Prof. Dr. T. Uğur DAİ BASIN İŞLETMELERİNİN FİNANSAL YAPISI I
Yargıtay 4. Ceza Dairesi Onursal Başkanı, Sevgili babam Demir DAİ nin aziz hatırasına... II
ÖNSÖZ Basın İşletmelerinin Finansal Yapısı konulu bu çalışmam, Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü ile Basın Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalında uzun bir süredir lisans, yüksek lisans ve doktora seviyesinde okuttuğum Genel Muhasebe, Basın İşletmelerinin Mali Yapısı, Basın İşletmelerinde Maliyet ve Bütçeleme, Basın İşletmelerinde Finansal Yönetim ders notlarımın bir bölümünün birleştirilmesi ve güncellenmesi ile öğrencilerimin ders kitabı ihtiyacını karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitabımın basılmasında ve yayınlanmasındaki katkılarından dolayı değerli arkadaşım ve meslektaşım Prof. Dr. Ahmet L. Orkan a ve... matbaasına teşekkür eder, öğrencilere faydalı olmasını dilerim. Nişantaşı, Şubat 2008 Prof. Dr. T. Uğur DAİ III
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III GİRİŞ... VII 1. FİNANSAL MUHASEBE... 1 1.1. TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR... 1 1.1.1. Muhasebenin Fonksiyonları... 1 1.1.2. Genel Kabul Görmüş Muhasebe Kavram ve İlkeleri... 3 1.2. İŞLETMELER... 5 1.2.1. İşletme Türleri... 5 1.2.2. Türk Ticaret Kanununa Göre Şirket Türleri... 5 1.2.3. Anonim Şirketler Ve Basın İşletmeleri Yönünden Önemi... 6 1.3. TICARI İŞLEMLER... 7 1.4. TEMEL FINANSAL TABLOLAR... 8 1.4.1. Bilanço... 8 1.4.2. Gelir Tablosu...11 1.5. TEMEL BILANÇO DENKLIĞI...13 1.5.1. İşlemlerin Bilanço Denkliğine Etkileri...14 1.5.2. Genişletilmiş Bilanço Denkliği...17 1.6. MUHASEBE SÜRECI...18 1.6.1. Hesaplar...19 1.6.1.1. T Hesabı Şekli...20 1.6.1.2. Defter-i Kebir Hesabı Şekli...21 1.6.1.3. Hesap İşleyişindeki Kurallar...21 1.6.1.4. Hesap Bakiyelerinin Belirlenmesi Ve Bilançoya Aktarılması...23 1.6.2. Muhasebede Defter Tutma Yöntemleri...26 1.6.2.1. Tek Taraflı Defter Tutma...26 1.6.2.2. Çift Taraflı Defter Tutma...27 1.6.3. Yevmiye Defteri...30 1.6.4. Büyük Deftere İşlemlerin Nakledilmesi...34 1.6.5. Yardımcı Hesaplar...35 1.6.6. Mizan ve Mizan Türleri...39 1.6.7. Ticaret İşletmelerinde Kayıt Yöntemleri...45 1.6.7.1. Aralıklı Envanter Yöntemi...46 1.6.7.2. Devamlı Envanter Yöntemi...48 1.6.8. Dönem Ayarlayıcı İşlemler...60 1.6.8.1. Gider Tahakkuku...61 1.6.8.2. Gelir Tahakkuku...61 1.6.8.3. Gelecek Yıllara Ait Giderler...62 1.6.8.4. Gelecek Yıllara Ait Gelirler...64 IV
1.6.9. Kapanış İşlemleri...70 1.6.9.1. Gelir Hesaplarının Kapatılması...70 1.6.9.2. Gider Hesaplarının Kapatılması...70 1.6.9.3. Kâr/Zarar Hesabının Kapatılması...71 1.6.9.4. Çalışma Tabloları...83 1.7.0. Muhasebe Uygulamalarında Gerekli Bazı Yasal Düzenlemeler...101 1.7.0.1. İşlevlerine Göre Belgeler...101 1.7.0.2. Basın İşletmelerinde Ücretleri Etkileyen Özgün Koşullar...104 1.7.0.3. Türk Ticaret Kanununda Düzenlenen Belgeler... 105 1.7. BILANÇO HESAPLARI VE DÖNEM SONU İŞLEMLERI...109 1.7.1. Envanter...111 1.7.2. Değerleme...113 1.7.2.1. Ticari Bilançoların Düzenlenmesinde Değerleme İlkeleri...113 1.7.2.2. Mali Bilançoların Düzenlenmesinde Değerleme İlkeleri...114 1.7.3. Aktif Hesaplar...116 1.7.3.1. Kasa ve Banka Hesabı...117 1.7.3.2. Menkul Kıymetler Hesapları...121 1.7.3.3. Alacak Hesapları...124 1.7.3.4. Alacak Senetleri Hesabı...130 1.7.3.5. Stok Hesapları...135 1.7.3.6. Duran Varlık Hesapları...152 1.7.4. Pasif Hesaplar...163 1.7.4.1. Satıcılar Hesabı...164 1.7.4.2. Borç Senetleri Hesabı...165 1.7.4.3. Öz Sermaye Hesapları...168... 179 2. BASIN İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI... 180 2.1. BASIN İŞLETMELERININ ÖZELLIKLERI VE MUHASEBE SISTEMININ ÖNEMI...180 2.2. BASIN İŞLETMELERINDE FINANSAL RISKIN YÖNETILMESINDE MUHASEBE UYGULAMALARININ ETKISI...182 2.2.1. Faiz Oranı Riski...182 2.2.2. Döviz Riski...185 2.2.3. Enflasyon Riski...188 2.2.4. Operasyonel Risk...191 2.2.4.1 Personel Riski...191 2.2.4.2. Teknolojik Riskler...192 2.2.4.3. Organizasyon Riski...192 2.2.4.4. Yasal Riskler...192 2.2.4.5. Dış Riskler...193 2.2.4.6. Üretim Riski...193 2.2.4.7. Finansal Risk...194 2.3. HESAP PLANI İLE İLGILI GENEL BILGILER...196 2.3.1. Genel Hesap Planı...197 2.3.2. Basın İşletmelerine Uygun Hesap Planı...198 V
2.4. BIR GAZETEDE KULLANILAN HESAP PLANI...199 2.4.1. Aktif Hesaplarla İlgili Açıklamalar...214 2.4.1.1. Dönen Varlıklar...214 2.4.1.2. Duran Varlıklar...237 2.4.2. Pasif Hesaplarla İlgili Açıklamalar...245 2.4.3. Gelir Tablosu Hesapları İle İlgili Açıklamalar...248 2.5. BASIN İŞLETMELERINDE MALIYET HESAPLARI...251 2.5.1. Basın İşletmelerinde Stok Yönetimi...252 2.5.1.1. Kağıdın Stoklama Koşullarının Maliyetlere Etkisi Ve Kağıt Maliyetlerinin Kontrolü...252 2.5.1.2. Mürekkebin Stoklama Koşullarının Maliyetlere Etkisi...254 2.5.1.3. Basın İşletmelerinde Stokların Önemi...254 2.5.1.4. Basın İşletmelerinde Stok Değerleme Yöntemleri... 258 2.5.2. Basın İşletmelerinde İşçilik Maliyetleri...259 2.6. BASIN İŞLETMELERINDE GIDER YANSITMA HESAPLARI...267 3. BASIN İŞLETMELERİNDE FİNANSAL ANALİZ, FİNANSAL RAPORLARIN İNCELENMESİ VE İŞLETME BÜTÇELERİ... 274 3.1. FINANSAL RAPORLAR...274 3.1.1. Gelir Tablosu...274 3.1.2. Gelir Yüzdeleri Tablosu...276 3.1.3. Gider Tablosu...277 3.1.3.1. Satış Giderleri Tablosu...277 3.1.3.2. İşletme Giderleri Tablosu...278 3.1.4. Kâr ve Zarar Tablosu...280 3.1.5. Kâr ve Zarar Yüzdeleri Tablosu...281 3.2. FINANSAL RAPORLARININ ANALIZI...281 3.3. BÜTÇE STRATEJILERININ, BASIN İŞLETMELERININ FINANSAL YÖNETIMINDEKI YERI...283 3.3.1. Bütçe Dönemi...286 3.3.2. Bütçenin Hazırlanması...286 3.3.3. Basın İşletmelerinde Bütçe...287 3.3.3.1. Sermaye Bütçelemesi...290 3.3.3.2. Nakit Akışı Bütçesi...291 3.3.4. Bütçe Raporu...292 3.3.5. Bütçe Sapmalarının Analizi...292 3.3.6. Bütçe Kontrol...293 3.4. BASIN İŞLETMELERINDE FINANSAL ANALIZ...294 3.4.1. Karşılaştırmalı Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi... 295 3.4.1.1. Karşılaştırmalı Konsolide Bilanço Yorumu...295 3.4.1.2. Karşılaştırmalı Konsolide Gelir Tablosu Yorumu... 299 3.4.2. Eğilim Yüzdelerine Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi...301 3.4.2.1. Eğilim Yüzdelerine Göre Konsolide Bilanço Yorumu... 301 3.4.2.2. Eğilim Yüzdelerine Göre Konsolide Gelir Tablosu Yorumu...303 3.4.3. Yüzde Yöntemiyle Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi... 305 3.4.3.1. Yüzde Yöntemiyle Hazırlanmış Konsolide Bilanço Yorumu...305 VI
3.4.3.2. Yüzde Yöntemiyle Hazırlanmış Konsolide Gelir Tablosu Yorumu...308 3.4.4. Oran Analizi...309 3.4.4.1. Likidite Oranları...309 3.4.4.2. Finansal Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar... 311 3.4.4.3. Faaliyet Oranları...314 3.4.4.4. Kârlılık Oranları...316 3.5. FINANSAL KONTROL YÖNTEMLERINDEN DU PONT ANALIZI... 318 3.6. FINANSAL TABLOLARARIN GENEL DEĞERLENDIRILMESI...322 KAYNAKÇA... 324 VII