artış, balıkçılıkta ise %6,71 azalış olarak gerçekleşti. En fazla aylık artış, çok yıllık bitkisel ürünler ana grubunda oldu. Bir önceki aya göre değişim, tek yıllık bitkisel ürünlerde %0,55, çok yıllık bitkisel ürünlerde %5,34 ve canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler ana grubunda %1,67 artış olarak gerçekleşti. Alt tarım gruplarından sebzeler bir önceki aya göre %0,24 azaldı. Alt tarım gruplarından tahıllar, baklagiller ve yağlı tohumlar %0,87, yağlı meyveler %2,98 ve canlı sığırlar ve bunlardan elde edilen işlenmemiş süt %1,63 artış gösterdi (TÜİK, Eylül 2015). Şekil 2. ÜFE ve Tarım ÜFE Yıllık Değişim Oranı (%) Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 11

2.2. Hava Olaylarının Tarım Sektörüne Yansımaları Meteoroloji Genel Müdürlüğünün Ekim/Aralık 2015 dönemindeki mevsimlik yağış tahmini aşağıda verilmiştir. Tahminler, tüm bölgelerimizin ya mevsim normallerinin üzerinde ya da mevsim normalleri düzeyinde yağış alacağını gösteriyor. Bilindiği üzere önemli bir tahıl üretim merkezi olan ülkemizde ekilişler sonbaharda yapılıyor ve bu yağışlar, verimli bir üretim gerçekleştirebilmek için büyük önem arz ediyor. 2.3. Hayvansal Üretim Hayvansal Üretim İstatistikleri, Haziran 2015 Ülkemizdeki büyükbaş hayvan sayısı 2015 in Haziran ayında 14,7 milyon baş oldu. Büyükbaş hayvan sayısı Haziran ayı sonu itibariyle 14 milyon 731 bin baş, toplam küçükbaş hayvan sayısı ise 44 milyon 673 bin baş olarak kaydedildi. Koyun sayısı 33 milyon 837 bin baş, keçi sayısı da 10 milyon 836 bin baş olarak gerçekleşti. Şekil 3. Hayvansal üretim değerleri, 2013 2014 Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 12

Şekil 4. Hayvan sayıları, 2014 Kümes Hayvancılığı 2015 Temmuzunda tavuk yumurtası üretimi 1,3 milyar adet olarak gerçekleşti. Tavuk yumurtası üretimi Temmuz ayında bir önceki aya göre %7,4 artarken, bir önceki yılın aynı ayına göre %4,7 azaldı. Kesilen tavuk sayısı 98 milyon adet, kesilen hindi sayısı ise 435 bin adet oldu. Kesilen tavuk sayısı Temmuz ayında bir önceki aya göre %1,9, bir önceki yılın aynı ayına göre %1,2 azaldı. Temmuz ayında kesilen hindi sayısı ise bir önceki aya göre %10,5 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,6 arttı. Tavuk eti üretimi 167.883 ton, hindi eti üretimi ise 4.574 ton olarak gerçekleşti Tavuk eti üretimi Temmuz ayında bir önceki aya göre %1,4 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre %1,7 arttı. Temmuz ayında hindi eti üretimi ise bir önceki aya göre %12 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre %19,8 arttı. Şekil 5. Karşılaştırmalı tavuk eti üretim miktarı Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 13

Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış seriye göre tavuk eti üretimi bir önceki aya göre %0,2 arttı. Takvim etkisinden arındırılmış seriye göre ise tavuk eti üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre %1,6 arttı (TÜİK, Eylül 2015). Kırmızı Et Üretimi Temmuz ayında toplam kırmızı et üretimi, bir önceki döneme göre %24,4, bir önceki yılın aynı dönemine göre %19,9 oranında, sığır eti üretimi, bir önceki döneme göre %24,4, bir önceki yılın aynı dönemine göre %20,9 oranında ve koyun eti üretimi de, bir önceki döneme göre %36,3, bir önceki yılın aynı dönemine göre %5,1 oranında artış göstermiştir. Şekil 6. Kırmızı et üretimi, bin ton Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 14

2.4. Tarımsal Dış Ticaret Temmuz 2015 sonu itibariyle belirli tarımsal ürünlerdeki ithalat ve ihracat rakamları aşağıda verilmiştir (TÜİK, Eylül 2015). Tablo 8. Tarımsal Dış Ticaret Verileri Fasıl adı İhracat ($) İthalat ($) Canlı hayvanlar 18.229.762 102.762.367 Etler ve yenilen sakatat 281.481.940 31.056.260 Balıklar, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar 381.950.050 119.265.539 Süt ürünleri, yumurtalar, tabii bal, diğer hayvansal menşeli ürünler 312.812.426 77.023.387 Diğer hayvansal menşeli ürünler (kıl, kemik, boynuz, fildişi, vb.) 33.354.639 30.061.111 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler, yumrular, kökler ve benzerleri, kesme çiçekler ve süs yaprakları 49.436.389 49.321.786 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 686.139.138 273.672.198 Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler 2.142.933.263 289.972.050 Kahve, çay, paraguay çayı ve baharat 99.013.083 123.085.067 Hububat 55.780.493 1.197.565.944 Değirmencilik ürünleri, malt, nişasta, inülin, buğday gluteni 633.697.819 65.492.483 Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum ve meyvalar vb. 126.410.305 1.176.399.826 Lak, sakız, reçine ve diğer bitkisel özsu ve hülasalar 5.763.073 23.850.421 Örülmeye elverişli bitkisel maddeler 8.905.480 7.577.010 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar 599.552.540 1.174.429.541 Et, balık, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar 49.742.173 10.239.496 Şeker ve şeker mamulleri 331.935.576 81.245.371 Kakao ve kakao müstahzarları 286.675.664 320.503.727 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri 846.640.918 134.093.165 Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımları 1.220.663.396 71.503.586 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 422.003.272 356.819.275 Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke 192.647.322 169.473.751 Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için kaba yemler 57.603.166 684.384.049 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 532.031.510 306.851.752 Kürkler ve taklit kürkler, bunların mamulleri 67.699.452 21.859.618 Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü 420.139.170 907.810.757 Mantar ve mantardan eşya 461.000 4.280.846 Hasırdan, sazdan veya örülmeye elverişli diğer maddelerden mamuller 2.775.750 6.789.127 Odun veya diğer lifli selülozik maddelerin hamurları 13.546.313 438.678.631 İpek 1.155.882 19.522.409 Yapağı ve yün, ince veya kaba hayvan kılı 90.551.660 186.196.801 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 993.569.872 1.386.486.041 Dokumaya elverişli diğer bitkisel lifler 10.985.584 173.925.572 Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 15

2.5. Tarımsal Destek ve Teşvikler IPARD II programı kapsamında 15. çağrının açılması bekleniyor. Süt üreten işletme yatırımları ile kısıtlı kalan 14. çağrıda rekor başvuru gerçekleşti. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) tarafından yapılan açıklamaya göre 10 Haziran da sona eren 14. Başvuru Çağrı Dönemi sonunda 735 proje kabulü gerçekleştirildi. Teslim alınan projelerin toplam yatırım tutarı 1 milyar 752 milyon TL yi buldu. 11 Mayıs - 10 Haziran tarihleri arasında proje başvurularını alan TKDK, yatırımcıların yoğun ilgisi ile karşılaştı. Konya ve Sivas, 51 proje ile en çok başvuru gerçekleştirilen iller olurken, Yozgat 138 milyon TL ile en çok yatırım tutarı sağlayacak il oldu. 2.6. Tarımsal Krediler 2015 Haziran ayı sonu itibariyle tarımsal krediler, 2014 yıl sonuna göre %16 oranında artış göstererek 54,8 milyar TL ye ulaştı. Buna göre kredi bakiyesi son altı ayda 7,59 milyar TL artış gösterdi. Bakiye büyümesinin de verdiği katkı ile takibe düşen kredi (NPL) oranları %2,86 dan %2,38 e geriledi. Sektörün karşılaştığı tüm olumsuzluklara rağmen yakalanan bakiye ve oranlar, sektörün boyutunun ve üreticinin borcunu ödemekteki duyarlılığının önemli bir göstergesi olarak görülüyor. Toplam krediler içerisinde tarım kredilerinin büyüklüğü sınırlı olsa da payı artıyor. Tablo 9. Yıllar itibariyle toplam ve tarımsal krediler (milyon TL/%) Yıllar Toplam Nakdi Kredi Tarımsal Nakdi Kredi Tarımsal / Toplam (%) Toplam NPL Bakiye Tarım NPL Bakiye Toplam Kredi NPL (%) Tarımsal NPL (%) 2013 1.077.032 37.790 3,51 29.622 1.321 2,75 3,49 2014 1.277.074 47.216 3,70 36.350 1.351 2,85 2,86 2015/6 1.439.242 54.805 3,81 41,507 1.301.6 2,88 2,38 Kaynak: BDDK Fintürk (Toplam krediler ve toplam tarımsal krediler NPL bakiyesi içeren toplamlardır). 2.7. Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM), doğal riskler sebebiyle, sigortalı bitkisel ürünleri ve hayvanları hasar gören üreticiye bu yıl 700 Milyon TL ye yakın hasar ödemesi yapacak. TARSİM Genel Müdürü Yusuf Cemil SATOĞLU, 2015 yılını üretim verileri açısından değerlendirdiklerinde TARSİM açısından son derece başarılı sonuçlar elde edildiğini ifade etti. Yaz dönemi boyunca, bölge teşkilatları ile birlikte yurt genelinde çok sayıda ziyaret gerçekleştirdiklerini, üreticilerle ve paydaşlarla birebir temaslarda bulunduklarını belirten Satoğlu, Üreticinin tarım sigortası konusunda giderek bilinçlendiğini ve sistem e olan güveninin arttığını gözlemliyoruz, bu durum bizi son derece memnun ediyor. Netice itibarıyla TARSİM, üreticimize hizmet etmek amacıyla kurulmuş bir sistem. Bu sistemin büyümesi ve güçlenmesi, üreticimizin güçlenmesi anlamına geliyor. dedi. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 16

SATOĞLU, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, 2015 yılında da dolu, don, fırtına, sel-su baskını gibi çeşitli doğal riskler nedeniyle hasarların tüm Türkiye genelinde etkili olduğunu vurgulayarak, tarım sigortasını yaptıran üreticilerden 270 bin adedin üzerinde hasar ihbarı aldıklarını, bu ihbarlarda özellikle Manisa, Malatya, Konya, Ankara, Mersin ve Antalya gibi illerin, üzüm, buğday, kayısı, fındık, arpa ve elma gibi ürünlerin öne çıktığını belirtti. Açıklamada ayrıca, Devlet Destekli Tarım Sigortaları Genel Şartlar, Tarife ve Talimatlarında yer alan uygulama esasları çerçevesinde tamamlanan 70 bin adet hasar dosyası için üreticilere şimdiye kadar 200 milyon TL ödeme yapıldığını, önümüzdeki günlerde de, Bitkisel Ürün Sigortası branşı için poliçe bitiş tarihleri (hasat tarihlerine) esas alınmak üzere, tüm tarım sigortası branşlarında 500 milyon TL nin üzerinde ödeme yapılacağı bilgisi verildi. (TARSİM 2015) Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 17

3. Saha İzlenimleri 3.1. Amasya (Eylül 2015) Amasya ilinde Yeşilırmak ve kollarının suladığı ovalarda çeşitli ürünler, en çok da buğday ve arpa gibi tahıllar yetiştirilir. Şekerpancarı, tütün, ayçiçeği, bu ilde üretilen başlıca sanayi bitkileridir. Şehirde özellikle meyve tarımı çok gelişmiştir. Elmasıyla ülke çapında ün kazanan Amasya'da ayrıca kiraz ve şeftali başta olmak üzere armut, ayva, kayısı, erik, vişne, üzüm gibi meyveler üretilmektedir. İldeki sanayi etkinliği tarım ürünlerinin işlenmesine dayanır. Bölgede sebze yetiştiriciliği daha çok Taşova bölgesinde bulunmaktadır. Aynı zamanda çeltik üretimi yalnızca Taşova bölgesinde yapılmaktadır. Tütün üretimi de yoğunlukla bu bölgededir. Bölgede don zararları önemli derecede etkisini göstermiştir. Donlardan dolayı en çok hasar gören ürün kiraz olmuştur. Zarar gören diğer ürünler arasında şeftali ve kayısı da bulunmaktadır. Kirazları don vurduğu için ihracat yapılamamıştır. Bölgede bu yıl yaşanan yağışların fazla olması, özellikle tahıl üretiminde sıkıntı yaratmıştır. Boy olarak fazlaca uzayan buğday ve arpa dane olarak az verim vermiştir. Bölgede patates yetiştiriciliğinin en yaygın olduğu köyler Oluz, Kayabaşı ve Karasenir dir. Pırasa yetiştiriciliğinde ise Sevincer köyü önemli bir yere sahiptir. Bölgede aspir tarımı Tarım İl Müdürlüğü tarafından yaygınlaştırılmaya çalışılmakla birlikte fiyat düşüklüğü nedeniyle yeterli ivmeyi kazanamamıştır. Merkez ilçeye bağlı Aksular, Kızılca, Çay, Karaköprü, Belmemülk köylerinde sebze yetiştiriciliği ön plandadır ve üretim oldukça fazladır. Bu köyler Amasya bölgesindeki seraların en yoğun olduğu köylerdir. Üreticiler yevmiyeci bulmakta zorlanmaktadır. Kalabalık ailesi olan ve genç nüfusu fazla olan üreticiler işlerin büyük bir bölümünü kendileri halletmektedir. Bölgede Suriye ve doğu bölgelerimizden gelen işçiler de çalıştırılmaktadır. Üreticilerin sorunları arasında bu yılki dondan dolayı oluşan zarar da bulunmaktadır. Bağlarda aşırı yağış ve ardından gelen ani ve yoğun sıcaklıktan kaynaklanan hastalıklar meydana gelmiştir. Üzümler büyüklü küçüklü kalmış ve çoğunlukla kurumuşlardır. Tahıl yetiştiricileri de fazla yağıştan dolayı verim ve kalite kaybı yaşamıştır. Pazar konusunda bu yıl kiraz ürününde ciddi bir sorun yaşanmıştır. Kiraz gibi dondan etkilenen ürünler dışındaki diğer ürünler stabil sayılabilecek fiyatlarda seyretmektedir. 3.2. Antalya (Ağustos 2015) İl geneli polikültür tarım yapmaktadır. Tropikal meyveler dahil (çay hariç) her çeşit ürün yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Yaygın ürün olarak narenciye, nar, zeytin, çilek (tünel) ve doğu ilçelerinde muz sayılabilir. Bununla birlikte erik, kayısı, şeftali ve ceviz gibi ürünler de yetiştirilmektedir. Narenciye olarak portakal, limon ve greyfurt yaygındır. Mandarin yetiştiriciliği lokaldir. Bir miktar yenidünya ürünü de yetiştirilmektedir. Yayla bölgelerinde kiraz, armut, sofralık ve şaraplık üzüm ve elma yetiştiriciliği çok gelişmiştir. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 18

İlde her türlü sofralık ve sanayiye dönük sebze yetiştirilmektedir. Antalya Serik Ovası nda pamuk tarımı yoğundur. Son yıllarda pamukta beklenen fiyat oluşmamasından kaynaklı alternatif ürünlere yönelim artmıştır. Bu yıl itibariyle soya ekimi yaygınlaşmaktadır. Ayrıca dane mısır üretimi de gelişim göstermektedir. Son yıllarda susam ekilme oranı da artmıştır. Bölgenin en önemli özelliği, yılda üç ürün elde edilen iklim ve toprak yapısına sahip olmasıdır. Sahil bölgesinde seracılığın hakim olması yaz döneminde sebze üretimini azaltmıştır. Üreticilerin bilinçli ve becerikli olması, işgücü fiyatlarının uygun olması tarımsal anlamda Antalya yı rekabet gücü yüksek bir il yapmaktadır. Bölge, potansiyeli bakımından büyükbaş hayvancılığa çok uygun olmasına rağmen çok yoğun yetiştiricilik gözükmemektedir. Üreticilerde üretim bilinci gelişmiş olmasına rağmen ilde büyük ölçekli besi ve süt işletmesi sınırlıdır. Bunun en büyük nedeni olarak, son yıllarda hayvancılığa verilen yatırım teşviklerinin Antalya ilini kapsamaması gösterilebilir. Hayvancılığa yönelik olarak yonca ekimi sınırlı olmakla birlikte önemli miktarda silaj ekimi yapılmaktadır. Et fiyatları 22 24 TL/kg (karkas), süt fiyatları 1,1 1,3 TL/ kg aralığında değişmektedir. Sahil bölgelerinde hayvancılık yok denecek kadar azdır. Yüksek (yayla) bölgesinde keçi yetiştiriciliği çok yaygındır. Yine bu bölgede ufak ölçekli bir miktar koyun yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bölgenin çam ormanları ile çevrili olması, meyveciliğin gelişkin olması bal üretim potansiyelinin yüksek olduğunun göstergesidir. Çam balı ve yayla balı üretimi yaygındır. Antalya, Türkiye nin seracılık merkezi konumundadır. Son yıllarda sahil bölgelerinde seracılık doygunluk noktasına ulaşsa da yayla seracılığı hızla gelişme göstermektedir. Özellikle Elmalı ve Korkuteli bölgelerinde sera yatırımları hızla gelişmektedir. Toprakların yorgun olması verimliliği düşürmüştür. Bu nedenle sıvı gübre ve humik asit uygulamaları yapılmakta, bu durum girdi maliyetlerini yükseltmekte, karlılığı düşürmektedir. Buna karşılık ürün fiyatları beklenenini verememektedir. Özellikle narenciye üreticisi her geçen yıl daha da mutsuz gözükmektedir. Karpuz üreticilerinin bu yıl ürünlerini çok düşük fiyattan satmaları sebebiyle sorunlar yaşadıkları gözlemlenmiştir. Pamuk üreticileri ise hasat maliyetlerinin yüksekliğinden ve fiyat düşüklüğünden şikayetçidir. Sera üreticileri bu yıl oluşan fiyatlardan memnun olsalar da iklim şartlarından kaynaklanan verim düşüklüğünden yakınmaktadır. Bununla birlikte seracılık yapan üretici profili çok hızlı değişmektedir. Geçmişte kendi serasını işleyen üreticiler, günümüzde serasını ya kiraya vermekte ya da yarıcı ortak pozisyonunda kalmaktadır. Bu durum ufak ölçekteki seracılığa olumsuz etki etmektedir. Ayrıca Rusya daki ekonomik kriz dış talebi daraltmıştır. Döviz kurlarındaki yükseliş nedeniyle bu yıl sipariş verilen fide, tohum, sıvı gübre ve ilaç fiyatlarında yüksek oranda artış beklenmektedir. Bu nedenle muz, çilek ve sera ürünlerinde fiyat yükselmesini beklemek doğru olacaktır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 19

3.3. Ankara (Ağustos - Eylül 2015) İlin bazı ilçelerinde özellikle Haziran ve Temmuz aylarında görülen yüksek yağış ve nem, sebzelerde önemli oranda hastalıklara neden olmuş, bazı alanlar sürülmüş ve yerine yeni ürün ekimi yapılmış, sürülmeyen alanlarda da ilçesine göre değişmekle birlikte %20 den % 80 lere varan verim ve kalite kayıpları yaşanmıştır. Geçmişte Ankara da önemli hayvancılık potansiyeli varken mısır silajı tarımına çok fazla değer verilmediğini gözlenirdi. Artık hayvan yetiştiricilerinin mısır silajı üretimine büyük önem verdiğini görüyoruz. Çerezlik ayçiçeği ekilişleri Ayaş, Polatlı, Güdül ve Beypazarı gibi ilçelerde önemli oranda gelişim göstermiştir. Geçmişti Kırıkkale, Kırşehir gibi illerde yetiştirilen bu ürünün Ankara da ekiliş alanlarının önemli seviyede arttığı görülmektedir. Bu nedenle arz ayağında bolluk ve fiyatlarda gevşeme görülebilir. İlde erkenci meyveler olan badem, kayısı ve erikte don zararı görülmektedir. Ceviz de dondan etkilenmiştir. Armut ve elmada ise bolluk yılı yaşanmaktadır. Bu iki üründe bölgede önemli miktarda üretim gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Tahıl grubunda ise çok yağış alan bölgelerle sulanan bölgelerde mahsulün yatması sorunu söz konusudur. Verim yüksek olmasına rağmen kalite sorunları gözlenmektedir. Çubuk ilçesindeki durum ise gıda işleme sanayinin önemini göstermektedir. Turşu üreticilerinin ilçede çok yaygın olması, turşuya yönelik sebze fiyatlarının il genelinin iki üç katı yüksek seyretmesine neden olmaktadır. Ayrıca pek çok üretici de turşu yapıp sattığından ürünlerin artı değeri önemli ölçüde artmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü, aspir ekilişini artırmak için aspir üreticilerine makine/ekipman hibelerinde öncelik tanımaktadır. Bu durum ekilişi artırmakla beraber, bu bitkinin toprağı önemli ölçüde sömürmesi ve fiyatların çok düşük kalması, üretici nezdinde memnuniyetsizliğe neden olmaktadır. Büyükşehire yakınlık, süt üreticilerinde önemli avantaj oluşturmaktadır. Özellikle sokak sütçüleri önemli bir talep oluşturduğundan küçük üreticilerde süt fiyatları yüksek seyretmektedir. 3.4. Aydın (Eylül 2015) Tarımın hemen her dalında faaliyet gösteren ilde, sanayi bitkileri, tarla, bağ ve bahçe ürünleri yoğun bir şekilde üretilmektedir. Elverişli bir iklim ve toprak yapısına sahiptir. Bu bölgede hayvancılık daha geri plandadır. İlin ön planda olan ve en çok katma değer yaratan ürünleri pamuk, zeytin, incir ve kestanedir. Bölgede zeytin daha çok yağ sanayiinde kullanılmaktadır. Çilek üretimi de bölgede oldukça fazladır. Açık ve örtü altı çilek üretimi yoğundur. Narenciye üretiminde de iyi durumda olan bölge, Türkiye nin narenciye konusunda yaşadığı genel sıkıntıyı yaşamaktadır. Ancak bölgede, çok bakımlı ve düzenli narenciye bahçeleri bulunmaktadır. Bunların dışında üzüm, erik, bamya da üretimleri yoğun olan ürünlerdendir. Bölgede nar üretimi ise önemini kaybetmiştir. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 20

Bölgede yaygın olan sulama sistemi, salma sulamadır. Bölgedeki yevmiyeler ideal aralıktadır. Çilek üretiminde oldukça fazla insan gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Aydın, seracılık konusunda kısa sürede büyük bir ilerleme sağlamış bir ilimizdir. Buharkent bölgesindeki jeotermal seralar, modern sera yetiştiriciliğinde ciddi potansiyelin göstergesidir. Jeotermalden elektrik üreten büyük enerji firmaları, seracılığı ikinci iş kolu olarak seçmekte ve bu durum modern seracılığa ivme kazandırmaktadır. Kestane, bu bölge için oldukça önemli bir ürünken son zamanlarda kestane kanseri hastalığı nedeniyle kestane üretiminde ciddi bir gerileme tespit edilmiştir. Çoğu çiftçi, kestane üretimini ciddi oranda azaltmıştır. Üreticilerden bir kısmının ise bu hastalık nedeniyle kestane üretimini tamamen bıraktığı görülmektedir. İlaçla mücadelesi olmayan bu hastalıkla mücadele tamamen kültürel yöntemlerle yapılmaktadır. Portakalda ihracatın azalması nedeniyle fiyatlarda düşüş yaşanmıştır. İncir, üzüm, zeytin, pamuk ve bamya gibi ürünlerin fiyatları normal seyretmektedir. 3.5. Balıkesir (Ağustos 2015) Dursunbey ilçesinde tarım, ağırlıklı olarak tahıl üretiminde yoğunlaşmıştır. Anason, mısır silaj, yonca, fiğ ve sorgum üretimi de yapılmaktadır. Anason üretimi tek köyde yapılmaktadır. Sınırlama getirilen bu ürünün üretiminin yavaş yavaş azaldığı gözlenmiştir. Yüksek fiyatlar nedeniyle bölgede gübre kullanımının da azaldığı saptanmıştır. Sındırgı ilçesinde tütün üretimi, özel firmaların sözleşmeli üretim modeliyle yapılmaktadır. Özellikle Nisan ayında sözleşme gereği 1 ton kuru tütün için 6.000 TL avans verilmektedir. Bölgede faaliyet gösteren tütün firmaları Öz Ege, Sunel, Scotab, Alliance One ve Prestij dir. Salçalık üretimin yoğun olduğu bölgede biber (kapya) yetiştiriciliğinin arttığı gözlenmiştir. Alım yapan firmalar Tukaş ve Sultan firmalarıdır. Sözleşmeli üretim kapya biber fiyatları bölgede tatminkâr seyretmiştir. Merkeze yakın bölgelerde yoğun olarak sebze üretimi yapılmaktadır. Batı bölgelerine fasulye ve nohut, havaalanı etrafında ise daha çok yaprağı yenen sebzeler yetiştirilmektedir. Susurluk bölgesinde yağ bitkileri, yem bitkileri ve sebze üretimi ile az miktarda meyvecilik üretimi gözlenmiştir. Manyas ve Gönen bölgesinde ağırlık yağ bitkileri ve tahıl üretimindedir. Gönen bölgesinde çeltik ekimi yoğundur. Baldo çeşidinin üretildiği ilçede fiyat beklentisi 2,25 TL/kg dir. Yağ bitkisi olarak ayçiçeği ve kanola üretimi yapılmaktadır. Kanolada Trakya Birlik sözleşmeli üretim yaptırmaktadır. Bandırma bölgesinde üretim sebzecilik ve meyvecilik olarak gözlenmiştir. Hayvancılık sektörünün gelişmiş olması, bölgede soya fasulyesinin üretimine olumlu yansımıştır. Özelikle kavun ve karpuz satış fiyatlarındaki düşüş, üretimin azalmasına sebep olmuştur. Üreticilerin diğer sebze ürünlerini pazar durumuna göre ektikleri dikkat çekmiştir. Meyvelerden nar, badem, kiraz gibi ürünlerin bölgesel olarak üretiminin arttığı, yağ bitkilerinden ayçiçeği ve kanola üretimi yapıldığı gözlenmiştir. Erdek Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 21

bölgesinde özellikle taze soğan üretimi yapılıp İstanbul pazarına gönderildiği saptanırken satış problemlerinin olmaması üreticileri memnun etmektedir. Havran bölgesinde üretim incir ve zeytin ağırlıklıdır. Bölge en erkenci ürünü çıkarmakta ve fiyatlar 7 TL/ kg den başlayarak 2 TL/ kg ye kadar gerilemektedir. Edremit bölgesinde zeytin, mandarin ve sebze üretilmektedir. Bu sene 23 Nisan da gerçekleşen don, mandarin verimini etkilemiştir. İlde hayvancılık önemli seviyededir. Küçük aile işletmelerinin yanı sıra modern pek çok işletme de bulunmaktadır. Yem bitkisi kültürü en gelişmiş bölgelerimizdendir. Mısır silajı, yonca, fiğ, arpa, buğday ve yulaf yoğun olarak yetiştirilmektedir. Bölge süt ürünleri işleyicileri açısından zengindir. Sütaş, Yörsan ve Sütübeyaz gibi firmalar önemli alımlar gerçekleştirmektedir. Sütün litresi 1,05 1,20 TL civarındadır. Et tavukçuluğunda Sındırgı da Keskinoğlu ve Bupiliç firmaları aktiftir. İlçede 35 adet işletme bulunmaktadır. 3.6. Bolu Düzce (Ağustos 2015) Genel olarak engebeli bir topoğrafyaya sahip bu illerimizde hayvancılık faaliyetleri diğer tarımsal faaliyetlerin oldukça önündedir. Bolu ilimizde Gerede, Merkez, Dörtdivan, Göynük ve Mudurnu ilçelerinde tarla tarımı öne çıkmaktadır. Hakim ürünler buğday, arpa, patates ve yağlık ayçiçeğidir. Sınırlı olmakla birlikte silajlık mısır, fiğ ve yonca da yetiştirilmektedir. Şeker pancarı tarımı bitme düzeyine gelmiştir. Göynük ilçesinde ekilişi gittikçe yaygınlaşan yağlık ayçiçeği ekilişleri üreticiyi memnun eden bir verim performansı göstermektedir. Özellikle patates üreticileri son iki yıllık gelir düzeyinden memnun gözükmektedir. Patateste yakın zamanın önemli sorunlarından birisi, gittikçe yaygınlaşma eğilimi gösteren patates siğili hastalığı olarak gözükmektedir. Düzce de dane ve silajlık mısır üretimi monokültür sayılacak düzeydedir. Diğer ekilişler oldukça sınırlı kalmıştır. Bolu nun özellikle Seben ilçesi meyve üretiminde öne çıkmaktadır. Şeftali, kiraz, elma, sofralık üzüm ilçede üretilen önemli meyve çeşitleri olarak nitelendirilebilir. Üretilen ürün genelde Bolu il merkezine ve komşu diğer küçük yerleşim merkezlerine pazarlanmaktadır. Üreticiler ürünlerini pazarlarda kendi sattıkları sürece para kazanmakta ve memnun gözükmektedir. Mudurnu civarında fındık üretimi de son zamanlarda yaygınlaşma eğilimindedir. Düzce ilimizde meyvecilikte tek ürün fındıktır. Son dönemde çok az miktarda kivi üretimi yapıldığı görülmüştür. Bolu ilinde sebzecilik Merkez, Seben ve Mudurnu da önem kazanmaktadır. Seben de domates, Mudurnu da marul ve Göynük te enginar üretimi önem kazanmıştır. Bolu, ülkesel ölçekte etlik piliç yetiştiriciliğinin merkezlerindendir. Üç binden fazla kümeste sözleşmeli olarak etlik piliç üretimi yapılmaktadır. Kümeslerin modernleştirme çalışmaları yoğunlaşarak devam etmektedir. Bolu merkezli faaliyette Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 22

bulunan Beypiliç, Ak Piliç, Mudurnu benzeri firmalara yörede üretim ağını sıklaştıran CP ve Şenpiliç de eklenmiştir. Bolu aynı zamanda Bolca Hindi firmasının yaptırdığı fason hindi üretimi ile de ülke ölçeğinde önemli hindi üretim merkezlerinden birisidir. Bu ilimizde arıcılık faaliyetleri de 300 den fazla Arıcılar Birliği üyesi üretici ile sürdürülmektedir. Düzce de broiler üretimi genel olarak Şenpiliç ve CP odaklı yapılmaktadır. Sınırlı sayıda büyük kapasiteli ve modern işletmeler yanında küçük çaplı işletmelerde mevcuttur. Düzce nin Akçakoca ve Yığılca ilçelerinde üretilen kestane balı 60 80 TL/kg fiyat aralığından alıcı bulmaktadır. 3.7. Burdur (Ağustos 2015) Burdur, tarımsal üretimde çeşitlilik gösteren bir ildir. Tahıl ve yem bitkisi grupları hemen hemen ilin genelinde yetiştirilmektedir. Yağışlardan dolayı tarla bitkileri verimlilik anlamında normalin altında bir yıl geçirmiştir. Özellikle nohut yetiştiricileri, halk arasında bulut vurma diye adlandırılan, güneşten ve yağmur tuzundan kaynaklı kurumadan dolayı nohutlardan verim alamadıklarını belirtmişlerdir. Anason yetiştiricileri de küllenmeden dolayı bu sezon düşük verimlerde ürün kaldırmışlardır. Sebzecilik Çeltikçi ilçesinde yaygındır. Merkeze bağlı İnsuyu ve Halıcılar köylerinden ihracata ve İstanbul pazarına taze fasulye yetiştiriciliği yapılmaktadır. Burdur ilinde bağcılık dışında meyvecilik sadece Tefenni ilçesinde yapılmaktadır. İlde çok sayıda küçük ve orta çaplı büyükbaş süt işletmesi yer almaktadır. Karkas et fiyatı yağlı 22 TL/kg, yağsız 23,5 TL/kg dir. Süt fiyatı ortalaması ise 1,15 TL/kg dır. Bölgede yetiştirilen hayvan ırkları simental, montofon, holsteindir. Burdur ilimizde koyun ve keçi yetiştiriciliği de önemli yer almaktadır. Geniş mera alanları küçükbaş hayvancılığa olan ilgiyi artırmıştır. Bu sene 24 Nisan da meydana gelen dondan dolayı ve hava şartlarından (nem ve yağışlar) birçok ürün grubunda verim ve kalite kaybı meydana gelmiştir. Yağışlardan dolayı bu sene hemen hemen tüm ürünlerde ilaç kullanımının arttığı gözlenmiştir. 3.8. Çanakkale (Ağustos 2015) Çan İlçesinde yetiştiricilik buğday, arpa, yulaf, tütün ve mısır ürünleri üzerine yoğunlaşmıştır. Tütün üretiminde özel firmalar sözleşmeli üretim yaptırmaktadır. Firmalar ise Öz Ege, Sunel, Scotab, Alliance One ve TTL firmalarıdır. Merkeze yakın bölgelerde deveci armudu başta olmak üzere meyve üretimine ağırlık verilmektedir. 23 Nisan da gerçekleşen don, armut üretiminde verimi etkilemiştir. Yenice bölgesinde patlıcan, salçalık biber ve çilek başta olmak üzere sebze üretimi yoğundur. Özelikle çilek üretimi sera ortamında yapılarak İstanbul pazarına gönderilmektedir. Buğday ve arpa ürünlerinin yetiştiricilikte hayvan yemi olarak kullanılması dikkat çekmiştir. Lapseki ilçesinde yoğunluk meyve üretimi, özellikle şeftali, kiraz, elma, erik ve kayısı ürünlerindedir. Bu sene şeftali fiyatları olumlu seyrederken, kiraz fiyatları ise üreticiyi üzmüştür. Tahıl üretimi daha çok yüksek bölgelerde yapılmaktadır. Susam üretimi de yoğundur. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 23

Biga bitkisel ve hayvansal üretimin yoğun olarak yapıldığı bir ilçemizdir. Yem bitkisi yetiştirme kültürü yüksektir. Sahile yakın bölümlerde çeltik üretimi yapılmaktadır. Beklenti, fiyatların Osmancık çeşidinde 2,2 TL/kg, Baldo çeşidinde ise 2,8 TL/kg olacağı şeklindedir. Ezine ve Bayramiç, elma ve kiraz başta olmak üzere meyve üretiminin yoğunlaştığı ilçelerimizdir. Üretim bodur ve yarı bodur çeşitlere dönüşmektedir. Ezine bölgesinin sahil kısmında ağırlıklı ürün zeytindir. Genelde yağlık üretim söz konusudur. Bölgede yevmiye fiyatları yüksektir. Üreticilerin erkek işçi istihdamında zorlandıkları gözlenmiştir. Konum olarak bölge turizme de yatkın olduğundan arazi fiyatları yüksek seyretmektedir. Soğuk hava depo maliyetlerinin yüksek olması, üretici şikayetlerine neden olmaktadır. 3.9. Çorum (Eylül 2015) Bölgede iklim karakterine uygun olan hububat tarımı ön plandadır. Ekiliş alanı itibari ile buğday ve arpa önemli bir yer tutmaktadır. Bunların dışında, patates, mısır, fasulye, çavdar, yem bitkileri, sebze çeşitleri, nohut, mercimek, şeker pancarı, yağlık ayçiçeği ve bol miktarda kuru soğan yetiştirilmektedir. Kuzeyinde bulunan Osmancık ve Kargı ilçelerinde Karadeniz iklimi görülmekte olup çeltik üreticiliği çok yaygındır. Osmancık ilçesinde haşhaş üretimi de bulunmaktadır. Güneyinde bulunan Alaca ve Ortaköy de ise karasal iklim görülmektedir. Bölgede arpa, buğday, yağlık ayçiçeği ve yem bitkileri ekilişleri görülmüştür. Mecitözü nde önemli sayılabilecek derecede kuru soğan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Oğuzlar ilçesinde ciddi ölçüde ceviz yetiştiriciliği mevcuttur. Ancak son zamanlarda ceviz üretiminde verim oldukça düşmüştür. Alaca ilçesinde daha çok nohut, mercimek ve ayçiçeği (yağlık) yetiştiriciliği mevcuttur. İskilip te bamya yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bölgede sebze üretimi küçük alanlarda yapılmaktadır. Şeyhköy ve Asarcık köylerinde çilek yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çeltik yetiştiriciliği bu bölgede de mevcuttur. İskilip ilçesinin yüksek köylerinde ceviz, patates, yeşil fasulye ve patates yetiştiriciliği yoğun şekilde yapılmaktadır. Merkeze bağlı Deliler köyünde önemli seviyede patates ve soğan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Merkez köylerde de yine tahıl ön planda olmakla beraber, sebze ve meyve üretimi mevcuttur. Merkez ilçede, sebze yetiştiriciliği yapan köyler de vardır. Sebze yetiştiriciliği daha çok örtü altı şeklinde yapılmaktadır. Açıkta yapılan yetiştiricilikte genelde bir dönümün altındaki alanlarda üretim yapılmaktadır. Yağışın olumsuz etkileri diğer bölgelerde olduğu gibi Çorum ilinde de etkisini göstermiştir. Bol yağışın ardından gelen yüksek hava sıcaklıkları ürünlerde mantari hastalıklara ve kurumalara, dolayısıyla verimlerin ciddi anlamda düşmesine sebep olmuştur. Üretici nezdinde en büyük şikayet girdi fiyatlarının yüksekliğidir. Şeker pancarı yetiştiricileri polar oranlarında fabrika tarafından haksızlığa uğratıldıklarını düşünmektedirler. Bölgede genç nüfus göçü önemli bir sorundur. Yevmiyeci temin etme sıkıntısı da bölgede gözlenmiştir. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 24

3.10. Edirne Kırklareli Tekirdağ (Ağustos 2015) Bölge, Güney ve Ege Bölgeleri kadar olmasa da çok geniş bir üretime sahiptir. Yoğun olarak buğday, arpa, mısır (dane ve silajlık), yağlık ayçiçeği, çeltik ve yem bitkileri üretimi yapılmaktadır. Son zamanlarda çerezlik kabak çekirdeği üretimi artmaktadır. Yine Edirne nin Meriç ilçesinde yer fıstığı üretiminin yapılmaya başlandığı gözlenmiştir. Trakya genelinde çeşitliliğe bakıldığında ise tarımsal potansiyelin Kırklareli ilinde Babaeski, Merkez, Lüleburgaz ilçeleri, Tekirdağ ilinde Merkez, Hayrabolu ve Malkara, Edirne ilinde ise Merkez, Havsa, Uzunköprü ve Keşan ilçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Meyveciliğin Şarköy, Tekirdağ Merkez, Hayrabolu (yeni yatırımlarla), Havsa, Babaeski ilçelerinde yoğunlaşma gözlemlenmiştir. Özellikle Çorlu, Hayrabolu ve Havsa yeni yatırımlarla birlikte bölgenin meyve deposu olmaya adaydır. Bölgenin geleneksel üretimlere devam ettiği fakat pazar buldukları bazı üretimleri de geliştirmeye çalıştığı görülmüştür. Kuru fasulye, sarımsak ve kuru soğan üretimleri artmaktadır. Yoğun olarak üretilen karpuzda ise fiyatlar hayal kırıklığı yaratmıştır. Sebze üretimleri konusunda Kırklareli ve Edirne, Tekirdağ iline göre daha öndedir. 3 ilde de sebze üretimleri yoğun olarak yapılmamakla birlikte bazı köylerde belli kişiler sebze üretimlerine devam etmektedir. Sebze olarak lahana, karnabahar, biber, karpuz, kavun, sarımsak, soğan, domates ve sera salatalık üretimleri öne çıkmaktadır. Bölge hayvancılıkta hastalıktan aridir. Hayvancılık açısından bölgede büyük işletmelerin yanı sıra hemen her evde hayvancılık yapıldığı gözlemlenmiştir. Büyük işletmelerde gelirler fena olmasa da kendi yem ihtiyacını karşılamayan işletmeler yem fiyatının yükselmesi durumunda gelirlerinin çok büyük bir bölümünü girdilere ayırmak zorunda kalmaktadır. Tarımsal faaliyette bulunan hemen tüm üreticilerin hayvancılığı Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 25

da beraberinde yaptıkları ve özellikle küçük işletmelerin yem ihtiyacını kendilerinin ürettiği gözlemlenmiştir. Küçük işletmeler daha çok mera kullanmakta olup süt verimleri düşüktür. Mevcut işletmelerde süt ve besi hayvancılığının bir arada yapıldığı tespit edilmiştir. Küçükbaşta küçük işletmeler göze çarpmaktadır. Görüşülen üretici gruplarının çoğunluğu yüz baş civarı kapasiteye sahiptir. Genel olarak koyun üretimlerinde süt sağılmadığı tespit edilmiştir. Mera 10 aya kadar kullanılmaktadır. Bölge ağırlıklı olarak sabit arıcılık yapmakta olup, ortalama kovan sayısı 50 ile 150 arasında seyretmektedir. Diğer bölgelerde yapılan arıcılık faaliyetleri için kullanılan bir bölgedir. Bölgeye genel olarak bakıldığında özellikle devlet desteklerinden faydalanılamaması nedeniyle genel olarak yeni yatırımların yetersiz kaldığı ve üretici gruplarının gelirlerinde gerileme olduğu tespit edilmiştir. Ağırlıkla kuru üretimin hakim olduğu bölgede yeni neslin burayı terk ederek büyük şehirlerde çalışmaya gittikleri görülmektedir. Bu gelişme sonrasında çok yaşlı kesimin tarımsal faaliyetleri zorlanarak sürdürdüğü görülmüştür. Geleneksel ürünlerde pazardan yana sorun yaşanmamakla birlikte satış fiyatlarının düşük seyrettiği tespit edilmiştir. Aracıların üreticilerden daha fazla kazandığı gözlemlenmiştir. Yoğun bir şekilde üretimi yapılan ayçiçeği üretiminde satış fiyatları istenilen seviyelerin çok altındadır. Yine yoğun üretimi olan çeltikte hem fiyatın beklentilerin altında kalması hem de yaşanan verim düşüklükleri nedeniyle bazı yıllarda karlılığın başa baş noktasında seyrettiği gözlemlenmiştir. 3.11. Hatay (Ağustos 2015) Hatay da tropikal meyveler hariç her çeşit ürün yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Tek yıllık ürünlerde üretim deseni yıldan yıla değişiklik göstermektedir. Bunun en büyük nedeni, o ürünün geçmiş yıllarda gelir getirmemesi ya da alıcısının olmamasıdır. İl, Amik ovasının verimli toprakları üzerine kuruludur. Yaygın ürünler narenciye, zeytin, sofralık üzüm, kurutmalık üzüm, kayısı ve Trabzon hurmasıdır. Bununla birlikte nar, erik, şeftali ve ceviz gibi ürünler de yetiştirilmektedir. Narenciye olarak mandarin ve portakal yaygındır. Limon ve greyfurt yetişmesine rağmen aile ihtiyacına dönük olup ticari değildir. Sebze olarak her türlü sofralık ve sanayiye dönük sebze yetiştirilmektedir. Amik ovasında pamuk, havuç ve dane mısır üretimi yoğunlaşmıştır. Son yıllarda pamukta beklenen fiyatın oluşmamasından kaynaklı olarak alternatif ürünlere yönelim artmıştır. Bu yıl itibariyle soya ekimi yaygınlaşmaktadır. Ayrıca patates ve soğan ekimi de yaygındır. Bölgenin en önemli özelliği, yılda üç ürün elde edilen iklim ve toprak yapısına sahip olmasıdır. Üreticilerinin bilinçli ve becerikli, işgücü fiyatlarının ise çok ucuz olması, Hatay ı tarımsal anlamda rekabet edebilir bir il yapmaktadır. Arazi yapılarının geniş ve az parçalı olması, ildeki verimliliği ve kârlılığı artırmaktadır. Bölgede, potansiyeli bakımından büyükbaş hayvancılığa çok uygun olmasına rağmen çok yoğun yetiştiricilik gözükmemektedir. Bunun en büyük nedeni olarak, son yıllarda Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 26

hayvancılığa verilen yatırım teşviklerinin Hatay ilini kapsamaması gösterilebilir. Yem üretim bilinci sınırlıdır. Et fiyatları 22 24 TL/kg (karkas), süt fiyatları ise 1 1,25 TL/kg aralığında değişmektedir. İklim ve topoğrafya olarak uygun olmasına rağmen yoğun bir seracılık faaliyeti gözükmemektedir. Seracılık daha çok Samandağ ilçesinde yaygındır. Bazı bölgelerde alçak tünel sebze yetiştiriciliği de görülmektedir. Amik ovasındaki sel baskınları, girdi fiyatlarının yüksekliği, kavun ve karpuz fiyatları üreticilerin başlıca şikayetleridir. Bölgenin Suriye ile sınır olması nedeniyle Suriye deki iç savaş, tarımsal ürün fiyatlarına ve nakliye sektörüne çok olumsuz yansımıştır. Bu durumun tek olumlu yanı işgücü fiyatını düşürmesidir. Ayrıca geçen yıl oluşan fiyat nedeniyle havuç üreticilerinde yüzler gülmüştür. 3.12. İzmir (Ağustos 2015) Bitkisel üretim alanında çok çeşitlilik gösteren İzmir in üretici portföyü oldukça bilgili, meraklı ve araştırmacı bir yapıya sahiptir. Meyvecilikte Kemalpaşa ilçesi ve civar beldeler, erkenci kirazda ön plana çıkmaktadır. Kuru incirin yüksek seyreden fiyatı nedeniyle (geçen sene 5 6 TL/kg, bu sene beklenti 5,5 TL/kg) yetiştiricilerin yaş incir satışı yapmadıkları gözlenmiştir. Kurutmalık üzüm ve yağlık/sofralık zeytin bölgede ağırlığı olan diğer meyve çeşitleridir. Manisa da üzüm bağlarında yaşanan don, fiyat beklentisinin yükselmesine neden olmuştur. Beklentiler sofralık üzümde 1,5 2 TL/kg, kurutmalık üzümde 5 TL/kg civarındadır. Bu ürünlerle birlikte bölgede nar, kayısı, elma, kestane, nektarin, şeftali, mandalina, ceviz, erik ve ayva yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Bölgede üreticiler iklim ve toprak özelliklerinden dolayı yılda 2 3 ürün alabilmektedir. Sebzeciliğin çok yaygın olduğu Torbalı ilçesinde salçalık domates üreticileri sözleşmeli üretimle salça fabrikalarına üretim yapmaktadır. Kavun ve karpuz yetiştirenler ise bu sezon ürünleri para etmediğinden ürünlerin büyük kısmını toplamayıp tarlada bırakmışlardır. Pamuk ve tütün yetiştirici sayısı, masrafların yüksekliği ve fiyatların düşük seyretmesi nedeniyle azalma göstermiştir. Bölgede büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık oldukça gelişmiş olup et satış fiyatları 22 23 TL/kg (karkas), süt fiyatları ise 0,95 1,2 TL/lt aralığında gerçekleşmektedir. Köylerde genç nüfusun olmaması, işçi yevmiyelerinin yüksekliği, yaşanan doğal afetler en büyük soru ve şikayetler olarak belirtilmektedir. Genelinde ürün fiyatlarında bir memnuniyet söz konusudur. Bölgedeki salça ve turşu fabrikaları üreticilerden sözleşmeli üretimle ürün almaktadırlar. Kemalpaşa da kiraz, Selçuk ta kuru incir, yine Selçuk ilçesinde Hicaz cinsi nar önemli ölçüde ihracata konudur. 3.13. Kastamonu (Temmuz 2015) Tosya İlçesinde tarım tahıl ağırlıklıdır. Üretim buğday, arpa, tritikale, üzüm, yulaf ve çeltik üzerine yoğunlaşmıştır. Önemli ölçüde sofralık üzüm üretimi de yapılmaktadır. Bu sene 23 Nisan da oluşan don verimi azaltmıştır. Çeltik üretimi; Devrez çayının Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 27

güney ve kuzeyinde, parçalı arazilerde, Yaşar ve Osmancık çeşitlerinde yapılmaktadır. İnebolu ilçesinde hemen her aile işletmesinde fındık, kivi ve kestane üretimi yapılmaktadır. Kivi üretiminin yavaş yavaş arttığı gözlenmiştir. Hayword çeşidi kullanılmakta olup budamacılar Yalova ilinden getirilmektedir. Kestane üretiminde kapalı bahçe bulunmayıp orman alanlarında bulunan ağaçlardan kaçak olarak faydalanılmaktadır. Satış fiyatları küçüklerde 2 TL/kg, büyüklerde ise 3,5 TL/kg dir. Taşköprü ilçesinde yetiştirilen ürünler sarımsak, patates, mısır silaj, şeker pancarı, sebze ve meyve çeşitleridir. İlçe sarımsak üretimi ile ünlenmiştir. Taşköprü de 4 firma sarımsak kurutma işlemi yapmakta olup et işleme sektörüne ve büyük şehirlere satmaktadırlar. Oluşan fiyatlar tatminkardır. Hayvancılık dağınık ve küçük ölçeklerde yapılmaktadır. Süt satış fiyatları 0,85 TL/lt ile 1 TL/lt arasındadır. Irk olarak simental ağırlıktadır. Yeni buzağı fiyatları Simental ırkında 2.500 TL, holstein ırkında 1.500 TL (adet) civarındadır. İlde tarım alanlarının ölçeği küçük, kiralık arazi fiyatları ise yüksektir. İşçi temininde de sıkıntı yaşanmaktadır. 3.14. Kocaeli (Ağustos 2015) Kocaeli, tarımsal üretim önünden çeşitlilik gösteren bir ildir. Ağırlıklı tahıl ve yem bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Eşme ilçesi ayvasıyla meşhur olmakla beraber kiraz, erik, kayısı, armut, fındık, incir ve ceviz gibi pek çok meyvenin yetiştirildiği bir ilçedir. Fındıkta yeterli randıman alınamadığı ifade edilmiştir. Hayvancılıkta küçük çaplı işletmeler mevcuttur. Karkas et fiyatı yağlı 22 TL/kg, yağsız 23,5 TL/kg, süt fiyatı ise 1,1 TL/lt civarındadır. Geniş mera alanları olmasına rağmen küçükbaş hayvancılık gerektiği kadar gelişememiştir. Bu sene 24 Nisan da meydana gelen dondan dolayı özellikle meyve bahçelerinde ciddi zararlar oluşmuştur. Çoğu meyve bahçesinden ya hiç ürün kaldırılmamış ya da verim ve kalite kaybına uğranmıştır. Yevmiyelerin yüksek olması, gübre ve mazot fiyatlarının sürekli artışı ve ürün fiyatlarının düşüklüğü en büyük şikayet konularıdır. İstanbul pazarına yakınlığı nedeniyle tarımsal ürünleri pazarlamada sorun yaşanmamaktadır. 3.15. Manisa (Temmuz 2015) Kula ilçesinde bitkisel üretim buğday, arpa, haşhaş, üzüm, tütün ve nohut ağırlıklıdır. Nohut üretiminde bazı firmalar sözleşmeli üretim yaptırmaktadır. Çeşit ve niteliğe göre satış fiyatları 2 TL/kg 3,5 TL/kg arasında değişmektedir. Tütün üretimi bazı firmaların sözleşmeli üretim modelinde yapılmaktadır. Çeşit olarak Karabağlar kullanılmaktadır. Saruhanlı, Akhisar ve Gölmarmara ilçelerinde sebze üretimleri dikkat çekmiştir. Kavun ve karpuzda satış fiyatları çok düşük seyretmiş olup bu durumun gelecek yıl ekilişini Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 28

olumsuz etkilemesi muhtemeldir. Kavun üretiminde Dalaman, Kırkağaç ve Alibey çeşitleri kullanılmaktadır. Akhisar bölgesinde zeytin ve bamya üretimi yoğun olarak yapılmaktadır. Bamyada hemen her ailenin üretimi söz konusu olup Balıkesir ve Bursa illerine satışı yapılmaktadır. Saruhanlı bölgesinde pamuk üretimi yüksektir. Ayrıca barbunya ve taze fasulye yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Salihli de sebze, meyve ve yem bitkileri üretimi yapılmaktadır. Yem bitkilerinden yonca, fiğ, mısır silaj üretimine ağırlık verilmektedir. Meyvede erik, kiraz ve vişne yoğun olarak üretilmektedir. Meyve üretiminde yavaş yavaş yarı bodur çeşitlere dönülmektedir. Kiraz ve vişne satış fiyatları bu yıl düşük seyretmiştir. Turgutlu, turşuluk hıyar, domates ve kapya biber gibi ürünlerde sözleşmeli üretimin yoğun olarak yapıldığı bir ilçemizdir. İl genelinde sofralık ve yağlık zeytin üretimi yoğun olarak yapılmaktadır. Düşük verim beklendiğinden geçen sezonki kadar olmasa da yüksek fiyatların önümüzdeki sezonda da sürmesi beklenmektedir. Üzüm üretiminin merkezi olan Sarıgöl ve Alaşehir ilçeleri bu sene hem don hem de doludan etkilenmiştir. En önemli kurutmalık üzüm bölgeleri olan bu iki ilçedeki sıkıntı nedeniyle fiyatların yüksek seyretmesi beklenmektedir. Manisa, et tavukçuluğunda da aktif bir ilimizdir. CP, Banvit, Abalıoğlu ve Keskinoğlu firmaları burada faaliyet göstermektedir. Bölgede tahminen 400 adet işletme bulunmaktadır. 3.16. Mersin (Ağustos 2015) Silifke, sebze ve meyve üretiminin yoğunlaştığı bir ilçemizdir. Açıkta ve örtü altında çilek üretimi çok yoğundur. Alçak tünellerde Aralık ayında çıkan ürünler ihracata, açık alanda yapılan üretimler ise iç piyasaya yönlendirilir. Bölgede alıcı firma sayısı da fazladır. Domates üretimi doğu illerine gönderilmekte; güz, kış ve bahar ekimleri olmak üzere üç sezonda yapılmaktadır. En yüksek satış fiyatı güz döneminde gerçekleşmektedir. Mut yolu üzerinde bulunan Değirmendere havzasında erik üretimi yapılmaktadır. Erkencilik için sera üretimine yönelim fazladır. Hasat tarihi serada 10 Mart, açık alanda ise 5 Nisan dır. Limon üretimi Silifke ve Erdemli ilçelerinde yoğundur. Geçen sene Arjantin, Yunanistan ve İspanya da görülen don, limon fiyatlarının çok yüksek olmasına neden olmuştur. Bu sene don problemi nedeniyle düşük verim beklenmektedir. Erdemli de sahil bölgesinde daha çok sebze üretimi dikkat çekmektedir. Sera üretimi yoğundur. Sırık domates üretiminde verim ve fiyatlar üreticiyi memnun etmiştir. Tarsus ta pamuk, soya fasulyesi ve yer fıstığı gibi ürünlerin yanında narenciye, üzüm ve nar üretimi de yoğun olarak yapılmaktadır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 29

Suriye deki sıkıntının farklı olumsuz etkileri bu ilde de görülmektedir. 3.17. Muğla (Eylül 2015) Muğla 0-1000 m arası değişen rakımı ile ürün çeşitliliği bakımından önde gelen illerimizdendir. Tarımsal üretim Seydikemer, Fethiye, Dalaman, Ula, Yatağan, Merkez ve Milas ilçelerinde öne çıkmaktadır. Muğla da genç nüfus, diğer yörelerimizde de rastlanan büyük şehirlere göç dışında genel olarak turizm mevsiminde büyük otellerde çalışmaktadır. Her köyden vardiya değişim zamanlarına göre birkaç tane servis aracı turizm merkezlerine çalışmaya işçi taşımaktadır. Bu sebeple tarım sektöründe istihdam temininde sorun yaşanmaktadır. İlde profesyonel tarımsal işletmeler yanında büyük turistik otellerle anlaşarak özellikle sebze üretiminde sadece buralara dönük üretim yapan ve oldukça iyi gelir temin eden işletmeler de mevcuttur. Bunun yanında turizm sezonunda kış aylarına oranla 4 5 misli nüfus barındıran ve önemli tüketim merkezleri haline dönüşen Fethiye, Marmaris ve Bodrum pazarları için üretim yapan ve üretimlerini bu pazarlarda değerlendiren önemli bir üretici gurubundan da söz etmek gerekir. Bitkisel üretimde hakim ürünler buğday, tritikale, dane mısır, silajlık mısır, susam, tütün ve yonca olarak sayılabilir. Daha az olmakla birlikte patates, soğan, yulaf, fiğ ve arpa da önemli ürünler arasındadır. Diğer üretimlere göre bir adım önde olan dane mısır, susam ve tütün pazarlama sorunu olmayan ürünlerdir. Pamuk ve şekerpancarı üretimi yok denecek kadar azalmış, ayçiçeği üretimi sadece Dalaman Tarım İşletmesinde yapılmaktadır. Son dönemde patates üretimi Tarım İl Müdürlüğünce teşvik edilmektedir. Meyvecilik Fethiye ilçesi ikiye bölünerek oluşturulan Seydikemer ve nispeten yüksek rakımlı olan orta Toroslar bölgelerinde elma, kiraz, şeftali, sofralık üzüm çeşitleriyle Köyceğiz, Ortaca ve Dalaman ilçelerinde ise turunçgil ve nar üretimi olarak yapılmaktadır. Kiraz üretimi kısmen yüksek rakımlı olan bazı köylerde yapılmaktadır. Bu yıla kadar iyi gelir elde edilen kiraz üretimi bu yıl fiyatlardaki olumsuz gelişme üzerine şikayetlerin arttığı bir faaliyet haline dönüşmüştür. Ceviz üretimi ise yaygın olmamakla birlikte yetersiz bakım koşulları sebebiyle yeterli verim alınamayan, çeşit değiştirilmek üzere operasyonların uygulandığı bir alana dönüşmüştür (Yalova çeşidinden Chandler a). Portakal, mandarin ve nar üreticileri son iki yıldaki piyasa koşularından çok şikayetçidir. Limon üreticileri ise oldukça memnundur. Özellikle meyvecilikte son derece önemli olan tarım sigortalarının oldukça yetersiz olduğu gözlemlenmiştir. Datça da üretilen bademin verimliliğinde, 2015 yılında don ve çaresi henüz bulunmayan filizkıran hastalığı sebebiyle önemli düşüşler kaydedilmiştir. Badem üretimine gerekli önem ve destek verildiği takdirde Datça bademleri dünyanın önemli tüketim merkezlerinde alıcı bulabilecek kalitededir. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 30

Muğla genelinde zeytin üretimi yağlık olarak yapılmaktadır. Özellikle memecik çeşidi yaygındır. Zeytin üretimi bu yıl %20 rekoltelerde gerçekleşmiş olup bu arz açığı zeytinyağı fiyatlarına da direkt yansımış durumdadır. Geçen yıl üreticiden çıkış fiyatı 6 7 TL/kg olan zeytinyağı halen 15 TL/kg fiyatlarından alıcı bulmaktadır. Tarlada yapılan sebze üretimi mahalli pazarlara ve turizm sektörüne yapılmaktadır. 2015 yılı içinde en sorunlu faaliyet, karpuz ve kavun üretimi olarak öne çıkmaktadır. Mahalli pazarlara ve turizm sektörüne (otellere) dönük yapılan üretimlerde ise genel bir memnuniyet söz konusudur. Fethiye ve Seydikemer de öne çıkan örtü altı sebze üretimi genelde topraklı plastik seralarda yapılmaktadır. Ulusal düzeyde pazarlara hitap eden bu üreticiler yoğun rekabet koşulları, hal yasası kaynaklı sorunlar, nihai tüketici ile üreticinin satış fiyatı arasındaki büyük uçurumlar ve ihracattaki fiyat dalgalanmalarından çok şikayet etmektedir. Genel olarak domates, salatalık, biber ve fasulye, marul, patlıcan, biber üretimi amaçlı kullanılan sera alanları küçülme eğilimini sürdürmektedir. Son yıllarda kurulan işletmelerle yaygınlaşmaya başlasa da arazilerdeki sulama ve turizm baskısı kaynaklı daralmalar hayvancılığı zorlamaktadır. Milas civarında yoğunlaşan süt hayvancılığı işletmeleri genel olarak 10 30 sağmal kapasiteli küçük ve orta boy işletmelerdir. Büyükbaş besicilik ise il genelinde çok az sayıdaki varlığını sürdürmeye çalışıyor. Muğla da arıcılık önemli gelir kaynaklarından birisidir. Genel olarak gezginci arıcılık şeklinde ve Orta Doğu Anadolu da çiçek balı, Milas-Marmaris civarında ise salgı (çam) balı üretimine yöneliktir. İlde Kılıç A.Ş başta olmak üzere koylarda kurulu kafeslerde yapılan çipura ve levrek üretimi oldukça önemli bir tarımsal üretim faaliyeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak ihracat odaklı çalışan bu iş kolundaki üreticilerin en önemli rakibi olan Yunanistan da yaşanan sıkıntılar sebebiyle yakın gelecekte sektörel bir sıkıntı görülmemektedir. 3.18. Ordu Giresun (Ağustos 2015) Ordu ve Giresun illerimizde yaygın olarak fındık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Fındık bahçesi sahibi kişiler başka işlerde çalışan kişiler olup bu faaliyeti ek gelir olarak yapmaktadırlar. Çok nadir olarak da kapama ceviz ve elma bahçeleri görülmektedir. Giresun un Eynesil ve Tirebolu ilçelerinde çay üretimi yapılmaktadır. Ordu da özellikle kısa ve orta vadede çözülebilecek fındıkta budama ve gübreleme konusundan kaynaklı verim kaybının önüne geçmek amacıyla önemli projeler başlatılmıştır. Ayrıca fındık ihracatında önemli bir sorun olan aflatoksin ve fındık yeşil kokarcası zararlısının önlenmesine yönelik çalışmalar vardır. Sıcaklıklar ve yüksek nemden dolayı çok nadir olarak görülen küf (küllenme) hastalığı ürünlere zarar vermiş ve çotanağın çürümesine neden olarak fındıkların erken dökülmesine neden olmuştur. Fındıkta geçen sene 31 Mart taki zirai dondan dolayı 270 bin ton rekolte gerçekleşmiştir. Bu sene fındık bahçeleri, 24 Nisan daki zirai dondan sadece sahil şeridinde kısmi olarak etkilenmiş olup rekolte beklentisi 600 bin Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 31

tondur. Kabuklu fındık fiyatında üreticilerin beklentisi 10 13 TL/kg olmaktadır. Verim, uygulanan bakıma ve bahçenin rakımına göre 80 250 kg/da arası değişim göstermektedir. Verimde kayba uğramamak için bilinçli fındık üreticileri 15 seneden yaşlı olan bahçeleri yenilemektedir. 3.19. Trabzon Rize Artvin (Temmuz 2015) Bölge monokültür tarım yapmaktadır. Sahil kesimlerde çay, fındık, kivi yetiştirilmektedir. İç kesimlere tarım neredeyse yok denecek kadar azdır. Artvin ilinin Borçka, Yusufeli ilçelerinde çok küçük parçalı arazilerde aile ihtiyacını karşılayacak ölçüde ekstansif tarım yapılmaktadır. Sahil bölgelerinde yer alan çay, kivi ve fındık bahçeleri çok ufak ve çok parçalı durumdadır. Bu üç ilin kırsalında nüfus yoğun ve yerleşim şekli dağınık olduğundan arazi toplulaştırması neredeyse imkansızdır. Bölgenin en önemli özelliği, kırsal kesimde yaşıyor olsalar dahi insanların ana geçim kaynağının sadece tarım olmamasıdır. Ailede mutlaka tarım dışı bir gelir kaynağı mevcuttur. Çok nadir de olsa yarıcılık kısmen vardır. Bölge geneli, il dışında yaşasa da mutlaka tarımsal arazisinin hasat ve bakım işlerini dışardan yürütmektedir. Bu üç ilde hasat işleri Gürcistan dan kaçak olarak çalışmaya gelen iş gücü ile yapılmaya çalışılmaktadır. Bölgenin her üç ilinde de modern sayılabilecek büyükbaş et ve süt hayvancılığı tesisleri yok denecek kadar azdır. Trabzon un Vakfıkebir ilçesinde çok yoğun olmamakla birlikte süt üretimi ufak ölçeklerde de olsa gelişmeye başlamıştır. Bu ilçede çevre illerden (Gümüşhane, Bayburt) süt toplanarak yoğurt, peynir ve tereyağı üretimi yapılmaktadır. Son yıllarda markalaşmanın da getirdiği talep üzerine yurtdışından kaymak ithal edilerek Trabzon usulü tereyağı talebi karşılanmaktadır. Bölgenin et ihtiyacını Bayburt Kars, Erzurum, Gümüşhane ve Amasya illeri karşılamaktadır. Hayvan ırkı olarak Jersey ve bir miktar yerli inek ırkı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Son yıllarda en hızlı gelişen tarımsal faaliyetlerin başında arıcılık gelmektedir. Bölgenin potansiyeli olması, yayla bölgelerine yakınlığı (Gümüşhane, Bayburt, Ardahan ve Kars) gezginci arıcılığın gelişmesine sebep olmuştur. Üretici birliklerinin oluşması, DOKAP ın vermiş olduğu kovan ve diğer destekler arıcılığı geliştirmiştir. Bölgenin potansiyeli çok yüksektir. Bal fiyatları üretici çıkış fiyatı organik ya da doğal ballar 80 TL/kg, fenni ballar 20 80 TL/kg arasındadır. Kestane ve kumar (Rhodendron) balı çok yüksek rakamlarda talep görmektedir. Dünyanın en pahalı ballarından olan Anzer balı, Rize ilinde çok küçük bir lokasyonda yetiştirilmektedir. Bu yıl hem sahilde hem de yayla bölgesinde bal verimlerinin tatmin edici düzeyde olduğu gözlemlenmiştir. Son yıllarda Rize/Fındıklı da karanfil üretimine dönük seracılık ufak ölçeklerde gelişmektedir. Trabzon un Vakfıkebir ve Beşikdüzü ilçelerinde bölgenin yerel pazarına dönük ufak ölçeklerde (300 m 2 ) biber, salatalık ve domates seraları mevcuttur. Sera ürün fiyatları çok yüksek rakamlardan alıcıya ulaşmaktadır. Bölge çok yoğun göç verdiğinden dolayı genç üretici ve ucuz işgücü bulunamamaktadır. Ayrıca mekanizasyona uygun tarım alanlarının azlığından dolayı Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 32

kültürel önlemler, bakım, mücadele ve hasat tamamen insan gücüne dayalıdır. Bu durum maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Çay ürününde alım hem kamu hem de özel sektör tarafından yürütülmektedir. Geçmiş yıllarda kamunun payı %65 seviyelerinde iken özel sektörün çay paralarını üreticiye peşin ödemeye başlaması ile bu oran %50 ye kadar gerilemiştir. Fındıkta geçen sene yaşanan rekolte kaybından kaynaklı olarak depolarda fındık kalmaması, fındık fiyatlarının bu yıl da yüksek seyredeceğinin göstergesidir. Beklenti fiyatları 8 13 TL/kg arasındadır. Kivi üreticileri alıcısı, her zaman olduğundan stabil sayılabilecek fiyatlarda seyretmektedir. Yabanmersini üreticileri, ürünün raf ömrünün az olması ve pazarlara uzak olmasından dolayı pazarlama sıkıntısı yaşamaktadır. İklim sebebiyle kurutma şansları olmaması ayrıca bir diğer önemli sorundur. 3.20. Sakarya (Ağustos 2015) Sakarya; Karadeniz iklim kuşağının hakim olduğu bir ilimizdir. Sakarya nehrinin oluşturduğu alüviyal özellikli ovalar, kuzeyde Karadeniz coğrafyasının yansıması olan dağlık alanlar ve güney batı yönde İç Anadolu Bölgesi ile Marmara bölgesi arasında bulunan engebeli alanlar birbirinden ayrı özelliklerde tarımsal aktivitelere zemin hazırlamaktadır. Bahsedilen konumun ürün deseninde yarattığı çeşitlilik ve İstanbul başta olmak üzere büyük tüketim merkezlerine yakın konumu ile tarım son derece gelişmiş durumdadır. Tarla tarımı konusunda özellikle merkez ilçede en önemli ürün mısır dane ekilişleridir. Oldukça geniş alanlarda ekilişi gerçekleştirilen bu ürün; yüksek verimi (1400 1800 kg/da), pazarlama sorununun olmaması, yetiştirme yönteminin kolaylığı ve iklim özellikleri gereği çok fazla sulama gereksinimi olmaması sebepleriyle tercih edilmektedir. Sakarya da yakın geçmişte en önemli ürünlerden olan şeker pancarı üretimi son yıllarda izlenen tarım politikaları sebebiyle bitme noktasına gelmiştir. Fabrika ekim yapacak üretici bulmakta oldukça zorlanmakta, tahsis edilen ekim kotaları kullanılamamaktadır. Kaynarca ilçesinde Trakya Birlik kontrolünde yapılan yağlık ayçiçeği ekilişlerinden üreticiler memnun gözükmektedir. Arpa ve buğday ekilişleri sınırlı olan ilde hayvancılıkla uğraşan işletmeler yem bitkisi ekilişleri yapmaktadır. Çok yoğun olmamakla birlikte patates, kuru soğan ve baklagil ekilişleri özellikle Pamukova ve Gevye civarında yapılmaktadır. İlde önemli ölçüde tarla sebzeciliği yapılmaktadır. Başlıca yetiştirilen sebzeler sofralık ve salçalık domates, sofralık ve kapya biber, kereviz, karpuz, kavun, marul, patlıcan, fasulye taze, lahana, karalahana, bal kabağı, sakız kabağı, karnabahar ve enginar olarak sayılabilir. Sebze üretimi Merkez ilçe, Pamukova ve Geyve de yoğunlaşmaktadır. Bu yılki üretimlerde fiyat düşüklüğü sebebiyle genel bir memnuniyetsizlik hakimdir. İl, ülke ölçeğinde önemli meyvecilik alanlarına sahiptir. Özellikle ayva ve şeftali üretimi Pamukova ve Geyve de önemli geçim kaynaklarındandır. Son dönemde bodur Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 33

çeşitlerle tesis edilen armut bahçeleri ve yarı bodur kiraz bahçeleri artış eğilimindeki meyvecilik faaliyetlerindendir. Pamukova çevresinde hızla gelişen meyvecilik dallarından olan sofralık üzüm yetiştiriciliğinde ülkemizin diğer yörelerinde oluşan doğal afetler sonucu yaşanan verim düşüklüklerine bağlı yüksek fiyat beklentisi bağ alanlarının artışını tetikleyebilir. Elma üretiminde yörenin iklim koşullarından kaynaklanan mantari hastalıklar bahçelerin hızla azalmasına sebep olmuştur. Sakarya nın Karadeniz kıyısında yer alan Karasu ve Kocaali ilçelerinde monokültür fındık tarımı yapılmaktadır. Bu yıl verim ve fiyattan memnun olan üreticilerin Doğu ve Orta Karadeniz de yaygın olarak gözlenen külleme hastalığından da etkilenmedikleri ifade edilmiştir. Son yıllarda kurulan orta/büyük işletmelerle hayvancılık yaygınlaşmaya başlamıştır. Yörede mevcut kaba yem kaynaklarının ve sulama olanaklarının gelişimine paralel olarak yonca ve silajlık mısır ekilişlerinin artışı da bu gelişime yardımcı olmaktadır. Pamukova da bulunan Şen Piliç tesisleri Hendek, Akyazı, Geyve ve Taraklı ilçelerinde fason etlik piliç üretiminin gelişmesine olanak sağlamıştır. 3.21. Tokat (Ağustos 2015) İlin ekolojik şartları ürün çeşitliliğine, ikinci ürün ve kışlık sebze yetiştiriciliğine imkan tanımaktadır. Bölgede, birbirinden dağlarla ayrılmış çok verimli ovalar bulunmaktadır. Bölgede çok çeşitli ürünler yetiştirilmesiyle beraber, bazı ürünlerde bölgeler bazında öncelikler vardır. Artova da tahıl, Kazova da bağcılık ve Taşova da tütün ekimi ağır basmaktadır. Tokat ta sebze ve meyvecilik, sanayi bitkileri ve baklagiller de bölge tarımında önemli bir yer tutmaktadır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, mısır, nohut, fiğ, şeker pancarı, mercimek, yonca, tütün, soğan, ayçiçeği ve patatestir. Bölge bazı tarım ürünlerinde üretim merkezidir. Bunlar; kuşburnu, asma yaprağı, madımak, domates ve biberdir. Bölgede özel kokulu tütün cinsi yetiştirilir. Bağcılık konusunda da oldukça iyi bir durumda olan Tokat ilinde narince üzümü yaygındır. Tokat, asma yaprağı açısından da adını duyurmuş bir ilimizdir. Niksar bölgesinde çok kaliteli ceviz yetiştirilmektedir. Bölgede istihdam çok farklı kaynaklardan sağlanmaktadır. Yerel kaynaklar dışında Suriyeliler ile Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesinden gelen göçer işçiler kullanılmakta olup yevmiyelerde çok farklılık göstermektedir. Tokat; hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı illerden birisidir. Coğrafi konumu, iklim ve sosyal yapısı hayvancılık faaliyetlerinin elverişli bir şekilde yapılmasına imkan vermektedir. Meraları, otlakları ve yaylaları ile hayvancılık için uygun alanları bulunmaktadır. İlde hayvansal ürün işleme ve buna yönelik sanayi potansiyeli fazladır. Tokat ilinde hayvancılığın çok olmasına rağmen, modern işletmeler az sayıdadır. Bölgede daha çok küçük ve orta halli işletmeler mevcuttur. Bölge halkı yoğurt, tereyağı ve Tokat ilinde çok meşhur olan çökelek yapıp bunlardan belli bir maddi gelir sağlamaktadırlar. Bölgede küçükbaş hayvancılık da oldukça yaygındır. Bölgede yaylaların çok olması hayvancılığı olumlu yönde etkilemektedir. Küçükbaş ırkı olarak yoğunlukla karayaka cinsi bulunmaktadır. Bu ırk tamamen et verimi için kullanılmaktadır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 34

3.22. Yalova (Temmuz 2015) İldeki tarım toprakları Orta Doğulu yatırımcılardan önemli ölçüde talep görmekte ve arazi fiyatları hızla yükselmektedir. Bu durumun sebeplerinin başında, bölgenin İstanbul a yakın konumu yer almaktadır. İlde dış mekan süs bitkileri ve örtü altı çiçekçilik oldukça gelişmiştir. Özellikle merkez ilçede bütün köy alanlarında dış mekan süs bitkisi üretimi ve pazarlaması yapılmaktadır. Tarla tarımı çok küçük parsellerde ve oldukça az miktarlarda yapılmaktadır. Buğday, arpa, hayvancılık işletmelerine destek amaçlı silajlık mısır üretimi, yulaf ve Macar fiği üretimi, bölgede üretilen tarla ürünleri arasında sayılabilir. İlde meyvecilik konusunda Altınova da kivi üretimi, Armutlu da sofralık zeytin üretimi, diğer merkezlerde armut, ceviz, elma, şeftali ve biraz yüksek kesimlerde kiraz, erik, sofralık üzüm ve çilek üretimi mevcuttur. Özellikle Altınova civarında gerçekleştirilen kivi üretimi son derece modern anlayışlarla yapılan üretim sonucunda 4 5 ton civarındaki verim ortalaması ile öne çıkmaktadır. Meyvecilikte gözlemlenen diğer bir olgu da gelişimini hızla sürdüren kapama Trabzon hurması bahçeleridir. Yalova da kısa vadede bu meyve de iddialı bir konuma gelebilir. Çilek üretimi, Altınova ya bağlı Sermayecik köyünün nerdeyse tek geçim kaynağı haline gelmiştir ve üretim kurulan tarımsal kalkınma kooperatifi ile direkt İstanbul a gönderilmektedir. Köyde yapılan örtü altı çilek üretimi mikro klima hava koşulları sebebiyle çok talep görmektedir. Yalova da pazara yönelik sebzecilik faaliyetleri çiçekçilik ile birlikte yürütülmekte, tek yıllık çiçek seralarında domates, salatalık ve taze fasulye üretimleri münavebeli olarak gerçekleştirilmektedir. Yapılan görüşmelerde çiçekçilik sektöründe yaşanacak olumsuzluklar bu üretimlerle dengelenmeye çalışılmaktadır. Açıkta sebze üretimi yok denecek kadar azdır. İl merkezi ve bütün ilçelerin sahile yakın bölgelerinde topraklı seralarda çiçek üretimi yapılmakta ve ülke gereksiniminin önemli bir bölümü bu üretimlerle karşılanmaktadır. Yapılan üretimin pazarlanması amacıyla birçok birlik, kooperatif ve firma, faaliyetlerini devam ettirmektedir. Bu konuda görüşülen üreticiler üretimlerini pazarlayamamaktan ve çok oynak fiyatlardan yakınmaktadır. Oldukça önemli miktarda maliyeti olan çiçek üretiminde, pazarlama kanallarındaki tıkanıklıklar ve manipülasyonlar aşılmadığı takdirde büyük çaplı mağduriyetler oluşabilecektir. Çiçekçilik konusundaki sıkıntılar aynı seralarda sebze üretimi yapılarak dengelenmeye çalışılmaktadır. Halen yeni yatırımları durduğu eski seraların da üretimden çekilen üreticiler sebebiyle küçülmeye başladığı üreticiler tarafından ifade edilmektedir. Bu üretimin en büyük sorunlarından birisi de üretim alanlarının çok büyük oranda kiralık arazilerden oluşmasıdır. Yalova ilinde hayvansal üretim birkaç çiftlik dışında ve ulusal pazara dönük olmayan üretimlerle sürdürülmektedir. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 35

3.23. Yozgat (Eylül 2015) Yozgat ilinin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmakta ve nüfusun yarıdan çoğu tarım sektöründe çalışmaktadır. İlde en fazla tahıl ekimi yapılmaktadır. Başlıca tarım ürünleri arasında buğday, arpa, fasulye, mercimek, şeker pancarı, patates ve ayçiçeği yer alır. Bölgede şeker fabrikası bulunması ve toprak yapısının uygun olması nedeniyle pancar üretimi bölgede önemli bir paya sahiptir. Bu yıl pancar yetiştiriciliğinde, fazla yağışlardan dolayı meydana gelen mantari bir hastalık nedeniyle ürünlerde sıkıntı yaşanmıştır. Bölgede yoğun olarak yetiştirilen arpa ve buğday ürünlerinde, Sarıkaya da ve Boğazlıyan da bulunan üreticiler yağıştan olumsuz etkilendiklerini ifade etmişlerdir. Yozgat ta, meyve ve sebze üretimi ikinci planda olup yetiştiricilik yapan köyler azınlıktadır. Sebze ve meyve üretimi il gereksinimini ancak karşılayacak kadardır. Merkez ilçeye bağlı Başıbüyüklü köyünde önemli ölçüde sebze üretimi yapılmaktadır. Merkez ilçedeki gereksinimin büyük bölümü bu köydeki üretimden elde edilmektedir. Kabak çekirdeği ve ayçiçeği de oldukça yaygın bir alanda yetiştirilmektedir. Yağlık çekirdeğin aksine çerezlik ayçiçeği çoğunluktadır. Daha çok kuru alanlarda yetiştiricilik yapılmaktadır. Sulu olan bazı yetiştiriciliklerde ise bir miktar verim farkı dışında hiçbir farklılık bulunmamaktadır. Bölgedeki aspir üretiminin artmasında yapılan desteklerin fazla olmasının etkileri gözlemlenmiştir. Yozgat bölgesinde en önemli sorunlardan biri, köylerdeki genç nüfus kaybıdır. Çalıştıracak yevmiyeci temininde sıkıntılar gözlenmiştir. Üreticilerin dile getirdikleri bir diğer sorun ise ofislere verilen buğday üretiminde kota olmasıdır. Bu durumda tüccara düşük fiyatla satım söz konusu olmaktadır. Temmuz Eylül 2015 Tarım Sektör Raporu 36

Teknik Destek Hizmetleri: Frankfurt School of Finance & Management www.msmeturkey.com www.msmeturkey.com Mustafa Kemal Mah. 2157. Sokak Benerler İş Merkezi No: 5 / 4 Çankaya / Ankara / Türkiye Tel: (90) 312 467 44 77 Fax: (90) 312 467 44 76 E-Mail: e.kocoglu@int.fs.de Web: www.msmeturkey.com Bu program Avrupa Birliği tarafından desteklenmektedir. Projenin teknik destek bileşeninin ikinci (Mayıs 2012 Ekim 2013) ve üçüncü aşaması (Kasım 2013 - Kasım 2015) Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Avrupa Birliği, teknik bilgi, kaynak ve geleceklerini kademeli olarak birleştirmeye karar vermiş olan 28 üye devletten oluşur. Bu devletler, 50 yıllık bir genişleme süreci boyunca, beraberce, kültürel çeşitlilik, hoşgörü ve bireysel özgürlükleri korurken bir istikrar, demokrasi ve sürdürülebilir kalkınma bölgesi kurdular. Avrupa Birliği, bu kazanımlarını ve değerlerini sınırları ötesindeki ülkeler ve insanlarla da paylaşmaya kararlıdır. Avrupa Komisyonu AB nin yürütme organıdır. Bu proje Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından finanse edilmektedir. EBRD, serbest piyasa ekonomisi doğrultusunda kalkınmayı hedefleyen ülkelere destek sağlamak amacıyla kurulmuş çok uluslu bir kurumdur. Kurumun ortakları, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Yatırım Bankası nın yanı sıra, Avrupa kıtasında ve dünyanın diğer bölgelerinde bulunan 61 ülkeden oluşmaktadır. EBRD Orta Avrupa dan Orta Asya ya kadar olan bir bölgede yer alan 29 ülkede yatırım yapmakta ve faaliyet göstermektedir. Öncelikli olarak piyasa tarafından ihtiyaçları tamamen karşılanamayan özel sektör firmalarına yatırım yapan Banka girişimciliği öne çıkarır; açık ve demokratik pazar ekonomilerine geçişi teşvik eder. Daha fazla bilgi için lütfen www.ebrd.com internet sitesini ziyaret ediniz. Projenin teknik destek bileşeninin ilk aşaması (Kasım 2010 Nisan 2012) Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) tarafından finanse edilmiştir. USAID, ABD Dış İşleri Bakanı nın sağladığı genel dış politika rehberliği doğrultusunda hareket eden bağımsız federal bir devlet kurumudur. USAID, kalıcı ve eşitlikçi büyüme ile herkese daha iyi bir gelecek sağlama hedefleri doğrultusunda ziraat, demokrasi & yönetim, ekonomik büyüme, çevre, eğitim, sağlık, küresel ortaklıklar ve insani yardım gibi konularda 100 den fazla ülkede faaliyet göstermekte ve ABD dış politikasının öncülüğünü yapmaktadır. USAID dünyada beş coğrafi bölgede destek sağlamaktadır: Sahra Altı Afrika, Latin Amerika & Karayipler, Avrupa & Avrasya ve Orta Doğu. Daha fazla bilgi için lütfen www.usaid.gov/locations/ europe_eurasia/countries/tr/ internet sitesini ziyaret ediniz. Proje kapsamındaki teknik destek hizmetleri (danışmanlık ve eğitim faaliyetleri) Frankfurt School of Finance & Management tarafından sağlanmaktadır. Almanya da kurulu olan Frankfurt School of Finance & Management (önceki unvanıyla Bankakademie) 50 yıldan fazla bir süredir bankacılığın ve finansın tüm alanlarında danışmanlık, mesleki ehliyet kazandırma ve eğitim faaliyetleri alanında hizmet vermekte olup, sektöründe önde gelen bir özel üniversite ve danışmanlık kurumudur. 1992 den beri faaliyet göstermekte olan Uluslararası Danışmanlık Hizmetleri, gelişmekte olan ülkelerde ve yükselen piyasalarda finansal pazarları geliştirmek ve tüm bu ülkelerdeki düşük gelirli nüfusun finansmana erişim imkânlarının artırılmasına kendini adamıştır. Daha fazla bilgi için lütfen www.frankfurt-school.de internet sitesini ziyaret ediniz. "Bu yayın Avrupa Birliği nin desteği ile hazırlanmıştır. Yayının içeriğinin tüm sorumluluğu yalnızca Frankfurt School of Finance & Management e aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıttığı düşünülemez. 5