CEVİZ SEKTÖR ARAŞTIRMASI

CEVİZ SEKTÖR ARAŞTIRMASI Hazõrlayan:Şebnem Haskõnacõ 2003

İÇİNDEKİLER A.ÜRÜNÜN GENEL ÖZELLİKLERİ Sayfa No: 1.Ürünün Tanõmõ 1 2.Bileşim ve Besin Değeri 1 3.İnsan Sağlõğõ Açõsõndan Önemi 3 4.Tüketim ve Kullanõm Alanlarõ 3 B.ÜRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ 1.Üretim Bölgeleri 3 2.Ceviz Çeşitleri 4 2.1.Yerli Ceviz Çeşitleri 4 2.2.Yabancõ Ceviz Çeşitleri 6 3.Ceviz Yetiştiriciliği 8 4.Ekolojik Koşullar 9 4.1.Toprak İstekleri 9 4.2.İklim İstekleri 9 5.Bahçe Tesisi 10 6.Budama 10 7.Gübreleme 11 8.Hasat 11 9.Hastalõk ve Zaralõlar 12 10.Depolama 12 11.Fiyatlandõrma 12 12.Pazarlama 13 C.ÜRETİM 1.Türkiye de Üretim 13 2.Dünya da Üretim 15 D.DIŞ TİCARET 1.Türkiye de Dõş Ticaret 17 1.1.İhracat 17 1.2.İthalat 19 2.Dünyada Dõş Ticaret 21 E.MEVZUAT VE UYGULAMALARI 23 1.Ürün Standartlarõ 23 2.Tüketici Sağlõğõ Açõsõndan Yerine Getirilmesi Gereken Şartlar 23 3.Ambalaj 23 4.Etiketleme ve Etiket Bilgileri 24 F.SEKTÖRDEKİ MEVCUT DURUM,SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 25 YARARLANILAN KAYNAKLAR 28 ii

A.ÜRÜNÜN GENEL ÖZELLİKLERİ 1.Ürünün Tanõmõ Ceviz,çok eski zamanlardan beri bilinen ve üretimi yapõlan bir meyve türüdür. Cevizin meyvesi sert kabuklu meyveler içinde yer almaktadõr.meyve, ağaç üzerinde yeşil kabuk,sert kabuk ve iç cevizden oluşur.kabuk kalõnlõğõ yönünden çok değişik özellikler sunar.çok ince kabuklu cevizlerin yanõ sõra kalõn ve sert kabuklu ceviz tip ve çeşitleri de bulunmaktadõr. Dünya üzerinde 18 ceviz türünün mevcut olduğu belirlenmiştir.bunlardan yurdumuzda Juglans regia L. ile az miktarda Pikan Carya illinoensis yetiştirilmektedir. Cevizin bitkisel özellikleri ise şu şekilde sõralanabilir; Bileşik yapraklõdõr. Boyunlu,düğme ve nokta şeklinde 3 adet tomurcuk yapõsõna sahiptir. Çiçekleri bir evciklidir.erkek ve dişi aynõ ağaçta fakat farklõ yerlerde bulunur. Döllenme rüzgarlarla gerçekleşir. Erkek ve erkek dişi çiçekler farklõ zamanlarda olgunlaşmaktadõr. Meyveler yõllõk sürgünlerde oluşur. Sert kabuklu meyveler içerisinde yer alan cevizin Armonize Sistem Nomanklatörü ne göre sõnõflandõrõlmasõ ise şu şekildedir; Pozisyon No Ürünün Tanõmõ 08.02.31 Kabuklu cevizler 08.02.32 Kabuksuz cevizler 2.Bileşim ve Besin Değeri Ceviz hayvansal protein kaynağõ yerine geçebilen ve yüksek oranda doymamõş yağ asit içerikleri ile değerli bir besin kaynağõdõr.thiamin,vitamin B6, folacin içeren birçok vitamin ile demir,çinko,bakõr,magnezyum,fosfor ve potasyum açõsõndan oldukça zengindir.ceviz kolesterol içermez, doymamõş yağ oranõ da yüksektir.sağlõklõ bir yaşam için gerekli olan linoleic asit ve linolenic asit yönünden de oldukça zengindir. 1

100 gr. cevizdeki yağ asitleri toplam 61.2 gr. olup, oransal dağõlõmõ şu şekildedir ; Çeşit Miktar(gr) Oran (%) Doymuş (toplam) Palmitic Stearic Arachidic Monodoymamõş (toplam) Oleic Gadoleic Polidoymamõş (çoklu doymamõş) Linoleic Linolenic 7.6 5.4 2.2 0.1 11.0 10.8 0.2 42.6 35.2 7.4 12 9 4 0 18 18 0 70 58 12 Cevizin bileşenleri 100 gr. cevizdeki besin,mineral ve vitamin dağõlõmõ Besin değerleri* Besin enerjisi(kcal) Protein( gr) Toplam yağ(gr) Toplam karbonhidrat(gr) Mineraller(gr)** Kalsiyum Bakõr Demir Magnezyum Manganez Fosfor Potasyum Sodyum Çinko Vitaminler(mg)** Askorbik Asit Thiamin Riboflavin Niacin Pantothenic acid Vitamin B-6 Flocin(Ug) Vitamin-A (IU) 670 14.10 63.15 14.03 89 1.30 2.40 113 2.10 348 391 10 2.90 0.88 0.30 0.10 0.82 0.45 0.44 56 146 Kaynak:*Walnut Marketing Board, Walnut Nutrition Study **www.ceviz.gen.tr 2

3. İnsan Sağlõğõ Açõsõndan Önemi Cevizdeki çoklu doymamõş yağ asitleri olan alphalinolenic ve linoleic insan sağlõğõ açõsõndan son derece önemlidir. Alphalinolenic asidin kadõnlar için günde 1.1 gr. erkekler için 1.6 gr. alõnmasõ önerilmektedir.cevizin içindeki linoleic asit yağõnõn linolenic asit yağõna oranõ 4:1 dir.bu oran ise mükemmel denge olarak değerlendirilmektedir. Linolenic asit kandaki basõncõ azaltarak atardamarlardaki iltihaplanmayõ,sertleşmeyi ve tõkanmayõ, kan põhtõlaşmasõnõ önler; kolestrolü düşürerek kalbi korur, bazõ kanser çeşitlerine karşõn vücudu güçlü kõlar.ayrõca ceviz egzamayõ yok eder, yaralarõ iyileştirir, mide ve bağõrsak nezlesini önler, sağlõklõ zayõflatõr. Besin değeri oldukça fazla olan ceviz beyin için de oldukça yararlõdõr. Doğumdan önce büyük hõzla(dakikada 250 000 kadar ) oluşan nöronlarõn üremesi doğumdan sonra tamamen durur ve zamanla ölmeye başlar.ölen nöronlarõn yerine yenileri gelmez ancak ceviz gibi yararlõ meyvelerin tüketilmesi ile mevcut nöronlarõn kapasitesi arttõrõlabilir. 4. Tüketim ve Kullanõm Alanlarõ Ceviz üretiminin büyük bölümü kuru,diğer kõsmõ taze olarak tüketilmektedir. Geleneksel olarak ceviz daha çok kabuklu tercih edilmekte olup hazõr besinlerin yaygõnlaşmasõ ile birlikte talep iç cevize doğru kaymaya başlamõştõr. Yurt içinde iç ceviz,daha çok yarõm halde aile tüketiminde kullanõlmaktadõr.ayrõca küçük parçalar halinde pasta ve şekerleme endüstrisinde kullanõlmaktadõr. Ceviz ağacõ yaprağõndan meyvesine ve kütüğüne kadar bir çok sektörle ilişkilidir.yeşil meyveler kabuk sertleşmeden önce gõda ve ilaç sanayinde, yapraklarõ, kabuklarõ ve kökleri tanin ve boya sanayinde kullanõlmaktadõr. Ceviz yağõ hem teknolojide hem de resimde aranan kõymetli bir yağdõr Ceviz ağacõ da mobilyacõlõkta önemli bir hammadde konumundadõr. B.ÜRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ 1.Üretim Bölgeleri Cevizin (Juglans regia L) gen merkezi İran õn Hazar Denizi kõyõsõnda 35-40 Kuzey enlemde bulunan Ghilan bölgesidir.yayõlma alanõ Asya nõn doğusunda Çin e,himalaya dağlarõna,batõda Kafkas dağlarõ,anadolu,balkanlar dağlarõna ve 3

Avusturya içlerine kadar uzanmaktadõr.çin Halk Cumhuriyeti, ABD, İran,Türkiye, Ukrayna, Romanya, Hindistan, Yugoslavya, Fransa başlõca üretici ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Türkiye de ceviz üretimi tüm bölgelere yayõlmõş durumdadõr.özellikle orman ağacõ olmasõndan dolayõ birçok bölgenin ağaç sayõsõ yüksektir.önemli miktarda ceviz üreten bölgeler çoğunluk sõrasõna göre Ege,Karadeniz ve Orta Kuzey bölgeleridir 2.Çeşitleri Araştõrma Enstitülerinde yapõlan seleksiyon çalõşmalarõ ve birbirinden farklõ ceviz çeşitleri adaptasyonu sonucunda birçok ceviz çeşit ve tipleri geliştirilmiştir. Genel olarak standart ceviz çeşitlerinde aranõlan özellikler ; Ağacõn erken meyveye yatmasõ ve verimli olmasõ, Soğuk ve güneş yanõklõğõna karşõ dayanõklõ olmasõ, Ağacõn sağlõklõ bir gelişme göstermesi,hastalõk ve zararlõlara karşõ dayanõklõ olmasõ, Meyve iriliği,tüketimi taze olarak yapõlacak ceviz tipleri için çok iri (çap ortalamasõ 38.1mm den büyük), kurutmalõk cevizler için iri-orta(çap ortalamasõ 29.1mm den büyük) meyveli şekli düzgün oval;iriliği mütecanis,kabuklu tane ağõrlõğõ 10g dan fazla olmasõ, Meyve kabuğu açõk ve parlak renkli,düzgün iki parçanõn birbirine sõkõca yapõşmõş olmasõ, ince olup kolayca kõrõlmasõ, İç kabuktan kolaylõkla bütün olarak çõkmasõ,iç randõmanõ %50 den,iç ağõrlõğõ 5g. dan fazla, iç rengi, çok açõk olmasõdõr. İç, kabuk boşluğunu tamamen doldurmalõ,büzülme yapmamalõdõr.ceviz içinde bulunan total yağ miktarõ kuru maddenin %70 inden çok olmamalõdõr. 2.1.Yerli Ceviz Çeşitleri Yalova 1:Ortalama meyve ağõrlõğõ 15.5 gr,iç ağõrlõğõ 7.5 gr.,iç oranõ %48 iç ceviz yağ oranõ %70,iç ceviz protein oranõ %23 dür.akdeniz ve Ege dõşõndaki tüm bölgelere önerilir.eylül sonunda hasat edilir.taze ve kuru olarak tüketilir.çeşidin tozlayõcõlarõ Yalova-4,Şebin,Kaplan -86 dõr. Yalova 2:Ortalama meyve ağõrlõğõ 16.5 gr,iç ağõrlõğõ 7.6 gr,iç oranõ %46,iç ceviz oranõ %68,iç ceviz proteini %18 dir.taze tüketime elverişlidir.eylül sonlarõnda hasat edilir.ancak bu çeşit artõk üretilmemektedir. 4

Yalova 3:Kuru olarak değerlendirmeye uygundur.eylül sonunda hasat edilir.hastalõk ve zararlõlara mukavimdir.ortalama meyve ağõrlõğõ 12.1 gr,iç ağõrlõğõ 6.4 gr. iç oranõ %53,iç ceviz yağ oranõ %71,iç ceviz protein oranõ %21 dir.çeşidin tozlayõcõlarõ Yalova-1,Bilecik, Tokat-1 dir. Yalova 4:Ortalama meyve ağõrlõğõ 12.9 gr,iç ağõrlõğõ 6.8 gr.,iç oranõ %53 iç ceviz yağ oranõ %73 iç ceviz protein oranõ %17 dir.kuru iç olarak tüketime elverişlidir.eylül ayõ sonunda hasat edilir.yalova -1 ve Kaplan -86 çeşidin dölleyicileridir. Şebin:Ortalama meyve ağõrlõğõ 9.40gr,iç ağõrlõğõ 6.60 gr.,iç randõmanõ %63 ve yağ içeriği ise%69.40 tõr.çeşidin Tokat ili-niksar İlçesi ekolojik şartlarõnda ortalama meyve ağõrlõğõ 11,36 gr.iç ağõrlõğõ 7,44 gr.iç randõmanõ %65,14 ve yağ içeriği ise %69.40 olarak belirlenmiştir.eylül ayõnda hasat edilir.tomurcuklar geç patlar iç kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Şebin çeşidi diğer yerli çeşitleri nazaran çok daha verimlidir.ince kabuklu olmasõ,erken meyveye yatmasõ,iç cevizin kabuktan kolay ve bütün olarak çõkmasõ, salkõmda en az 2-4 adet meyve bulunmasõ bu çeşidin önemini arttõrmaktadõr. İç kurdu,sulama ve güneş yanõklõğõna karşõn oldukça hassastõr.kabuğun kolayca kõrõlmasõ nedeniyle taşõnõrken son derece dikkatli olunmalõdõr.çeşidin tozlayõcõlarõ;bilecik,yalova-3 ve Kr-2 dir. Bilecik: Ortalama meyve ağõrlõğõ10.4 gr., iç ağõrlõğõ5.2 gr., iç oranõ %50, iç ceviz yağ oranõ %62,iç ceviz protein oranõ %12 dir.tomurcuklar geç uyanõr.lezzetlidir.içkuru ceviz olarak tüketilir.eylül sonlarõnda hasat edilir.bu çeşit daha çok Şebin ceviz çeşidi için tozlayõcõ çeşit olarak kullanõlmaktõr.iç kurduna karşõn Şebin çeşidine göre daha dayanõklõdõr.çeşidin tozlayõcõlarõ Bilecik ve Yalova-3 dür. Gültekin-1(KR-1): Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir.iyi, kaliteli ve albenisi olan meyvelere sahiptir.kabuktan kolay ayrõlõr.geç donlarõn görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.tane ağõrlõğõ 17 g.,iç oranõ %40,içi dolgun,açõk beyaz renkli olup,taze ve kuru olarak tüketilmeye elverişlidir.eylül ayõnõn ortalarõnda hasat edilir.şebin ve Bilecik çeşitleriyle tozlanõr. Yavuz-1 (KR-2):Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir.özellikle geç donlarõn görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.tane ağõrlõğõ 17.4 g., iç oranõ %56,içi dolgun,beyaz renklidir.kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.eylül ayõ sonlarõna doğru hasat edilir.tozlayõcõsõ Şebin,Yalova-3 ve Bilecik dir. 5

Kaplan-86:Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle kõyõ bölgelerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.normal cevizlerden daha büyük meyvelidir.tane ağõrlõğõ 24g.,iç oranõ %40,protein oranõ %16,yağ oranõ %68 dir.ağustos un ortasõnda hasat edilmeye başlar.yalova1,yalova3 ve Şebin çeşitleriyle tozlanõr. Şen-2: Kõyõ bölgeler hariç tüm bölgelerde yetiştirilir.özellikle geç donlarõn görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.tane ağõrlõğõ 17 g.,iç oranõ %54, protein oranõ %18,yağ oranõ %74 dür.kuru ceviz olarak tüketilir.eylül ayõ sonlarõnda hasat edilir. Tozlayõcõlarõ Şebin,Yalova-1 ve Yavuz -1 dir. Tokat-1: Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir.çok ince kabuklu,içi dolgun, beyaz renklidir.kabuktan kolay ayrõlõr.tane ağõrlõğõ 12g.,iç oranõ %63,protein oranõ %23,yağ oranõ %71 dir.taze ve kuru olarak tüketilir.eylül ayõ sonuna doğru hasat edilir. Yalova-1, Yalova-3 ve Şebin çeşitleriyle tozlanõr. 2.2 Yabancõ Ceviz Çeşitleri Payne:Payne ceviz çeşidi,kaliforniya ceviz yetiştiriciliğinde önemli bir yere sahiptir.yan dallarda yüksek oranda meyve veren Kaliforniya ceviz çeşitlerinden olan bu çeşit,verimliliği nedeniyle günümüzde halen kullanõlmaktadõr.çeşidin yan dallarda meyve veren oranõ %80-90 dõr.iç ceviz ağõrlõğõ 5.7 gr. meyve şekli oval olup iç oran %50 ve açõk renkli,iç oranõ ise %50-70 arasõndadõr.bu ceviz çeşidinin meyve iriliği ise orta-küçük grup içindedir. Hartley:Hartley in yan dallarda meyve verme oranõ %5-10 arasõnda değişir.bu çeşidi değerli kõlan en önemli özelliği iç ceviz kalitesinin çok yüksek olmasõdõr.açõk iç renkli iç ceviz özelliği ve iri meyveleri olmasõ bu çeşidin iç ceviz olarak pazarlanmasõnõ kolaylaştõrmaktadõr.kalp şekilli meyvelerinde ortalama iç ağõrlõğõ 6.1 gr. iç oranõ %46 olan Hartley cinsi cevizin hasat zamanõ orta-mevsim grubuna girer. Franquette: Eski bir Fransõz çeşidi olan Franquette Kaliforniya da yaygõn olarak olarak yetiştirilmiş bir çeşittir.ancak iri ağaçlõ olmasõ,düşük verimli olmasõ ve az meyve vermesi sebebiyle son yõllarda sõnõrlõ olarak dikilmektedir.iç ağõrlõğõ 5.2 gr.,iç oranõ %46-47, iç rengi ise genellikle çok iyidir.hasat zamanõ ise geç sezondadõr. Serr:Çeşidin verimi ekolojik koşullara ve sulamaya bağlõ olarak düşük-yüksek arasõnda değişmektedir.yan dallarda meyve verme oranõ %30-50 arasõnda değişir ve hasat zamanõ erken-orta periyot olarak belirlenmiştir.iri meyvelere sahip olan bu çeşidin iç randõman oranõ yaklaşõk %60 dõr.iç ceviz ağõrlõğõ 7.8 gr,açõk renkli iç oranõ ise %70-80 dir. 6

Ashley:1960 yõlõndan beri yaygõn olarak yetiştirilmekte olup,oldukça verimli bir çeşittir.iç kurdu ve bakteriyel yanõklõğa duyarlõdõr.iç ceviz rengi Payne ye benzer ve açõk renkli iç oranõ ise %50-70 dir.iç ceviz oranõ %50 dir.kuvvetli bir gelişim için ağõr bir budamaya ihtiyaç duyar.çeşidin birçok özelliği Payne ye benzemektedir. Sunland:Yan dallarda meyve verme oranõ %80-90 dõr.iç rengi açõk,iç randõmanõ %59,kabuklu meyve ağõrlõğõ 10.4gr.açõk renkli iç oranõ ise %85 dir.çok verimli bir çeşittir.iç kurduna karşõ oldukça hassastõr. Trinta:Yan dallarda %80-90 oranõnda meyve veren çok verimli bir çeşittir.hasat zamanõ orta periyottur.%47 iç randõmana sahip olan çeşidin iç ceviz rengi o kadar da iyi değildir.iri meyvelere sahip bir çeşittir. Chico:İç kurdu ve bakteriyel yanõklõğa hassas olan çeşidin iç randõmanõ yaklaşõk %48 dir.iç ceviz ağõrlõğõ 5.2 gr olan Chico yan dallarda %90-100 oranõnda meyve veren çok verimli bir çeşittir. Vina:Meyve verme oranõ %80-90 arasõndadõr.iç rengi mükemmel olan çeşidin iç ceviz randõmanõ %49 olup,iç ağõrlõğõ 6.3 gr.,açõk renkli iç oranõ ise %60-70 dir.çeşidin hasat zamanõ erken-orta periyottur. Tehama:%70-80 oranõnda yan dallarda meyve verir.iri meyvelere sahiptir.hasat zamanõ orta sezon olup,hasat zamanõn geciktirilmesi durumunda iç ceviz zarar görebilir.iyi bir ceviz rengine sahip olan çeşitte,iç ceviz ağõrlõğõ 6 gr.,iç randõmanõ %50 ve açõk renkli iç oranõ %70 dir.yanaklarõn ayrõlmasõ nedeniyle iç ceviz böceklerinden zarar görür. Amigo: Chico ya çok benzeyen bir çeşit olan Amigo,iri meyvelere,açõk bir iç ceviz rengine ve %60 iç randõmanõna sahiptir.iç ceviz ağõrlõğõ 5.9 gr. ve açõk renkli iç oranõ ise %60 dõr.yaygõn kullanõlan bir çeşit değildir.çeşidin ceviz iç kurdundan çok zarar görmesinden dolayõ kullanõmõ sõnõrlõ kalmõştõr. Tulare:Yan tomurcuklarda meyve verme oranõ %72 dir.iç ceviz ağõrlõğõ 7.5 gr., açõk renkli iç oranõ 586 ve iç randõmanõ %53 dür.orta mevsimde hasat edilir. Pedro :Yan tomurcuklarda meyve verme oranõ %65 dir.iç ceviz ağõrlõğõ 5.6 gr.,iç oranõ %47,açõk renkli iç ceviz oranõ ise %85 dir.sõcak bölgelerde meyve kalitesi düşüktür. Howard :Yan dallarda %80-90 oranõnda meyve vermektedir.yapraklanmasõ yan dallarda yüksek oranda meyve veren bir çeşit için oldukça geçtir.meyvesi dört köşeli-yuvarlak kabuk yapõşmasõ olup,iç ceviz ağõrlõğõ 6.5 gr. açõk renkli iç oranõ ise 7

%90-95 dir.iç randõmanõ %49 dur.hasat zamanõ Hartley den hemen öncedir.verim ve meyve iriliğini koruyabilmek için iyi bir budama programõna ihtiyaç duyar. Chandler : Yan dallarda meyve verme oranõ %80-90 dõr.iç ceviz yetiştiriciliği için çok uygun bir çeşit olarak kabul edilen Chandler in iç oranõ %49, iç ceviz ağõrlõğõ 6.5 gr.açõk renkli iç ceviz oranõ ise %90-100 dür.kaliforniya da geleceği oldukça parlak bir çeşittir. Cisco :Yan dallarda meyve verme oranõ %77 dir.meyveleri ufak olup,iç ceviz ağõrlõğõ 5.7 gr,iç ceviz oranõ %47 ve açõk renkli iç oranõ %86 dõr. Rego :Portekiz çeşitlerindendir.yan dallarda %80-90 oranõnda meyve verir.iç ceviz ağõrlõğõ 5 gr. ve iç rengi kalitesi ortadõr. UC77-102: Yan tomurcuklarda %85-90 oranõnda meyve verir.iç ceviz ağõrlõğõ 6.6 gr,açõk renkli iç oranõ %75,iç oranõ ise %48 dir. 3.Ceviz Yetiştiriciliği: Türkiye de yetiştirilen cevizin (Juglans regia L.) doğal yayõlõş alanõ Orta Asya ve Anadolu dur. Dünya da üretimi en yaygõn olan ceviz çeşiti budur. Uygun tozlayõcõ çeşitlerin belirlenmesi ceviz yetiştiriciliğinde önemli konularõn başõnda gelmektedir.yeni kurulacak plantasyonlarda seçilecek çeşitlerin döllenme biyolojileri iyi araştõrõlmalõdõr. Ceviz yetiştiriciliğinde fidanlar değişik yollarla üretilmektedir.bunlar; 1)Jeneratif Üretim: Tohumdan üretilen çöğürlerden elde edilen olup,istenen çeşit ve karakter özelliğini tamamen göstermez ve geç meyveye yatar. 2)Vejatatif Üretim:Çöğür üzerinden istenen kültür çeşitlerinin aşõlanmasõ şeklindeki üretimdir.çeşit özelliğini taşõmasõ için fidanlarõn vejatatif (aşõ,doku kültürü,çelikle) yolla çoğaltõlmasõ gereklidir.özellikle Batõ ülkelerinde ve Amerika da aşõ ile çoğaltma tekniği kullanõmõ artmõş ve ceviz yetiştiriciliği seleksiyon yoluyla aşõlanarak yapõlmaktadõr. Islah edilmiş olan ceviz çeşidinin korumaya alõnmasõ ve çoğaltõlmasõnda en uygun yöntem aşõ ile çoğaltmadõr. Cevizde en çok kullanõlan aşõ yöntemi yama göz aşõsõdõr.iklim koşularõna bağlõ olarak değişiklik gösterebilmesine rağmen genellikle aşõ mevsimi Ağustos ayõnõn ikinci haftasõndan Eylül ayõnõn ilk haftasõna kadar devam eder.ayrõca makineli omega aşõsõ,yarma kalem aşõsõ,dilcikli aşõ gibi aşõ yöntemleri de kullanõlõr. 8

Aşõlõ ceviz fidanõ üretiminde aşõ yapõlacak anacõn seçimi de son derece önemlidir.anaç kuvvetli bir kök yapõsõna sahip olmalõ,verimli olmalõ,her sene meyve vermeli ve hastalõklara karşõ dayanõklõ olmalõdõr. Cevizde çeşitliliği sağlamak amacõyla Anadolu nun hemen her bölgesinde yer alan yerli ceviz ağaçlarõndan istenilen kalite özelliklerine sahip olan tip ve çeşitlerin seleksiyon yolu ile seçilmesi,vejatatif yöntemlerle fidan üretimleri ve bölgelere uygun çeşitlerin yayõmõ öncelikli çalõşmalarõn içinde yer almaktadõr. Ceviz çeşitleri çelikle, doku kültürü ve daldõrma usulü yöntemleri uygulanarak da çoğaltõlabilmektedir. 4.Ekolojik Koşullar 4.1. Toprak İstekleri: Ceviz ağaçlarõ toprak bakõmõndan seçici olmamakla beraber, genellikle derin ve iyi drene olmuş, taban suyu seviyesi 2.5-3 m den yukarõ olmayan, fazla su tutmayan gevşek, süzek, çakõllõ, kumlu, tõnlõ, siltli,alüvyonlu topraklardan hoşlanõr.ceviz kirece dayanõklõdõr ve alkali topraklarõ sever. Cevizler toprak ve sulama suyundaki tuzluluğa aşõrõ derecede duyarlõdõrlar. Tuzluluk arttõkça verim azalõr.kök derinliğini sõnõrlayan tamamen killi,milli ve kum birikintileri ceviz ağaçlarõnõn gelişme gücünü ve ağaç iriliğini sõnõrlayabilir. 4.2.İklim İstekleri: Çeşitlerin iklim ihtiyaçlarõ çok iyi saptanmalõ ve özellikle ilkbahar geç donlarõ yönünden risk olmamalõdõr.yüksek yaz sõcaklõklarõ, kõş donlarõ, sisler, yağõş miktarõ, yağõş zamanõ ve rüzgar gibi iklim koşullarõ yetiştirilecek ceviz çeşidine göre önem arz etmektedir. Bir bölgede ceviz yetiştiriciliğini sõnõrlayan en önemli faktörlerin başõnda ilkbahar ve sonbahar geç donlarõ gelmektedir.çok geç yapraklanan ceviz çeşitlerinde vejetasyon süresi kõsa olduğu için,olgunlaşamayan sürgünlerin erken sonbahar donlarõndan zarar gördüğü de bir gerçektir.ilkbahar geç donlarõndan sadece dişi çiçekler değil aynõ zamanda erkek çiçekler de zarar görmektedirler. Kõş soğuklarõ bitkileri öldürecek kadar (-25ºC) düşük olmamalõdõr. 38ºC sõcaklõktan sonra güneş yanõklõğõ,iç büzülmesi gibi zararlanmalar başlar.bu nedenle - 25ºC ve 38ºC ceviz ağacõnõn yetişebileceği sõcaklõk aralõğõnõ göstermektedir. Soğuklama ihtiyacõ( 800-1800 saat) karşõlanmalõdõr. 9

Ceviz rüzgarlarla tozlanmasõ nedeniyle tozlanmayõ garanti altõna alacak yeterli oranda rüzgar ve açõk hava ceviz yetiştiriciliğinde arzulanan iklim istekleri arasõnda bulunmaktadõr.özellikle tozlanma zamanõ havalarõn sisli gitmesi arzulanmaz. 5.Bahçe Tesisi Bahçe tesisi sõrasõnda mutlaka konu uzmanlarõ ile işbirliği yapõlmalõdõr.özellikle çeşit seçimi yapõlõrken teknik ve biyolojik bilgilere büyük ihtiyaç duyulmaktadõr.bahçeye dikilecek çeşitlerin belirlenmesi son derece önemlidir. Çeşit seçiminde çeşitlerin verimlilikleri, meyve kalitesi, döllenme biyolojileri, yapraklanma zamanlarõ, soğuğa dayanõm durumlarõ, hastalõk ve zararlõlara duyarlõlõklarõ, değişik çevre koşullarõna tepkileri, hasat zamanlarõ gibi değişik faktörler dikkatlice incelenmelidir. Bahçede çiçeklenme tipine göre iyi bir tozlanmaya-döllenmeye- olanak sağlayacak çeşit seçimine özen gösterilmelidir.cevizlerin yabancõ tozlamaya duyduklarõ ihtiyaç nedeniyle, plantasyonda yeteri kadar tozlayõcõ çeşidine yer verilmelidir.bulundurulmasõ gereken tozlayõcõ ağaç sayõsõ yaklaşõk olarak plantasyondaki toplam ağaç sayõsõnõn %2,5-5 i kadar olmalõdõr. Bahçe yerinin seçimi de oldukça önemlidir.sõcaklõk ve su seviyesini belirli bir seviyede tutabilmek için uygun yerdeki bahçelerin tesis edilmesi,teknik ve kültürel işlemlerin kolayca yapõlabilecek şekilde ana yollara yakõnlõğõ dikkat edilecek hususlardõr. Ayrõca birim alana dikilecek ağaç sayõsõnõn belirlenmesi de son derece önemlidir.dikilecek ağaç sayõsõ belirlenirken mutlaka arazi büyüklüğü ve çeşidin taç gelişme şekli dikkate alõnmalõ,dikim mesafeleri ona göre ayarlanmalõdõr.genellikle, gelişme durumu ve uzun ömrü dikkate alõnarak fidanlarõn 10x10m.,11x12m. aralõklarla dikilmesi önerilmektedir. 6.Budama Ceviz ağacõ diğer meyve ağaçlarõna uygulanan budama şeklinden biraz daha farklõ budanan ve fazla oranda budama gerektirmeyen meyve türüdür. Ceviz ağaçlarõ her yõl budanmaz.her yõl ve düzensiz uygulanan budama verim düşüklüğüne neden olur. Ağaçlarõn şekil budamasõ özellikle dikkat edilmesi gereken unsurlarõn başõnda gelmektedir.ilk bahçe kurulduğunda, sadece boyunlu gözler kesilerek göz budamasõ yapõlõr.üçüncü yõlda ise şekil verilir..budama yapõlõrken kuru dallar mutlaka çõkarõlmalõ ve budama yaralarõ macunlanmalõdõr.uç kurumasõ olan dallar ise sağlam 10

kõsmõndan kesilmelidir. Dişi çiçeklerin yeni sürgün ucunda oluştuğu, erkek çiçeklerin önceki yõlõn sürgünlerin bulunduğu unutulmamalõdõr.sürgün uzunluklarõ 10-30 cm. arasõnda olmalõ, yan dal veriminin arttõrõlmasõ için tepe tomurcuğu kesilmemelidir. 7.Gübreleme Cevizin en fazla gereksinim duyduğu makroelementler azot ve potasyumdur.fosfor gereksinimi oldukça azdõr. Dikimden önce yalnõz fosfat ve potasyumlu gübre uygulanõr.azotlu gübreleme yapõlmaz. Verilecek gübre miktarõ dikim öncesi 10-50 kg./dekar triple süper fosfat ile 10-40 kg./dekar potasyum sülfat,dikim sonrasõ 10-30 kg/dekar triple süper fosfat ile 15-45 kg /dekar potasyum sülfat arasõnda değişmektedir. Fidanlarõn birinci yaşõndan başlayarak ağacõn her yaşõ için 100 gr/ağaç hesabõyla toprak ph õna göre amonyak nitrat veya amonyum sülfat verilir. 8.Hasat: Cevizin yeşil kabuğunun 1/3 ü çatladõğõnda hasada başlanõlabilir.iç ceviz ve yeşil kabuğun olgunlaştõğõ dönem olarak kabul edilen derim safhasõnõn hemen ardõndan meyvelerin toplanmasõ,yeşil kabuktan ayrõlmasõ ve kurutma işleminin başlatõlmasõ gerekmektedir.eğer meyve derim edildikten sonra bahçeden toplanmayacaksa,ağaç üzerinde bõrakõlmasõ iç ceviz açõsõndan çok daha sağlõklõdõr. Cevizde hasat,ilkim şartlarõna bağlõ olarak Ağustos ta başlar Ekim ayõnõn sonuna kadar devam eder.hasat zamanõ çeşitlere göre değişmekte olup,taze tüketim için erken hasat edilir. Hasat öncesi ağaçlar mutlaka sulanmalõ ve hasata sabah veya akşamüstü serin saatlerde başlanõlmalõdõr. Uygun hasat dallarda silkeleme şeklinde yapõlmalõ sõrõk vb. ağaca zarar verecek herhangi bir araç kullanõlmamalõdõr. Hasat edilen meyveler yeşil kabuktan temizlendikten sonra,ceviz ağacõnõn gölgesinde veya doğrudan güneş almayan gölgelik, havadar ve rutubetsiz yerlerde örtüler üzerine 15-20 cm. kalõnlõğõnda serilerek kurutulmalõdõr. İç ceviz olarak pazarlanacak cevizlerde ise hasat işleminin ardõndan kõrma işlemi gerçekleşmektedir.piyasada iç oranõ yüksek olan ceviz fiyatlarõnõn daha cazip olmasõ cevizlerin bütün halinde çõkarõlmasõnõn önemini arttõrmaktõr.iç cevizin bütün olarak çõkmasõna olanak sağlamak için yapõlacak en önemli uygulama kõrõlmadan önce ceviz neminin yükseltilmesi olacaktõr.nemi yükseltilen ceviz kabuğundan hem kolay hem de bir bütün olarak çõkacaktõr. 11

Tohumluk olarak seçilen kabuklu cevizler,üzerini örten yeşil kabuğun %80 ini çatladõktan sonra hasat edilmelidir. 9.Hastalõk ve Zararlõlar Cevizlerde görülen en önemli hastalõk ceviz antraknozudur ( gnomonia leptostyla). Ağacõn yaprakcõk,meyve,genç sürgün ve yaprak saplarõnda görülen bu hastalõktan dolayõ ağaç yaz ortalarõnda kenarlarõ kurumuş,kõvrõlmõş ölü yapraklarla kaplanõr ve bu yapraklar daha sonra dökülür.meyve kabuğundan meyvelere geçebilen bu hastalõk meyvede küçük noktalar veya daha büyük kara lekeler halinde görülür.hastalõğõn her yõl görüldüğü yerlerde Bordo Bulamacõ ( göz taşõ) veya diğer hazõr bakõrlõ preporatlarla ağacõn bütün gövde ve dallarõ iyice ilaçlanmalõdõr. Cevizde en önemli zararlõlardan biri ceviz iç kurdudur( cydia pomonella). Kurdun lavlarõ meyveye zarara verir. Meyve içinde bir aydan fazla süre beslenen iç kurdu,sonuçta meyvelerin dökülmesine neden olur.mücadele için Azinphos methyl, Carbaryl veya Phosalone suya karõştõrõlarak uygulanõr.kimyasal mücadele haziran ayõ içinde,ceviz meyveleri erik büyüklüğüne geldiğinde yapõlmalõdõr. 10.Depolama Türkiye de ceviz daha çok kuru olarak tüketilmektedir.cevizler yeşil kabuklardan temizlendikten sonra yõkanmakta,38ºc ve 48ºC de özel yapõlmõş fõrõnlarda kurutularak da depolanabilmektedir.kuru cevizin ilkim koşullarõna bağlõ olarak her zaman bir yõla kadar muhafaza edilmesi mümkün olabilir. Taze olan cevizlerin 4ºC-6ºC lik soğuk hava depolarõnda 6 aya kadar muhafaza edilebilmesi mümkündür.ancak 6 aydan sonra iç ceviz renginde kararma ve tadõnda acõma oluşmaktadõr. Ceviz üretiminin yoğun olarak yapõldõğõ bölgelerdeki üreticiler,ürünü özellikle kendi depolarõnda seyrek örgülü çuvallarda muhafaza etmektedirler.üreticiler ürünlerini,bahçede toptan veya yerel pazarlarda perakende olarak pazarlanmaktadõrlar. 11.Fiyatlandõrma Türkiye de ceviz fiyatlandõrmalarõ bölgeden bölgeye ve arz miktarõna göre çeşitlilik göstermektedir. Cevizin fiyatõ tamamen serbest piyasa şartlarõnda oluşmaktadõr. Genel olarak fiyatlar, hasat döneminde toptancõ ve çiftçi arasõndaki pazarlõk neticesinde maliyetler ve enflasyon oranõ dikkate alõnarak belirlenmektedir.cevizin 12

saklanma koşullarõ, özellikle kuru cevizin uzun süre saklanabilmesi de fiyat oluşumunu etkilemektedir. 12.Pazarlama Türkiye de cevizin pazarlanmasõ konusunda herhangi bir birlik ve organizasyon bulunmamaktadõr.pazarlama genel olarak üreticinin kendisi tarafõndan gerçekleşmektedir. Pazarlamanõn sadece iç tüketime yönelik olarak yapõlmasõ ihracatõ da olumsuz olarak etkilemektedir. Diğer sert kabuklu meyvelerin pazarlama işlemlerinin daha eski ve güçlü bir altyapõsõ sahip olmasõ ihracat rakamlarõna da yansõmaktadõr. Kabuklu olarak pazarlanacak olan cevizlerin dõş kabuklarõ mutlaka iyice temizlenmeli ve beyazlatma işlemi yapõlmalõdõr.iç olarak pazarlanan cevizlerin vakumlanmamasõ nedeniyle iç cevizde acõlaşma ve bulaşmalar söz konusu olmaktadõr.bu nedenle pazarlamasõnõn bir önce yapõlmasõ gerekmektedir.iç oranõ %60 ve üzeri olan cevizler iç ceviz olarak pazarlanmalõdõr. İyi kurutulduğunda 1 yõl boyunca kolaylõkla saklanabilen kabuklu ceviz pazarlama açõsõndan gerek üretici ve gerekse tüccara sorun yaratmamaktadõr. C.ÜRETİM 1.Türkiye de Üretim Yõllardõr, Doğu Anadolu da Bitlis, Adilcevaz, Bahçesaray,Hizan gibi yerlerde ve Anadolu nun bir çok yöresinde on binlerce ağaç kesilerek ceviz populasyonu ciddi gen erozyonu yaşamõştõr.ancak 1970 den sonra ceviz sektörü ile ilgili bilimsel araştõrmalar yapõlmaya başlanmõş ve 1990 itibariyle de en popüler meyve haline gelmiştir. Türkiye de ceviz üretimi yaklaşõk 59,000 ha lõk bir alanda gerçekleşmektedir. (FAO 2002)Sert kabuklu meyveler içinde üretim bakõmõndan fõndõktan sonra ikinci sõrayõ almaktadõr.ancak bu alanõn tamamõnõn kapama ceviz bahçeleri olduğu düşünülmemelidir. Türkiye de en fazla ceviz ağacõ Artvin, Aydõn, Bitlis, Bursa, Çorum, Erzurum, İzmir, Kastamonu, Kahramanmaraş,Ordu ve Van da bulunmaktadõr.meyve veren ağaçlar genelde Artvin, Aydõn, Bitlis, Bursa, Çorum, Kastamonu, Kahramanmaraş, Van ve Karaman illerinde bulunmaktadõr.kabuklu ceviz üretiminin en fazla olduğu iller ise Aydõn;Bitlis,Bursa,Isparta,İzmir,Kastamonu ve Zonguldak dõr. Ülkemizin her bölgesinde ceviz ağaçlarõnõn doğal olarak yetiştirilmesine karşõn önemli miktarda ceviz üreten bölgeler çoğunluk sõrasõna göre incelendiği takdirde 13

Ege Bölgesi %16, Güneydoğu Bölgesi %15.5,Karadeniz Bölgesi %14.5,Ortakuzey Bölgesi %11.4 ile ilk sõralarda yer almaktadõr. 1995 yõlõ itibariyle üretim rakamlarõ incelendiğinde özellikle son yõllarda Türkiye de ceviz üretiminin arttõğõ gözlenmektedir.ülkemizde fõndõktan sonra en çok üretilen sert kabuklu meyve olan ceviz 2002 yõlõnda yaklaşõk olarak 136,000 ton olarak üretilmiştir.türkiye nin her yerinde ve boş arazilerde kolaylõkla yetiştirilebilme özelliği, bakõmõn kolay ve masrafsõz olmasõ giderek ceviz kapama bahçelerinin artmasõna neden olmakta ve üretimde yavaş da olsa bir artõş sağlamaktadõr. Türkiye deki ceviz ağaçlarõnõn verimleri ağaç başõna yaklaşõk olarak 33-37 kg arasõnda değişmektedir.söz konusu verim daha çok yabani(aşõsõz) ağaçlarõn verimidir. Türkiye ABD, Çin ve İran dan sonra dünyadaki ceviz üreticisi ülkeler içerisinde 4.sõrayõ almaktadõr. Yõllar TÜRKİYE DE CEVİZ ÜRETİMİ Ağaç sayõsõ(1000) Üretim (ton) Meyve veren Meyve vermeyen 1995 3453 1067 110.000 1996 3447 1047 115.000 1997 3445 1050 115.000 1998 3490 1155 120.000 1999 3525 1300 120.000 2000 3550 1490 116.000 2001 3640 1780 116.000 2002* - - 136.000 Kaynak: DİE, *FAO Ceviz ağaçlarõnõn son yõllara kadar tamamen tohumla,çöğürden aşõsõz üretilmesi,ülkemizin geniş bir ceviz populasyonuna sahip olmasõna neden olmuştur.ancak aşõlõ ceviz üretimi,son yõllara kadar istenilen ölçüde yaygõnlaştõrõlamamõş ve standart ceviz çeşitlerinin belirlenmemiş olmasõ,üretimde standart olmayan verimsiz ve kalitesiz çeşitlerin yayõlmasõna neden olmuştur. Son yõllarda yapõlan araştõrmalarda yüksek kaliteli ve verimli,çevre koşularõna iyi adapte olan ceviz çeşitleri ve tipleri seçilmeye başlanmõş,aşõlõ ceviz fidanlarõ bu tiplerle üretilerek kapama bahçeler kurulmalarõ yoğunlaştõrõlmõştõr. Ancak dünyadaki diğer üretici ülkelere bakõldõğõ takdirde, Türkiye nin mevcut ceviz varlõğõna karşõn üretimde geri kaldõğõ görülmektedir.bunlarõn başlõca sebepleri 14

kapama plantasyonlarõn bulunmamasõ,ekolojik koşullara göre uygun çeşit seçiminin yapõlmamasõ,hastalõk ve zararlõ ile mücadelenin tam olarak uygulanmamasõ, teknik ve kültürel uygulamalarõn ihmal edilmesidir. Bu yüzden Tokat, Niksar gibi ceviz fidanõ yetiştiriciliğine uygun ekolojilerde ceviz aşõ çalõşmalarõna başlanõlmasõ ve iç bölgelerde doğu illerimizin ceviz fidanõ ihtiyacõ karşõlanarak ceviz üretiminin artõrõmõ sağlanmalõdõr. 2. Dünyada Üretim: Ceviz ağacõnõn ekolojik koşullara yüksek uyum kabiliyeti nedeniyle doğal yetişme alanõ,karpat dağlarõndan Türkiye,İran,Afganistan,Güney Rusya, Hindistan, Mançurya ve Kore ye kadar uzanan geniş bir bölgeyi kaplamaktadõr.doğal yetişme ortamõnõn yanõ sõra diğer dünya ülkelerinde ceviz õslahõnõn Türkiye den çok daha önce başlamõş olmasõ genel üretimin giderek artmasõna neden olmuştur. İstatistiki veriler incelendiği takdirde dünya ceviz üretiminde 1995 yõlõ itibariyle artõş olduğu gözlenmektedir.2000 yõlõnda1,225,673 ton olan ceviz üretimi 2001 yõlõnda %1.7 lik artõşla 1.246,259 tona, 2002 yõlõnda yine %1.7 lik artõşla 1,267,954 tona ulaşmõştõr. DÜNYADA CEVİZ ÜRETİMİ (ton) Yõllar DÜNYA 1995 1.050.786 1996 1.077.704 1997 1.123.078 1998 1.143.113 1999 1.196.208 2000 1.225.673 2001 1.246.259 2002 1.267.954 Kaynak:FAO Dünyada önemli ceviz üreticilerinin başõnda Çin, ABD, İran ve Türkiye gelmektedir. Bu ülkeler dünya ceviz üretiminin yaklaşõk %66 sõnõ gerçekleştirmektedirler. FAO verilerine göre 2002 yõlõnda Çin de 285,000 ton, ABD de 249,480 ton,iran da 160,000 ton, Türkiye de ise 136,000 ton ceviz üretimi gerçekleşmiştir.diğer önemli üretici ülkeler ise Ukrayna, Fransa, Romanya, Hindistan ve Yugoslavya dõr. 15

CEVİZ ÜRETİMİNDE İLK BEŞ ÜLKE (ton) 1998 1999 2000 2001 2002 Çin 269.203 274.246 309.875 252.347 285.000 ABD 205.930 256.730 216.820 279.690 249.480 İran 145.820 142.906 140.605 168.031 160.000 Türkiye 120.000 120.000 116.000 116.000 136.000 Ukrayna 47.057 28.424 49.995 55.130 55.130 Kaynak:FAO Ceviz üretiminin ülkelere göre dağõlõmõ Diğerleri 25% Çin22% AB 9% Türkiye 11% İran 13% ABD 20% 16

D.DIŞ TİCARET 1.Türkiye de Dõş Ticaret: 1.1.İhracat Türkiye ceviz üretimi bakõmõndan yurtiçi tüketim ihtiyacõnõ karşõlamakta yeterli olup, ihracat yapan ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Dünyadaki diğer sert kabuklu meyvelerin(fõndõk,badem,..)üretimleri cevizin ticaretini önemli ölçüde etkilemektedir. Türkiye dünya üretiminde önemli bir kapasiteye sahip olmasõna rağmen, ihracatta bu durumunu kullanamamakta ve gün geçtikçe önemli bir ceviz ithalatçõsõ ülke konumuna yükselmektedir.bu durum hem döviz kaybõ oluşturmakta hem de üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. Yõllar İtibariyle Türkiye nin Ceviz İhracatõ YILLAR CİNSİ MİKTAR (kg) DEĞER($) 1994 Kabuklu 40.238 59.141 Kabuksuz 265.994 1.152.834 Toplam 306.232 1.211.975 1995 Kabuklu 36.708 78.925 Kabuksuz 196.597 1.059.967 Toplam 233.305 1.138.892 1996 Kabuklu 61.802 131.356 Kabuksuz 268.550 1.288.889 Toplam 330.352 1.420.245 1997 Kabuklu 10.737 51.826 Kabuksuz 290.962 1.399.251 Toplam 301.699 1.451.077 1998 Kabuklu 13.410 53.815 Kabuksuz 157.678 823.474 Toplam 171.088 877.289 1999 Kabuklu 15.687 40.966 Kabuksuz 153.885 658.607 Toplam 169.572 699.573 2000 Kabuklu 6.097 14.282 Kabuksuz 297.349 1.184.640 Toplam 303.446 1.198.922 2001 Kabuklu 2.201 8.357 Kabuksuz 512.812 1.393.166 Toplam 515.013 1.401.523 2002 Kabuklu 4.825 4.982 Kabuksuz 133.457 433.043 Toplam 138.282 438.025 Kaynak:DİE 17

Ceviz ihracatõ daha çok kabuksuz olarak yapõlmaktadõr.toplam ceviz ihracatõmõzõn yaklaşõk % 3-4 ünü kabuklu, geriye kalanõnõ ise kabuksuz(iç )ceviz oluşturmaktadõr. Kabuksuz ceviz ihracatõmõz son derece düzensiz bir şekilde gerçekleşmiştir.1998 yõlõna kadar artma eğiliminde olan kabuksuz ceviz ihracatõ 1999 yõlõnda %20 azalarak 658.607 $ olarak gerçekleşmiştir.ancak 2000 yõlõ itibariyle artõş kaydedilmeye başlamõştõr.kabuksuz ceviz ihracatõ 2000 yõlõnda 1.184.640 $, 2001 yõlõnda 1.393.166 $ olarak gerçekleşmiştir.ancak kabuksuz ceviz ihracatõndaki bu artõş 2002 yõlõnda büyük bir düşüşe geçerek 433.043 $ ile son yõllarõn en düşük seviyesinde gerçekleşmiştir. Kabuklu ceviz ihracatõnda ise devamlõ bir düşüş eğilimi gözlenmiş olup ve 2002 4.982 $ ile son 8 yõlõn en düşük seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye nin Kabuksuz Ceviz İhracatõ Yaptõğõ Başlõca Ülkeler($) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 Fransa 24.588 50.585 48.790 40.904 - Hollanda 102.400 89.774 21.247 1.993 35.501 Almanya 158.016 118.436 142.613 126.114 59.099 Danimarka 7.920 6.478 1.660 14.799 11.483 Yunanistan - - - 5.446 İsviçre 143.396 63.738-54.839 47.214 Malta 4.440 8.570 1.240 12 - Rusya 203-2.157 147 641 Libya 1.265 1.275 926 51.300 - Lübnan 135.975 84.305 90.378 11.321 35.325 KKTC 119.786 62.702 23.705 63.331 5.257 İngiltere 34.653 56.838 14.534-2.160 Diğerleri 90.832 115.906 837.390 1.028.406 230.917 Kaynak:DİE Türkiye nin kabuksuz ceviz ihracatõnõn büyük bir kõsmõ AB ülkelerine yapõlmaktadõr.2002 yõlõ verilerine göre 59.099 $ ile Almanya,35.501 $ ile Hollanda,11.483 $ ile Danimarka bunlarõn başõnda gelmektedir. AB ülkelerinden sonra en çok ihracat yapõlan ülkeler İsviçre,Lübnan ve Rusya dõr. Toplam ceviz ihracatõnõn küçük bir kõsmõnõ oluşturan kabuklu ceviz ihracatõnõn büyük bir kõsmõ 2002 yõlõ itibariyle Almanya ya ve KKTC ye yapõlmaktadõr. 18

Türkiye nin Kabuklu Ceviz İhracatõ ($) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 Almanya 2.309-2.732 1.672 3.132 İsviçre 1.602 - - - - Avusturya 37.000 2.148 - - KKTC 2.103 20.484 11.247 6.285 1.215 İtalya - 18.310 - - - Singapur 10.300 - - - - Katar 501 - - - - Lübnan - - 303 400 635 Kaynak:DİE 1.2.İthalat Sahip olduğu üretim ve verim potansiyeline rağmen gün geçtikce Türkiye ceviz ithalatçõsõ ülke konumunu almaktadõr.özellikle kabuklu ceviz ithalatõmõzda yõllar itibariyle hõzlõ bir artõş gözlenmeye başlamõştõr. Yõllar itibariyle incelendiği takdirde,özellikle son yõllarda ceviz ithalatõnõn arttõğõ görülmektedir.1999 yõlõnda 1.453.254 $ olan ceviz ithalatõ,2000 yõlõnda %140 gibi büyük oranda artõşla 3.540.294 $ olarak gerçekleşmiştir.2001 yõlõnda %67 lik bir düşüşün ardõndan 2002 yõlõnda ithalatta büyük bir artõş kaydedilmiş ve toplam ceviz ithalatõmõz 9.978.109 $ ile son 10 yõlõn en yüksek seviyesinde gerçekleşmiştir. Kabuklu ve kabuksuz ceviz ithalatõmõzõn toplam ithalattaki dağõlõmõna bakõldõğõ takdirde herhangi bir istikrardan söz etmek mümkün olamamaktadõr.bazõ yõllarda hem kabuklu hem de kabuksuz ceviz ithalatõnda artõş gözlenirken,bazen her ikisinde de düşüş gözlenmektedir. Ceviz ithalatõnõn artõşõnõn başlõca sebeplerinden biri nüfus artõşõna paralel olarak artan ceviz talebinin bir kõsmõnõn ithalat yoluyla karşõlanmasõdõr. Diğer önemli bir sebebi de mevcut birçok ağacõn verimlilik çağõnda kerestesinden yararlanmak üzere kesilmesidir. 19

Yõllar İtibariyle Türkiye nin Ceviz İthalatõ YILLAR CİNSİ MİKTAR (kg) DEĞER($) 1994 Kabuklu 32.240 10.362 Kabuksuz 83.200 101.365 Toplam 115.440 111.727 1995 Kabuklu 99.601 38.432 Kabuksuz 116.444 177.728 Toplam 216.045 216.160 1996 Kabuklu 1.002.203 375.887 Kabuksuz 295.035 231.944 Toplam 1.297.238 607.831 1997 Kabuklu 627.161 276.015 Kabuksuz 259.864 240.963 Toplam 887.025 516.978 1998 Kabuklu 1.465.785 537.004 Kabuksuz 285.644 318.764 Toplam 1.751.429 855.768 1999 Kabuklu 1.603.272 625.897 Kabuksuz 800.123 827.357 Toplam 2.403.395 1.453.254 2000 Kabuklu 4.210.395 2.002.794 Kabuksuz 1.427.909 1.537.500 Toplam 5.638.304 3.540.294 2001 Kabuklu 987.641 436.861 Kabuksuz 1.250.204 702.797 Toplam 2.237.845 1.139.658 2002 Kabuklu 3.140.276 1.694.769 Kabuksuz 5.278.744 8.283.340 Toplam 8.419.020 9.978.109 Kaynak:DİE Kabuksuz ceviz ithalatõnõn yapõldõğõ ülkelerin başõnda Bulgaristan, Romanya, Özbekistan ve Gürcistan gelmektedir.özellikle Özbekistan 2002 yõlõnda 2.820.588 $ ile en fazla kabuksuz ceviz ithalatõ yapõlan ülke olmuştur. 20

Türkiye nin Kabuksuz Ceviz İthalatõ ( $) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 Almanya 5.208-367.800 - - Romanya 110.630 44.734 285.279 125.231 738.787 Bulgaristan 148.489 108.252 271.183 66.888 153.452 Gürcistan 3.148-10.798 22.202 - Özbekistan 1.500 3.392 21.832 102.298 2.820.588 İran 10.000-10.600-99.519 Pakistan 3.269-2.400-207.465 Mõsõr - 13.080-23.651 - ABD - 57.943 41.550 - - BAE - 353-163.010 - Kaynak:DİE Kabuklu ceviz ithalatõ yaptõğõmõz ülkelerin başõnda ise ABD, Bulgaristan,Ukrayna ve Moldavya gelmektedir. Türkiye nin Kabuklu Ceviz İthalatõ ($) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 Almanya - - 18.144 - - Romanya - 26.600 90.502 4.663 174.183 Bulgaristan 426.823 415.423 1.238.466 122.974 407.634 Ukrayna 63.084 121.843 217.780 97.183 181.758 Özbekistan - 1.201 5.240 38.898 132.524 Moldavya 31.984 11.506 7.400 - - ABD - 41.960 389.610 105.044 262.225 Kaynak:DİE 2.DÜNYA DA DIŞ TİCARET Son dört yõllõk veriler incelendiği takdirde dünya ceviz ticaretinde genel bir artõştan söz etmek mümkündür.1998 yõlõnda 267.2 milyon $ olan dünya ceviz ticareti 1999 da %14.3 lük artõşla 305.4 milyon $, 2000 yõlõnda bir önceki yõla oranla %14.6 lõk bir artõşla 350.2 milyon $,2001 yõlõnda ise %11.7 lik düşüşle 308.9 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Dünya daki en büyük ceviz ihracatçõsõ ABD dir. Dünya ceviz ihracatõnõn yaklaşõk %53 ünü gerçekleştiren ABD yi, AB ülkeleri,şili ve Meksika izlemektedir. 21

Dünya Ceviz İhracatõnda Önemli Ülkeler ($) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 Şili 6.819.000 11.622.000 7.930.000 9.664.000 Çin Halk Cum. 1.778.000 2.812.000 2.183.000 1.333.000 Fransa 27.797.000 28.088.000 32.978.000 33.118.000 Meksika - 23.125.000 38.608.000 15.049.000 ABD 77.959.000 7.413.000 91.993.000 87.639.000 Almanya 1.211.000 1.163.000 2.688.000 1.581.000 İtalya 613.000 815.000 2.021.000 1.188.000 Hollanda 1.389.000 3.080.000 1.804.000 4.299.000 Hindistan 1.825.000 1.491.000 1.716.000 3.443.000 İspanya 570.000 626.000 614.000 1.297.000 Kaynak:FAO Kabuklu ve kabuksuz ceviz ithalatõnda en büyük payõ Avrupa Birliği Ülkeleri almaktadõr.ab ülkeleri içinde İspanya birinci sõradayken, onu Almanya ve İtalya izlemektedir. 1999 yõlõ itibariyle Meksika da önemli ithalatçõ ülkeler arasõnda yer almaya başlamõştõr. Dünya Ceviz İthalatõnda Önemli Ülkeler ($) Ülkeler 1998 1999 2000 2001 Arjantin 2.070.000 2.886.000 2.328.000 2.189.000 Belçika 3.085.000 2.557.000 3.319.000 3.144.000 Almanya 34.354.000 25.278.000 24.263.000 19.227.000 İtalya 20.962.000 25.633.000 20.891.000 24.761.000 Brezilya 6.296.000 6.623.000 5.169.000 4.589.000 Kanada 2.841.000 3.309.000 3.436.000 2.955.000 Hollanda 4.399.000 10.909.000 7.068.000 7.886.000 İngiltere 4.145.000 3.545.000 4.242.000 3.708.000 Portekiz 3.867.000 3.258.000 3.045.000 2.550.000 Rusya 2.487.000 1.410.000 3.465.000 3.704.000 Meksika - 16.054.000 17.605.000 12.290.000 İspanya 24.949.000 31.795.000 42.151.000 34.322.000 Kaynak:FAO Yurtiçi tüketime çok daha fazla önem vererek uluslararasõ ceviz pazarõna geç girmemiz,türk ceviz standartõmõzõn pazarõn en büyük ihracatçõsõ olan ABD standartlarõndan farklõ olmasõ nedeniyle Türk cevizi talebinin diğerlerine göre daha az olmasõ ve yurtdõşõ pazarlama faaliyetlerini yürütecek herhangi bir birliğin olmamasõ yüksek üretim potansiyelimize paralel bir ihracat hacmimiz olmamasõnõn başlõca sebepleri arasõnda sayõlabilir. 22

E. MEVZUAT UYGULAMALARI 1.Ürün Standartlarõ: Cevizin ihracatõ zorunlu standarda tabidir.kabuklu ceviz TSE1275 no.lu,iç ceviz ise TSE 1276 no.lu standarta tabidir.ceviz için geçerli olan standartlar cevizin şekil ve kalitesine göre olmasõ gereken büyüklüğü ile ilgilidir.buna göre ihraç edilecek cevizler; Ekstrada (yuvarlak için) : 27 mm. veya daha büyük, Ekstrada (ovaller için): 27 mm veya daha büyük, 1.sõnõf (yuvarlak ve ovaller için)24 mm ve daha yukarõ, 2.sõnõf (yuvarlak ve ovaller için):24 mm ve daha yukarõ olmalõdõr. 2. Tüketici sağlõğõ açõsõndan yerine getirilmesi zorunlu şartlar 23.9.2002 tarih ve 24885 tarihli Resmi Gazete de yayõmlanan 2002/63 No.lu Türk Gõda Kodeksi Gõda Maddelerinde Belirli Bulaşanlarõn Maksimum Seviyelerinin Belirlenmesi Hakkõndaki Tebliğ e göre cevizlerde bulunma ihtimali olan, kalõntõ bõrakabilen ve tüketici sağlõğõnõn testlerle güvence altõna alõnmasõ zorunlu olan maddeler şunlardõr: Tanõm Kabul edilebilen en yüksek değer Mikrotoksinler: Aflotoksin B1 5 ppb Aflotoksin B1+B2+G1+G2 10ppb Aromatik ve alifatik hidrokarbonlar 10 mg/kg. dir. 3. Ambalaj Türk Gõda Kodeksi nde yer alan tüm gõda maddeleri ambalajlanmak zorundadõrlar.(türk Gõda Kodeksi Yönetmeliği: 16.11.1997 tarih ve 25172 sayõlõ Resmi Gazete). Ambalajlarda aranõlan özellikler şu şekilde sõralanabilmektedir.! Ambalajlanmõş gõda maddesi, ambalajõ değiştirilmediği veya açõlmadõğõ sürece gõda maddesine erişilemez durumda olmalõdõr.! Gazete ve gõda ambalaj materyali olarak üretilmemiş basõlõ ve yazõlõ kağõtlar, yeniden işlenmiş kağõtlar ve plastik gõda ambalaj materyali olarak kullanõlamazlar. 23

! Ambalaj materyali, gõda maddesini özelliğine bağlõ olarak sõcaklõk değişimleri, nem, hava, õşõk gibi olumsuz dõş etkenlerden korumalõdõr.! Gõda maddelerinin bileşiminde istenmeyen değişikliklere ve organoleptik özelliklerinde bozulmalara neden olmamalõ ve gõda maddesiyle etkileşim göstermemelidir.! Ambalaj materyali üzerinde izin tarihi ve numarasõ ile üretici firmanõn adõ ve bulunduğu il belirtilmelidir.! Doldurma, taşõma ve depolama koşullarõna dayanõklõ ve istiflemeye uygun olmalõdõr. 4.Etiketleme ve etiket bilgileri 25.8.2002 tarih ve 24857 sayõlõ Resmi Gazete de yayõmlanan 2002/58 No.lu Türk Gõda Kodeksi Gõda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kurallarõ Tebliği nde yer aldõğõ üzere etiketleme ile ilgili kurallar şu şekildedir:! Satõşa sunulan her gõda maddesinin ambalajõnda etiket bulundurulmalõdõr.! Etiketleme dili Türkçe olmalõdõr. Türkçe nin yanõ sõra uluslararasõ kabul görmüş diğer resmi diller de kullanõlabilir.! Tüm yazõlar fonla kontras teşkil edecek şekilde, silinmez karakterde okunabilir renk ve boyutta olmalõ, ambalaja sağlam bir şekilde basõlmõş, yapõştõrõlmõş veya tutturulmuş olmalõdõr. Ayrõca etiket üzerinde bulunmasõ zorunlu bilgiler başka yazõlar ya da resimlerle örtülmemeli veya kesilmemelidir.! Gõda maddesinin etiket bilgileri tam, doğru ve anlaşõlabilir olarak ifade edilmelidir.! Gõda maddesinin etiketi,ambalajõ ve biçimi sahte, yanõltõcõ veya gõdanõn karakterine, yapõsõna, özelliklerine, bileşimine,kalitesine, orijinine ve üretim metotlarõna göre hatalõ bir izlenim yaratacak, gõdanõn sahip olmadõğõ etki ve özellikleri açõsõndan benzer olan gõdalara üstün olduğunu beyan edecek biçimde olmamalõ;tüketiciyi yanõltacak resim, şekil ve benzerlerini içermemelidir.bu hususlar gõda maddesinin tanõtõmõ ve reklamõ için de geçerlidir.! Gõda maddesinin etiketinde, gõda maddesinin hastalõklarõ önleme,iyileştirme ve tedavi özelliği olduğunu bildiren veya ima eden ifadeler yer alamaz. 24

Gõda maddelerinin etiketinde bulundurulmasõ zorunlu bilgiler ise aşağõdaki gibidir;! Gõda maddesinin adõ,! İçindekiler,! Net miktarõ,! Üretici ve paketleyici firmanõn adõ,tescilli markasõ, üretildiği yer ve adresi,! Son tüketim tarihi,! Parti no. ve/ veya seri no,! Orijin ülke,! Gerektiğinde kullanõm belgisi ve muhafaza şartlarõ,! Üretim izin tarihi ve sayõsõ, sicil numarasõ veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayõsõ, Gõda maddelerinin etiketlerinde gõda maddesinin adõ,net miktarõ,son tüketim tarihi ambalajõn aynõ yüzünde bulunmalõdõr. F.SEKTÖRDEKİ MEVCUT DURUM,SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Bugüne kadar ceviz üretiminin geliştirilmesi için yapõlan birçok projeden, ülkemizde ceviz yetiştiriciliğinde yeterli ulusal politikalar oluşturulamadõğõ için, istenilen sonuçlar alõnamamõştõr. Türkiye deki ceviz yetiştiriciliğinde yaygõn olarak kullanõlan çeşitlerin değişik ekolojik koşullara adaptasyon yetenekleri tam olarak saptanmõş değildir. Adaptasyon çalõşmalarõ yapõlmadan dağõtõlan yüz binlerce fidanlarõn birçoğu daha ilk yõllarõnda veya ileriki yõllarda özellikle ilkbahar geç donlarõ ile sonbahar erken donlarõndan zarar görmektedirler.sulama,gübreleme, budama, hastalõk ve zararlõlara karşõ mücadele, derim ve derim sonrasõ gibi konulardaki bilgi eksikliği ve uygulamalarõn ihmal edilmesi günümüzde çok ciddi sorunlarõn yaşanmasõna neden olmaktadõr. Yeteri sayõda kapama ceviz bahçelerinin olmamasõ, çöğürlerin çok sõk dikilmesi, fidancõlõk yapõlan arazilerin çoğunun sert rüzgarlara açõk kalmasõ ile fidanlarda oluşan şekil bozukluğu,fidanlarõn söküm aşamasõnda köklerinin zarar görmesi ve yeterli miktarda saçak kök kalmamasõ da ceviz üretimini olumsuz etkilemektedir. Ceviz yetiştiriciliğinde yaşanõlan diğer sorunlardan bir tanesi de hasat ve hasat sonu işlemleridir.hasat zamanõ meyve kalite kaybõna neden olan önemli gecikmeler yaşanmaktadõr. İç cevizin yeşil kabuğa oranla daha önce olgunlaşmasõna rağmen, 25

dõş kabuğun kolay ayrõlmasõnõ isteyen yetiştiricilerin yeşil kabuk olgunlaşõncaya kadar hasatõ geciktirmeleri iç cevizin önemli oranda kalite kaybõna uğramasõna neden olmaktadõr. Var olan ve yapõlmasõ gereken araştõrmalarõn bir envanteri çõkarõlamamakta, çeşitli konularda bilgi tekrarõ oluşmaktadõr.araştõrma enstitülerinde ceviz konusunda çalõşan araştõrõcõ sayõsõ sõnõrlõ olmasõ ve yetişmiş personel yetersizliği de bilgi birikiminin oluşmasõnõ etkilemektedir. Ceviz işletmelerin birçoğu ticari işletme özelliğine sahip değildir.bu yapõsal durum üretim ve pazarlama konularõnda bir takõm sorunlara neden olmaktadõr. Standart ve sertifikalõ fidan üretimi yeterli değildir.birçok yeni tesis bahçe yöreye uygun olmayan ya da hastalõklõ fidanlarla kurulmakta,bu da verimi ve dolayõsõ ile işletme gelirini düşürmektedir.tüm diğer bahçe ürünlerinde olduğu gibi,cevizin de bölgesel anlamda yoğun yetiştiriciliğinin yapõlabilmesi için, yapõsal ve kurumsal sorunlarõn giderilmesi gerekmektedir. İhracatõ engelleyen faktörlerden birisi de Türkiye ceviz standartõ ile ABD ceviz standartõ arasõnda önemli sayõlabilecek farklõlõklardõr.tse standartlarõna göre yuvarlak ve oval ekstra meyve grubuna giren ceviz ABD standartlarõna göre küçük meyve grubuna girmektedir.abd nin dünya pazarõna Türkiye den çok önce girmiş olmasõ ve pazarda tanõnmasõ farklõ standartlara sahip olan Türk cevizlerinin rekabet şansõnõ azaltmaktadõr.bu nedenle Türk cevizinin ABD cevizine bir alternatif olarak değil de,farklõ bir ceviz çeşidi olarak tanõtõm ve pazarlamasõnõn yapõlmasõ ve kaliteli Türk ceviz için talep yaratõlmasõ gereklidir. TSE 1275 Ekstrada (Yuvarlak için): 27mm veya daha büyük Ekstrada (Ovaller için):27 mm veya daha büyük 1.sõnõf (yuvarlak ve ovaller için):24 mm ve daha yukarõ 2.sõnõf (yuvarlak ve ovaller için):24 mm. ve daha yukarõ ABD 38.1 mm. den büyük olanlar çok iri 31.9-38.1 mm arasõnda olanlar iri 29.1-31.8 mm. arasõnda olanlar orta 23.9-29,0 mm arsõnda olanla küçük Kalite ve verimin arttõrõlmasõ için ceviz sadece orman ağacõ olarak değerlendirilmemeli,diğer meyvelerde olduğu gibi ceviz kapama bahçeleri kurulmalõ,ceviz ormanlarõ oluşturulmalõdõr.yalnõz çiftçiler tarafõndan değil;kamu kuruluşlarõ ile işbirliği yapõlarak tahsis yoluyla ceviz bahçeleri yapõlmalõdõr.amaca uygun tohum ve anaç damõzlõklarõnõn kurulmasõ ve kullanõlmasõ,ceviz üretiminde 26

artõş sağlamak için ağaç sayõsõ ve kapama ceviz bahçelerinin sayõsõnõ artõrmak gereklidir Kullanõlan kimyasallar ekolojik dengenin bozulmasõna neden olduğu gibi üründe de kalõntõlar oluşturmakta, bu durum hem insan sağlõğõ açõsõndan,hem de dõş ticarette standartlarõ sağlamadõğõndan sorun oluşturmaktadõr.bu nedenle son yõllarda özellikle ülkemizde önemli bir konuma yükselen organik tarõm modelinin ceviz üretiminde de yaygõnlaştõrõlmasõ gerekmektedir. Ceviz pazarlamasõnda sadece yurtiçi tüketimin dikkate alõnmasõ da ihracatõ olumsuz etkilemektedir. Pazarlama birlikleri kurularak,yurtdõşõ pazarlama kolaylaştõrõlmalõdõr.ayrõca üretici birlikleri kurulmalõ ve üretici özendirilmelidir. 27

YARARLANILAN KAYNAKLAR Ceviz Yetiştiriciliğinin Genel Prensipleri,Yavuz Serhatoğlu Türkiye Ceviz Yetiştiriciliğine Genel Bakõş Prof.Dr.Yaşar Akça Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştõrma Enstitüsü Araştõrma Raporlarõ Linkler www.die.gov.tr (Devlet İstatistik Enstitüsü) www.fao.org ( Food and Agriculture Organization of The United Natios) www.walnut.org (The Walnut Marketing Board) www.tarim.gov.tr (Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ) www.ceviz.gen.tr 28