Employee Safety among Health Care Professionals

ARAŞTIRMA Sağlık Profesyonellerinde Çalışan Güvenliği Sağlık Profesyonellerinde Çalışan Güvenliği T A D Employee Safety among Health Care Professionals Muradiye Aldem 1, Fatma Taş Arslan 2, Ayşe Sonay Kurt 3 1 Dr. Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi, Çocuk Dahiliye Kliniği, Konya 2 Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı,Konya 3 Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Konya Özet Amaç: Bu çalışma sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliğini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipteki araştırma, 1-30 Mayıs 2012 tarihleri arasında Konya ilinde iki kamu hastanesinde yapıldı. Araştırma verileri bir anket yardımı ile yoğun bakım ve klinikler çalışan 218 hemşire ve ebeye ulaşılarak toplandı. Veriler bilgisayar programında ki kare analizi ile değerlendirildi. Bulgular: Sağlık profesyonellerinin %91.7 sinin hemşire olarak ve %64.7 sinin nöbet usulü çalıştığı belirlendi. Sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliğini etkileyen alanlar değerlendirildiğinde son bir yılda; kesici ve delici alet yaralanma oranının %41.7, kan ya da vücut sıvıları ile bulaş oranının %56.4, hasta ve yakınları tarafından sözlü şiddet maruziyetinin %65.6 olduğu ve %91.3 ünün yorgunluk yaşadığı belirlendi. Sağlık profesyonellerinde mesleğe bağlı %83.5 inin eklem/bacak ağrısı yaşadığı bulundu. Sağlık profesyonelleri çalışan güvenliği ihlal nedeni olarak (%79.8) aşırı iş yükü ve eleman yetersizliğini (%70.2) ifade etti. Sonuç: Sağlık profesyonellerinin çalışan güvenliği alanlarında hayatlarını riske eden birçok problemler yaşadığı belirlendi. Anahtar Kelimeler: Çalışan güvenliği, sağlık profesyonelleri, hemşire, ebe Abstract Aim: This study was carried out to define the employee safety among health care professionals. Method: Defining type study was carried out through 1-30 may 2012 in public hospitals in Konya. The data of the study was collected via a questionnaire by reaching 218 nurses and midwives working at intense care units of the private and public hospitals. The data was evaluated through x 2 analysis on computer. Result: It was found out that the health care professionals are %97.1 of them work as nurses and % 64.7 of them work in on-duty style. Taking the events, affecting the employee safety among health care professionals, into consider, it was found out that, during the current year, the rate of injury by a sharp and piercing tool is % 41.7, the rate of the infection via blood or body fluid is % 56.4, the rate of verbal violence by the patient or the relatives of him/her is % 65,6. Also, % 91.3 of them have fatigue disorder. It was found out that % 83.5 of the health care professionals have joint / leg pain because of their occupation. For the reason of the negligence of the Yazışma Adresi: Dr. Muradiye Aldem Ankara caddesi, Altınbaşak sitesi, kat 2, daire 6, Karatay/KONYA Tel:0332 2354194 Cep:0506 917 42 96 E-posta: ikra42reyhan@gmail.com employee safety, the health care professionals pointed the heavy workload (%79, 8) and not having enough employees (% 70, 2). Conclusion: It was found out that the health care professionals have many troubles with the employee safety risking their life. Key Words: Employee safety, health care professionals, nurse, midwife Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 60

Aldem ve ark. S ağlık profesyonelleri, çalışma yaşamlarında çalıştıkları alanlardan kaynaklanan ve kendi sağlıklarını tehdit eden birçok sorun ile iç içedirler (1). Sağlık profesyonellerini çalışma ortamında fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikolojik risk faktörleri ile karşılaşmaktadır (2). Literatür incelendiğinde; sağlık profesyonellerinin çalışan güvenliğini sıklıkla enfeksiyon hastalıkları, ağrı, stres, şiddet, kesici ve delici yaralanmalar gibi sorunların etkilediği bildirilmektedir (3-9). Bu sorunlar kişide çeşitli hastalıkların yaşanmasına veya hayatını kaybetmesi gibi olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir (10, 11). Çalışan güvenliğini etkileyen kesici ve delici yaralanmalar sağlık profesyonellerinde önemli bir sorun olup (12), en önemli enfeksiyon kaynağıdır (13-15). Yaralanma sonucunda sağlık profesyonelleri mortalite ve morbititeye neden olabilen hepatit B, hepatit C ve HIV gibi hastalıklara yakalanma açısından risk altındadır (4, 16). İlhan ve ark. çalışmasında sağlık çalışanlarında son bir yılda kesici ve delici yaralanma oranının %68.4 olduğu bildirilmiştir (13). Yaralanmaların ana nedenleri arasında; atıkların düzensiz atılımı, iğne kapağının tekrar kapatılması, hastadaki iğnenin manüple edilmesi, huzursuz bir hasta ve hareketli bir çocuğa müdahale yer almaktadır (17). Çalışan güvenliği açısından önemli bir alana sahip olan sağlık kurumlarında şiddet; hasta, hasta yakınları ya da başka bir bireyden gelen, sağlık çalışanı için risk oluşturan sözel, fiziksel ve cinsel saldırıdır (6, 18). Günümüzde işyeri şiddeti tüm dünyada yaygınlık göstermekle birlikte sağlık alanında da önemli bir sorundur (6,19). Sağlık profesyonellerinde şiddetle karşılaşmanın yüksek oranda olduğu (20) ve sözel şiddetin ilk sırada görüldüğü bildirilmektedir (5, 19). Sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliğini etkileyen önemli bir diğer alan fiziksel ve emosyonel problemlerin yaşanmasıdır. Sağlık profesyonellerinde kas iskelet sistemi bozuklukları yaygın olarak görülmektedir (2, 8, 11, 22). Araştırmalar fiziksel problemlerden en sık olarak sırt-bel ağrısı yaşandığını göstermektedir (1, 8, 11, 23). Sağlık profesyonellerinde emosyonel sorunlar arasında stresin ilk sırada olduğu (2) ve uzun süreli yaşanan stresin kronik hastalıkların gelişmesine zemin hazırladığı bildirilmektedir (24). Stresin dışında çalışma ortamlarında depresyon, tükenmişlik, yorgunluk, ajitasyon gibi psikososyal sorunlar yaşanmakta ve bu durum bireyin yaşamını önemli düzeyde etkileyebilmektedir (1, 25). Çalışan güvenliği alanları sağlık profesyonellerinin özel ve mesleki hayatını önemli düzeyde etkilemektedir. Ülkemizde hasta güvenliği ile ilgili çalışmalar yaygın olmasına karşın çalışan güvenliği ile ilgili çalışmalar kısıtlıdır veya bir boyutunu ele almaktadır. Hasta ve yakınlarına hizmet sunan sağlık profesyonellerinin etkili ve verimli çalışması, çalışanların güvenliğinin sağlanmasına bağlıdır. Bu araştırma sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliğinin belirlenmesini amacı ile yapılmıştır. Yöntem Tanımlayıcı olarak planlanan araştırma, 1-30 Mayıs 2012 tarihleri arasında Konya ilinde iki kamu hastanesinde yapıldı. Araştırma evrenini klinik ve yoğun bakımda çalışan tüm hemşire ve ebeler (n=365) oluşturdu. Ancak araştırmaya katılmayı kabul etmeyen (n=138) ve ön uygulama yapılan (n=20) toplam 158 kişi araştırmaya dahil edilmedi ve 218 örneklem sayısına ulaşıldı. Araştırma verileri, literatür ışığında hazırlanan (10, 13, 17, 26) bir anket yardımı ile toplandı. Anket formu; demografik ve mesleki özelliklere ait (cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, mesleki tecrübesi, haftalık çalışma saati, çalışma biçimi, meslek grubu, çalıştığı birim) 17 soru ve çalışan güvenliği alanlarını içeren (kesici ve delici alet yaralanmaları, enfeksiyon riski ve alınan önlemler, şiddet ve psikolojik sorunlar, fiziksel sorunlar, çalışan güvenliğini ihlal eden nedenler) 38 sorudan oluştu. Veriler SPSS 15.0 programında ki kare önemlilik testi ile değerlendirildi, istatistiksel önemlilik düzeyi olarak p<0.05 kabul edilmiştir. Araştırmanın yapılabilmesi için araştırmanın yapıldığı kurumlardan yazılı izin ve katılımcılara araştırmanın amacı ve içeriği hakkında açıklama yapılarak araştırmaya katılmayı kabul ettiklerine dair sözel olurları alındı. Bulgular Araştırmaya katılan 218 sağlık profesyonelinin yaş ortalaması 30.3±0.45, %90.4 ü kadın, %63 ünün evli olduğu saptandı. Katılımcıların %91.7 sinin hemşire, %40.4 ünün lisans mezunu, %70.6 sının klinikte çalıştığı ve %45 inin on yıl ve üzerinde meslek tecrübesi olduğu belirlendi (Tablo 1). Sağlık profesyonellerinin önemli bir kısmının çalışan güvenliği hakkında bilgi almış olduğu (% 64.2) ve bu bilgiyi hizmet içi eğitim sırasında (%31.2) aldığı belirlendi. Sağlık profesyonellerinin kesici ve delici alet yaralanmaları incelendiğinde; %70.2 si çalışma hayatı süresinde, %41.7 sinin son bir yılda kesici ve delici alet yaralanması yaşadığı belirlendi. Sağlık profesyonellerinin son bir yılda en çok ilaçların hazırlaması sırasında (%36.3) ve yaralanmanın oluş şekline göre iğneyi kapama Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 61

Sağlık Profesyonellerinde Çalışan Güvenliği ARAŞTIRMA esnasında (%37.4), yaralanmanın enjektör iğnesi (%68.1) ile gerçekleştiği bulundu (Tablo 2). Sağlık profesyonellerinin %56.4 ünün son bir yılda kan ya da vücut sıvıları bulaş yaşadığı belirlendi. Enfeksiyonun önlenmesi için yapılan uygulamalar arasında, hasta ile temastan sonra ellerin yıkanması (%95.4) ve kişisel koruyucu ekipman kullanılması (%77.1) ve en çok kullandıkları kişisel ekipmanın tek kat eldiven (%55.0) olduğu saptandı (Tablo 3). Hastalardan en çok maruz kaldıkları vücut sıvıları kan (%68.3), kusmuk (%7.8), idrar (%6.9), dren mayi (%4.1), balgam (%2.3), dışkı (%1.4), genital sekresyon (%0.5) olduğu belirlendi. Sağlık profesyonellerinin meslek hastalıkları için önlem olarak işe giriş muayenesi yaptırma oranı %81.7, son bir yılda tıbbi kontrol yaptırma oranı %74.3, bağışıklık durumunu kontrol ettirme oranı %73.9 olduğu bulundu. Sağlık profesyonellerinin son bir yıl içerisinde %65.6 sının hasta ve yakınları tarafından sözlü şiddete maruz kaldıkları saptandı. Sağlık profesyonellerinin yaşadığı psikolojik sorunlar arasında yorgunluk (%91.3), stres (%89.0) (Tablo 4) ve eklem/bacak ağrısı (%83.5), baş ağrısı (%78.9) yaşadığı tespit edildi (Grafik 1). Sağlık profesyonelleri çalışan güvenliğinin ihlal nedenleri olarak; aşırı iş yükü (%79.8), eleman yetersizliği (%70.2), çalışma saatlerini uzun olması (%48.2) şeklinde ifade etti (Tablo 5). Araştırmada katılımcıların demografik ve mesleki özelliklerinden; yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim düzeyi, meslek grubu, çalışılan birim, mesleki deneyim, haftalık çalışma süresi, çalışma biçimi ile çalışan güvenliği alanlarından; kesici delici aletle yaralanma oranı mesleki çalışma süresinde sırasıyla (0.533, 0.558, 0.419, 0.395, 0.054, 0.255, 0.620, 0.095, 0.969) ve son bir yılda yaşanan yaralanmalar sırasıyla (0.25, 0.490, 0.110, 0.816, 0.310, 0.240, 0.130, 0.558, 0.444), kan ya da vücut sıvıları ile bulaş yaşama çalışma süresinde sırasıyla (0.673, 0.598, 0.373, 0.357, 0.606, 0.194, 0.356, 0.343, 0.764) ve son bir yılda (0.445, 0.104, 0.887, 0.377, 0.806, 0.136, 0.354, 0.487, 0.239), sözlü ve fiziksel şiddet maruziyeti çalışma süresinde sırasıyla (0.218, 0.217, 0.534, 0.250, 0.923, 0.921, 0.130, 0.915, 0.277) ve son bir yılda sırasıyla (0.595, 0.134, 0.564, 0.715, 0.525, 0.420, 0.139, 0.211, 0.150), yaşanılan fiziksel sorunlar sırasıyla (0.696, 0.180, 0.328, 0.481, 0.492, 0.904, 0.255, 0.255, 0.249) istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p > 0.05). Tartışma Sağlık profesyonellerinde çalışan güvenliğinin incelenmesi amaçlanan araştırmada, hemşire ve ebelerin çoğunluğu lisans mezunu ve klinik deneyime sahip oldukları görüldü. Sağlık profesyonellerinin çalışan güvenliği hakkında bilgi aldığı ve bu bilgiyi hizmet içi eğitim ile elde ettikleri belirlendi. Araştırmada çalışan güvenliğini etkileyen alanlardan kesici ve delici yaralanma oranı son bir yılda %41.7 ve yaralanmaya neden olan cismin kan ya da vücut sıvıları ile kontamine (%62.6) olduğu belirlenmiştir. En çok yaralanma ilaç hazırlama ve tedavi uygulama sırasında, iğneyi kapama esnasında olduğu ve yaralanmaya neden olan cismin sıklıkla enjektör iğnesi olduğu bulunmuştur. Ülkemizde kesici ve delici alet yaralanmaları üzerine yapılan çalışmalarda yaralanma oranı yüksek olduğu belirlenmiştir. İlhan ve ark. araştırmasında son bir yılda yaralanma oranı %68.4 olarak bildirmişlerdir (13). Kuruüzüm ve ark. araştırmasında son bir yılda kesici ve delici alet yaralanma oranı %62.5 olarak bulmuşlardır. Yaralanmaya neden olan cismin enjektör iğnesi (%87.2) olduğu ve yaralanmanın enjektör iğnesine kapak takma işlemi esnasında olduğu (%36) bildirilmiştir (14). Tablo 1. Sağlık profesyonellerinin Demoğrafik ve Mesleki Özellikleri (n=218) Özellikler n % Yaş grupları 26 yaş ve altı 69 31.7 27-30 yaş 27 12.3 31 yaş ve üzeri 122 56.0 Cinsiyet Kadın 197 90.4 Erkek 21 9.6 Medeni durum Evli 138 63.3 Bekar 80 36.7 Öğrenim düzeyi Lise 47 21.6 Önlisans 80 36.7 Lisans 88 40.3 Lisansüstü 3 1.4 Meslek Hemşire 200 91.7 Ebe 18 8.3 Çalıştığı birim Klinik 154 70.6 Yoğun bakım 64 29.4 Mesleki deneyim 1-4 yıl 75 34.4 5-9 yıl 45 20.6 10 yıl ve üzeri 98 45.0 Haftalık çalışma süresi 40 saat ve altı 182 83.5 41-45 saat 11 5.0 48 saat 22 10.1 50 saat ve üzeri 3 1.4 Çalışma biçimi Gündüz 52 23.9 Vardiya 25 11.4 Nöbet usulü 141 64.7 Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 62

Aldem ve ark. Tablo 2. Sağlık Profesyonellerinin Kesici ve Delici Alet Yaralanma Dağılımı n % Kesici ve delici aletle yaralanma oranı Mesleki çalışma süresinde Evet 153 70.2 Hayır 65 29.8 Son bir yılda Evet 91 41.7 Hayır 127 58.3 Cismin kontamine olma durumu Evet 57 62.6 Hayır 34 37.4 *Hangi işlem sırasında yaralanma oldu İlaç hazırlama 33 36.3 Tedavi uygulama 23 25.2 Kan alma 12 13.2 Damar yolu açma 11 12.1 İnjeksiyon 11 12.1 Pansuman 1 1.1 *Yaralanmanın oluş şekli İğneyi kapama 34 37.4 İğneyi enjektörden ayırırken 16 17.5 Aleti elden ele geçirirken 13 14.3 Atık kutusuna atılması sırasında 11 12.1 Temizleme sırasında 6 6.6 Hastadaki iğneyi manüple ederken 4 4.4 Kesici alet taşıyan biri ile çarpışma 4 4.4 esnasında Atıkların taşınması sırasında 3 3.3 *Yaralanmaya neden olan cisim Enjektör iğnesi 62 68.1 Ampul kırıkları 16 17.6 İntraket iğnesi 6 6.6 Sutur iğnesi 3 3.3 Bisturi 3 3.3 Kan alma iğneleri 1 1.1 *Yaralanma bölgesi El 51 56.0 Parmak 36 39.6 Kol 3 3.3 Yüz 1 1.1 *Son bir yılda gerçekleşen yaralanmalar Başka bir çalışmada sağlık profesyonellerinin %79.1 i en az bir kez delici ve kesici aletle yaralandığı, yaralanmaların %60.9 unun kanla bulaşmış aletle ve enjektör iğnesi ile yaşandığı (%89.2), yaralanmaların tedavi sonrası iğne ucunu kapatma sırasında (%23.9) yaşandığını bildirilmiştir (4). Araştırma sonucunda sağlık profesyonellerinde kesici ve delici alet yaralanma oranı yüksek olması ve yaralanmalar arasında kan ya da vücut sıvıları ile kontamine cisimlerinde var olması, sağlık çalışanların kesici ve delici aletlerin imhası ve evrensel güvenlik önlemleri uygulama noktasında yetersiz olduklarını düşündürmekte ve bazı enfeksiyon hastalıkları açısından risk oluşturmaktadır. Sağlık profesyonellerin kişisel koruyucu ekipman kullanma oranının %77.1 olduğu ve son bir yılda %56.4 ü kan ya da vücut sıvıları ile bulaş yaşadığı, hastaya ve hasta çevresine temastan sonra ellerini yıkadıklarını belirlendi. Sağlık profesyonelerinin en çok kişisel koruyucu olarak tek kat eldiven kullandığı ve hepatit B aşısı yaptırdıkları saptanmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar birçok çalışma ile paralellik göstermektedir. Karayemişoğlu ve Baykal ın yapmış oldukları çalışmada kişisel koruyucu ekipman kullanma oranı %76.1, enfeksiyondan korunmak için eldiven kullanma oranı %93.7, hepatit B aşısı yaptırma oranı %85.3, Tablo 3. Sağlık Profesyonellerinin Enfeksiyon Riski ve Alınan Önlemler n % Kan ya da vücut sıvıları ile bulaş yaşama Mesleğiniz süresinde Evet 145 66.5 Hayır 73 33.5 Son bir yılda Evet 123 56.4 Hayır 95 43.6 Ellerin yıkanması ve koruyucu kullanımı Hasta ile temastan sonra ellerin yıkanması Evet 208 95.4 Hayır 3 1.4 Bazen 7 3.2 Hasta çevresine temastan sonra ellerin yıkanması Evet 188 86.2 Hayır 5 2.3 Bazen 25 11.5 Kişisel koruyucu ekipman kullanma Evet 168 77.1 Hayır 4 1.8 Bazen 46 21.1 Kan ya da vücut sıvıları ile bulaş riskinde koruyucu kullanımı Evet 197 90.1 Hayır 2 1.8 Bazen 19 21.1 Kişisel koruyucu ekipman kullanımı* Tek kat eldiven 120 55.0 Çift kat eldiven 91 41.7 Cerrahi maske 87 39.8 Önlük 86 39.4 Yüz koruyucu 32 14.7 Göz koruyucu 31 14.2 Hepatit B aşısı yaptırma 190 87.2 *Birden fazla cevap verilmiştir Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 63

Sağlık Profesyonellerinde Çalışan Güvenliği ARAŞTIRMA Tablo 4. Sağlık Profesyonellerinde Şiddet ve Psikolojik Sorunlarının Dağılımı Evet Hayır n % n % Çalışma hayatı süresinde şiddet maruziyeti Hasta ve hasta yakınları tarafından sözlü şiddet 179 82.1 39 17.9 Çalışma arkadaşları tarafından sözlü şiddet 83 38.1 135 61.6 Yöneticiler tarafından sözlü şiddet 72 33.0 146 67.8 Hasta ve hasta yakınları tarafından fiziksel şiddet 19 8.6 199 91.3 Çalışma arkadaşları tarafından fiziksel şiddet 1 0.4 217 99.2 Yöneticileriniz tarafından fiziksel şiddet 4 1.8 214 98.2 Son bir yılda şiddet maruziyeti Hasta ve hasta yakınları tarafından sözlü şiddet 143 65.6 75 34.5 Çalışma arkadaşları tarafından sözlü şiddet 71 32.6 147 67.4 Yöneticiler tarafından sözlü şiddet 46 21.1 172 78.9 Hasta ve hasta yakınları tarafından fiziksel şiddet 12 5.5 206 94.6 Çalışma arkadaşları tarafından fiziksel şiddet 3 1.2 215 98.6 Yöneticileriniz tarafından fiziksel şiddet 0 0.0 218 100.0 Sıklıkla yaşanılan psikolojik sorunlar Yorgunluk 199 91.3 19 8.6 Stres 194 89.0 24 11.0 Tükenmişlik, yılgınlık 163 74.8 55 22.0 Çalışma isteğinde azalma 156 71.6 62 28.4 Sosyal ve kültürel etkinliğe katılamama 147 67.4 71 32.6 Mesleki tatmin olamama 146 67.0 72 33.0 Sinirlilik, ajitasyon 139 63.5 79 36.2 İşe gelmeyi istememe 138 63.3 80 36.6 Kronik öfke 120 55.0 98 45.0 Empati durumunda kaybolma 104 47.7 114 52.2 Algılama bozuklukları 91 41.7 127 58.1 Hasta görmek istememe 89 40.8 129 59.2 Aile içi çatışma 76 34.9 142 65.1 Grafik 1. Sağlık Profesyonellerinin Fiziksel Sorunlarının Dağılımı Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 64

Aldem ve ark. Tablo 5. Sağlık Profesyonellerinin Çalışan Güvenliği İhlal Eden Faktörlerin Dağılımı *Faktörler** n % Aşırı iş yükü 174 79.8 Eleman yetersizliği 153 70.2 Çalışma saatlerinin uzun olması 105 48.2 Çalışanların psikolojik ve fizyolojik bozuklukları 101 46.3 Koruyucu çalışan güvenliği önlemlerinin alınmaması 82 37.6 Olumsuz iş yeri çalışma koşulları 81 37.2 Çalışanların çalışan güvenliği konusunda bilgi eksikliği 73 33.5 Alerjik maddeler 60 27.5 Kimyasal maddeler 58 26.6 Mobbing uygulanması 55 25.2 Çalışanların dikkat eksikliği (sakar oluşları) 44 20.2 Bakımı yapılmayan, koruyucusu bulunmayan makine ve teçhizatlar 37 17.0 Gerekli denetimin yapılmaması 33 15.1 Kurumun kendi iç denetimini yapmaması 22 10.1 *Birden çok seçeneğe cevap verilmiştir **Evet diyenlerin oranı tabloda verilmiştir el hijyenine dikkat etme oranı %90.0 olarak bildirmişlerdir (10). Yılmaz ve Özkan nın çalışmasında eldiven kullanma oranı %47.9, enfeksiyondan korunma yöntemlerine uyum %46.6, hepatit B aşısı yaptırma %66.0 olarak belirlenmiştir (11). Araştırmada sağlık profesyonellerinin çoğunlukla sözel şiddete maruz kaldıkları belirlenmiştir. Bu sonuç ile ülkemizde sağlık çalışanlarının şiddete maruz kalma oranları arasında benzerlik göstermektedir. Taş ve Çevik in araştırmasında sözel şiddet oranı %76.4, Alçelik ve ark. araştırmasında %92.2, Gökçe ve Dündar ın araştırmasında %59.4 olduğu bildirilmiştir (5, 20, 21). Araştırmamızda ve benzer diğer araştırmalarda sağlık çalışanların şiddete uğrama oranları yüksektir, bu durumun sağlık kurumlarında yeterli güvenlik önlemlerinin alınmadığını ve sözel şiddete maruz kalmanın fazla olması, etkili sözel iletişim kurma eksikliği olabileceği düşündürmüştür. Şiddet sağlık çalışanlarında moral bozukluğu, yoğun stres, verimlilikte azalma, işten ayrılmaya ve hata oranında artmaya neden olmaktadır (5). Şiddet sonucunda nitelikli ve verimli sağlık hizmeti verilmesini dolayısı ile hasta güvenliğini tehdit ettiği önemle vurgulanmaktadır (2). Sağlık profesyonellerinde görülen psikolojik sorunlar yorgunluk, stres, tükenmişlik-yılgınlık olduğu belirlendi. Bu sonuçlar diğer çalışmalar arasında paralellik göstermektedir. Bazı çalışmalarda sağlık çalışanların %89.4-24.1 inin stres ve %89.4-17.0 yorgunluk yaşadığı bildirilmiştir (1, 23). Sağlık profesyonellerinde yorgunluk ve stres oranının yüksek olması çalışma koşullarından ve ortamındaki verimsizlikten kaynaklı olabileceği düşündürmektedir. Sağlık profesyonellerin fiziksel sorunlardan eklem/bacak ağrısı, baş ağrısı, bel ağrısı yaşadıkları belirlenmiştir. Hollanda da sekiz üniversite hastanesinde 3169 çalışanın dahil olduğu bir araştırmada, sırt-bel ağrısının %75.9, boyunomuz ağrısının %57.8 olarak görüldüğünü saptamışlardır (26). Başka bir araştırmada baş ağrısı %57.4, bel ağrısı %52.9 oranlarında deneyimlendiği belirlenmiştir (20). Karayemişoğlu ve Baykal ın araştırmasında alt ekstremite ağrısının %64.7, baş ağrısının %65.2, bel ağrısının %61.8 olduğu bulunmuştur (10). Hemşire ve ebelerin fiziksel problemleri yüksek oranlarda yaşamaları özel yaşamlarında yaşam kalitesini düşürebilmekte ve mesleki performansı olumsuz etkilemektedir. Sağlık profesyonelleri çalışan güvenliğini ihlal eden nedenler arasında aşırı iş yükü ve eleman yetersizliği ilk sıralarda ifade etmiştir. Çalışkan ve Akdur un çalışmasında personel sayısının yetersiz olması sonucu (%22.4) çalışan güvenliği ihlalinin oluştuğu bildirilmiştir (7). Çalışan güvenliği ihlallerinin ortadan kaldırılması veya azaltılması için birçok faktörün birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Sağlık profesyonellerin çalışma alanlarına yönelik olumlu düzenlemelerin yapılması çok önemlidir. Sonuç olarak çalışan güvenliği açısından sağlık profesyonellerinin hayatını riske eden kesici ve delici aletle yaralanma, kan ya da vücut sıvıları ile bulaş, şiddet ve psikolojik birçok problemle karşılaşmaktadır. Bu doğrultuda sağlık profesyonelleri biyolojik, fiziksel ve psikolojik sağlık sorunları açısından risk altında olduğu ve Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 65

Sağlık Profesyonellerinde Çalışan Güvenliği ARAŞTIRMA güvenli çalışma ortamlarına gereksinimleri olduğu sonucuna varılmıştır. Kesici ve delici aletlerin bertarafı ve önlemler hakkında danışmalık yapılması, çalışan güvenliği açısından kesici ve delici aletlerin atılması işleminde geniş atık kutularının kullanılması, dizaynında kesici ve delici aletin elle temasının önlenebileceği ve tamamının atılabileceği (örneğin; enjektörün iğnesinden ayrılmadan tüm olarak) atık kutuların geliştirilmesi, Kişisel koruyucu ekipman kullanılması için sağlık çalışanlarının desteklenmesi, olumlu davranış gösteren çalışanın ödüllendirilmesi ile diğer çalışanların katılımının arttırılması, Şiddete uğrayan sağlık çalışanlarına danışmalık ve duygusal destek sağlanması, beyaz kod uygulamasının aktif olarak kullanılması, iletişim becerilerini geliştirecek kurs ve seminerler düzenlenmesi, güvenlik önlemlerinin artırılması, Çalışan güvenliği ile ilgili yasal düzenlemelere ağırlık verilmesi, Çalışanların, çalışma ortamından kaynaklı sağlık sorunları anket, gözlem ve muayene ile düzenli aralıklarla kontrol edilmesi, hizmet içi eğitim ile bilgi güncellemesi önerilebilir. Kaynaklar 1. Cürcani M, Tan M. Diyaliz Üniteleri ve Nefroloji Servislerinde Çalışan Hemşirelerin Karşılaştıkları Meslekli Riskler ve Sağlık Sorunları. TAF Prev Med Bull 2009; 8(4): 339-344. 2. İnce BS. Hemşire Güvenliği: Çalışma Ortamı ve Riskler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2008; 24(3): 61-71. 3. Göçgeldi E, İstanbulluoğlu H, Türker T, Güleç M, Ceylen S, Koçak N. Tıp fakültesi öğrencilerinin mesleki maruziyetten kaynaklanan sağlık riskleri konusundaki bilgi düzeylerinin karşılaştırılması. Gülhane Tıp Dergisi 2011; 53: 195-204. 4. Altıok M, Kuyurtar F, Karaçorlu S, Ersöz G, Erdoğan S. Sağlık Çalışanlarının Delici Kesici Aletlerle Yaralanma Deneyimleri ve Yaralanmaya Yönelik Alınan Önlemler. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009; 2(3): 70-79. 5. Taş F, Çevik Ü. Konya İlindeki Pediatri Hemşirelerinin Şiddete Maruz Kalma Durumları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; 9(3): 62-68. 6. Ayrancı Ü, Yenilmez Ç, Günay Y, Kaptanoğlu C. Çeşitli Sağlık Kurumlarında ve Sağlık Meslek Gruplarında Şiddete Uğrama Sıklığı. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2002; 3: 147-154. 7. Çalışkan D, Akdur R. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Kendi Bildirimleri ile Karşılaştıkları Mesleki Riskler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2001; 54(2): 135-142. 8. Dıraçoğlu D. Sağlık personelinde kas-iskelet sistemi ağrıları. Türkiye klinikleri J med Sci 2006; 26: 132-139. 9. Bostan S, Köse A. Hemşirelerin Hasta ve Çalışan Güvenliği Konusunda Kurumsal Uygulamaları Değerlendirmesi Bir Üniversite Hastanesi Örneği. Türkiye Klinikleri J Med Ethics 2012; 20(1): 10-5. 10. Karayemişoğlu Ak, Baykal Ü. Çalışan Güvenliği Açısından Hemşirelerin Çalışma Koşullarının Değerlendirilmesi. III. Uluslar arası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Poster Bildiriler Kitabı. S:227-252. Ankara. 2011. 11. Yılmaz E, Özkan S. Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2006; 1(3): 81-99. 12. Omaç M, Eğri M, Karaoğlu L. Malatya Merkez Hastanelerinde Çalışmakta Olan Hemşirelerde Mesleki Kesici Delici Yaralanma ve Hepatit B Bağışıklanma Durumları. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2010; 1(1:) 19-25. 13. İlhan MN, Durukan E, Aras E, Türkçüoğlu S, Aygün R. Long working hours increase the risk of sharp and needlestick injury in nurses: the need for new policy implication. journal of advenced nursing 2006; 56(5): 563-568. 14. Kuruüzüm Z, Elmalı Z, Günay S, Gündüz Ş, Yapan Z. Sağlık Çalışanlarında Kan Ve Beden Sıvılarıyla Oluşan Mesleksel Yaralanmalar: Bir Anket Çalışması. Mikrobiyoloji Bülteni 2008; 42: 61-69. 15. Ortabağ T, Güleşen A, Yava A, Bakır B. Explorıng The Frequency Of Sharps Injurıes And Affectıng Factors Among Health Care Workers In A Unıversıty Hospıtal. Anatol J Clin Investig 2009: 3(4): 208-212. 16. Uçan Ö, Ovayolu N, Torun S. Hemşirelerin Hepatit B Ve C Virüslerinden Korunmak İçin Aldıkları Önlemlerin Belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; 9(2): 45-56. 17. Richard VS, Kenneth J, Ramaprabha P, Kirupakaran H, Chandy GM. Impact of introduction of sharps containers and of education programmes on the pattern of needle stick injuries in a tertiary care centre in India. Journal of Hospital Infection (2001) 47: 163 165. 18. Annagür B. Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Risk Faktörleri, Etkileri, Değerlendirilmesi ve Önlenmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2010; 2(2): 161-173. 19. Atan SÜ, Dönmez S. Hemşire Karşı İşyerinde Şiddet. Adli Tıp Dergisi 2011; 25(1): 71-80. 20. Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi BA. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 66

Aldem ve ark. Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2005; 4(2): 55-65. 21. Gökçe T, Dündar C. Samsun Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde Çalışan Hekim ve Hemşirelerde Şiddete Maruziyet Sıklığı ve Kaygı Düzeylerine Etkisi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2008; 15(1); 25-28. 22. Parlar S. Sağlık Çalışanlarında Göz Ardı Edilen Bir Durum: Sağlıklı Çalışma Ortamı. TAF Prev Med Bull 2008; 7(6): 547-554. 23. Ergüney S, Tan M, Sivrikaya S, Erdem N. Hemşirelerin Karşılaştıkları Mesleki Riskler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2011; 4(1): 63-73. 24. Özgür G, Gümüş AB, Gürdağ Ş. Hastanede Çalışan Hemşirelerde Ruhsal Belirtilerin İncelenmesi. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2011; 24: 296-305. 25. Taycan O, Kutlu L, Çimen S, Aydın N. Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerde depresyon ve tükenmişlik düzeyinin sosyodemografik özelliklerle ilişkisi. Anatolian Journal of Psychiatry 2006; 7: 100-108. 26. Bos E, Krol B, Star L, Groothoff J. Risk factors and musculoskeletal complaints in non-specialized nurses, IC nurses, operation room nurses, and X- ray technologists. Int Arch Occup Environ Health 2007; 80(7): 198-206. Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(2): 60-67 67