Erişkinlerde Fiziksel Aktivite - Beden Kitle İndeksi İlişkisinin Araştırılması

Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(6):523-528 Erişkinlerde Fiziksel Aktivite - Beden Kitle İndeksi İlişkisinin Araştırılması [Investigation of the Relationship between Body Mass Index and PhysicalActivity in Adults] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmanın amacı düzenli fiziksel aktiviteye katılanlar ile sedanter yaşam süren yetişkinlerin beden kitle indeksinin (BKİ) incelenmesidir. YÖNTEM: Araştırmaya ortalama yaşları 39.95±8.25 ve yaş aralığı 20-47 arasında değişen toplam 412 yetişkin katılmıştır. 204 katılımcı haftanın iki günü düzenli aerobik egzersiz yapan bireylerden seçilmiştir. 208 katılımcı ise düzenli fiziksel aktiviteye katılmayan sedanter bireylerden oluşmuştur. BKİ sınıflandırması; normal kilo (<25), aşırı kilo (25-30), obez (>30) şeklinde kategorize edilmiş ve (BKİ= Vücut Ağırlığı (kg) / Boy 2 (m) formülü ile hesaplanmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde t- test tekniğinden yararlanılmıştır. BULGULAR: Araştırmamızda elde edilen bulgular fiziksel egzersiz yapan bireyler ile sedanter yaşam süren bireyler arasında Beden Kitle İndeksi arasında anlamlı fark olduğunu göstermiştir (p=.011). SONUÇ: Fiziksel aktiviteye katılanların BMI değerleri sedanterlerden düşük bulundu ve düzenli fiziksel aktivite alışkanlığının, bireylerin Beden Kitle İndeks leri üzerinde olumlu etkisinin olduğu sonucuna varıldı. SUMMARY AIM: The purpose of this study is to investigate body mass index (BMI) of adults leading a sedentary life and adults taking regular physical activities. METHODS: Totally, 412 adults participated in this study. Ages of the participants were between 20 47 and the average age was 39.95±8.25. Of the participants, 204 were chosen among individuals who were doing regular aerobic exercise twice a week. The remaining 208 were individuals leading a sedentary life who did not participate in any regular physical aerobic exercise program. BMI was categorized as normal weight (<25), overweight (25 to<30) and obese (>or30). Body mass index values were calculated using the formula [weight (kg)/height 2 (m)]. In the study, Personal Information Form was used as a data collection tool. A t-test technique was utilized in analyzing the data. RESULTS: Results of the study suggested that there was a statistically significant difference between adults with a sedentary life and those doing regular physical aerobic exercise in terms of their body mass index. CONCLUSION: Participants taking regular physical activities were found to have in lower BMI much compared to those leading a sedentary life and regular physical activities have a positive effect on BMI. Dilek Sevimli Çukurova Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Adana Anahtar Kelimeler: Fiziksel Aktivite, Beden Kitle İndeksi, Sedanter Key words: Physical Activity, Body Mass Index, Sedentary Sorumlu yazar/ Corresponding author: Dilek Sevimli, Çukurova Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Balcalı 01330, Adana sevimlidilek@hotmail.com GİRİŞ Obezite vücutta aşırı yağ depolanması ile oluşan metabolik bir hastalıktır. Obezitenin nedeni uzun süren enerji dengesizliğidir (1). Fazla yeme alışkanlığı, metabolik ve hormonal bozukluklar, genetik faktörler, psikolojik bozukluklar, hareketsiz yaşam obezitenin nedenleri olarak sıralanabilir (2). Yarattığı sonuçlar nedeniyle de ileri yaşlar için ciddi bir sağlık sorunudur, ancak son yıllarda yapılan çalışmalar, bu sorunun çocukları ve erişkinleri gittikçe artan oranlarda tehdit ettiğini göstermektedir (3). Obezitenin artışına paralel olarak birçok zayıflama yönteminin ortaya çıkışı ve birçoğunun zararlı olduğu konusundaki yayınlar insanların zayıflama konusundaki motivasyonunu bozmaktadırlar. Zayıflama reçeteleri uygulayan bireylerde görülen rahatsızlıkların başında kilo düşerken bedenin temel yapı taşlarının (kas kütlesi, kemik mineral içeriği) eksildiği görülmektedir. Zayıflama organizasyonunun sağlıklı olabilmesi için bireye özgü ideal ölçülerin belirlenmesi gerekmektedir. Bunun içinde öncelikle beden kompozisyonunun belirlenmesi gerekmektedir (4). Vücutta bulunan yağ hücresinin kütlesini ölçmek güçtür (5). Klinikte kullanılan ölçümlerden bazıları www.korhek.org 523

şunlardır. Hirodensiyometre (Sualtı tartı yöntemi), DEXA (dual-energy x-ray absorptiometry, Biyoelektrik impedans analizi (BIA), Hidrometre, Skinfold yöntemi, Antropometrik metotlar, ve NIR (Near-Infrared Interactance) metodudur (4,6). Diğer ölçümler ise; iskelet değerinin (frame size) belirlenmesi, bel / kalça (B/K) oranı ve BKİ nin incelenmesidir (4,6,7). BKİ, ağırlığın boy uzunluğunun karesine bölünmesi ile tespit edilir (BKİ= Vücut Ağırlığı (kg) / Boy 2 (m) (8). BKİ, yetişkinlerde ağırlık-boy ilişkisine göre şişmanlığı en iyi gösteren ve kolay uygulanabilen bir indekstir (4, 6). BKİ, 1990 lı yıllarda aşamalı şekilde evrensel olarak kabul gören bir obezite derecesi ölçütüdür (7,9). BKİ ölçümü kolay olduğu için özellikle çok kalabalık grupların ölçümünün yapıldığı epidemiyolojik çalışmalarda sıklıkla kullanılır. Yetişkin erkeklerde 27.8 kg/m 2, kadınlarda ise 27,3 kg/m 2 nin üzerinde olması ile obezite tanısı konur (10). WHO nun kabul ettiği en son sınıflama Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. WHO ya Göre Yetişkinlerde BKİ Sınıflaması (10) Sınıflandırma BKİ kg/m 2 Hastalık Riski Düşük kilo < 18.5 Düşük Normal 18.5 24.9 - Aşırı kilo 25 > Orta Pre-obez 25-29.9 Yüksek I. derece obez 30-34.9 Orta derecede yüksek II. derece obez 35 39.9 Aşırı yüksek III. derece obez 40 > Çok aşırı yüksek Son 10-20 yıl içerisinde obezite artışının önemli nedeni endüstüriyel gelişme ile birlikte fiziksel güce dayalı yaşam tarzından, inaktiviteye dayalı yasam tarzına ve fast-food a dayalı sağlıksız beslenme tarzına geçiştir (11). Bu çalışmanın amacı düzenli fiziksel aerobik egzersize katılan bireyler ile sedanter bireylerin beden kitle indeksinin incelenmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmamız karşılaştırmalı betimsel çalışma modelidir. Örneklem grubu Adana da 6 adet Spor- Fitness merkezine devam eden n=204 ve sedanter yaşayan n=208 toplam N=412 katılımcıdan oluşmuştur. Haftanın iki günü en az bir ay süre ile aerobik egzersize devam eden (n=204) katılımcı ve Adana ilinde yaşayan hiçbir sportif etkinliğe katılmayan (n=208) katılımcı, gönüllülük ilkesi doğrultusunda çalışmaya alınmıştır. Fiziksel aktiviteye bir aydan daha az süre ile devam eden ve yeni başlayanlar çalışmaya dahil edilmemiştir. Ayrıca ciddi sağlık problemi olan (Kalp hastaları, kanser vb) yetişkin bireyler çalışma dışında tutulmuştur. Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu Demografik özelliklerin belirlenmesi amacıyla Kişisel Bilgi Formu doldurulmuştur. Kişisel bilgileri elde etmek amacıyla yaş, boy, vücut ağırlığı, cinsiyet, medeni durum, eğitim ve gelir düzeylerine ilişkin sorular yer almaktadır. BMİ Verilerinin Toplanması Katılımcıların boy ölçümleri milimetrik boy skalası ile, vücut ağırlığı ölçümleri Angel marka elektronik baskül ile ölçüldü. Vücut ağırlığı ve boy uzunluğu verileri kişisel bilgi formlarına eklenerek daha sonra formüle edilmiştir. (BKİ= Vücut Ağırlığı (kg) / Boy 2 (m). Boy uzunluğunun karesi alındıktan sonra vücut ağırlığına bölünmesi ile tüm katılımcıların BMİ değerleri elde edilmiştir. Sınıflandırma kriterlerine uygun olarak BMİ değerleri üç kategoriye ayrılmıştır. Bunlar; normal kilolu (<25), aşırı kilolu (25-30), obez (>30) şeklinde sınıflandırılmıştır. Verilerin Toplanması Verilerin toplanması süreci, 1 Mayıs - 1 Temmuz 2008 tarihleri arasında yapılmıştır. En az bir ay süreyle haftanın iki günü düzenli olarak fitness merkezinde fiziksel aktiviteye katılan bireylere araştırmacı tarafından yanıtlayacakları sorular ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ardından Kişisel Bilgi Formu uygulanmıştır. Formun uygulama süresi ortalama 5 dakika olarak, fitness merkezlerinde uygulanmıştır. Ayrıca, Kişisel bilgi formu sedanter yetişkinlere de uygulanmıştır. Bu katılımcılar in-aktif yaşam süren, ev hanımı veya masa başında sürekli çalışan, düzenli fiziksel aktiviteye katılmayan bireylerden oluşmuştur. Ölçümler, sedanter gruba mevcut bulundukları yerlerde, ev ve işyerlerinde uygulanmıştır. Verilerin Analizi Veriler SPSS Windows 13.0 paket programıyla yapılmıştır. p=0.05 anlamlılık düzeyinde istatistiki bilgiler değerlendirilmiştir. Çalışma verileri değerlendirilirken katılımcıların kişisel bilgilerinin 524 www.korhek.org

karşılaştırılmasında betimsel istatistik teknikleri kullanılmıştır İki grubun puanlarının karşılaştırılmasında bağımsız gruplar t testi yapılmıştır. BULGULAR Düzenli fiziksel aktiviteye katılan ve sedanter olan katılımcıların demografik özelliklerine ait bulguları, cinsiyet, medeni durum, eğitim ve gelir düzeyine ilişkin sonuçları Tablo 2 de sunulmuştur. Katılımcıların yaşları 20 ile 47 arasında değişmektedir ve toplam yaş ortalaması 39.90±8.25 olarak tespit edilmiştir. Tablo 2 deki bulgulara göre düzenli fiziksel aktiviteye katılan erkek ve kadınların sayısının birbirine yakın olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, egzersiz yapanların eğitim ve gelir düzeyi yapamayanlardan yüksek bulunmuş ve buna ek olarak, evli olan bireylerin fiziksel aktiviteye katılma oranları ise sedanterlerden düşük bulunmuştur. Egzersiz yapan ve sedanter olan katılımcıların BMİ, boy vücut ağırlığı (VA) aritmetik ortalama ve standart sapma puanları tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 2. Egzersiz Yapanlar ile Sedanterlerin Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı (N=412) Demografik özellikler Egzersiz Yapan N=204 Sedanter N=208 Cinsiyet Kadın 101 88 Erkek 103 120 Eğitim durumu İlk 2 1 Orta 5 4 Lise 35 61 Üniversite 162 142 Medeni Durumu Bekar 79 57 Evli 102 131 Boşanmış 18 19 Eşi ölmüş 5 1 Gelir Düzeyi <750 YTL 1 13 751-1500 24 92 1501-3000 101 81 >3001 78 22 SD: Standart Deviation. Tablo 3. Fiziksel Aktiviteye Katılanlar ile Sedanterlerin BKİ, Boy, (VA) Puanlarının Karşılaştırılması Grup n X S T Sd p BKİ Boy (cm) Vücut ağırlığı (kg) Egzersiz Yapanlar 204 24.26 2.87 Sedanter 208 25.78 6.69 Egzersiz Yapanlar 204 170.4 7.81 Sedanter 208 171.2 9.73 Egzersiz Yapanlar 204 70.65 10.51 Sedanter 208 74.70 11.03 2.56 410.011.939 410.348 3.817 410.000 Tablo 4. Egzersiz Yapan ve Sedanter Olan Katılımcıların BMİ Sınıflandırma Oranları BKİ Egzersiz yapan (n=204) % Sedanter (n=208) % Toplam (N=412) 25< 125 58.1 90 41.9 215 25-30 70 39.1 109 60.9 179 30> 9 50.0 9 50.0 18 Toplam 204 49.5 208 50.5 412 www.korhek.org 525

Tablo 5. Egzersiz Yapan ve Sedanter Katılımcıların Cinsiyetlerine göre BMİ Sınıflandırma Dağılımı Gruplar BKİ Kadın Erkek Toplam Egzersiz yapanlar (n=204) Sedanterler (n=208) 25< 83 42 125 25-30 16 54 70 30> 2 7 9 Toplam 101 103 204 25< 52 38 90 25-30 32 77 109 30> 4 5 9 Toplam 88 120 208 Tablo 3 incelendiğinde egzersiz yapanlar ve sedanterlerin BKİ toplam puan ortalamaları [egzersiz yapanlar (X=24.26±2.87), sedanterler (X=25.78±6.69)] olarak bulunmuştur. Egzersiz yapanların BKİ toplam puanları, sedanter olan katılımcılarla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak P=.011 düzeyinde anlamlı fark bulunmuştur. Tablo 4 e göre tüm katılımcıların toplam BKİ sınıflandırmasına bakıldığında, 215 inin BKİ 25 in altında, 179 kişinin 25-30 aralığında ve 18 kişinin de >30 aralığında olduğu tespit edilmiştir. BKİ 25 in altında olan 125 kişinin düzenli fiziksel aktiviteye katılan yetişkinlerden oluştuğu bulunmuştur. Tablo 5 e göre egzersiz yapan ve sedanter katılımcıların cinsiyetlerine göre BMİ sınıflandırma dağılımına bakıldığında fiziksel aktiviteye katılan 83 kadın katılımcının değerlerinin 25 in altında olduğu tespit edilmişken, sedanter kadın katılımcılardan 52 kişinin 25 in altında olduğu bulunmuştur. Fiziksel aktiviteye katılan erkek katılımcılarda en yüksek oran ise 54 kişinin (25-30) aralığında olduğu gözlenirken, sedanter erkeklerde 77 kişinin bu aralıkta olduğu tespit edilmiştir. TARTIŞMA Bu çalışmada düzenli fiziksel aktiviteye katılan bireyler ile sedanter yaşayan bireylerin BKİ araştırılmıştır. Fiziksel aktiviteye katılan bireyler ve sedanter yaşayan bireyler BKİ yönünden karşılaştırıldıklarında anlamlı fark tespit edilmiştir. Fiziksel aktiviteye katılan yetişkinlerin BKİ normal (<25) kiloya sahip olarak bulunmuştur. Bu sonuç egzersizin olumlu etkisinin olduğunu göstermektedir. Bizim çalışmamıza benzer araştırma sonuçları incelendiğinde Boyce ve ark. egzersiz yapılmamasından dolayı obezitenin arttığını bildirirken, ayrıca kilo vermenin egzersiz ile ilişkili olduğunu rapor etmişlerdir (12). BKİ sınıflandırması; normal kilo (<25), aşırı kilolu (25-30), obez (>30) şeklinde kategorize edilmiştir (10). Buna göre her iki grup karşılaştırıldığında düzenli egzersiz yapanların BKİ oranı 25 in altında (normal kiloya sahip) olan kişi sayısı, sedanterlerden daha fazla bulunmuştur. Yapılan düzenli egzersiz ile fiziksel aktiviteye katılan bireylerin BKİ ni daha iyi yönetebildikleri söylenebilir. Daha önce yapılmış birçok çalışmada BKİ nin egzersiz ile normal seviyelerde korunabileceği rapor edilmiştir (13-17). Bulgularımız bu konuda yapılan çalışmalarla benzer sonuçlar vermiştir. 25-30 aralığındaki BKİ değerleri karşılaştırıldığında (aşırı kilolu) sedanterin sayısı fiziksel aktiviteye katılanlardan yüksek bulunmuştur. Alves ve ark. obez ve aşırı kilolu Brezilyalı sedanter kadınların yaşam kalitelerini incelediği araştırmalarında 156 hastayı iki gruba ayırarak, bir gruba 6 ay boyunca her hafta 50 dk. aerobik egzersiz yaptırmış çalışma sonunda tedavi grubunun BKİ değerlerinin 0.63kg/m 2 azaldığını bildirmiştir (13). Çalışmamızda fiziksel aktiviteye katılanların BKİ değerleri cinsiyetlere göre karşılaştırıldığında, bayanların erkeklerden daha fazla oranda normal kiloya (<25) sahip oldukları bulunmuştur. BKİ 25-30 aralığında (aşırı kilolu) olan erkeklerin sayısı, kadınlardan daha fazla tespit edilmiştir. Çalışmamız sonucunda sedanterlerin BKİ cinsiyetlere göre karşılaştırıldığında normal kiloya sahip sedanter kadınların, erkeklerden daha fazla olduğu tespit edilirken, aşırı kilolu sınıflamasına giren erkek sedanterler, kadın sedanterlerden fazla oranda olduğu bulunmuştur. Bu sonuç her iki gruptaki kadınların beden algısı ve sağlık bilinci açısından erkeklerden daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. Yapılan çalışmalar incelendiğinde Ischander ve ark. normal kiloya sahip 37 şer kişiden oluşan sedanter ve 526 www.korhek.org

fiziksel aktiviteye katılan bireylerin fitness düzeyleri, kemik ölçümleri (DEXA ile yapılmış), vücut kompozisyonuna bakılmış ve sonuçta egzersiz yapan bireylerin tüm ölçüm değerleri sedanterlerden daha iyi durumda olduğunu tespit etmişlerdir. (18). Bizim yaptığız çalışmada da literatürle uyumlu sonuçlar elde edilmiştir. Çalışmamızda her iki grubun demografik özelliklerinden eğitim ve gelir durumları incelendiğinde gelir ve eğitim durumunun artışına paralel olarak aktiviteye katılımın arttığı görülmüştür. Eğitim ve gelir düzeyinin iyi olması aktiviteye ve/veya egzersiz yapmaya olanak sağlayan özgür zamanı da sağlamış olmasıyla açıklanabilir. Medeni durumları incelendiğinde bekar olanların fiziksel aktiviteye katılma oranları sedanterlerden yüksek tespit edilirken, evli sedanterlerin düzenli aktiviteye katılan bireylerden fazla olduğu bulunmuştur. Photiou ve ark. Macar toplumu üzerinde yapmış oldukları çalışmada bireylerin daha çok sedanter yaşadığını fiziksel aktiviteye katılımın az olduğunu buna bağlı olarak BKİ, vücut kompozisyonunun bu durumdan olumsuz etkilendiğini rapor etmişlerdir (19). SONUÇ Düzenli olarak yapılan egzersizler, yetişkinlerin ideal vücut ağırlığının korunmasına yardımcı olurken, BKİ nin normal seviyelerde tutulmasında oldukça önemli bir role sahiptir. Bu amaçla hareketsiz yaşayan yetişkin bireylerin BKİ hakkında bilgilendirilmesi önemlidir. KAYNAKLAR 1. Wang F, McDonald T, Reffitt B, Edington D. BMI, physical activity, and health care utilization/costs among medicare retirees. Obes Res. 2005;13(8):p.1450-7. 2. De Lorenzo A, MAiolo C, Mohamed EI, Andreoli A, Luca PP, Rossi P. Body composition analysis and changes in airays function in obese adults after hypocaloric diet. Chest. 2001;119(5):p.1409-1414. 3. Hiteman MK, Starapoli CA, Benedict C, Borgeest C, Flaws JA. Risk faktörs for hot flashes in mildlife women. Journal of Women s Health. 2003;12:p.459-472. 4. Özer MK. Fiziksel Uygunluk. Ankara. Nobel Yayınevi. 2006. p.173-230. 5. Carey IM, Cook DG, Strachan DP. The effects of adiposity and weight Change on forced expiratory volüme decline in a longitudunal study of adults. Int J Obes Relat Metab Disord.2000;24(2):p.261-66 6. Heyward VH, Wagner DR. Applied body composition assessment. Human Kinetics Books. 2004. p.3-105. 7. Rowland TW. Effects of obesity on aerobic fitness in adolescent females. Am J Dis Child. 1991;145(7):p.764-8. 8. Weinstein AR, Sesso HD, Lee IM, Rexrode KM,Cook NR, Manson JE, et al. The joint of physical activity and body mass index on coronary heart diseaserisk in women. Arch Intern Med. 2008;168(8):p.884-90. 9. Van Itallie TB. Topography of Body Fat: Relationship to Risk of cardiovascular and other Diseases. Eds.:Lohman TG, Roche AF, Martorell R. Anthropometric Standartization Reference Manual. Illions:Human Kinetics Books. 1988.p.1144-50. 10. Seidell JC. Obezitenin epidemiyolojisi. International Texbook of Obesity. Eds.: Björntorp P. Çev. Kahramanoğlu M. Göteborg: Wiley. 2002. p.23-29. 11. Schneider M, Dunton GF, Cooper DM. Media use and obesity in adolescent females. Obesity. 2007;15(9): p. 2328-35. 12. Boyce RW, Boone EL, Cioci BW, Lee AH. Physical activity, weight gain and occupational health among call centre employees. Occup Med. 2008;58(4):p.238-44. 13. Alves JG, Gale CR, Mutrie N, Correia JB, Batty GD.A 6-Month Exercise Intervention Among Inactive and Overweight Favela-Residing Women in Brazil: The Caranguejo Exercise Trial. Am J Public Health. 2008 12.p.120-5. 14. Jensen MK, Chiuve SE, Rimm EB, Dethlefsen C, Tjønneland A, Joensen AM, Overvad K. Obesity, behavioral lifestyle factors, and risk of acute coronary events. Circulation. 2008;17;117(24):p.3057-9. 15. Fett C, Fett W, Fabbro A, Marchini J. Dietary Reeducation, Exercise Program, Performance and Body Indexes Associated with Risk Factors in Overweight/Obese Women. J Int Soc Sports Nutr. 2005;9;(2):p.45-53. 16. Alricsson M, Landstad BJ, Romild U, Gundersen KT. Physical activity, health, BMI and body complaints in high school students. Minerva Pediatr. 2008;60(1):p.19-25. www.korhek.org 527

17. Byrd-Williams C, Kelly LA, Davis JN, Spruijt-Metz D, Goran MI. Influence of gender, BMI and Hispanic ethnicity on physical activity in children. Int J Pediatr Obes. 2007;2(3):p.159-66. 18. Ischander M, Zaldivar F Jr, Eliakim A, Nussbaum E, Dunton G, Leu SY, Cooper DM, Schneider M. Physical activity, growth, and inflammatory mediators in BMI-matched female adolescents. Med Sci Sports Exerc. 2007;39(7):p.1131-8. 19. Photiou A, Anning JH, Mészáros J, Vajda I, Mészáros Z, Sziva A, Prókai A, Ng N. Lifestyle, body composition, and physical fitness changes in Hungarian school boys Res Q Exerc Sport. 2008;(2):p.166-73. 528 www.korhek.org