Phytoplasma hastalıkları Candidatus Phytoplasma Hücre duvarı olmayan, flöemde kolonize olabilen, flöemde beslenen böceklerle taşınan spiral formda olmayan pleomorfik prokaryotesler Mollicutes sınıfına ait Candidatus genusunda yer alan bitki patojenleri Etmenler Ca. Phytoplasma mali Elma cadı süpürgelilik hast- apple proliferation Ca. Phytoplasma pyri Armut yıkım hastalığı - pear decline Ca. Phytoplasma prunorum Avrupa sert çekirdekli meyve sarılık hastalığı European stone fruit yellows
Türkiye de varlığı Ulubaş et al., (2006) Ca. Phytoplasma prunorum (European stone fruit yellows) Antalya, Gaziantep, İçel, Isparta, Yalova (Yerli kayısı, ithal japon eriği ve bademlerde) Ca. Phytoplasma pyri (pear decline) Bursa da (Deveci armutlarında), Adana da Williams, Ankara, Akça, Mustafabey çeşitlerinde (Sertkaya etal., 2008) Candidatus Phytoplasma prunorum European stone fruit yellows (ESFY) Konukçular Kayısı, Kiraz, Şeftali Japon erikleri Belirtiler ESFY enfekteli ağaçlarda sürgün ve çiçekler etkilenir. Ağaçlar meyve vermez ve sezon sonuna doğru yapraklarda tipik kloroz görülür Dormansinin kırılması ile ağaçlar erkenden uyanır, yapraklar tek bir dalda zamansız yeşerebilir. Ağaç dona karşı duyarlı hale gelir ve en çok flöem dondan zarar görür. Hastalığın başlangıcında sadece bir kaç dalda belirti görülürken hastalığın ilerlemesi ile bütün ağaç etkilenir. Enfekteli sürgünler tipik şekilde kısadır ve küçük deforme olmuş yapraklara sahiptir. Yapraklar premature olarak dökülebilir. Sürgünler çıplaklaşır ve geriye doğru ölüm meydene gelir. Verim çok düşer. Hastalıklı ağaçlarda meyveler küçük kalır ve olgunlaşmadan dökülür
Kayısılarda tipik belirtiler Yapraklarda sararma ve yukarı doğru kıvrılma Kayısılarda tipik belirtiler İlkbaharda yapraklarda zamansız yeşillenme yapraklarda kıvrılma Şiddetli kış sonrası kabukta flöemde nekroz Japon eriklerinde tipik belirtiler Yapraklarda küçülme ve kırımızılaşma Yapraklarda kloroz ve içe doğru kıvrılma
Şeftalide tipik belirtiler Yan damarlar üzerinde tipik mantarlaşmış doku oluşumu İletim demetlerinde nekroze olmuş dokular Yapraklarda kloroz ve içe doğru kıvrılma Kirazda tipik belirtiler Yazın yapraklarda hafifçe kloroz oluşumu Anormal ve az çiçek oluşumu Ertesi yıl çok az meyve tutumu Etkilenen sağaçların sürgünlerinde rozetleşme Genç sürgünlerde lignin oluşmaması nedeni ile odunsu yapının bozulması Vektör Cacopsylla pruni Flöemde Phytoplasma
Armut Yıkım Hastalığı - Pear Decline (Ca. Phytoplasma pyri) Armut psillası ile taşınan bir hastalıktır. Aynı zamanda aşı ile de taşınabilmektedir Yerli Pyrus comminus a aşılı armutlardan ziyade P. ussuriensis veya P. pyrifolia a aşılı armutlarda görülür. Organizma anaç kalem arasında aşı yerinde flöem hücrelerini öldürerek zarar yapar. Sonuçta yeşil aksamdan köklere karbonhidratların taşınması durur. Kökler gelişemez ve ağaçda yavaş yavaş geriye doğru ölüm meydana gelir. Ani ölümler köklerde Phytophthora ve Pythium gibi patojenlerin istilası ve stres sonucu ortaya çıkar. Yapraklar ağacın üst kısımlarında nişasta birikimi nedeneni ile kırmızıya döner ve ağaç aniden ölür. Belirtiler Pear Decline Ani ve Yavaş olmak üzere 2 farklı şeklinde belirti oluşturur. Ağaçlar solar, kızarır ve birkaç hafta içinde ölebilir. Ağaçlar zayıflar ve birkaç sezon boyunca gelişme gerilemesi gösterir. Yaprak aksamı azalır, ağaçta bir kaç sezon boyunca hiç uçtan büyüme görülmez. Hastalıklı ağaçlarda anormal yaprak kırmızılaşması dikkati çeker. Aşı yeri incelendiğinde flöem dokusunun kambiyuma bakan kısmında kahverengi bir hat görülür.
Quince BA29 a aşılı Abate Fetel armut çeşitinde Pear Decline Yakından görünüm Kirchensaller e aşılı Williams armut çeşitinde Pear Decline Quince A a aşılı Conferans armut çeşitinde Pear Decline Quince BA29 a aşılı Abate Fetel armut çeşitinde Pear Decline (İlkbahar belirtileri) Aşı yerinde kahverengileşme Yapraklarda Kızarma Vektör (Psylla pyricola=cacopsylla pyricola)
Pear Decline Mücadelesi Dayanıklı veya tolerant anaç kullanılmalı. Bahçede hastalık ve zararlılara karşı çok iyi bir mücadele yaıpılmalı, gübreleme, budama, sulama ve drenaj gibi yetiştiricilik teknikleri en iyi şekilde uygulanmalıdır. Armut psillası ile mücadele edilmelidir. Anaç seçiminde çok dikkatli davranarak en uygun anaç üzerine aşılama yapılmalı Apple Proliferation-Apple witches broom Elma cadı süpürgelilik hastalığı (Ca. Phytoplasma mali) Konukçu: Malus türleri Elmanın en önemli hastalıklarından biridir. Karantinaya tabidir. Hasta ağaçlarda sağlıklılara oranla habitüste % 50 ağırlıkta % 63-74 azalma Meyvelerde küçülme Zayif gelişme nedeniyle elma küllemesine (Podosphaera leucotricha) karşı aşırı duyarlılık
Cadı süpürgesi görünümü Sonbaharda uç gözlerde aniden uyanma Sürgün uçlarında yapraklarda rozetleşme, genç sürgünlerde ve yapraklarda külleme enfeksiyonu, yaprakların kenarlarında anormal şekilde dişlenme, yaprakların küçülmesi, özellikle kireçli topraklarda yetişen elmalarda yapraklarda kloroz ve kızarma Anormal yığın şeklinde kök gelişimi Belirtiler Ağaçta cüceleşme, sürgünlerde ve kabukta incelme, kabukta yer yer nekrotik kahverengimsi alanlar Çiçeklenmede gecikme, anormal yapraklara benzeyen çiçek oluşumu Erken yaprak oluşumu, yaprak sapının kısalması, sapın dibindeki yaprakçıklarda (stipül) anormal şekilde uzama sayınının 4 e çıkması Ağaçlarda yazın yaprakların sararması, sonbaharda yapraklarda erkenden renk değişimi, leylak veya kırmızımsı mor renklenme Çok az meyve tutumu, küçük tatsız, tam rengini almamış meyve oluşumu Cadı süpürgesi görünümü Meyvede küçülme (Golden) Stipüllerde uzama Apple Proliferation (www-intranet.angers.inra.fr)
Apple Proliferation (www-intranet.angers.inra.fr)
Palamutlaşma-Yediverenleşme (Stubborn) Etmen Hastalık etmeni Spiroplasma citri isimli bir bakteridir. Karakteristik olarak, spiral şeklinde, 2 x 0.1-0.2 µ boyutlarında, hücre duvarı olmayan prokaryotik bir organizmadır. Spiral yapı dönerek bakteride hareketi sağlar. Bitkilerde floem borularında ve taşıyıcı böceklerin değişik organlarında yaşar. Özel ortamlarda kültüre alınabilir. Ekonomik önemi Karantinaya tabii bir hastalık etmenidir. Tüm Dünya da turunçgil üreten ülkelerde turunçgillerin en önemli hastalıklarından biridir. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesi turunçgil ağaçlarında önemli tahribatlar yapmaktadır.
Konukçuları Akdeniz ülkelerinde S. citri nin konukçuları olan turunçgil türleri; Greyfurt grapefruits (C. paradisi), limon (C. limon), mandalin (C. reticulata), portakal (C. sinensis) ve turunçdur (C. aurantium). Diğer Citrus türleri de aynı zamanda konukçuları içindedir. Bunlar C. grandis, C. limettioides, C. limonia, C. madurensis, kaba limon (C. jambhiri), satsuma (C. unshiu), and tangelos (C. paradisi x reticulata) dur. Diğer rutaceae üyeleri Fortunella spp. ve anaçlardan citrange (C. sinensis x Poncirus trifoliata) da enfekte olmaktadır. Pekçok yabancı ot özellikle Amaranthaceae, Chenopodiaceae, Brassicaceae and Plantaginaceae, doğal olarak enfekte olmaktadır. Doğu ABD de Armoracia rusticana ve diğer tüm ülkelerde Catharanthus roseus pek çok Phytoplasmanın konukçuları içindedir. Bulaşma-Enfeksiyon S. citri konukçularında flöem kalburlu borularını enfekte etmektedir. Patojen hastalıkla ağaçlarda yaşamını sürdürmekt olup saprofitik bir fazı olmayan ve citrus ve diğer konukçularında obligat olarak bulunan bir etmendir. Doğal olarak flöemde beslenen emici böceklerle taşınır. Bunlar Akdeniz ülkelerinde Circulifer tenellus ve Neoaliturus haematoceps dir. Bu vektörlerden hiçbirisi konukçuya özelleşmemiştir. S. citri yi diğer konukçulardan alırlar ve böcek içinde çoğalan etmen 10-20 gün sonra enfeksiyon için hazırdır ve böcek yaşamı boyunca etmeni vücudunda taşır. Ancak yavrularına geçmez. Spirioplasma lar konukçularında yüksek sıcaklıklarda (28-32 C) çok iyi gelişir ve belirti oluşturur. Buna karşın düşük sıcaklıklarda tipik belirtilerini oluşturmazlar. Tek yıllık bitkiler enfekte olduklarında 30 C üzerinde süratle ölmelerine rağmen düşük sıcaklıklarda belirti göstermezler.
Vektörler Circulifer tenellus Neoaliturus haematoceps Vektör Neoaliturus haematoceps in Dünyadaki coğrafik dağılımı Belirtiler Hastalıklı bitkilerde tipik gelişme geriliği ve cücelik Yapraklar daha kısa fakat daha geniş ayalı, Anormal şekilde dik duruş, kaşık şeklinde içeri kıvrılma ve bazı durumlarda da benek benek kloritik renklenme. Yüksek sıcaklık koşullarında bazı sürgünlerin ucundaki yapraklar tam gelişmemiş uçları küt veya kalp şeklinde sarımtırak renkte bir görünüm alırlar. Çok tipik olan bu belirti hastalığın tanınmasında önemli bir teşhis aracıdır. Sürgünlerin sayısı artar çok fazla sayıda sürgün oluşumu görülür ve betkiye adeta cadı süpürgesi görünümü verir.
Hastalıklı bitkilerde meyve oluşumu azalır. Meyveler küçülür, sapa bağlanan kısımda kabuk kalın, uç kısımda ise incelir. Meyve simetrisi bozulur. Meyvelerin dip kısmı yeşilimsi olarak kalır. Ağaç üzerinde meyve, çiçek vs aynı anda görmek mümkündür. Bu nedenle yediverenleşme hastalığı adı verilir. Çekirdekli portakallarda anormal çekirdek oluşumu, büzüşme, renklenme Naval grubu portakallarda göbek kayboluşu Çinko noksanlığına benzer belirtiler Spiroplasma citri ile enfekteli bir tatlı portakalda, kaşık biçiminde yaprak oluşumu, rozetleşme, aynı anda bitki üzerinde olgun meyve, yeni meyve ve çiçek oluşum belirtileri Spiroplasma citri ile enfekteli bir tatlı portakal ağacında cüceleşme (ağacın yuvarlak bir habitüs şekline dönüşmesi tipik belirtilerden biridir.
Spiroplasma citri ile enfekteli bir tatlı portakal meyvesinde kabukta kalınlaşma ve simetrinin kayboluşu Bir tatlı portakal meyvesinde üstte normal, altta hastalıklı meyveye ait çekirdeklerin görünümü Solda sağlıklı, sağda Spiroplasma citri ile enfekteli Catharanthus roseus bitkilerinin görünümü
Turunçgillerde Çinko noksanlığı www.apsnet.org/.../ image/citrus6.jpg Mücadelesi Sağlıklı aşı kalemi kullanımı en önemli kontrol yöntemidir. Bahçe tesis edildiğinde 1. yılında fidanlar mutlaka enfeksiyondan korunmalıdır. Hastalık görülen ağaçlar komşu ağaçlar için bir risk oluşturması ve meyve alınması mümkün olmaması nedeni ile mutlaka hemen sökülmelidir. Spiroplasma citri etmeni taşıyan vektörlerin bahçeye ulaşması ile birlikte çok süratle hastalığı bulaştıracağından vektör mücadelesi etkisizdir. Ancak vektörü cezbeden ancak konukçusu olmayan tuzak bitki (örneğin şeker pancarı gibi) kullanımı önerilmektedir. Karantinaya tabi olduğu için yasal önlemler alınmıştır.
İri Tomurcuk (Stolbur) Etmen Stolbur hastalığının etmeni 1967 yılına kadar virus olarak biliniyordu. Günümüzde Phytoplasma olduğu kesinlik kazanmıştır. Etmen floem dokusunda bulunur ve Flöemde beslenen böceklerle taşınır. Vektörleri hastalık etmenini aldıktan sonra devamlı taşıyıcısı olurlar. Bitkideki inkubasyon periyodu sıcak aylarda 15-20 gün, diğer aylarda daha uzundur. Coğrafik Dağılımı
Konukçuları Patates, domates, biber, patlıcan, tütün, havuç, pırasa, soğan ve ayçiçeği İnokulum kaynakları Vektörler yardımı ile, Yayılmasında etkili olan ana vektör ülkemizde özellikle Marmara ve Trakya bölgelerinde yaygın olarak bulunan Hyalesthes obsoletus dur. Tarla sarmaşığı H. obsoletus un kış konukçusudur. Aynı zamanda stolbur etmeninin de konukçusudur. Küsküt Her türlü vegetatif bitki parçasıyla taşınabilir. Bunların dışında hastalık tohumla geçmez, Mekanik yolla ve temasla geçmez. Hyalesthes obseletus
Belirtiler (Patates) Hastalığın ilk belirtileri uç yapraklarda renk değişimi, hafif külah gibi kıvrılma şeklindedir. Tohumluktan gelen hasta bitkide ilk belirtilerden sonra solma başlar ve yumru bağlamadan, çiçeklenme devresinde bitki ölür. Aynı yıl enfekte olmuş bitkilerde hastalığın tüm devrelerini görmek mümkündür. Uç yapraklardaki renk değişimi ve külah şeklinde kıvrılma ile boğum aralarında kısalma, boğumlarda kalınlaşma ve koltuk sürgünlerinin kalınlaşması ile başlar ve ileri safhalarda koltuk yumruları görülür. Daha sonra toprak ve hava şartlarına bağlı olarak hızlı veya yavaş bir solma görülür. Solmanın görüldüğü dönemde kök boğazında havai yumruları da oluşmaya başlar. Solma ile birlikte kökler tamamen ölür. Stolonlara bağlı olan olgunlaşmamış yumrularda pörsüme meydana gelir. Hastalığın depodaki belirtisi iplik şeklinde çimlenmedir. İplik şeklinde çimlenme oranı hastalığın tarlada görüldüğü orana yakındır. Hastalık epidemi yıllarında % 80-90 oranında görülebilir. Yemeklik patatesler depolama değerini büyük oranda kaybeder. Verim, ekilen patatesin çeşidine ve enfeksiyon tarihine bağlı olarak çok düşüktür. Böyle yıllarda çok erkenci patates çeşitlerinde, yani vektörün bölgede görüldüğü tarihte olum devresine girmiş patateslerde zarar çok azdır. Geç çeşitlerde veya vegetatif gelişme periyodu uzun olan çeşitlerde zarar çok yüksek olabilir. Patateste Stolbur hastalığının belirtileri.
Patateste Stolbur belirtileri (www.bspp.org.uk/ndr/ jan2005/2004-66-1a.jpg Belirtiler (Domates) Hastalığın başlangıç belirtileri büyümekte olan genç sürgünlerde, yapraklarda küçülme, hafif menekşe renk alma, ileri aşamada tamamen dumura uğrama ve hafif kıvrılma şeklindedir. Hastalığın ileri dönemlerinde çiçekte deformasyon, genel olarak çanak yapraklarda anormal büyüme, taç yapraklarda tamamen veya kısmen dumura uğrama, dişi ve erkek organlarda deformasyon, kısırlaşma. Erken enfeksiyonlarda ( çiçeklenme periyodundan önce ) hiç bir çiçeğin oluşmadığı görülür. Böyle durumlarda meyve oluşmamaktadır. Geç enfeksiyonlarda inkubasyon periyodundan önce döllenmiş meyveler oluma kadar gelebilir. Böyle meyvelerin bir kısmı tamamen sertleşmiştir, meyve tatsız ve susuzdur. Hastalık nedeniyle köklerde bir ölüm meydana gelmez. Hastlalığın ülkemiz için ekonomik önemi büyüktür. Hastalık domateste % 20-100 arasında verim düşüklüğüne neden olmaktadır. Geç enfeksiyonlarda inkubasyon periyodundan önce döllenmiş meyveler oluma kadar gelebilir. Böyle meyvelerin bir kısmı tamamen sertleşmiştir, meyve tatsız ve susuzdur. Hastalık nedeniyle köklerde bir ölüm meydana gelmez. Hastlalığın ülkemiz için ekonomik önemi büyüktür. Hastalık domateste % 20-100 arasında verim düşüklüğüne neden olmaktadır.
Domateste Stolbur hastalığının belirtileri. Domateste Stolbur hastalığının belirtileri. Mücadelesi Ekim tarihi, ekolojik şartların elverdiği ölçüde vektörlere özellikle ana vektörü H. obsoletus a göre ayarlanmalıdır. Vektörlerin çıkışı, yoğunluğu, kışlaklara çekilme tarihi dikkate alınmalıdır. Çeşitlerin geç, erkenci oluşları ve vejetasyon periyotlarının uzunluğu esas alınarak seçim yapılmalıdır. Vektörlerin yoğun görüldüğü fundalık ve orman kenarlarında, yamaçlarda ekim yapılmamalı. Kış konukçuları ile mücadele edilmeli, özellikle tarla içinde ve etrafındaki yabancı ot konukçuları (Convolvulus arvensis ve diğerleri) yok edilmelidir. Patates tohumluğu çim durumuna göre seleksiyona tabi tutulmalı Patates ekim alanlarının çiçeklenme periyodu içinde kontrolü yapılmalı ve stolbur lu bitkiler yok edilmelidir. Ekim alanının etrafını yüksek ağaçlarla çevrilmemelidir. Vektörlere karşı kimyasal mücadele uygulanmalıdır.