1 Temmuz'da Başbakan Erdoğan'ın 12. Cumhurbaşkanı adayı olarak açıklanması ihtimali güçlendi. Yurtiçi piyasalar bir yandan adayları, bir yandan da, 3 Temmuz perşembe günkü ECB kararı ile, 4 Temmuz cuma günkü ABD istihdam verilerini takip edecek Kuşkusuz, 30 Haziran-4 Temmuz haftasının en kritik önemde konusu, 12. Cumhurbaşkanı olabilmek için adayların kim olacağı. CHP ve MHP, resmi adaylık başvuru sürecinden çok önce, İslam İşbirliği Teşkilatı eski Genel Sekreteri Ekmelettin İhsanoğlu'nu, 'çatı aday' olarak açıkladı. Bununla birlikte, biz bu satırları kaleme alırken, CHP kanadında, Ekmelettin İhsanoğlu'nun 'çatı aday' gösterilmesi adına, 20 milletvekili imzasının eksik olduğu ve söz konusu 20 milletvekilinin, başka bir aday gösterecekleri de konuşuluyordu. Böyle bir adım atılır ise, CHP yönetimi söz konusu 20 milletvekilini partiden ihraç eder mi, ne tür siyasi gelişmeler olur birlikte göreceğiz. Ancak, 29 Haziran pazar gününün flaş gelişmesi, 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün, daha 30 Mart yerel seçimleri öncesinde, Başbakan Erdoğan'a 12. Cumhurbaşkanlığı için aday olmayacağını ifade ettiğini açıklamasıydı. Bu son açıklama ile, halk tarafından ilk seçilecek ve Türkiye'nin 12. Cumhurbaşkanı olacak adaylar arasında, AK Parti tarafından, 4 bin kişinin katılacağı özel bir organizasyonla, Başbakan Erdoğan'ın AK Parti'nin adayı olarak açıklanması ihtimali hayli güçlendi. Başbakan Erdoğan, siyaset ve medya çevrelerini ve seçmeni şaşırtacak bir sürprize imza atıp, bambaşka bir adayı ilan ederse, gerçekten beklenmedik bir şok gelişmenin yaşanacağı ifade edilebilir. Bu noktada, Başbakan Erdoğan'ın aday olma ihtimalini neredeyse yüzde 100'e yakın güçlendiren haberler ise, Başbakan Erdoğan'ın parti içerisinde, kendisinden sonraki döneme yönelik olarak, hiç bir milletvekili ve parti yöneticisi ve üyesinin, tüm tartışma ve konuşmaları durdurmuş olduğuna dair medya kulis haberleri. İşte, tam bu noktada, tam bir hafta önce, 22 Haziran pazar günü, Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in, Başbakan Yardımcısı Ali Babacan lehine açıklamaları, parti tüzüğü işlese de, Babacan gibi bir birikime mutlaka görev verilmesi gerektiği noktasındaki çağrısı ve 23 Haziran pazartesi günü, ÜK Parti'nin ekonomik işlerden sorumlu Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Numan Kurtulmuş'un 'Merkez Bankası'nda da vesayeti bitireceğiz' yönündeki, daha Başbakan Erdoğan tandansındaki açıklamaları, piyasalar, iş dünyası, siyaset dünyası ve medya çevrelerince not alındı. Bu nedenle, her ne kadar, Başbakan Erdoğan arzu etmiyor olsa da, kendi adaylığını açıkladığı andan itibaren, kulis ve bahisler açılacak. Bu arada, parti içerisinde ağır topları birbirine düşürmeye yönelik dedikodu ve haberler de yapılacak hiç kuşkusuz. Umalım ki, ekonomiyi ve piyasaları etkileyecek bir gerginliğe dönüşmesin.
Siyaset alanında yaşanacak gelişmeleri ilerideki raporlara bırakarak, ekonomiye dönelim. Geçen hafta açıklanan iki önemli veri, Türk ekonomisinin 2014 yılı performansına yönelik önemli ipuçları veriyor. Öncelikle, imalat sanayi kapasite kullanım oranı (KKO) ile başlarsak, yılın ilk çeyreğinde, 2013 yılının ilk çeyreğine göre daha yüksek seyreden KKO değerleri, yılın 2. çeyreğinde geçen senenin üzerinde seyretme momentumunu kaybetti. Nisan ayında, geçen yılın nisan ayına göre 0,8 puan daha iyi performans kaydeden KKO, mayıs ayında tersine, geçen yılın aynı ayına göre 0,4 puan geriledi ve haziran ayında da geçen yılın aynı KKO değerini yakaladı. Mevsimsellikten arındırarak KKO değerli karşılaştırıldığında ise, tablo çok değişim göstermiyor. Bu durum, 8 Ağustos cuma günü açıklanacak olan haziran ayı sanayi üretim verisi ile gereken ipucunu verecek. İkinci çeyrekte sanayi üretim artışı yavaşlar ise, ilk çeyrekteki beklenenden yüksek büyümenin heyecanı durulabilir. 24 Haziran salı günü açıklanan bir diğer veri ise, Reel Kesim Güven Endeksi ve İktisadi Yönelim Anketi sonuçlarıydı. 2217 reel sektör firmasının katıldığı anket sonuçlarına göre, haziran ayında reel kesim güven endeksi 110,7 puanda şekillenmiş. Bu veri, nisan ayının 112,7 ve mayıs ayının 113,3 puanlarının gerisinde; bununla birlikte, 2013 yılı temmuz ayı ile, 2014 yılı mart ayı dahil, en fazla 108,7 puana ulaşmış olan değerin üstünde. Ancak, 2013 yılı haziran ayının 111,8 puan düzeyindeki güven endeksi değerinin de altında. Ankete katılan reel sektör firmaları, mevcut dönemdeki mal sipariş miktarından aynı ölçüde memnun veya memnun değiller. Toplam sipariş miktarı, 2013 yılının yaz döneminde daha iyiymiş. 2013 yılı kasım ayından 2014 yılı mart ayı sonuna kadar zayıflamış gözüken toplam satış miktarı, nisan-haziran döneminde toparlanmış. Ancak, geçen yılın haziran ayının altında kalmış. Bu yıl ihracatın büyümeye net katkısı çok önemli ve bu yılın ilk çeyreğinde, yüzde 4,3'lük büyümede net ihracatın ciddi katkısı görüldü. İşte bu noktada, gelecek 3 aya yönelik ihracat sipariş miktarı ile ilgili beklentide, mart ayında 133,9, nisan ayında 133,3 ve mayıs ayında 133,2 olan ve bu soruya verilen olumlu ve olumsuz cevaplardan hesaplanan endeks değeri, haziran ayında bir anda 124,1 puana düşmüş. Yani 9 puanlık bir gerileme var. Bununla birlikte, gelecek 3 aya yönelik istihdam eğilimindeki artış ve sabit sermaye yatırım harcaması eğilimindeki artış, reel kesimin ekonomiye duyduğu güven açısından, şimdilik bir sıkıntılı tabloya işaret etmiyor. Nitekim, 'genel gidişat' ile ilgili soruya verilen olumlu ve olumsuz cevapların ışığında, endeks değeri nisan ve mayıs ayı değerlerinin altında olsa da, 2013 yılı kasım ayından bu yana ki üçüncü en iyi değer. Mevsimsellikten arındırılmış endeks değerleri de farklı bir tabloya işaret etmiyor. Yine de, 3. çeyrek için, üretim performansında bir miktar kırılma da gözlenebilir. Konu ekonomik verilerden açılmışken, 30 Haziran'la başlayan yeni haftaya Türkiye İstatistik Kurumu'nun mayıs ayı sonu dış ticaret verileri ile
başlayacağımızı duyuralım. Temmuz ayının 11'i veya 14'ünde TCMB'nin açıklayacağı mayıs ayı ödemeler dengesi verileri öncesinde, açıklanan dış ticaret verilerinden bir ipucu yakalamaya çalışacağız. Ardından, 1 Temmuz salı günü Türkiye İhracatçılar Meclisi, haziran ayı ihracat verilerini bu defa Kırıkkale'den açıklayacak. Haziran ayı ihracatının geçen yılın aynı ayına göre iyi bir performans ortaya koyması, net ihracatın yılın 2. çeyreğinde de GSYH büyümesine önemli bir katkı sağlaması açısından önemli. 3 Temmuz perşembe günü açıklanacak olan TÜFE ve Yurtiçi ÜFE verileri ise, TCMB'nin enflasyonla mücadelesi açısından önemli. Aynı gün gerçekleşecek olan Avrupa Merkez Bankası toplantısı ve bu toplantıdan çıkacak olan kararlar da merakla takip edilecek. Bu hafta, Avrupa cephesinde ciddi makro ekonomik veriler de yayınlanıyor. Söz konusu veriler ışığında, Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) genişletici para politikası ile ilgili yeni bir karar açıklayıp, açıklamayacağı da merak konusu. Bununla birlikte, Euro Bölgesi ekonomileriyle ilgili toparlanma süreci ne kadar zahmetli olsa da, ECB ne kadar genişletici para politikası izliyor olsa da, eurodolar paritesinin tekrar kendisini 1,36 doların üzerine atmış olması, ocak ayı sonundan bu yana 81,3 puanı geçemeyen dolar endeksi açısından, gerekli ipucunu veriyor. Eğer, ABD Merkez Bankası FED, beklenenden daha erken faiz artırım sürecine başlayacağına dair mesajlarını güçlendirir ise, 82 puana doğru hareket etmeye başlayan bir dolar endeksi, euro-dolar paritesini de 1,35 dolar ve altına getirebilir. İşte, tam bu noktada, FED St. Louis Başkanı James Bullard'ın geçen haftaki açıklamalarına bakarsak, işsizlik oranının düşmesi ve enflasyonun ivme kazanması ile, FED in faiz oranlarını gelecek yılın ilk çeyreğinde yükselteceği tahmininde bulundu. Bullard tahminiyle ilgili olarak, Gelecek yılın ilk çeyrek sonunda yükseleceği beklentisindeyim. FED amaçladığı hedefe, pek çok insanın öngördüğünden daha yakın. Normal seviyeye oldukça yakınız ifadelerini kullandı. FED Başkanı Bullard, 2014 sonunda ABD işsizlik oranının yüzde 6 nın altına düşebileceğini ve enflasyonun yüzde 2 ye yakın yükseliş gösterebileceğini söylerken, FED in hedefine ne kadar yakın olduğunu piyasaların tam anlamıyla takdir etmeyebileceğini sözlerine ekledi. Bu noktada, piyasalar tarafından henüz fiyatlandırılmamış olan, '2015 yılının mart veya nisan ayında FED'in faiz artırım sürecini başlatması' sürecinin dikkate alınmasında yarar var. Çünkü, FED'in faiz artırım sürecine başlaması, salt ABD ekonomisinin toparlanmasıyla doğrudan bağlantılı değil. Dünyanın önde gelen merkez bankalarının sebep olduğu genişletici para politikasından kaynaklanan aşırı küresel parasallaşma, yeniden küresel finans sisteminde, küresel yatırım iştahını tehlikeli bir şekilde kabartmaya başladı. Küresel piyasaların normal bir yatırım iştahında yoluna devam ettiğinin göstergesi olan 16 ile 18 puan arasında seyreden bir Volitalite Endeksi (VIX) yerine, şubat ayı başında 21
puan düzeyini gördükten sonra, 10,34 puan düzeyini bile test etmiş ve 11,26 puan düzeyinden işlem gören bir VIX Endeksi ile karşı karşıyayız. Bu veri, küresel finans sisteminde yatırım iştahının artık kontrolden çıkma noktası ile karşı karşıya olduğunu göstermekte ve piyasalarda herhangi bir siyasi veya ekonomik olay sonrasında, sert bir kırılmaya da sebep olabilir. Örneğin, FED'in faiz artırımı ile ilgili öngörüsünü erkene çekmesi gibi. Küresel piyasalardaki aşırı yatırım iştahından kuşkusuz sadece biz rahatsız değiliz. Bank for International Settlement (BIS) tarafından geçtiğimiz hafta sonu yayınlanan yıllık rapor, hayli dalgalı seyreden küresel finans piyasalarının aslında kırılgan küresel ekonomik ve jeopolitik görünümü yansıtmadığı uyarısına işaret ediyor. Yani, küresel krizin yaraları yeterince sarılmamışken, tüm sıkıntılar geride kalmış gibi gözüken bir piyasa ortamını, atmosferi BIS önemli bir risk olarak ifade edilmekte. Dünyanın en büyük merkez bankalarının oluşturduğu bir konsorsiyum konumunda olan BIS'in bu yöndeki uyarısı, tam da ABD menşeli borsalar açısından yeri rallilerin, S&P 500 Endeksi'nin yeni bir ralliye başlayacağının konuşulduğu bir döneme rast gelmekte. BIS Raporu'nda, "Genel olarak piyasalardaki iyimserlik ve temel küresel ekonomik gelişmeler arasındaki bağlantılara bakıldığında kafaların karışmaması kolay değil" ifadeleri kullanıldı. Yatırımcı iyimserliğinin nedeni olarak dünyanın en büyük bankaları olan Fed ve Avrupa Merkez Bankası gibi bankaların ekonomiler küresel resesyondan toparlanırken genişlemeci para politikalarına devam etme sözü vermesi olarak gösteriliyor. Ukrayna, Ortadoğu ve diğer bölgelerdeki çatışmaların yanında piyasalar aynı zamanda dengesiz küresel ekonomik büyümeye de kayıtsız kalmış durumda. BIS para ve ekonomi departmanı başkanı Claudio Borio, "Finansal piyasalar agresif bir getiri arayışı içerisinde tıkanıp kalmış ve reel ekonomide yatırım oranı zayıfken makroekonomik ve jeopolitik görünümde hala yüksek oranda belirsizlik var" diye konuştu. Merkez bankacılar yaklaşık her iki ayda bir BIS'in Basel'deki merkezinde buluşuyorlar. Her ne kadar grup politika kararları almasa da merkez bankaları yetkilileri için bir araya gelip küresel piyasalar ve ekonomi hakkındaki görüşlerini paylaşmaları adına bir platform sağlıyor. BIS küresel ekonominin toparlanma göstermesine rağmen hala kriz öncesi seviyelerin altında olduğunu belirtiyor. Dünya ekonomisi bir önceki yıla göre 2014 yılının ilk çeyreğinde yüzde 3 genişledi fakat 1996 ve 2006 yılları arasında tutturulan yüzde 3.9 ortalamasının da altında kaldı. Bazı gelişmiş ekonomilerde üretim, üretkenlik ve istihdam kriz öncesi zirvelerin altında. Fakat Borio yerel talebin büyümesi için gerçekleştirilen çabaların yüksek borçlardan dolayı dizginlendiğini söylüyor. Her ne kadar gelişmiş ekonomilerde hükümetler bütçe açıklarını kriz başladığından bu yana düşürmekte ilerleme kaydetmiş olsalar da borç oranı hala görülmemiş seviyede yüksek ve yükselmeye de devam ediyor.
BIS raporunda İtalya, İspanya, Fransa, ABD ve İngiltere gibi ülkelerde gayrı safi yurtiçi hasılanın yüzde 100'ünü aşan 2014 yılı borç oranı verilerini ortaya koydu. 29 Haziran pazar günü bir konuşma gerçekleştiren BIS Genel Müdürü Jaime Caruana, yükselen borç oranlarının zaten borçlanmış kişilerin geri ödeme yapma konusunda faiz artışı ve gelirlerde düşüşe daha hassas yaptığı uyarısında bulundu. Caruana, "O yüzden yüksek borç daha büyük mali kırılganlık ve daha yok edici mali döngülere yol açabilir" ifadelerini kullandı. Kurum ayrıca düşük faiz oranlarının hizmet maliyetlerini bir süreliğine düşük tutabileceğini, fakat faizlerin normalleşmesini geciktireceği için bu normalleşme gerçekleştiğinde etkisinin olumsuz yönde daha büyük olacağı uyarısını yaptı. BIS aynı zamanda merkez bankalarının para politikasını normalleştirmeye başlayacağı sinyalleri verdiğini fakat yatırımcıların hala buna hazır olmayabileceğine dair endişelerini de dile getirdi. Fakat BIS merkez bnakalarının çok yavaş ve çok geç normalleşmeye gitmesinin yaratacağı risklerin de küçümsenmemesi gerektiğini söylüyor. Bunun nedeni olarka ise genişlemeci para politikasının zamanla verimliliği azaltması olarak gösteriliyor. Bunun nedeni olarak ise nominal faiz oranlarının sıfıra yakın olması yani merkez bankalarının ekonomiyi büyütebilmek için daha fazla faiz indirimine gidemeyecek olması. Firmalar ve şahıslar borçlarını azaltmaya çalıştıkları için mali sektör üst üste gelen faiz indirimlerine rağmen reel ekonomiye istenen oranda kredi vermiyor. Bununla beraber ultra genişlemeci para politikaları diğer ekonomiler için bir çalkantı nedeni de olabilir. Bazı gelişen piyasa ekonomileri ve küçük, açık ekonomiler gelişmiş ekonomilerdeki genişlemeci para politikası nedeniyle kısmi çalkantı geçirdiler. Bu para politikası sonucu bazı yatırımlar yüksek getiri amacıyla gelişen piyasalara giderken bu ülkelerin para birimlerini güçlendirdi ve ihracatlarını zayıflattı. Fakat, FED geçtiğimiz yıl mayıs ayında parasal genişlemeyi azaltabileceği sinyallerini verdiğinde bu ülkelerdeki kur oranları ve varlık fiyatları zarara uğradı. BIS normal para politikasına dönüşün çok yavaş gerçekleşmesinin de hükümetler için sonuçları olacağı uyarısını yaptı. Raporda, "Faiz oranlarını normal olmayan süre normal olmayan seviyelerde tutmak hükümetleri konsolidasyona ihtiyaç olan sürelerde yanlış bir güven duygusuna itebilir" uyarısı yapıldı. Bir uyarıda, görevinin bitmesine yakın AB Komisyonu'nun ekonomik ve parasal işlerden sorumlu üyesi Olli Rehn'den geldi. Euro Bölgesi hükümetlerinin borç krizi ile mücadele için güçlü bir kurtarma fonu oluşturmadan önce 2 yıl boşa harcadıklarını, Avrupa Merkez Bankası'nın euroyu korumak için adım atmaya zorladıklarını söyledi. 30 Haziran itibariyle görevinden ayrılacak olan Rehn verdiği demeçte, Euro Bölgesi'nde yaşanan kamu borç krizinde karşı karşıya kaldığı olayları anlattı. Rehn, kriz döneminde karşı karşıya kalınan en tehlikeli 3 olay olarak, Yunanistan için Mayıs 2010'daki ilk kurtarmanın başarısız olmasını, 2011
sonbaharında vpiyasa kargaşasını ve Euro Bölgesi'nin parçalanmanın eşiğine geldiği Haziran 2012'yi işaret etti. Euro Bölgesi'nde ekonomik güven, Ukrayna'daki tansiyon ve eurodaki güçlülüğün Avrupa Merkez Bankası'nın (AMB) bankacılığı ve büyümeyi destekleme çabalarını kısıtlaması ile, Haziran ayında beklenmedik şekilde geriledi. Brüksel'de bulunan Avrupa Komisyonu'nun açıkladığı tüketici güven endeksi 102 düzeyine gerilerken, Mayıs ayı rakamları 102.6'ya revize edildi. Bloomberg anketine katılan 27 ekonomistin tahmin medyanı endeksin 103 düzeyine yükseleceği yönündeydi. Bir başka Bloomberg anketine göre, Euro Bölgesi ekonomisi 2014 yılı ikinci ve üçüncü çeyreklerinde yüzde 0.3 genişleyecek, büyüme oranı son çeyrekte ise yüzde 0.4 olacak. İngiltere ekonomisi birinci çeyrekte yüzde 0.8 oranında büyürken, beklentiyi karşıladı. İngiltere'de bir başka veriye göre ise, konut fiyatları Mayıs'ta aylık bazda yüzde 0.4, yıllık bazda ise yüzde 6.7 artış gösterdi. Fransa ekonomisinin birinci çeyrek büyüme oranı yıllık bazda yüzde 0.7'ye revize edildi. Rakamlar geçtiğimiz ay yüzde 0.8 olarak açıklanmıştı. Fransa'da tüketici harcamaları Mayıs'ta bir önceki aya göre yüzde 1 artış gösterirken, ekonomist beklentileri yüzde 0.3 artış olacağı yönündeydi. Tüketim harcamaları ise yıllık yüzde 0.6 azaldı, beklenti yüzde 1.1 düşüş yönündeydi.