MEGEP (MESLEKİEĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİEĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ) SANAT VE TASARIM GEOMETRİK RÖLYEF ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlğtarafndan gelitirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlğn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarnda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya yönelik gelitirilmiöğretim materyalleridir (Ders Notlardr). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacyla öğrenme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmt Modüller teknolojik gelimelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandrmak koulu ile eğitim öğretim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasönerilen değiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirili Örgün ve yaygn eğitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaabili Baslm modüller, eğitim kurumlarnda öğrencilere ücretsiz olarak dağtl Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullalamaz ve ücret karlğnda satlama

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1...3 1. YAPIM RESMİ...3 1.1. Geometrik Kompozisyon Aratrmas...3 1.1.1. Geleneksel Motiflerin Geometrik Analizi...3 1.1.2. Motiflerin Kontürel Şekil Analizi...9 1.1.3. Motiflerin Plastik Analizi...10 1.2. Şablon Resim... 11 1.2.1. Çizgisel Yapm Resmi Çizimi...11 1.2.2. Yapm Resmi Şablonu Çizimi...12 UYGULAMA FAALİYETLERİ... 13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...20 ÖĞRENME FAALİYETİ- 2... 21 2. MODELAJ ŞEKİLLENDİRME...21 2.1. Kabartma Modelaj Tekniği...21 2.2. Modelaj Gereçleri Kullanma... 26 2.3. Yapm Resimleri Okuma... 28 2.4. Form Yorumlama...29 2.5. Modelaj... 29 2.5.1. Gereçleri Hazrlama...29 2.5.2. Kil ile Plaka Yapma...30 2.5.3. Plakan Üzerine Şablon Çizimi... 30 2.5.4. Orijinalin Özelliklerine Göre Şekillendirme... 30 2.5.5. Detay ve Doku Modelaj...31 UYGULAMA FAALİYETLERİ... 34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...40 MODÜL DEĞERLENDİRME...41 CEVAP ANAHTARLARI...43 ÖNERİLEN KAYNAKLAR... 44 KAYNAKÇA...45 i

AÇIKLAMALAR MODÜLÜN KODU 211GS0027 ALAN Sanat ve Tasarm MESLEK / DAL Plastik Sanatlar MODÜLÜN ADI Geometrik Rölyef MODÜLÜN TANIMI Geleneksel geometrik motiflerden model yapm resmi ve ablon desen hazrlama, rölyef modeli yapma materyalidi SÜRE 40 / 32 ÖNKOŞUL YETERLİK Geleneksel (geometrik) rölyef modeli yapmak Genel amaç Gerekli ortam sağlandğnda model yapm resmi hazrlayp, standartlarna göre geleneksel geometrik rölyef modeli yapabileceksini MODÜLÜN AMACI Amaçlar Geometrik motifli kompozisyonu analiz ederek yapm resmi hazrlayabileceksini Kilden plaka hazrlayarak geometrik motifli rölyef EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR modelajyapabileceksini Donamlheykel ve döküm atölyesi, modelaj gereçleri, ekillendirme kili, alçve gereçleri, sanat ile ilgili basl ve görsel kaynakla Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlaryla kazandğz bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksini Öğretmen modül sonunda ölçme arac( test, çoktan seçmeli, doğru yanlvb) uygulayarak modül uygulamalaryla kazandğz bilgileri değerlendirecekti ii

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Üç boyutlu ekillendirme bilgisine sahip olan kii çağdasanat görüü kazanm demekti Sanat tasarm, üç boyutlu ekillendirme, üç boyutlu formlar, kil ile modelaj, üç boyutlu formlarn plastik estetik duygusuna sahip olmak kiiyi olumlu yönden etkilemektedi Heykel Sanatdersi modüllerini baaryla tamamlamolan bir öğrenci yaamnda üç boyutlu formlara ve ekillendirmelere yer vereceğinden toplum içinde farkl bir yerde olacakt Rölyef ve oval modelaj- ekillendirme belirli kurallara dayalve çeitli modelaj aletleri, araç ve gereçleriyle yaplmald Bu gereçleri doğru kullanmak ve istenilen ekillendirme bilgilerini aldktan sonra çaltğn alanda yapacağn tasarmlar, uygulamalar daha anlalr olacakt Üç boyutlu ekillendirme, tasarmlarn taslak çizimlerini kaliteli biçimde yapmak daha sonraki ekillendirme modelaj ilerinde size yol gösterecekti Yapmak istediklerinizi taslak kâğdn üzerine çeitli resim teknikleriyle çizebilmek yararza olacakt Taslak yapm resmi okuyarak ve ekillendirme ilem srastakip ederek doğru ekillendirme ile kaliteli bir iyapmolacaksn. Hazrlanan bu modülde heykel sanatn geometrik rölyef ekillendirme kavramlar, rölyef heykel çeitlerini, rölyef tasarmlar, ablon desenler ve kil ile modelaj uygulamalarele alacağ Geleneksel geometrik motiflerle kompozisyonlar elde ederek geometrik rölyef ekillendirmesi yapabileceksini Modülü baarile tamamladğzda heykel sanatn geometrik rölyef ekillendirme olanaklaröğrenmiolup sanat alan çeitli dallarnda bu bilgi ve becerileri kullanabileceksini 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultursunda, donamlheykel atölyesi ortam sağlandğnda, geometrik motifli kompozisyonu analiz ederek yapm resmini doğru olarak uygulayabileceksini ARAŞTIRMA Üniversite ve ehir kütüphanelerinde sanat kitaplarndan geleneksel ta oymaclk ve çini geometrik motiflerini aratrabilirsini Selçuklu ve Osmanltaoymaclk ve çini süsleme sanatn geometrik motiflerinden oluan kompozisyonlarla ilgili baslve görsel kaynaklar inceleyebilirsini 1. YAPIM RESMİ 1.1. Geometrik Kompozisyon Aratrmas Geometrik kompozisyon bitki, insan ve hayvan figürlerine yer verilmeden yapl Geometrik kompozisyonlara hal, kilim, ta, çini, ahap, maden içiliği ve çeitli alanlarda rastla Özellikle Anadolu da Selçuklular geometrik motiflerle çok çeitli düzenlemeler elde etmilerdi Yaptklar kompozisyonlar günümüzde önemli kaynak olarak kullalmaktad Osmanldöneminde ise kare, üçgen ve zikzaklardan oluan motifler gelitirilmiti Türk sanatnda dört, be, alt, sekiz, on iki gibi kollardan oluan yldzlar skça görülen motifler arasndad Yldz ve kompozisyonlarözellikle taoymaclğnda ve ahap ilerinde skça rastlal Kaynak olarak bu örneklerden yararlalr, motifleri kullanarak veya onlardan esinlenerek yeni kompozisyonlar oluturulu Bu uygulamada, çeitli dönemlere ait geometrik motifli kompozisyonlar aratrl Bir örnek seçilerek kil ile modelajyapl 1.1.1. Geleneksel Motiflerin Geometrik Analizi Türk ve İslâm sanatnda süsleme sanatoldukça geniyer almaktad Geometrik ve bitkisel motifli süslemeler Türk ve İslâm sanatnda daha fazla geliir hatta BattSanatda etkile Süsleme sanatheykel sanatn bir dalgibi geliir ve süsleyici rölyef ortaya çkar (Resim 1.1.1.a.). 3

Resim 1.1.1.a : Süsleyici rölyef (Bursa Ulu Cami minaresi) Heykel sanatnda dekoratif motifin çeitli kaynaklar vard Bunlar öyle sralayabiliriz: Doğal (tabii) biçimler; tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar kaynak olarak sk sk kullalmt Canlbiçimlerden insan, hayvan, bitki ve cansz olanlardan ağaç kabuklar, deniz kabuklular, mineraller de biçim ve doku bakmndan esin kaynağolmulardr (Resim 1.1.1.b.). Resim 1.1.1.b.: Doğal (bitkisel) biçimlerden yararlalarak yaplan rölyef (İstanbul Arkeoloji Müzesi, sütün balğdetay) 4

Resim 1.1.1.b.: Doğal (tabii) biçimlerden yararlalarak yaplan rölyef (İslâm Sanatçini desenlerinden uyarlanmrölyef, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çalmas) Geometrik biçimlerden, küp, dikdörtgen prizma, üçgen, küre, elips, altgen, yldz ve birçok düzgün biçimlerden yararlal Düzgün olmayan kvrk, krk, yamuk biçimlerle de motif ve kompozisyonlar oluturulu Düzgün veya düzgün olmayan geometrik biçimlerle yaplan motifler srsz kompozisyon imkânlarsağlar ( Resim 1.1.1.c.). 5

Resim 1.1.1.c.:Geometrik biçimlerden yararlalarak yaplan rölyef (Bursa Ulu Cami, kap detay) Geometrik motifler özellikle Selçuklu döneminde çok yaygn olarak kullalmt Kare, dikdörtgen, üçgen, daire, baklava ve yldz gibi geometrik ekillerin birlemesiyle oluan ve sonsuzluğu simgeleyen kompozisyonlar yaplmtr Geometrik motifler bitkisel, hayvan ve yazmotifleriyle birlikte skça kullalmtr ( Resim 1.1.1.d.). 6

Resm 1.1.1.d: Geometrik, bitkisel ve yazmotifleriyle rölyef (Bursa Ye il Cami, pencere üstü rölyef detay) Geleneksel biçimler, milli motiflerimizden olu an önemli ve genikaynakt Bunun için say s z uygarl ğ n geçtiği Anadolu topraklar ve ya ayan insanlarta mak, sevmek, icra ettikleri ilkel ve geleneksel sanatlarya atmak gereki Motifler aynen aktar larak veya yorumlanarak, çağ da la t lararak kulla labilir Her biçim, sanatç n çal ma üslubuna göre değ i ebilir (Resim 1.1.1.e.). Yapay biçimler, insa n kendi yapt ğe yalariçermektedi Yap lan rölyeflere detay olarak çe itli alanlar n özel gereçleri, el aletleri, e yalar ve benzeri gereçler kaynak olarak kulla labili Yapay biçimlerden olu an rölyef ekilleri ve kulla lan çağdamalzemeler modern rölyef sanat n bir parças d r ( Resim 1.1.1.f.). Bütün bu kaynaklar sadece yal n halleriyle değ il, birçok kez stilize edilerek kompozisyonu olu turacak ekilde bir araya getirili Bir bütünlüğ ü ve üslup birliğ ini sağ lamak motiflerin seçimi, kompozisyon olu turma n a amalar nda dikkat edilecek unsurlard 7

Resim 1.1.1.e.:Geleneksel rölyef (Bursa Ye il Camii, kapdetay ) Resim 1.1.1.f.:Yapay biçimlerden yararla larak yap lan rölyef (Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar Bölümü, öğrenci çal mas) 8

1.1.2. Motiflerin Kontürel Şekil Analizi Motif (örge), plastik sanatlarda bütünü olu turan parçalardan her birine deni Motif, güzel sanatlar n her dal nda kompozisyonu olu turan temel bir öğ edi Modül ise (module) İ ngilizce den gelen bir sözcüktü Plastik sanatlarda tasar m ve uygulamaykolayla t ran ya da yönlendiren, bir zgara olu turacak biçimde dizilmiiki boyutlu geometrik birimlerin her biridi En çok kulla lan modül kare biçimidi Dikdörtgen, e kenar, üçgen, alt gen ve daire modülleri de kulla l Belli bir modüle dayanarak gerçekle tirilen tasar mlara ve yap lara da modüler adverili Motiflerin çizgisel analizi size o motifin nas l yap ld ğ gösterecektir (Şekil 1.1.2.a). Düzgün olmayan bir deseni daha düzgün çizmek veya dijital ortamda tekrar çizmek aç s ndan önemli bir etapt Müze ar ivlerinde bu tür çal malar vard Bunlardan seçmeler yaparak inceleme yoluyla da analiz yap labili Daha sonra bu desenler modelaj için kulla labili Şekil 1.1.2. a: Geometrik motifli kompozisyonun çizgisel analizi 9

Geleneksel Türk ve İ slâm sanatoymac l k ve çini desenleri ara t rmalarsonucu elde edilen motif desenlerinin konturel ekil analizi yap l Konturel ekil analizi, motiflerin nas l olu tuğu, kulla lan yöntemler, çizim sisteminin kavranmasanlam na geli Kontur, bir eklin kenar çizgisi olup motiflerin ekil çizgileridi Desen bilinen temel geometrik ekillerden kare, dikdörtgen veya daire ekilleri içinde inceleni Bunu yaparken desen tekrar çizilebilir veya desenin üzerinde daha hafif çizgilerle modülerin ağsistemi çizili Bu ekilde analiz edilen desenin nas l yap ld ğ öğ renilir (Şekil 1.1.2.b.). Şekil 1.1.2.b: Geometrik motifin çizgisel ve plastik analiz deseni 1.1.3. Motiflerin Plastik Analizi Plastik analiz, motiflerin ekillerinin incelenmesi, kabartmalar için uygunluğ u ve motif kompozisyonunun kabartyüksekliklerinin belirlenmesi anlam na geli Kabartma rölyef yükseklikleri desenin üzerine tonlama ile belirtili Her ton bir kabartseviyesi olarak dü ünülerek tonlama yap l Bu plastikiyet belirlemesi rölyefin uygulamada nas l görüleceğ i anla l r olu (Şekil 1.1.3.) 10

Şekil 1.1.3: Geometrik motifli kompozisyonun çizgisel ve plastik analiz deseni 1.2. Şablon Resim Şablon resimler yap lacak olan rölyefin kompozisyon ve ekillerini belirten ölçekli resimlerdi Şablon resmin uygulama ölçülerine getirilmesi i i iki a amadan olu u Birincisi kompozisyon deseninin çizgiyle çizimi, ikincisi ise çizgisel deseni uygulama ölçülerine getirerek büyütme a amalar d Şablon resimler uygulamaya yön ve k tutacak resimlerdi Geleneksel desenlerin doğ ru ve orant laktar lmas, rölyefin modelaj uygulama a amas nda önem ta maktad 1.2.1. Çizgisel Yap m Resmi Çizimi Çizgisel yap m resmi küçük ölçeklerde net biçimde çizili Detaylarnetle tirerek ve gereken kompozisyon değ i iklikleri yans t larak düzgün çizili Bu resmin ölçüleri, kulla lacak büyütme makinesi özelliklerine göre al 11

1.2.2. Yap m Resmi Şablonu Çizimi Küçük ölçekli desen, büyütme makinesi üzerine tak l Daha önce belirlenen uygulama ölçüleri makinenin ayarlanmas yla elde edili Yans yan desenin uygulama ölçüleri metrelerle ölçülür ve kontrol edili Büyük ablon kâğ dyans ma ala na bantlarla yap t r l Kâğ d n kal n olmamas na dikkat edili Yap m resmi ablonunun çizilmesinde kâğ t yerine naylon daha uygundu Kal n kalemlerle yap m desen çizili Bu ekilde çizilmi olan ablon desen kulla lmak üzere muhafaza edili 12

UYGULAMA FAALİ YETLERİ UYGULAMA FAALİ YETLERİ Geometrik Rölyef Yap m Resmi A ağ daki i lemleri tamamlad ğ zda rölyef için geometrik motiflerden olu an kompozisyon ve ablon desenini yapm olacaks z ( Resim 1.). Resim 1: Geometrik rölyef desen örnekleri Kulla lacak araç ve gereçler Çe itli geometrik motif ve kompozisyon örnekleri Resim ve eskiz kâğ tlar Çe itli boylarda kur un kalem ve silgi Resim masas I klmasa Desen büyütme makinesi 13

Uygulamada kulla lacak araç gereçleri temin edin ve uygulama masas na dizin. A ağ daki i lemleri s ras na göre ve dikkatli olarak yap Geometrik motif ara t rmasyap z ( Resim 2). Geleneksel taoymac l k, hal, çini motif ve kompozisyon ara t rmalar z inceleyini Resim 2. : Geometrik motifli kompozisyonlardan seçmeler 14

Motiflerin rölyef için uygunluk incelemesini yap z ( Resim 3.). Rölyef uygulamalariçin motiflerin analizini yap Bu konuda öğretmeninizden yard m alabilir ve beraber uygulama motifinizi seçebilirsini Resim 3: Rölyefe uygunluk analizi yapmak Kâğ t üzerine küçük çizgisel kompozisyon ara t rmalaryap z ( Resim 4.). Seçilen motif kompozisyonu, yapmak istediğiniz rölyefin temel ekline uyarlay Küçük ölçekli kompozisyon varyantlar çizini Resim 4.: Kâğ t üzerine küçük çizgisel kompozisyon ara t rmalaryapmak 15

Kompozisyon seçeneklerinden yap m resmi çiziniz ( Resim 5.). Yapt ğ z küçük kompozisyon varyantlar öğretmeninizle değ erlendirin ve içlerinden uygulanacak olaseçini Resim.5: Kompozisyon ara t rmalar ndan resim seçimi yapmak I klmasada net yap m resmi çiziniz ( Resim 6.). I klmasada düzgün çizgiler elde etmek için cetvel kullanabilirsini Seçilen yap m resmi klmasada öneriler doğ rultusunda tekrar çizini Resim 6: I klmasada net resim çizmek 16 beraber

Kompozisyonu büyütmek için ortam haz rlay z ( Resim 7.). Projeksiyon büyütme makinesi ile çal ma ortam haz rlay İ nce kâğ t veya naylon, kalem, silgi, bant gereçlerini temin edini Resim 7: Kompozisyonu büyütmek için ortam haz rlamak Şablon resim ölçülerini belirleyini Uygulanacak rölyef ölçülerinizi belirleyerek büyütme makinesini ölçülere göre ayarlay Şablon resmi kontur çizgilerini çizini (Resim 8). Şablon resmi naylon üzerine tükenmez kalemle çizini Resim 8: Şablon resmi kontur çizgilerini çizmek 17

Kulla lan gereçleri yerlerine toplay Arkada lar zla i birliğ i yap Önerile Grup çal masyaparak bir rölyef yapabilirsini Grup olu turularak ve parçalarayrayrçal arak Selçuklu kapörneklerinden yapabilirsini Friz kompozisyon örneklerinden seçerek çerçeveler yapabilirsini Çal malar zdeğ erlendirme ölçeğ iyle denetleyini 18

Değerlendirme Ölçeği Modül Ad : Geometrik rölyef Öğ renci Ad : Uygulama Faaliyeti : Yap m resmi S f ve Öğ Nu: Aç klama : Bu faaliyet kapsam nda a ağ da listelenen davra lardan kazand ğ z becerileri EVET veya HAYIR kutucuklar na (X) i areti koyarak kontrol edini Hay r Gözlenecek Davra lar Evet Rölyef çe itleri ve kavramlar hakk nda ara t rma yapt z m? Geleneksel milli motifleri ara t rd z m? Geleneksel geometrik motiflerin örneklerini toplad z m? Seçtiğ iniz motiflerin analizini yapt z m? Çizgilerle motif kompozisyonu yapt z m? Geometrik kompozisyona plastik analiz yapt z m? Geometrik rölyefin ablon desenini çizdiniz mi? Atölye ortam nda düzenli ve disiplinli oldunuz mu? Araç gereçleri amaçlar na uygun kulland z m? Öğ renme sorular n hepsini doğ ru cevaplad z m? Değerlendirme Değ erlendirme kriterlerinde i aretlediğ iniz EVET ler kazand ğ z becerileri ortaya koyuyo HAYIR lar z için ilgili faaliyetleri tekrarlay Cevaplar z doğ ru ise diğ er faaliyete geçini 19

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME Bu faaliyet sonunda kazand klar za ağ daki sorularcevapland rarak ölçünü Bilgilerinizi belirlemeniz için doğ ru yanl cümleler verilmi ti Cümle doğ ru ise parantezin içine D, cümle yanl ise parantezin içine Y harfi i aretleyini 1. ÖLÇME SORULARI 1. ( ) Geometrik kompozisyon bitki motifleri kullanmakt 2. ( ) Motif, bir kompozisyonun temel birimi olup, örge adda verili 3. ( ) Doğ al, geometrik, geleneksel ve yapay biçimler Heykel Sanat n dekoratif motiflerini olu tururla 4. ( ) Selçuklu sanat nda oymac l k ve çinicilikte geometrik motifler yap lmam t 5. ( ) Osmanl döneminde kare, üçgen ve zikzaklardan olu an motifler kulla lmam t 6. ( ) Modül İ ngilizceden gelen module kelimesi olup bir modüler kompozisyonun en küçük parças d 7. ( ) Selçuklu sanat n oymac l k ve çini geometrik motifleri Batsanat etkilemi ti 8. ( ) Desende kontur çizgisi eklin kenar veya gölge çizgisidi 9. ( ) Şablon, tonlamayla yap lan desene deni 10. ( ) Rölyefin plastik analizi, plastik maddeden yapmak demekti DEĞERLENDİ RME Cevaplar zmodül sonundaki cevap anahtar yla kar la t r z ve doğ ru cevap say zbelirleyerek kendinizi değ erlendirini Yanl cevaplad ğ z konularla ilgili öğ renme faaliyetlerini tekrarlay 20

ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 Bu faaliyette verilecek bilgiler doğ rultusunda, dona mlheykel atölyesi ortam sağ land ğ nda kilden plaka haz rlayarak geometrik motifli rölyef modelajdoğ ru olarak uygulayabileceksini ARAŞTIRMA Üniversite ve ehir kütüphanelerinde heykel sanatkitaplar ndan rölyef ekillendirme kavramlar ara t rabilirsini Geleneksel geometrik motiflerinden olu an kompozisyonla ilgili bas lve görsel kaynaklarinceleyebilirsini 2. MODELAJ ŞEKİ LLENDİ RME Çe itli ekilde adland r labilen modelaj, ekillendirme veya biçimlendirme, heykel sanatyöntem ve tekniklerindendi Heykel sanat nda, yoğ rulabilir malzemelere elle biçim verilmeye bu isimler verili Kil, balmumu ve alç, ekillendirmenin temel malzemelerindendi Oyma yönteminin tersi olarak ekillendirme, malzemeyi eksilterek değ il, çoğ altarak yap lan teknikti Bu malzemelerden elde edilen modeller daha sonra heykelci malzemesi olan metal, taveya ah aba geçirili Plastik sanatlar eğ itimi süresi içinde modelaj- ekillendirme önemli plastik duygusu geli tirme metotlar ndan biridi Heykelt ramodelcilik, dökümcülük veya oymac l kla birçok zaman kendisi ilgileni Komplike bir iolduğu ve sanatç n ba tan sona a amalar uygulad ğ unutulmamal d Sanatçbirçok yöntem ve teknikten haberdar ve bu yöntem ve teknikleri uygulama becerisine sahip olmal d 2.1. Kabartma Modelaj Tekniğ i Kabartmalar a ağ daki çe itlere ayr l Kabartmalarda kulla lan biçimlere göre Kaz nm kabartma, yal zca oyuk bir çizgiyle s rland r lm oland Oyma kabartma, hafif bir oylumu olan ve negatif görüntü elde edilen, kabartma olup çoğ u zaman dam s r ve Mezopotamya kabartmasadverilen çe ittir ( Sekil 2.1.a). 21

Sekil 2.1.a: Oyma kabartma kesiti Alçak kabartma ( bas rölyef ), yalpak ad da ta yan ç k nt laraz olan kabartmad Yar m kabartma, orta yükseklikte olan kabartmad r (Şekil 2.1.b). Yüksek kabartma (haut rölyef ), ç k nt laroldukça yüksek, neredeyse figürün tamam tabandan kopan sadece bir omuzu yüzeye yap k ekilde olan kabartmad Şekil 2.1.b: Alçak, yar m ve yüksek kabartma kesiti Kabartmalarda kulla lan motiflere göre Dekoratif kabartma, süs amaçlve motiflerin adlar da ta yabilen kabartmad Örneğ in rumi motifli veya geometrik motifli kabartma denilir (Resim 2.1.c.). 22

Resim 2.1.c :Dekoratif rölyef (Bursa Ye il Cami, pencere detay) Ba l ca özgün kabartma, yine mimari içerisinde yer alan fakat mimariden bağ ms z ve ayrolarak dü ünülen kabartmad Bunlar daha çok pano eklinde soyut veya figüratif olarak önümüze ç kar (Resim 2.1.d.). Resim 2.1.d: Özgün kabartma ( Atatürk kabartmas, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çal mas) 23

Soyut kabartma, soyut kavram ta yan öğ elerden olu ur ve kabartma özelliklerini ta r (Resim 2.1.e.). Resim 2.1.e: Soyut kabartma (Soyut kabartma, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çal mas ) Figüratif kabartma insan, hayvan veya doğ ada bulunanlar ile olu mukabartma kompozisyonlara verilen add r (Resim 2.1.f.). Resim 2.1.f:Figüratif kabartma (Hitit kabartmas, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çal mas) 24

Kulla lan tekniğe göre kabartmalar Kabartma n yap l biçimine göre adland r ld ğçe itti Bunlar, alçkabartma, seramik kabartma, ah ap kabartma, takabartma (Resim 2.1.g.), metal kabartma olmak üzere bir de çağ n getirdiğ i yeni teknolojileri kullanarak yap lan polyester, ansamblaj (kar k) teknikleri ile yap lan kabartmalar olarak adland rabiliri Resim 2.1.g:Takabartma Stillere göre kabartmalar Her bak mdan çe itli dönemlerin özelliklerini ta d klar, kopya edildikleri veya yorumland klaro dönemin ad alm lard Örneğin M s r kabartmas, Selçuklu kabartmas (Resim 2.1.ğ.)Rönesans veya modern kabartma diye adland r l 25

Resim 2.1.ğ: Selçuklu kabartmas 2.2. Modelaj Gereçleri Kullanma Heykel sanat nda kil ile ekillendirme elle ve yard mcgereçlerle yap l Tek parça eser olmas ndan dolayseri üretimden farklolarak daha yüksek sanatsal değ eri vard Modelaj da denilen ekillendirmeler daha çok model haz rlama veya amotlu kili seramik f r nlarda pi irerek yap l Doğ al objelerin incelemelerinden, geometrik rölyeflerden, insan figürlerinden, a t yap m na kadar kil ile ekillendirme, temel ekillendirme tekniklerinden biridi Bütün bu çal malar n her birinin kendine özgün ekillendirme özellikleri vard Yine de rölyef, büst - kafa ve figür ekillendirmeleri diye gruplar haline getirili Rölyef sehpalar, rölyefi koyabilecek, rahat ve önünde oturulabilecek veya ayakta durabilecek bir araçt Metal veya ah ap, ayaklveya masa üstü modelleri vard Rölyefin duvara bağlolmas ndan kaynaklanan özelliği rölyef ekillendirmesi de yap l rken o duruma yak n ortamda uygulanmasgereklidi I k kaynağ ekillendirme yap l rken çok önemlidi Sehpa ğ a en uygun yere monte edilmelidi (Resim 2.2.a) 26

Resim 2.2.a: Rölyef sehpas Modelaj kalemleri, bütün ekillendirme etaplar nda kulla l Elle ekillendirmenin yas ra çe itli malzemelerden ( plastik, ah ap, metal ) yap lan düz veya ka kluçlarolan gereçler de kulla l r (Resim 2.2.b ). 27

Resim 2.2.b: Modelaj kalemleri Diğ er gereçler, spatula ve keskiler ekillendirme esnas nda, alçdöküm i lerinde yard mcgereçlerdi Çe itli boyda leğ enler ve kovalar, ah ap ç ta ve tahtalar, ah ap çerçeveler, saklama amaçltorba ve bezler, f rçalar vb gereçler de kulla l 2.3. Yap m Resimleri Okuma Bu a amada elinizde bulunan çizgisel desenin, orijinal haliyle konuya ve ekillendirmeye elveri li olup olmad ğanaliz edili Tabiki bu konuda tecrübeli öğ retmenlerinizden fikir al veri inde bulunun. Birçok desen çok güzel ve çekici olmas na rağ men heykel rölyef uygulamalar na uygunluk sağ lamazl. Bu nedenle desen, rölyef ekillendirmesine uygun hale getirili Örneğin birçok ince detay kal nla t r l r, küçük ve ekillendirmede kaybolacak ayr nt lar da silinebili Size kendiniz taraf ndan seçilmeyen desen verildiğ i zaman da bu analizi yaparak kar tarafa bildirmeniz gerekecekti Bir çok desenin rölyefte orijinale bağ lolamayacağ ve sebepleri rölyef sipariverene anlat lmal d 28

2.4. Form Yorumlama Yap lacak olan rölyefin formu belirlenmelidi Bunu yaparken çizgisel desenin üzerine kabart n yükseklikleri belirleni Alçak ve derinde kalacak detaylar daha koyu, yüksekte olanlar daha aç k olarak tonlanarak kabart n formu ortaya ç kar l Yap lacak formlar net ekilde desende görülü Serbest rölyef çal malar nda formlarda gerçekçi, üslupla t rma veya deformasyon anlat m yöntemleri kulla l Gerçekçi anlat m, natüralist anlat m, sanat eserinde doğal gerçekliğ i hiçbir deği ime uğratmadan yap lan eserlere verilen ad. Heykel sanat nda natüralist anlat m eski Yunan, Roma sanatve Rönesans eserlerinde görülü Stilizasyon ( üslupla t rma), doğadaki biçimleri ( bitki, hayvan, insan ) ematikle tirerek, yal nla t rarak yans t lmas d Belli ölçülerde benzetme, soyutlama ve deformasyonu içeri Stilizasyon, doğadan al nan objeyi aynen yans tmaz, onu a msat Örneğ in bir ağ ac n, stilizasyon sonucu sadece ağ aç olduğ unu ta mak yeterli oluyor, diğ er detaylar n önemi kalm yo Deformasyon (biçimi bozma, biçimsizle tirme ), doğadan al nan objelerin stilizasyonu, soyutlanmasyas ra doğ ada rastlanmayacak ekilde deği tirilmesidi Örneğ in insan figürlerinin ina lmaz biçimde incelip uzamalardeformasyon için bir örnekti 2.5. Modelaj Modelaj (Frans zcada modelage), kil ve balmumu gibi kolayca biçimlendirilebilen maddeleri, yap lacak heykellere model haz rlamak üzere hacimli olarak biçimlendirme, model yapma i idi Bu i leri yapan ki iye de modelci adverili Model ise plastik sanatlarda bakarak benzetilmeye çal lan nesneler veya figürlerdi 2.5.1. Gereçleri Haz rlama Bu a ama n amacçal ma ortam ve gerekli gereçleri haz rlamakt Rölyef sehpas çal lacak yere getirilerek k yönü tespit edili Sehpa n tabla yüksekliği boy yüksekliğ ine göre ayarla Çevre ve tabure düzeni yap l Ortam düzeninin yas ra modelaj kalemleri ve diğer gereçler temin edili Kilin ekillendirilmesi için ah aptan altl k temin edili Rölyef uygulama ölçüleri tahta n üzerine kalemle çizili Çizilen çerçevenin ortas na denk gelecek ve yatay duracak ekilde iki k sa ç ta yeri çizili Ç talar n konmas n sebebi kilin kaymamas d Ç talar kesilir ve çivileni 29

2.5.2. Kil ile Plaka Yapma Kil k vamkontrol edilir ve homojen hale getirili Bu i leri yaparken mermer ve alç masa kulla l Fazla olan suyu emmek için alçmasada kil yoğrulu Sert kil suland r larak mermer masada homojen hale getirili Haz rlanan kil ah ap altl ğ n üzerine s k ca tutturulu 2 3 cm kal nl ğ a ula ana kadar kil ekleni Ispatula veya merdane kullanarak plaka n yüzeyi düzleni 2.5.3. Plaka n Üzerine Şablon Çizimi Daha önce haz rlanan ablon desen, kilden haz rlanan plaka n üzerine yerle tirili Modelaj kalemlerin sivri uçlar yla desen çizili Kâğ t ablon kulla ld ğ nda delmemeye özen gösterili Şablon al r ve desen derin çizgilerle tekrar edili 2.5.4. Orijinalin Özelliklerine Göre Şekillendirme Şablon desen ve orijinal resim görülecek ekilde, sürekli bak labilecek yere as l Daha önce yap lan plastik analiz tekrar edilir ve hat rlatma yap l Rölyefin yüksekliğ i belirleni Kil ekleme yöntemini kullanarak rölyefin yükseklikleri yap lmaya ba la Geometrik motiflerin örülme özelliğ i rölyefe de yans t l Bir detay n alta geçmesi veya ba ka ekillerin üzerinden geçme görüntüsü verili Özellikle yuvarlat larak ekil verili Farklseviyeler tespit edilir ve o ekilde kil eklenir veya azalt l r (Resim 2.5.4.). Modelaj uygulamasbütünlük içinde yap l Bir detaybitirip daha sonra diğ erine geçme değil de her tarafta e it olarak çal ma yap l Bu ekilde k sa sürede çal ma n tamamgörülü Uygulama n uzun süreli olmasnedeniyle çal ma zbir sonraki çal ma seans na kadar k vamda tutmak için slak bez ve naylon ile sar n ve raflara kald r n. Gerekirse arada k vam na bakabilirsini Kilin kurumasdurum da su ile slat n ve tekrar naylon ile sar n. Bu i lemleri her çal ma seans n sonunda yap n. 30

Resim 2.5.4: Orijinal desenden uyarlanm geometrik rölyef ( Selçuklu kapkabartmas ndan uyarlama, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çal mas) 2.5.5. Detay ve Doku Modelaj Rölyefin detaylar yapmak daha fazla dikkat ve özen iste Detaylar çal mayzengin göstermektedi Detaylar n ç k ntve derinlikleri rölyef hatlar ndan daha hafif olmal d Çizgiler ve kabart lar eklin bütününü bozmamalveya ekil olarak ağ rl kta olmamal d Orijinal ölçülere ve detaylara bağlkal nmal d Modelaj kil malzemesinden yap lan i ti Bu nedenle yap lan modelin kal c l ğolma Daha kal chale getirmek için kilden modeller kal planarak alç ya dönü türülü Kal p alma i leri model yapma i leriyle bağlant l d Model ve kal p i lerini yapan ki iler çoğu zaman ayki ilerdi Model yap l rken de kal ptan bu model nas l ç kacağ n da dü ünülü Alç yla kal p alma, kal ba alçdökme ve sökme i lerinin kolayla masiçin model yap l rken a ağ daki ema n kabart ekilleri uygula Kabart lar n kenarlardik aç da değil de meyilli veya yuvarlat lm olmal d r (Şekil 2.5.5.a.). 31

Şekil 2.5.5.a : Detaylar n kabart ekil kesitleri Doku zenginliğ i rölyefin tamamlay cunsurlar ndand Çe itli taramalar ve bask lar uygulanabili Rölyefi olduğ undan daha yüksek gösterebilen unsur dokudur (Resim 2.5.5.b.). Doku uygulamas nda dik aç lar n olmamas na dikkat edilerek modelaj yap l Bu tüm kabartma uygulamalar nda geçerli olan bir kurald Seri döküm veya üretimlerde kal plar n çok kulla lmas ndan kaynaklanan bir durumdu Günümüzün yeni teknoloji malzemeleriyle bu kural bozulabili Silikon ve esnek kal plar n yap lmasile buna gerek kalmayabili Fakat yine de model yap l rken ne tür malzemeyle kal p al nacağ ve döküm yap lacağbilinmeli ve modelaj yap l rken bu durumda göz önünde bulundurulmal d 32

Resim 2.5.5.b.: Geometrik rölyefte detay ve doku ( Selçuklu kapkabartma uyarlamas ndan detay, Maçka Akif Tuncer AML, Plastik Sanatlar bölümü, öğrenci çal mas) 33

UYGULAMA FAALİ YETLERİ UYGULAMA FAALİ YETLERİ Geometrik Motifli Rölyef Modelaj A ağ daki i lemleri tamamlad ğ zda geometrik motifli rölyef modelajyapm olacaks z (Resim 1.). Resim 1: Geometrik motifli rölyef uygulamas Kulla lacak araç ve gereçler Modelaj kalemleri Kil, ekillendirme çamuru Rölyef sehpas Uygulama ölçülerine göre tahta altl k Uygulamada kulla lacak araç gereçleri temin edin ve uygulama masas na dizin. A ağ daki i lemleri s ras na göre ve dikkatli olarak yap 34

Çal ma ortam z haz rlay z (Resim 2.). I ğ n rölyefin yan taraf ndan gelecek ekilde sehpa z ayarlay Resim 2: Atölye çal ma ortam Tahta altl ğ zhaz rlay z Ç talarkesme ve çivileme konusunda arkada lar zla yard mla Ölçülere göre kilden plaka yap z (Resim 3.). Plaka n kal nl ğ konusunda öğretmeninize da Rölyefin ölçülerine göre plaka kal nl ğbelirleyini Resim 3: Kilden plaka yapmak 35

Kilden plaka n üzerine ablon çiziniz (Resim 4.). Kilden plaka n yüzeyi slak ise kâğ d z fazla nemlenecek ve plakadan ay rma n zorla acakt Bu nedenle plaka yüzeyinin nemini bezlerle al z ve deseni en k sa zamanda çiziniz ve ablonu plakadan al Resim 3: Kilden plaka n üzerine ablonu çizmek Orijinalin özelliklerine göre kabartseviyelerini yap z Bu a amada tereddüt geçirdiğ iniz eyleri öğretmeninizle payla Resimdeki ikinci kabart ekli uygulay z (Resim 4.). Resim 4: Şekillendirmede kulla lacak kabartseviyeleri 36

Detay modelaj yap z (Resim 5.). Ayseviyede olan kabartdetaylar n yüksekliklerinin e it olmas na dikkat edini Çapaklarve e itsizlikleri gidermeyi unutmay Resim 5: Detay modelaj Doku yap n ve tamamlay Dokular daha önce öğ rendiğ iniz baskyöntemleriyle de elde edebilirsini Ta, ah ap veya tarama dokular deneyebilirsini Öneriler Geometrik rölyef uygulamas Selçuklu dönemine ait kapve detaylarolarak uygulayabilirsini Bir kompozisyondan parçalar seçerek uygulay p birle tirebilirsiniz (Resim 6.) 37

Resim 6: Grup çal masörneği Uygulamada yüksek ba arelde ettiğ inizde kal plama modülüyle birle tirerek rölyefi bir mekâna monte edebilirsiniz (Resim 7.). Resim 7: Duvara monte edilmigeometrik rölyef Çal malar zdeğ erlendirme ölçeğ iyle denetleyini 38

Değerlendirme Ölçeği Modül Ad : Geometrik rölyef Öğrenci Ad : S f ve Öğ Nu: Uygulama Faaliyeti: Modelaj ekillendirme Aç klama : Bu faaliyet kapsam nda a ağ da listelenen davra lardan kazand ğ z becerileri EVET veya HAYIR kutucuklar na (X) i areti koyarak kontrol edini Gözlenecek Davra lar Evet Hay r Gerekli gereçleri ve çal ma ortam zhaz rlad z m? Tahta altl ğ yapt z m? Şablon resmi kil plakaya çizdiniz mi? Orijinale bağlolarak ekillendirme yapt z m? Rölyef kabartma tekniğine uydunuz mu? Detay ve doku yapt z m? Atölye ortam nda düzenli ve disiplinli oldunuz mu? Araç gereçleri amaçlar na uygun kulland z m? Öğ renme sorular n hepsini doğ ru cevaplad z m? Estetik ve plastik duygusuna sahip oldunuz mu? Değerlendirme Değ erlendirme kriterlerinde i aretlediğ iniz EVET ler kazand ğ z becerileri ortaya koyuyo HAYIR lar z için ilgili faaliyetleri tekrarlay 39

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME Bu faaliyet sonunda kazand klar za ağ daki sorularcevapland rarak ölçünü Bilgilerinizi belirlemeniz için doğ ru yanl cümleler verilmi ti Cümle doğ ru ise parantezin içine D, cümle yanl ise parantezin içine Y harfi i aretleyini 2. Ölçme Sorular 1. ( ) Kil ile ekillendirme ve biçimlendirmeye modelaj da denili 2. ( ) Kabartmalarda kulla lan biçimlere göre kaz nm, oyma, alçak, yar m ve yüksek çe itlerine ayr l 3. ( ) Kulla lan motiflere göre sadece figüratif kabartma vard 4. ( ) Soyut kabartmalarda hayvan figürleri kulla l 5. ( ) Gerçekçi anlat m, rölyeflerde geometrik motifleri kullanmak demekti 6. ( ) Stilizasyon, üslupla t rma demekti 7. ( ) Deformasyon rölyefte yuvarlak ekiller yapmakt 8. ( ) Rölyef ekillendirmelerinde k kaynağ önemlidi 9. ( ) Rölyefler altl k tahtas olmadan da ekillendirili 10. ( ) Şablon resim tek çizgiyle ve uygulama ölçüleri büyüklüğünde yap l Değerlendirme Cevaplar zmodülün sonundaki cevap anahtar yla kar la t r z ve doğ ru cevap say zbelirleyerek kendinizi değ erlendirini Yanl cevaplad ğ z konularla ilgili öğ renme faaliyetlerini tekrarlay Tüm sorulara doğ ru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçini 40

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME Geometrik Rölyef Yap m Resim Uygulamas Uygulama faaliyetindeki çal malar z ve a ağ daki öğ retmeninize değ erlendirmek üzere sununuz ( Resim 1). uygulamalar yaparak Resim 1: Geometrik motif deseni Geometrik motifli rölyef yap m resmini temrin defterinizdeki i lem yaprağ na çizini Yap m resminizi beyaz, düz kâğ da teknik resim gereçlerini kullanarak çiziniz ve deftere yap t r İ lem yaprağ na kulland ğ z araç gereçleri s ra ile yaz Kulland ğ z tüm gereç ve malzemeleri yaz Temrin defterine yapt ğ z uygulama faaliyetinin uygulama etaplar yaz Uygulad ğ z i lemleri ayr nt lbiçimde yaz Yukar daki i lemleri yapt ysa z diğer bölüme geçini 41

Geometrik Motifli Rölyef Modelaj Resim 2: Geometrik rölyef modelaj resmi Geometrik motifli rölyefin resmini temrin defterinizdeki i lem yaprağ na yap t r z (Resim 2). Bu resmi fotoğ raf makinesi kullanarak elde edebilirsini Küçük ölçekli desen çizerek de bu resmi elde edebilir ve kullanabilirsini İ lem yaprağ na kulland ğ z araç gereçleri s ra ile yaz Kulland ğ z tüm gereç ve malzemeleri yaz n. Temrin defterine yapt ğ z uygulama faaliyetinin uygulama etaplar yaz Uygulad ğ z i lemleri ayr nt lbiçimde yaz Yap lan geometrik motifli rölyef yap m resmi ve uygulamas değ erlendirmek için dizin. Öğ retmeniniz sizden ele tiri ve özele tiri yapma zisteyecekti Değ erlendirme kriterlerine göre arkada lar z n ve kendi çal ma z n ele tirisini yap n. Öğ retmeniniz sizin çal malar zdeğ erlendirecekti Modülü tamamlad z, tebrik ederi 42

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ 1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D D Y Y D D D Y Y ÖĞRENME FAALİ YETİ 2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D Y Y Y D Y D Y D 43

ÖNERİ LEN KAYNAKLAR ÖNERİ LEN KAYNAKLAR ASLANAPA Oktay, Türk Sanat, Remzi Kitapevi, İ stanbul 1989. ŞENGÜL Zeynep Meral, Süsleme Sanat100 TÜRK MOTİ Fİ, Geçit kitabevi, İ stanbul 1990. 44

KAYNAKÇA KAYNAKÇA TÜRK Dİ L KURUMU, Türkçe Sözlük, İ stanbul 1992. BÜYÜK LAROUSSE, Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet yay nc l k 1995. SÖZEN Metin, Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi,İ stanbul 1992. ŞENGÜL Zeynep Meral, Süsleme Sanat100 Türk Motifi, Geçit kitabevi, İ stanbul 1990. ASLANAPA Oktay, Türk Sanat, Remzi Kitapevi, İ stanbul 1989. SOFU Ayd n, Heykel SanatAtölye UygulamalarNotlar, V.T rnovo 1995. SOFU Canan, Heykel SanatAtölye UygulamalarNotlar, V.T rnovo 1996. MAÇKA Akif Tuncel AML, Plastik Sanatlar Bölümü Öğrenci Çal malar, İ stanbul 2002-2007. SOFU Canan, Fotoğraf Çekimleri, İ stanbul 2002-2007. SOFU Ayd n, Şekillerin Çizimi, İ stanbul 2002-2007. WILSON Eva,İ slamic Designs, Br t sh Museum Pattern Books, Published by British Museum Publications. ÖZER Semra, Anadolu nun Selçuklu Çehresi, Akbank, Kültür Sanat 1994. Komisyon, Resim I,Devlet Kitaplar, Ankara 1986. 45