HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ

HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ HAVA KİRLİLİĞİ ASİT YAĞMURLARI SİS KİRLİLİĞİ VE ÖNLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Serpil SAVCI Bozok Üniversitesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü

Hava Atmosferi meydana getiren gazların karışımlarından oluşan hava, canlı organizmanın yaşam sürecindeki en önemli öğelerden biridir. Bir insanın günde yaklaşık olarak 2.5 L su, 1.5 kg. besin, 10-20 m 3 hava gereksinimi vardır. Açlığa 60 gün, susuzluğa 6 gün dayanabilen insan, havasızlığa ancak 6 dakika dayanabilmektedir.

Havadaki Gazların Oranı %78 Azot %21 Oksijen %1 Karbondioksit, su buharı ve diğer gazlar

Hava Kirliliği İnsan, hayvan, bitki veya eşyalara zarar verebilecek miktarlarda Toz Gaz Sis (mist) Koku Duman veya buharlar gibi dış atmosferde bulunan bir veya daha fazla kirletici hava kirliliğine neden olmaktadır.

Hava Kirliliği Hava kirlenmesinin geniş anlamda tanımını, "Havanın doğal yapısında bulunan esas maddelerin yüzde miktarlarının değişmesi veya yapısına yabancı maddelerin girmesi sonucu insan sağlığını ve huzurunu bozan hayvan, bitki ve eşyaya zarar verecek derecede kirlenmiş olan havadır"

Hava Kirliliği Hava kirliliğinin diğer bir tanımı: "İnsan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zararlı olabilecek katı, sıvı ya da gaz halindeki yabancı maddelerin atmosferde bulunması "

Hava kirliliğine neden olan kaynaklar ikiye ayrılır Doğal Kaynaklar Yapay Kaynaklar

Hava Kirliliğinin Kaynakları Orman yangınları Volkanik patlamalar Bataklıklarda anaerob bakterilerin kompleks organik maddeleri hidrolizi sonrasında ortama verilen; karbondioksit, metan, vb. gibi gazların atmosfere yayılması gibi doğal olaylar

Hava Kirliliğinin Kaynakları Fırtınalar ile oluşan tozlar Bitki polenleri Denizlerden yayılan gazlar

Hava Kirliliği Kaynakları Yapay Kaynaklar 1. Sabit kaynaklar Katı, sıvı ve gaz yakıtlarının yakılması ile veya herhangi bir üretim süreci esnasında oluşan kirleticilerin bir baca yoluyla atmosfere emisyonunun yapıldığı kaynaklardır. Bunlar: petrol rafineleri, kimya sanayi, tarımsal mücadele ilaçları, ısınma amaçlı kullanılan yakıtlar 2. Hareketli kaynaklar Kara, hava ve deniz taşıtlarının egzozlarıdır.

Hava Kirliliği Kaynakları Hava kirleticileri, havanın tabi değişimini sağlayan gaz, sıvı ve katı halde olabilen kimyasal maddelerdir. Hava kirleticileri ikiye ayrılır: Belirli bir kaynaktan doğrudan atmosfere karışan birincil kirleticiler (SO 2 ve H 2 S gibi) Atmosferde bazı mekanizmalar sonucu oluşan ikincil kirleticiler (sülfit, sülfat ve sülfürik asit gibi)

Hava Kirliliği Kaynakları Birincil Kirleticiler Ametal atomlarının oksijen ile yapmış olduğu bileşiklerin (SOx, NOx, COx) oksijence zengin olanları (SO 2, SO 3, NO 2, CO 2 ) asit oksitler olup bunlar su ile reaksiyona girerek asitleri oluştururlar. SO 3 +H 2 O H 2 SO 4 Bunlar tüm canlılar üzerinde olumsuz etki göstermekle birlikte ekolojik dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Oksijen oranı düşük olan ametal oksitleri ise solunum yapan canlılar tarafından ciğerlere alınması halinde kanın oksijen taşıma yeteneklerinin kaybolmasına neden olur.

Hava Kirliliği Kaynakları Kükürt Oksitleri (SOx) Kükürt içeren yakıtların yanması sonucu oluşan zehirli gazlardır. SO 2 Kaynakları: Konutlarda ısınma ve endüstride enerji eldesi için kullanılan kömür ve akaryakıtın yanması sonucu oluşan baca gazlarında yoğun olarak bulunmaktadır. Kükürt dioksit hava kirliliği ölçümünde kirlenme göstergesi olarak kullanılan bir maddedir. Hava kirliliği standartları havadaki kükürt dioksit miktarına göre belirlenmektedir.

Hava Kirliliği Kaynakları Yüksek miktarlarda kükürt dioksite maruz kalan kişilerde; Gözlerde yanma ve solunum epiteli tahrişi meydana gelmektedir. Asit yağmurları, kalp hastalıkları ve solunum enfeksiyonlarını oluşturur. Bitki örtüsü ve toprak verimliliğini olumsuz etkiler.

Hava Kirliliği Kaynakları SO 2 zehirleme dozu 8 saat süre ile 10 ppm dir. Havada bulunmasına izin verilen miktar 1 saat süre ile 1 ppm veya 8 saat süre 0.3 ppm dir. Bitkiler için zararlı dozu 0.3 ppm den itibaren başlamaktadır. Bu nedenle zararlı etkileri insanlardan önce bitkiler üzerinde ortaya çıkmaktadır.

Hava Kirliliği Kaynakları Azot Oksitleri (NOx) Kükürtten sonra en önemli hava kirleticidir. Yakıtın çok yüksek sıcaklıkta yanmasıyla oluşur. Motorlu taşıtlardan ve elektrik enerji santralleri ile sanayide kullanılan buhar kazanlarının yakım sistemlerinden kaynaklanır. Solunum yoluyla alınarak hemoglobini bağlar ve kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltır. Fotokimyasal duman yaparak görme alanı daralması, stres ve trafik kazalarına neden olabilir Havada izin verilen miktarı maksimum 5 ppm kadardır.

Hava Kirliliği Kaynakları Karbon monoksit (CO) Renksiz, kokusuz ve havanın ortalama ağırlığına eşit mol ağırlığında bir gaz olan karbon monoksit kaynakladığı nokta etrafında iyi dağılmayan ve varlığı kolay kolay fark edilmeyen zehirli bir gazdır. Yakıt ürünlerinin yanması sonucu oıluşan baca gazlarında %2, egzos gazlarında %5-10, havagazında ise %20 oranında bulunmaktadır. Atmosferde kolay kolay yok olmaz ve ömrü 2-4 ay kadardır. Karbon monoksitin iki önemli kaynağı sigara ve otomobil egzozudur. Kişide oluşturduğu olumsuz etkileri havadaki yoğunluğuna bağlı olarak başağrısı, huzursuzluk, görme bozuklukları, kişilik değişimi, paralizi ve ölüm şeklindedir. Kişideki olumsuz etkiler kanda hemoglobin ile birleşerek karboksi-hemoglobin oluşturarak kanın oksijen taşıma yeteneğini azaltarak ortaya çıkmaktadır. Kalp ve solunum sistemi hastalığı olanlarda olumsuz etkiler daha çabuk ortaya çıkabilmektedir. Olumsuz etkilerin ortaya çıkma dozu 8 saat süre ile 30 ppm, ölüm oluşturma dozu ise 1 saat süre ile 120 ppm dir.

Hava Kirliliği Kaynakları Hidrokarbonlar Karbonmonoksit gibi oksijeni eksik olarak yanan yakıtlardan kaynaklanır. Atmosferde normal olarak bulundukları yoğunluklarda zehirli değildirler. Havadaki hidrokarbonlar genellikle Çöp fırınları gibi büyük tesislerde atık maddelerin yakılması Sanayide kullanılan çözücülerin buharlaşmasından Odun ile kömürün yakılmasından kaynaklanır

Hava Kirliliği Kaynakları Civa Petrol ve kömürün yakılması Maden çıkarılması ve filizlerin eritilmesi gibi faktörlerle civa buharı havaya karışır. Havadaki civa miktarının artması böbrekte ve sinir sisteminde tahribata yola açar.

Hava Kirliliği Kaynakları Kurşun Çeşitli nedenlerle oluşmasına rağmen havadaki en önemli kurşun kaynağı egzoz gazlarıdır. Kurşun zehirlenmesinin belirtileri baş ağrısı, irkilme, aşırı yorgunluk ve depresyondur. Kurşun zehirlenmesi beyinde, karaciğerde ve böbrekte çeşitli hasarlara neden olmaktadır.

Hava Kirliliği Kaynakları Partikül madde Partikül maddelerin ana kaynakları, maden kömürü, kok, linyit, motorin, benzin emisyonları, yol ve boş alanlardan kalkan tozlardır. Büyüklüğüne göre duman, kurum, ve kül olarak adlandırılırlar. Havada asılı kalırlar Tozluluk ister doğal ister yapay nedenlerden kaynaklansın görüş mesafesini kısaltan, güneş ışınlarının absorblandığı bandı değiştiren; canlılara olumsuz etki yapan bir kirlilik türüdür. UV ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını engelleyerek raşitizm adı verilen hastalığın sıklığını arttırır.

Hava Kirliliği Kaynakları Hava Kirliliğine Neden Olan Maddelerin Oranları %52 CO %18 SO 2 %12 Hidrokarbonlar %6 NO 2 %12 Diğer parçacıklar

Hava Kirliliği Kaynakları İkincil Kirleticiler Ozon Ozon gazı zehirli, renksiz bir gazdır ve atmosferin üst katmanlarında yer alır. Dünyayı güneşten gelen morötesi radyasyona karşı korur. Ancak bu gaz canlılar için çok tehlikelidir. Havada izin verilen miktarı maksimum0.25 ppm.

Hava Kirliliği Kaynakları Kloroflorokarbon Kloroflorokarbon gazı atmosfere parfümlerden yayılır. Ozon ile tepkimeye girerek ozon tabakasını deler.

Hava Kirliliği Kaynakları Radyoaktif Kirleticiler Maddeler atomlardan oluşmaktadır. Atom ise, çekirdekte proton nötron ile bu çekirdeğin etrafında dönen elektronlardan oluşmaktadır. Herhangi maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı protonların sayısından oldukça fazla ise bu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak sureti ile parçalanmaktadırlar. Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde denir.

Radyoaktif Maddelerin Zararları Radyasyon genetik değişikliklere yol açmaktadır. Çocuklar ve büyüme çağındaki gençler üzerinde daha etkilidir. Radyasyondan en çok etkilenen organ gözdür. Radyasyonun etkileri zamanla ortaya çıkmaktadır.

Radyoaktif Kirleticiler Atom numarası değişmeyip sadece nötron sayısı değişen, bu sebeple aynı kimyasal özellikleri gösteren bir elementin çeşitli fiziksel özelliklerini gösteren tiplerini oluşturan elementlere izotop denir. Bazı izotopların çekirdekleri kararlı değildir ve kendi kendine parçalanır. Kararsız izotopların parçalanması sırasında radyasyonlar da yayılır.

Hava Kirliliğinin Kaynakları Isınmadan kaynaklanan hava kirliliği Isınma amaçlı düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması Motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliği Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine paralel olarak sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış yer seçimi, çevre korunması açısından yeni tedbirlerin alınmaması, yüksek kükürtlü yakıtların kullanılması

Hava Kirliliğinin Etkileri İnsan sağlığına etkileri Havadan solunan karbon monoksit, kandaki oksijenin yerini alarak vücuttaki taşınan oksijen miktarının azalmasına yol açar. Karbon monoksit zihinsel faaliyetlerin gerilemesine ve en sağlıklı insanlarda bile hareketlerin yavaşlamasına sebep olur. Ayrıca karbon monoksit kansızlık, kalp yetersizliği ve kan hastalıkları ile kronik akciğer rahatsızlıkları olan kişilerin sağlık durumları üzerinde daha da olumsuz etkilere sahiptir.

Hava Kirliliğinin Etkileri İnsan sağlığına etkileri Kükürt oksitleri, solunum borusunu ve akciğer dokularını etkileyerek solunum sisteminde akciğer kanseri, bronşit, nefes darlığı gibi geçici ya da kalıcı rahatsızlıklara yol açabilir. Hava kirliliğinin bir diğer etkisi de çeşitli tozların vücuttaki birikiminden doğan iştahsızlık neticesinde vücudun direncini zayıflatmasıdır. Sinir ve ruhsal bozukluklara da neden olabilir.

Hava Kirliliğinin Etkileri Doğaya Etkileri İklim Üzerine Etkileri Lokal ve küresel olmak üzere iki şekildedir. Lokal düzeyde şehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeye ulaşan güneş ışınlarını yansıtmakta, dağıtmakta ve az da olsa absorbe etmektedir. Bu olaylar bazı meteorolojik değişikliklere neden olmaktadır. Küresel düzeydeki hava kirliliğinin iki örneği sera etkisi ve ozon tabakasının delinmesidir.

Hava Kirliliğinin Etkileri Eşyalara Etkileri Hava kirliliği yapıların taş ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Bunun en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. Hayvanlar Üzerindeki Etkileri Atmosferdeki kirleticilerin omurgalı hayvanlar üzerindeki etkileri solunum sistemi bozuklukları, gözler, dişler ve kemiklere olan zararları ve yiyecek kaynaklarının azalmasışeklinde görülebilir.

Hava Kirliliğinin Etkileri Bitkilere etkileri Hava kirliliğini meydana getiren bazı fazlar, bitkilerin solunumu sırasında gözeneklerden içeri girerek solunumu yavaşlatır. Özellikle tarımsal bitkilerde ürün azalmasına neden olabilir.

Nasıl Önlenebilir? Hava kirliliğinin giderilmesinde dikkat edilmesi gerekli üç ortam vardır: Kirletici kaynakları Taşıyıcı ortam Alıcı ortam

Nasıl Önlenebilir? Olayı tersinden incelediğimizde, alıcı ortam dediğimiz insan, hayvan ve bitkilerden oluşan yaşam çevirisini kontrol altına almak hem estetik açıdan hem de ekonomik açından çok olası gözükmemektedir. Yani, tüm insanların ve hayvanların maske takması Tüm bitkilerin seralarda yetiştirilmesi mümkün değildir.

Nasıl Önlenebilir? Taşıyıcı ortam olan atmosferde meteorolojik faktörleri de değiştirmek mümkün değildir. O halde yapılacak en olası yöntem, kirletici madde kaynaklarını kontrol altına almaktır.

Asit yağmurlarının değerlerinin saptanması amacıyla 4 yıl önce Aladağ mevkiinde bulunan Şerif Yüksel Araştırma Ormanı na gözlem istasyonu kuruldu. 1590 rakımda bulunan göknar ormanlarındaki ağaçların altına 20, açık alana da 3 toplama kabı konuldu. 1 hektarlık alanda 23 noktadan alınan örneklerle ormanların asit yağmuruna maruz kalıp kalmadığı belirlenmeye çalışılıyor. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Müdürü Seyfettin Kiniş, alınan örneklerde ph (asit) değeri 5.6 altında olanların asit yağmuru olarak nitelendirildiğini söyledi. Kiniş, "Gözlem istasyonumuzdan yılın 12 ayı boyunca alınan kar ve yağmur suyu örnekleri, bitki örnekleri, toprak ve döküntülerin iklime göre gösterdikleri özellikleri gözlemliyoruz. Yaz aylarında yağmur yağışının olmaması nedeniyle ağaçlar toz ve partikülleri biriktiriyor. Biriken toz ve parkitüller de yağmurla birlikte akıyor.

Nasıl Önlenebilir? Kirletici madde kaynaklarının denetim altına alınarak Kirlilik oluşturmayan yakıt ve teknolojiler seçilerek Kirlenmeyi en aza indirecek yakma teknolojisi kullanılarak Kirleticilerin atmosfere yayılmadan tutularak ve giderilerek Yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar ve dalga enerjisi vb.) kullanılarak hava kirliliğinin önüne geçilebilir.

Genel Olarak (Alınabilecek Önlemler) Sanayi ve iş merkezlerinin mümkün olduğu kadar yerleşim merkezleri dışına alınması Kişisel vasıta kullanımı yerine toplu taşımacılığın yaygınlaştırılması ve elektrikli taşıma araçlarının geliştirilmesi ve kullanımının artırılması Konutlarda yakıt yakma tekniklerinin geliştirilmesi ve özellikle sanayi alanlarındaki bacalara, hava filtrelerinin takılması ayrıca yakıt olarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması Şehir merkezlerindeki yoğun trafiğin çevre yollara aktarılması

Genel Olarak (Alınabilecek Önlemler) Ağaçlandırma çalışmalarının artırılması, özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu yerlerde yeşil alanların artırılması Şehir yerleşim planlarında meteorolojik faktörlerin özellikle rüzgar durumunun göz önünde bulundurulması Halkın, hava kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi için ilköğretimden başlamak üzere tüm okullarda ve sivil toplum örgütlerince bu amaca yönelik eğitim programlarının hazırlanması.

Asit Yağmurları Asit yağmurları, kükürt ve azot dioksitlerin atmosferdeki nemle birleşerek sülfürik ve nitrik asitli yağmur, kar ya da dolu oluşturmasışeklinde kirliliğe verilen genel bir tanımdır. Asit yağmurları, fosil yakıt atıklarının doğal su döngüsüne karışmasıyla oluşur.

Asit Yağmurları Kömür ve petrol gibi fosil yakıtlarının yakılması sonucu atmosferde kükürt ve azot içeren gazlar birikir. Bu gazlar havadaki su buharıyla birleşince kimyasal tepkime meydana gelir.

Asit Yağmurları

Asit Yağmurları Nötr bir suyun (saf su) ph değeri 7 iken atmosferde doğal kısmi basıncı 0.00037 atm olan CO 2 (g) ile dengede olan bir yağmur suyu (ph değerini etkileyecek başka herhangi bir tür olmadığı taktirde) hafif asidiktir, yani ph değeri 5.6 civarındadır. Bununla birlikte, bozunuma uğramamışşartlar altında bile yani doğal yollarla (volkanik patlamalar vb.) salınımı gerçekleşen SO 2 (g), NOx(g) ve organik asitlerden dolayı yağmur suyu hiçbir zaman nötr değildir.

Asit Yağmurları Bu nedenle, atmosferdeki CO 2 (g) in çözünmesi [H 2 O(s) + CO 2 (g) H 2 CO 3 (s)] sonucu oluşan yağmur suyundan daha asidik yani ph değeri normal yağmur suyunun sahip olduğu 5.5 5.6 lık ph düzeyinin altında olan yağmurlar asit yağmuru olarak kabul edilmektedir. İnsani kaynaklardan dolayı oluşan asit yağmurlarının ph değeri 3.5 ve 5 arasında değişebilmektedir. Yağışlarda bulunan bu fazla asidite ise, birincil kirletici olan sülfür ve nitrojen oksitlerin, havadaki suyla reaksiyonu sonucu oluşan ikincil kirleticiler nedeni ile meydana gelmektedir

Asit Yağmurları Bu tepkimeler sonucunda sülfürik asit ve nitrik asit damlaları oluşur. SO 2 +H 2 O H 2 SO 3 (Sülfüroz asit) SO 3 +H 2 O H 2 SO 4 (Sülfürik asit) NO 2 +H 2 O HNO 3 (Nitrik asit) Güneş ışığı bu tepkimelerin hızını arttırır. Kirliliğe neden olan bu tanecikler, rüzgarlarla binlerce kilometre uzağa taşınabilir.

Asit Yağmurlarının Etkileri Kırsal kesimde toprağın ve göllerin asitleşmesine neden olur. Asit yağmurları, toprağın yapısındaki kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban suyuna taşımakta ve toprağın zayıflamasına, zirai verimin düşmesine neden olmaktadır.

Asit Yağmurlarının Etkileri Asidik zerrecikler genellikle kükürt dioksit ve azot oksitlerin atmosferdeki yayılması ile oluşur. Sonuçta oluşan nitrik ve sülfürik asit diğer partiküllere (toz, duman, is) tutunur. Bu partiküllerin solunması bu asidik yapıların doğrudan akciğerlere kadar gitmesine neden olmaktadır. Bu yolla asidik yapıdaki bu tozlar ve gazlar kana geçebilirler.

Asit Yağmurlarının Etkileri Asit yağmurlarının insanlar üzerindeki dolaylı etkileri içme suyu, yer altı suları, toprak, bitkiler ve balıklar üzerindeki etkilerine bağlı olarak bu unsurların kullanılması sonucunda uzun vadede insan vücudunda asidik depolamaya neden olur.

Asit Yağmurlarının Etkileri Toprağın ph sı düştükçe (ph<5) topraktaki ağır metallerin çözünürlükleri ve dolayısıyla toprak çözeltisindeki Al, Fe ve Mn konsantrasyonu hızla artmaktadır. Biriken alüminyum, ağaç köklerinin gerekli besinleri almalarını engeller. Besin eksikliği oluşur ve ağaçların büyümesi yavaşlar, hatta tamamen durur.

Asit Yağmurlarının Etkileri Asit yalnızca canlılara değil, aynı zamanda binalara ve arabalara da zarar vermektedir. Asit özelliğindeki maddeler kimyasal ayrışmayı arttırırlar. Bu nedenle, asit herhangi bir cismin yüzeyine değdiğinde onun özelliklerinin değişmesine neden olur. Tarihi yapılar, açık metal yüzeyler ve bazı plastikler de kükürt dioksitin oluşturduğu asit yağmurlarından dolaylı olarak etkilenir.

Asit Yağmurlarının Etkileri Asit yağmurlarının insan sağlığına doğrudan etkileri bulunmaktadır. Toprağın asitliğinin artması neticesinde sulara karışan alüminyum ve civa benzeri bileşikler balıklar aracılığı ile vücudumuza geçmektedir. Ayrıca atmosferde biriken kükürt dioksit ve azot oksit, sülfat ve nitratlara dönüşür. Havada asılı olarak bekleyen sülfatlar da solunum yoluyla vücudumuza nüfuz ederek astım ve bronşit gibi solunum yolu hastalıklarının oluşmasına neden olmaktadır.

Asit Yağmurlarının Etkileri Asit yağmurları yerüstü ve yer altı sularında ph değerini düşürerek sulardaki hayatı olumsuz yönde etkilemektedir. Yapılan birçok araştırma, kuzey Amerika ve Kuzey Avrupa daki su ekosistemlerindeki asitleşmenin asit yağmurlarından kaynakladığını ve bu sulardaki canlı varlığının tehlikede olduğunu ortaya koymaktadır. Örneğin günümüzde İsveç te 18000 gölün asitleştiği ve bunların %25 inde canlı hayatının son bulduğu belirtilmektedir.

Asit Yağmurlarını Önlemek Fosil yakıtlı termik santrallerin birbirinden uzak ve bacalarında en son teknolojiden yararlanılarak geliştirilen desülfirizasyon ünitesinin kurulması gerekmektedir. SO 2 çeşitli kimyasal işlemlerle alçı taşına dönüştürülebilir ve bu taşlardan briket yapımında kullanılabilir. Kükürdü az olan kalorifer yakıtları kullanılarak atmosfere salınan SO 2 miktarı düşürülebilir.

Asit Yağmurlarını Önlemek Yaşam için gerekli olan enerji doğaya zararlı gazların salınımına sebebiyet vermeyecek doğalgaz, vb. enerji kaynaklarıyla sağlanabilir. Çevre koruma ile ilgili dernek ve kurumların çevre kirliliği konusunda aktif faaliyetlerde bulunmaları ve bu konuların devlet tarafından iyice anlaşılması sağlanarak gerekli politik kararların alınması sağlanabilir. Medya yoluyla panel, seminer ve konferans gibi çeşitli eğitici toplantılar halkı bilinçlendirmek için yapılabilir. Zorunlu olmadıkça kişisel araç kullanımı yerine toplu taşıma araçları tercih edilebilir

Sis Sis, yeryüzündeki yatay görüş mesafesini 1 km nin altına düşüren meteolojik bir olaydır. Sis bir alçak seviye bulutu olan Stratus bulutunun yerde veya yere yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Su buharının yoğuşması veya donarak kristelleşmesi sonucu ortaya oluşan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelmiştir. Sis içinde çisenti biçiminde çok hafif yağışlar görülebilir. Sis büyük ölçüde güneşe engel olur ve özellikle deniz olmak üzere hava ve kara ulaşımını da olumsuz yönde etkiler.