Otomotiv Sektöründe Üretim Kayıplarının Etkileri Otomotiv ve Yan Sanayi Değerlendirmesi Mayıs 2015 TSKB Ekonomik Araştırmalar
2 Otomotiv ve Yan Sanayi Genel Görünüm
Sektörün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri Otomotiv ve otomotiv yan sanayi üretiminin, imalat sanayi gayri safi hasılası içindeki payı %20, GSYH içindeki payı ise %5 civarında tahmin edilmektedir. Otomotiv, Yan Sanayi ve Yüksek Geri Bağlantılı Sektörlerin İmalat Sanayi GSH İçindeki Payı % (2013) İmalat sanayi alt sektörlerinden motorlu kara taşıtı, treyler ve yarı treyler e ek olarak ana metal sanayi, fabrikasyon metal parçalar, plastik ve kauçuk ürünler, elektrikli teçhizat ve diğer ulaşım araçları, otomotiv ve otomotiv yan sanayi ürünlerini değişik oranlarda barındıran alt sektörlerdir. Bunlar dışında tekstilden kimyasallara otomotiv ve otomotiv yan sanayiine girdi sağlayan pek çok sektör bulunmaktadır. (Emniyet kemerlerinde kullanılan dikiş iplikleri, emniyet kemeri, koltuk, iç döşemedeki tekstil ürünleri, boya, sensör vb.) Dolaylı geri bağlantılar dahil edildiğinde otomotiv sektörünün imalat sanayi içindeki ağırlığının %30 u geçtiği düşünülmektedir. Akaryakıt, distribütörlük, servis hizmetleri vb ileri bağlantılar da dikkate alındığında sektörün geri ve ileri bağlantılarıyla GSYH içindeki payının %10-12 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Otomotiv sektörünün sanayi istihdamı içindeki doğrudan payı %6 iken, yan sanayi ve diğer ileri-geri bağlantıları dahil edilerek düşünüldüğünde sanayi istihdamı içindeki payı %20 ye ulaşmaktadır. % 6,6 %8,14 Diğer 64,8% Motorlu Kara Taşıtları 8,9% Ana Metal 7,8% Fabrikasyon Metal Ürünleri 6,4% Elektrikli Teçhizat 5,6% Diğer Ulaşım Araçları 1,2% Sanayi Üretim İçindeki Pay İmalat Sanayi Üretim İçindeki Pay Kauçuk ve Plastik 5,3% Otomotiv, orta-yüksek teknolojili sektörler arasında yer almakta ve ihracat tutarının yüksekliğinin yanı sıra hem ana sanayi hem de yan sanayi ihracatında birim katma değeri de en yüksek sektörler arasında bulunmaktadır. İstihdamdaki payı, en fazla ihracat yapan sektör olması gibi noktalar da göz önünde bulundurulduğunda sektördeki gelişmelerin hem diğer sektörler hem de ekonominin bütünü üzerinde kuvvetli etkiye sahip olduğu söylenebilir. 300 bin 1 milyon %16,8 Doğrudan İstihdam Dolaylı İstihdam İhracat İçindeki Pay 22,8 milyar dolar İhracat Tutarı (2014) 3
1,26 1,34 21,7 İlk 4 Ayda Sürükleyici Sektör Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler yarı römork) imalatının toplam imalat sanayi üretimi içerisindeki payı %8,14, toplam sanayi üretimi içindeki payı ise %6,6 dır. İlk çeyrekte toplam sanayi üretim endeksi %1,26 artarken motorlu kara taşıtları, treyler ve yarı treyler üretim endeksi %22 artış göstermiş ve ilk çeyrekte toplam sanayi üretimine otomotiv ana sanayiinden 1,5 puan katkı gelmiştir. Otomotiv sektörünün sanayi üretimindeki pozitif seyirde en büyük katkıyı sağladığı görülmektedir. Üretim Endeksi Değişim % (2015 1Ç/2014 1Ç) Otomotiv ana sanayiinden ilk çeyrek GSYH büyümesine 0,5 puan civarında katkı geldiği, yan sanayi, geri ve ileri bağlantılar dahil edildiğinde bu katkının 0,7-0,8 puana yaklaştığı tahmin edilmektedir. Hem iç talep hem dış talepteki güçlü seyre bağlı olarak gerçekleşen üretim artışı Nisan ayında da devam etmiş, Nisan üretimi 2014 yılının aynı ayına göre %22 artış göstermiştir. Sanayi üretime katkının Nisan ayında da yılın ilk çeyreğine benzer düzeyde sürdüğü tahmin edilmektedir. Mayıs ayındaki üretim kaybının ise sanayi üretim ve GSYH artışı üzerinde olumsuz etkisi olacağı düşünülmektedir. Kuvvetli talep nedeniyle stokların sınırlı olduğu hesaplanmaktadır. Mayıs taki üretim kaybının Haziran ayı iç satışlarına ve ihracatına yönelik olumsuz etkileri olabileceği öngörülmektedir. Toplam Sanayi İmalat Sanayi Otomotiv Ana Sanayi Otomotiv Üretim Adet Değişimi % 28.0% 9.7% 4.6% 4.5% 2011 2012 2013 2014 1Ç2015-9.7% 4
(Milyon $) En Fazla İhracat Yapan Sektör Otomotiv sektörü Türkiye nin toplam ihracatına en fazla katkıda bulunan sektör konumundadır. 2014 yılı genelinde otomotiv ihracatı 22,8 milyar $ olmuştur. 2015 yılının ilk çeyreğinde otomotiv ihracatının toplam ihracat içindeki payı ise %16,8 e ulaşmıştır. 25,000 20,000 15,000 10,000 17,451 6,596 20,436 8,308 21,557 9,065 22,780 9,508 Ana sanayi üretiminin %75 i yan sanayi üretiminin de %40 ı ihracata yöneliktir. 5,000 10,855 12,129 12,492 13,272 2015 yılının ilk 4 ayında adet bazında %10 artış gösteren otomotiv ihracatı, Nisan ayında %2 artmıştır. 0 2011 2012 2013 2014 Ana Sanayi Yan Sanayi Sektörel İhracat Kamyon- Kamyonet 31,7% Ana Sanayi İhracatının Dağılımı (2014) Çekici Traktör 1,9% 3,2% Römork-Yarı Römork 0,3% Otobüs 7,4% Minibüs- Midibüs 0,7% Yan Sanayi İhracatının Dağılımı (2014) İç ve Dış Lastik 11,9% Emniyet Camı 1,5% Motor 1,8% Akümülatör 3% Otomobil 54,8% Diğer Aksam ve Parçalar 81,8% 5
6 Üretim Kayıplarının Etkileri
Genel Değerlendirme 14 Mayıs tan itibaren önce Oyak Renault da, ardından Tofaş, Coşkunöz, Mako, Valeo, Delphi, Ototrim gibi fabrikalarda çalışanlar, ücret artış talebi ile iş bırakmıştır. Ford da ise Coşkunöz ve Mako dan girdi tedarik edilemediği için üretime ara verilmiştir. 22 Mayıs ta Ford, Tofaş ve Coşkunöz de üretime başlandığı, bir anlaşma zemininin oluşmakta olduğu bilgisi gelmiştir. Oyak Renault, Tofaş ve Ford da önceki aylardaki üretim adetlerinden hareketle 14-22 Mayıs tarihleri arasında üretim kaybı 15 bin 158 adet araç olarak hesaplanmaktadır. Ocak-Nisan dönemindeki üretim gerçekleşmesinden hareketle Mayıs ayı üretim programının %13 altında kalındığı tahmin edilmektedir. 14-22 Mayıs Üretim Kaybı Tahmini: 15.158 Araç Oyak-Renault 7.912 Tofaş 5.362 Ford-Otosan 1.884 7
Genel Değerlendirme 2 Ayın kalanında sektörün iki vardiya çalışmaya dayalı yüksek KKO düzeyleri ve kalifiye işgücü yapısı göz önüne alınarak söz konusu kaybın telafi edilmesinin güç olduğu düşünülmekte, buna bağlı olarak da Mayıs ayı sanayi üretimine otomotiv ve yan sanayiden hareketle 1 puan civarında negatif etki geleceği tahmin edilmektedir. Tüm geri ve ileri bağlantılar dikkate alındığında ikinci çeyrek GSYH büyümesini de aşağıya çekecek bir etki söz konusudur. Üretim kaybına ve üretimin durduğu fabrikaların ihracattaki payına bağlı olarak Mayıs ayı otomotiv ihracatında da %10-15 aralığında gerileme yaşanacağı, bunun toplam ihracata yansımasının da %2-2,5 düşüş olacağı düşünülmektedir. Üretim Kaybının Mayıs Ayı Tahmini Etkileri Otomotiv ve Yan Sanayi Sanayi Üretim Otomotiv, yan sanayi ve bağlantılı sektörlerde %5-15 aralığında üretim gerilemesi Sanayi Üretim Endeksi ne 1 puan aşağı yönlü etki GSYH İkinci Çeyrek GSYH si 0,5 puan aşağı yönlü etki 8
11,311 11,345 9,655 27,488 52,806 53,625 48,580 64,970 58,235 86,867 80,294 98,178 118,724 113,018 91,290 73,059 75,638 Ana Sanayide Kayıplar 2015 yılının ilk 4 ayında Tofaş ın üretim hacmi, önceki yılın aynı dönemine göre %25,6 artarak 91 bin 290 adet olmuştur. Tofaş ın otomotiv sektöründeki pazar payı %12 civarındadır. Üç vardiya üzerinden hesaplanan kapasite kullanım oranı %65,1 seviyesinde görülse de, iki vardiya düzenine göre çalışılıyor olması sebebiyle fiili kapasite kullanım oranı %97,6 olmuştur. Çalışan sayısı yaklaşık 6 bin 500 kişidir. Başta Coşkunöz, MAKO, Delphi gibi otomotiv yan sanayi şirketlerinde de üretimin durması neticesinde, ana sanayi firmalarında tedarik sıkıntıları başlamış ve çalışanlar iş bırakmadığı halde bazı firmalarda üretime ara verilmek zorunda kalınmıştır. Ford Otosan önde gelen tedarikçilerinden Coşkunöz de üretimin durması sebebiyle parça ikmalinde sıkıntı yaşayarak 20 Mayıs ta Gölcük ve Yeniköy fabrikalarında üretimi durdurarak işçilerini tatile çıkarmak zorunda kaldı. Ford üretiminin durmasında temel etken, tedarikçilerin stok amaçlı üretim yapmaması, ana sanayi-yan sanayi arasındaki üretim/iş modeli tercihi olmuştur. Ford un iki fabrikasında ilk 4 ayda 113 bin 18 adet araç üretilirken kapasite kullanım oranı %85 e yaklaşmıştır. Firmalar Bazında Araç Üretim Adedi (Ocak-Nisan 2015) Oyak Renault Ford Otosan Tofaş Hyundai Diğer İhracat Gelişimi (Adet) 2015 in ilk 4 ayına ait rakamlara göre günlük araç üretimi, Oyak Renault ta 989, Tofaş ta 766 ve Ford Otosan da 942 adet olmuştur. 22 Mayıs itibariyle Renault ta 7 bin 912, Tofaş ta 5 bin 362, Ford Otosan da 2 bin 826 adetlik araç üretim kaybı söz konusudur. Üç fabrikadaki toplam üretim kaybı 16 bin 100 adet araca ulaşmıştır. Üretimin 10 gün daha devam etmemesi halinde bu rakam 43 bin 70, 1 aya uzaması durumunda ise 70 bin 40 araç kayıp yaşanmış olacaktır, ki bu rakam 12 aylık toplam araç üretiminin %11 ini oluşturmaktadır. Yılın ilk 4 ayında araç ihracatında görülen 48 bin 930 adetlik artışın %56 sı Ford dan kaynaklanmıştır. Firmaların üretim ve ihracat rakamları karşılaştırıldığında üretim kaybının ihracata yönelik etkisinin süre arttıkça kuvvetlendiği açıkça görülmektedir. Oyak Renault Ford Otosan Hyundai Tofaş 2014 2015 Değişim (adet) 9
Yan Sanayi Firmalarında Durum Coşkunöz (15 Mayıs) Üretilen parçalar: Yakıt deposu, süspansiyon, arka aks birleştirme parçaları, kauçuk, kalıp ve seri saç parça imalatı Tedarik edilen firmalar: Ford, Renault, Dacia, Honda, Toyota, Karsan, Türk Traktör. 1600 çalışan. Delphi (16 Mayıs) Üretilen parçalar: Enjektör, valf, yakıt enjektörü, yakıt pompası, kablo, elektronik tesisat sistemleri ve parçaları. Hem iç pazara hem de Avrupa, Asya ve Ortadoğu ya orjinal parça tedarikçiliği. Valeo (18 Mayıs) Üretilen parçalar: Silecek, hidrolik, debriyaj, volan, fren diskleri, sürüş destek sistemi, alternatör ve klima. Tedarik edilen firmalar: Yenileme pazarına yönelik üretim yapan ihracatçı firma. 1100 çalışan. Mako (18 Mayıs) Üretilen parçalar: Far, alternatör, ateşleme bobini ve cam silgi motoru. Tedarik edilen firmalar: Fiat, Honda, BMW, Mini, Mercedes ve Peugeot. 1500 çalışan Ototrim (20 Mayıs) Üretilen parçalar: Cam krikosu, güneşlik, tavan lambası, tavan kaplaması, kapı panosu ve plastik enjeksiyon parçaları. Tedarik edilen firmalar: Ford, Renault, Dacia, Honda, Toyota ve Karsan. 685 çalışan. 10
BİST ve Otomotiv Firmaları Otomotiv sektörünün güçlü iç talep ve artan ihracatı yılbaşından beri hisselere pozitif yansımış, endeksin üzerinde getiri izlenmiştir. 14 Mayıs ta başlayan olumsuz haber akışıyla performanslar tersine dönmüş olsa da, şimdilik düşüşlerin çok sınırlı kaldığını söylenebilir. 14 Mayıs-21 Mayıs tarihleri arasında Ford Otosan hisseleri %3, Tofaş Oto %1 gerilemiştir. Basında geniş yankı bulan ve devam etmesi halinde bir aylık üretim kaybının 750 milyon dolara ulaşacağı tahmin edilen eylemin yatırımcılar nezdinde kısa sürede çözüm bulacağı inancı olduğunu düşünülmektedir. Olumsuz haber akışına rağmen, yılbaşından beri Ford Otosan %15, Tofaş Oto %20 primli durumunu korumaktadır. Hisse Performans Tablosu Fiyat (TL) cari Fiyat (TL) yıl sonu Fiyat (TL) düşüşün başlangıcı Performans (YBB) Düşüş 21/05/2015 31/12/2014 14/05/2015 XU100 86,565 85,721 87,244 0.98% -0.78% BIST'e göre (YBB) BIST'e göre (düşüşte) FROTO 36.00 31.99 37.15 13% -3% 11% -2% TOASO 18.30 15.02 18.50 22% -1% 21% 0% TTRAK 76.30 73.38 76.40 4% 0% 3% 1% 11