İ SANBU EKNİ K ÜNİ VESİ ESİ FEN Bİ İ Eİ ENSİ ÜSÜ Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOAI N AGI AYI CI SI Z YÜKSEK BAŞAI I KONOÜNE YÖNEİ K GENİ ŞEİ İ Ş KA AN Fİ ESİ ASAI VE UYGUAASI DOKOA EZİ Y. üh. u BAU Anbl Dlı: KONO VE Bİ Gİ SAYA ÜHENDİ Sİ Ğİ Pog ı : KONO VE Bİ Gİ SAYA ÜHENDİ Sİ Ğİ AĞUSOS 5
ĠSANBU EKNĠ K ÜNĠ VESĠ ESĠ FEN BĠ Ġ EĠ ENSĠÜSÜ SĠ NCAP KAFESĠ ASENKON OOAI N AGI AYI CI SI Z YÜKSEK BAġAI I KONOÜNE YÖNEĠ K GENĠ ġeġ Ġ ġ KA AN FĠ ESĠ ASAI VE UYGUAASI DOKOA EZĠ Y. üh. u BAU (5498) ez n Enüye Vel dğ h : 4 Ağuo 5 ez n Sunul duğu h : Alı 5 ez DnıĢ nı : D ğe Jü Üyel e Doç. D. e n GÖKAġAN Pof. D. e KUAN (Ġ.. Ü.) Pof. D.. Nej UNCAY (Ġ.. Ü.) Pof. D. Uğu ÇEEKĠ GĠ ( SAÜ. ) Pof. D. Fe h EFAN KUYUCU ( KOÜ. ) AĞUSOS 5
ÖNSÖZ Ade yģ ı ı n öne l b Ģ ı ol n do o çlıģ ı yo ucu uzun e n b çlıģ üec onund l ı Ģ du udyı. Bu döne boyunc ĢılĢığı bl el güçl ül e e hy lģ n o unl ı Ģ d bl g e e e ydı l ı nı ege eyen he z n ço y b yol göec e dģ ol n egl hoc Doç. D. e n GÖKAġAN ; b o d öze yle çlıģ ı n o y çı ı nı ğl yn güçlü bl el dee e ılı n he z n nı ol duğu egl hoc Doç. D. O. Se BOĞOSYAN ; Hocl ı ı n Hocı l dı ğı e ydı cılığı nı yı ğı dele le düģünce uf u u genģleen ne de eğ n n ynıı Conol echnque f ı nı n ü ye e lclğ nden ğl dı ğı dd deel e deneyel çlı l ı d ı d bul unn e de yģ ı boyunc büyü b onul ö ne l cğı egl hoc P of. D. e KU AN ; Kl n Fle e onol u ı nd d ğe onul d ü ün bl g b yl e çlı l ı ı he z n deel eyen egl hoc P of. D. eyl GÖEN e; ez zle e o e nde e ez j ü nde bul un ben onulndın egl hoc P of. D. Nej UNCAY ; deney düzeneğ n donnı gee n l e n ğlyn Ġ Ü Bl el A Ģı P ojel e B ne EE ü El e Aġ ye Ġ Ü El e ühendlğ Böl üü El e nlı ABD n e Ġ Ü Uç e Uzy Bl l e Füle Denlı ğı n; bl el e e değele yüe e bu değele cö e çe yl Ģ dı n çlıģ o ı hzılyn e unn - Ġ Ü Konol ühendl ğ Al e n n d ğe üyel e - egl hoclı P of. D.. Ke l SAI OĞU n P of. D. All BĠ e P of. D. Ġ bh EKSĠ N e Pof. D. üj de GÜZEKAYA y Doç. D. Hn E EAġ Doç. D. Sl n KUUAN Doç. D. Fu GÜEYEN e Doç. D. Ce EDA Y d. Doç. D. F e ÇAI ġkan Y d. Doç. D. Seh Ġ KĠ ZOĞU n Y d. Doç. D.. un SÖYE EZ e egl A Ģ. Gö. dģlı Yücel AYDI N Ġl e ÜSOĞU n Eng n YEġĠ e Ġ. ol g HASDE Ġ e Özgü KAYAKÇI y A. Fu EGENÇ e Y YAÇI N ; do o çlıģ ı y ç n geel e z nl e ğlyn NÜ e öl üğü e bģ P of. D. Adnn GÖÜ e Doç. D. u f AKAN ol üzee NÜ El e - El eon ühendlğ Böl üünün ü güz de çlınl ı n; egl yu dģı A Ģ. Gö. H un Ġ NDĠ VAN ; d ğe ü hocl e cn dģlı e Ġ Ü de de blğ yı ğı çlıģ l ı boyunc cı-lı heģey ble yģyı -yl Ģığı e ben egl deģ A Ģ. Gö.. Nd KUNAZ e egl eģ D. Gül y KUNAZ onuz eģeüü b boç bl. Seg ü e öğeleyle ol ı ğl yn bģı d en büyü ı h b heģey boçl u ol duğu e he b ben ç n b onu ynğı oln egl AĠ E e özel e onuz eģeü ede. Yı ğı çlıģ nı n Ül e e ü Ġ nnlı bl ne fydlı ol ı dlel e l e ygıl unuyo u. Ağu o 5 Yü. üh. u BAU
İ Çİ NDEKİ E KI SA AA ABO İ SESİ ŞEKİ İSESİ SEBO İ SESİ ÖZE SUAY ı ıı ııı ı. Gİ İ Ş. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOUN Dİ NAİ K ODEİ 6. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOA YÖNEİ K YÜKSEK BAŞAI I KONO YÖNE Eİ.. Ve ö ( Al n Yönl end el) Konol.. Doğ udn o en Konol 9.. Ve ö Konol Ġle Doğ udn o en Konolünün KĢılĢııl ı 45 4. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOUN AGI AYI CI SI Z KONOÜ İ Çİ N BEİ Gİ N ODE ABANI EE KESİ İ Cİ VE GÖZE EYİ Cİ E 47 4.. Açı - Çe l Aı Kecle 47 4... Gel - odel Aı Kecle 47 4... Aı - odel Aı Kecle 48 4... - Deecel Aı Kec 49 4.. Ky Hı zı bnlı Hı z Ke 5 4.. odel e Uyl lı Se Yl Ģı ı yl Hı z Ke 5 4. 4. Klı- Çe l Gözlel ey cle 54 4. 4.. uenbege Gözl el ey c 55 4. 4.. Uyl lı Aı Gözl e l ey c 57 5. KAAN Fİ EEİ ABANI GÖZE EYİ Cİ ASAI I 6 5.. O u Ke 6 5.. Kl n Fle 6 5.. GenĢlel Ģ Kl n Fle 67 5. 4. Kl n Flele Ġle Ġlgl DüĢüncel e 69 5. 5. S nc Kfel Aen on o o Ġç n GenĢlel Ģ Kl n Fle bnlı Gözl e l ey c ı ı 7 5. 5.. GenĢlel Ģ Kln Fle bnlı ez K ı nd Yıl ıģ ÇlıĢ l 7 5. 5... Önelen Yön e -I 74 5. 5... Önelen Yön e -II 79 5. 5... Önelen Yön e-iii 8
5. 5.. 4. Önelen Yön e -IV 84 5. 5.. 5. Önelen Yön e - V 86 6. BENZEİ ÇAI ŞAAI 89 6.. Yön e -I Ġç n Benze Sonuçl ı 9 6.. Yön e -II Ġç n Benze Sonuçl ı 9 6.. Yön e -III Ġç n Benze Sonuçl ı 9 6. 4. Yön e -I VĠç n Benze Sonuçl ı 9 6. 5. Yön e - VĠç n Benze Sonuçl ı 94 6. 6. Benze Sonuçl ı nın Değelendl e 95 7. DENEY ÇAI Ş AAI 98 7.. odel e P eele n Doğ ulnı n ĠlĢ n Deney Sonuçl ı 99 7.. Önelen - Deecel GenĢlel Ģ Kl n Flele n n Geçel ene ne ĠlĢ n Deney Sonuçl ı 8. SONUÇA e AI Ş A 7 KAYNAKA 9 EKE 9 ÖZGEÇİ Ş 48
KI SA AA SKAS : S nc fel enon o o d. : Doğ u ı. : Alenf ı VKY : Ve ö onol yön e DK : Doğ udn o en onol DG : Dbe genģl odül yonu US : odel e uyl lı e KKK : Ky l onol KKG : Ky l gözle l eyc GG : GenĢlel Ģ uenbege gözle l ey c İ DGG : Ġndgen Ģ-deecel genģlel Ģ uenbege gözl e l ey c DGG : - deecel genģlel Ģ uenbege gözle l ey c YSA : Yy n ğlı GKF : GenĢlel Ģ Kl n fle DGKF : - deecel genģlel Ģ Kl n fle İ DGKF : Ġndgen Ģ-deecel genģlel Ģ Kl n fle GA : Gene l go SAS : o ou gılı enon o o DAK : Doğ udn o en-ı onol KD : KullnıĢlı değl KES : Konol edlen e KF : Kl n fle
ABO İ SESİ Syf No bl o.. O u gel nh l bl ou....... 44 bl o.. Dl l ee göe o ıın flı bleģenle n Ģe... 44 bl o 6.. Benze ele nde ullnıln SKAS n n n değele... 89 oln SKAS odel... 89 bl o 6.. Du u değģenl e α β α β bl o 6.. Du u değģenl e oln SKAS odel... 9 α β α β bl o 6. 4. Gözl e l ey cle ç n he z nl ı nı n ĢılĢııl ı... 96 bl o 7.. Deneyel dene el ele bellenen SKAS n n n değele...
ŞEKİ İSESİ Syf No Şel. : S ou -fzlı e o ou -fzlı oln SKAS n n ol u eel eģdeğe dee... 7 Şel. : Dun e dönen dq eenle n n o e o o eenl e ne göe onu u... Şel. : dq een nde SKAS n n bl o d yg ı... 4 Şel. : Al n yönl endl Ģ SKAS n n bl o d ygı... 4 Şel. : o o ıı yönl end el geleneel doğudn e ö onol e... 6 Şel. 4 : Kelen ı nı n e dq eenle nde onu u... 7 Şel. 5 : Gel eneel dol ylı eö onol e... 7 Şel. 6 : o o ıı yönl end el geleneel dolylı eö onol e... 9 Şel. 7 : SKAS n n een ıı nd d n eģdeğe dee... 4 Şel. 8 : S o ıı o o ıı e o ı ı uzy eöle n n b ble ne göe onu lı... 4 Şel. 9 : Gel -deel ec e f o gel uzy e öle.... 4 Şel. : S o ıı uzy e öünün onol ü... 4 Şel. : S o ıı uzy e öünün dl de onu u e o u nh l gel eö ünün eç. A: Aı. : o en... 4 Şel. : SKAS ç n gel -deel ec n n ullnıl dı ğı o ıı bnlı DK üücü e.... 45 Şel 4. : Gel - odel bnlı o/o o ı ec... 48 Şel 4. : Aı - odel bnlı oo ı ec... 49 Şel 4. : - deecel o o ı ec... 5 Şel 4. 4 : US le hız e... 5 Şel 4. 5 : US un Doğ ul ol yn ge bele el e g b göe... 5 Şel 4. 6 : Doğ ul e ç n - deecel duugözl el ey c... 54 Şel 4. 7 : Hı z uyl lı ı gözley c... 57 Şel 5. : Ayı -z nlı doğul e... 6 Şel 5. : lnn DGKF l go ı nı n yıı... 78 Şel 5. Şel 5. 4 : o o ıı yönl end el geleneel doğudn e ö onol e... 78 : lnn GKF bnlı ec n n deneyel ol e edl e... 79 Şel 5. 5 : S o ıı eell geleneel DK e... 86 Şel 6. : o o y d o ıı eell yı SKAS odel... 9
Şel 7. : Deney düzeneğ le Ģeı.... 98 Şel 7. : Yüüz e ll-o o deneyl e ne lģ n deney düzeneğ... 99 Şel 7. : S o denc n bellee ç n ullnıln deney düzeneğ... Şel 7. 4 : odel e eelen doğulnı n lģ n l go... duudeğģenl DGKF ye lģ n Şel 7. 5 : α β α β geçel e e l go ı... Şel A. : P ee e duue l e n n benze onuçl ı... 9 Şel A. : Geçe le elen ı nd f ol nı lnn e hlı n lģ n benze onuçl ı... Şel A. : Doğ udn e ö onol e nde ullnıln DGKF ye lģ n ee e duu e l e n n benze onuçl ı... Şel A. 4 : Doğ udn e ö onol e nde e e onol ö h lı n lģ n benze onuçl ı... Şel B. : P ee e duue l e n n benze onuçl ı... Şel B. : Geçe le elen ı nd f ol nı lnn e hlı n lģ n benze onuçl ı... 4 Şel B. : Doğ udn e ö onol e nde ullnıln DGKF ye lģ n ee e duu e l e n n benze onuçl ı... 5 Şel B. 4 : Doğ udn e ö onol e nde e e onol ö h lı n lģ n benze onuçl ı... 6 Şel C. : P ee e duue l e n n benze onuçl ı... 7 Şel C. : Geçe le elen ı nd f ol nı lnn e hlı n lģ n benze onuçl ı... 8 Şel D. : Doğ udn o en onol e nde ullnıln DGKF ye lģ n ee e duu e l e n n benze onuçl ı... 9 Şel D. : Doğ udn o en onol e nde e e onol ö h lı n lģ n benze onuçl ı... Şel D. : ˆ α e ˆ β yöünge... Şel E. : Doğ udn o en onol e nde ullnıln DGKF ye lģ n ee e duu e l e n n benze onuçl ı... Şel E. : Doğ udn o en onol e nde e e onol ö h lı n lģ n benze onuçl ı... Şel E. : ˆ α e ˆ β yöünge... 4 Şel F. : Deney düzeneğ n n flı çıldn göün üle... 5 Şel G. : SKAS e odel n yül ü l ıģ nı n lģ n deney onuçl ı.. 6 Şel G. : SKAS e odel e lģ n yüe hızd e üel hl ç n deney onuçl ı... 7 Şel G. : SKAS e odel e lģ n düģü hızd e üel hl ç n deney onuçl ı... 8 Şel H. : Sb hızd b bç nde yü değģ l e ç n deney onuçl ı... 9 Şel H. : elendlen yü e hız ç n deney onuçl ı... 4 Şel H. : Ço düģü hızl ç n deney onuçl ı... 4 Şel I. : Sb hızd b bç nde yü değģ l e ç n deney onuçl ı... 4 Şel I. : elendlen yü e hız ç n deney onuçl ı... 4 Şel I. : o o denc değģ l en n Yön ei e II de GKF l go l ı üze nde e le ne lģ n deney onuçl ı... 44
Şel İ. : Sb hızd b bç nde yü değģ l e ç n deney onuçl ı... 45 Şel İ. : elendlen yü e hız ç n deney onuçl ı... 46 Şel İ. : Ço düģü hızl ç n deney onuçl ı... 47
SEBO İ SESİ S h ç : S o gı endü nı : o o çee endü nı : S o fz gı denc : Ġ çubu ı nd hl çı denc : Çubu denc b c : S o b e c-fzlı n lģ n hl l ılı : o oun. fzı n lģn hl l ıı θ : o oun o -fzı gne een ne göe ele el onu u b c : S o fz gel l e n n n değele b c : S o fz ı l ı nı n n değele : o o çee ı l ı nı n n değele : o o fz ı l ı nı n n değele θ : o oun o -fzı gne een ne göe en onu u g A N N : BoĢl uğun gne geçgenl ğ : H lı ğı : H lı ğı e d : o o çubu yıı : S o gı yıı : o o fz yıı : Ku u çf yıı θ : Sen on hız θ : Ky hızı ( ˆ l θ l ) θ : o o l n n en hı zı θ : o o l n n eleel hızı : S o fz gılı ı Ģı endü n : o o çubul ı ı Ģı endü n : oo e o ı nd Ģı endü nı n u değe bc : o oun o endül ed ğ Ģı endü n : S oun o o endül ed ğ Ģı endü n : S o -fzı efenlı dun een ı ı dq : Sen on hızl (y d genel) dönen een ı ı K K : S o e o o gı föle ü : o ou o ndge e yıı
J B e n dq dq dq dq d q : Yü (bozucu) o en : o o e yü ün ol eyl e zl ğ : o o e yü ün ol oz ü üne yıı : o od endül enen ele el (eleogne) o en : ol n gģ gücü : dq een nde o e o o ılı n lģ n uzy e öle : dq een nde o e o o ı l ı n lģ n uzy e öle : S o denç e öz endü nı : S o ndgen Ģ oo denc e öz endü nı : ı nıln endü nı (Ģılılı endü n) : S o ı l ı nı n d e q bleģenle d q : Hl lnn o o ıı nın d e q bleģenl e f : S o geçc endü nı : Kç f öü : o en b : A ü ı ı nı n genlğ : Al n ıı nı n genl ğ : o o z n b : Yönl endlen ı nı n een ne göe onu u f : l ce oe öü. : Ve öün genl ğ ρ : S o ı e ı eöle n n αβ een ne göe onu unu ρ : o o ı e öünün αβ een ne göe onu u : S o ç endü nı l l : S o ndgen Ģ oo ç endü nı (y d ρ ) : o en çıı V d : D. A h gel 8 : S o uygul nn ou nh l gel e öle. : Konol edlen ı nı n dl l ee göe onu l ı.ˆ :. nı n eld ğ n y d gözl e l end ğ n göe : o o e e fenı (o o be fequency) b λ : S o geçc denc : Pozf b yı : Du u e öü ( n ) u : GĢ (y d onol) e öü ( ) y : Çı ıģ e öü ( ) A : Se ( nn ) B : GĢ ( n ) C : Çı ıģ ( n ) : uenbege gözl e l eyc n n znç y d ğılı
~ : Du u h e öü G : Uyl lı ı gözle l ey c n n znç y d ğılı K : SKAS n n u ulı le gözle l eyc u ulı ı nd onı b : Ayı duue öü F :. z ndn. z n duuunu Ģı yn geçģ w w Q : Sıfı ol değel e güül üü E w : Se güül üünün oyn E : Bel enen (ol ) değe y :. z nd gözle l enen çı ıģ e öü H : Öl ç e : Sıfı ol değel ölç e güül üü E : Öl ç e güül üünün oyn ˆ :. z nd önce ( o) elen duu ˆ :. z nd on (oe o) elen duu I : B G : Kl n fle zncı ŷ : önce ölç el eden ( y y y leden) y nı n el Ģ hl P : Du u h y d duu e öünün öngö ül en oyn P :. z nd önce oyn P :. z nd on oyn P : Son oyn n n geç Ģ değe - f : Doğ ul ol yn geçģ h : Doğ ul ol yn ölç e u :. z nd onol Ģe : : Konol Ģe nde qun l hlı nı n oyn Q - N : o o denc n n n değe : S o denc n n n değe N N : Yü o en n n n değe : Yü o en e ü üne e l e le lgl en belzlle χ : o o denc le lgl ele el yn lģ n belzlle P : An gücü f : An fenı V : An gel I : An ı ı : Ö nel e e z nı : Z n e : Kelen duuy d ee ı nd h.
Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOAI N AGI AYI CI SI Z YÜKS EK BAŞAI I KONOÜNE YÖNEİ K GENİ ŞEİ İ Ş KA AN Fİ ESİ ASAI VE UYGUAASI ÖZE S nc fel en on o ol ( SKAS l e) düģü l yele ol y üelebl e dynı lı ol ı nedenyl e endü n n Ģ ygıı ol blne ed. D ğe öne l b özellğ e ço z y d h ç bı gee eyen h /üücü e ı ı n ol n nı ı dı. Ço yygı n ullnı l ı le ble bu o oll lgl e ı nc onolle nde güçl ül ed. Bununl ble 969 d K. He e 97 de F. Bl che fındn l n yönl end el y d e ö onol yön e n n ( AYK/ VKY n n) e dh on 984 de hh e Noguch fı ndn doğ udn o en onol ( DK) yön e n n önel e e gelģ bu o olın yüe bģı lı endüyel uygul l d ullnı ı n yen den b bıģ ge Ģ. Bu onol yön e l e le he geç c he de üel hl de SKAS nn hı z e o en onol ünü geçel eģ e ü ündü. Bununl ble yüe e l onol çıı ndn he yön e dun o een nde ( Kezyen oo d nld) ı nı n genl e onu blg n n doğ u ol blne n gee. Ayıc hı z onol uygul l ı ç n o oun en hı z bl g ne h yç dı. Bu gee n l e gel ece ıı d Ģğıd Ģe edlece yen o unl ı oy çı dı. Gel eneel yl Ģı d o oun çıl hı zı ç n ı l odl yıcıl ullnılıen; ı e öü Hll e l y d Ģı bob nl l gılycıldn ylnıl el de edl. Bununl ble öl çü ygılı nı n ullnı ı donnı Ģılı ğı nı e l ye ı dı. Ayı c bu l gılcıl genellle en eģ l e ı clı g b çlıģ oģullı ndn d ol uuz b Ģel de e lene ed. Bu yüzden ı e hı z du ul ı nı ecle y d gözl e l ey cle ydı ı le el de e e ço dh ul nıģlıdı. Anc SKAS odel n n 5. deeceden doğ ul ol yn e z nl değģen doğı e özelll e odelle e h lı ee belzlle e değģen çlıģ oģullı ndn ynl nn ounl gözl e l ey c ı ı nı güçl eģ e ed. B ele oound belzlle eleel e en ol üzee gu ınıflndıılbl. So e oo dençle ıclı e fen bğılı oldulı çn SKAS de eleel belzllen en önel ynğını oluşudı. So denc ıclıl önel b şelde değşeed. Dğe fn oo denc öncelle fen değşnn neden olduğu y blnen de olyı ndn eleneed. Bu yüzden de özellle oo fenının düşü olduğu bölgede oo dencnn zln değenn onol e üzende eneyen bozucu elee neden olduğu blneed. So fı çn dencn değş gı ıclığının ölçüleyle y d eleyle bellenebleed. A SKAS de oo dencn belleede fzel güçlüle dı. Bu güçlü nı y d e yönelenn ullnıını geel ıldı. Konu le lgl çeşl çlışlın bnde oo e o dençlenn eş znlı enn ızlığ neden olduğu bellee e
onuç ol oo belzllen ee çn gelşlece yönele dh en b ylşı ol göündüğü fde edleed. Hız lgılyıcıız eö onol enn bşıı yü oen e üüne le lgl en belzlleden de eleneed. Bu nedenle yleşş b onol bşıı elde ee çn oo denc e en yn lşn belzlle eş znlı ol bellenel y d eleld. So unun çözü ü ç n gel odel ( V-I) e/ ey ı odel (I- ) g b gel eneel e yl Ģı l ı n le ol le üde en yygı n yön e l e genģlel Ģ uenbege gözl e l ey c odel e uyl lı e - deecel uyl lı ı gözl e l ey c y l onol yy ze yön e l e e genģlel Ģ Kl n fle ( GKF) e ell d. D ğe yön e l e n ne GKF du u e ee e ç n ol ıl b yl Ģı un. Bu yüzden SKAS de ecu odel belzlle e doğ ul ol özellle GKF n n ol ıl doğı n ço dh uygundu. Bu yön e l e e / üeç e öl çe gü ül üle n doğ udn heb neen ı b z n lı ğı nd eele eģ z nlı ol nı geçel eģlen du ul ı n d geçe-z nlı e n y ü ündü. Bu nedenl e yön e he Ģı lı ğı çe e ne ğen; GKF SKAS l e n l gılyıcıız onol ünde yygı n b uygul bul dı. GKF de he yüü ounu e günü üzün yüe bģı lı oonol öle düģünüdüğünde fzl oun ol n çı dı. Bu çlıģ nı n e el ıı ıfı hızı d çeen genş b lı hız onolü y üzee SKAS len hız lgılyıcıız DK ı e doğ udn AYK ı ç n el e e/ ey en belzlle heb n yen GKF e ell e lgo l ı nı gelģ e e geçel e ed. Bu çı dn hı z l gıl yı cıı z onol ç n he hng b yüe fenlı Ģe e gee n duy ızı n o o denc e/ ey o o çıl hı zı le ble yü o en n n eģ z nlı ol eld ğ GKF e ell e üze ne blnen l çlıģ dı. Ayıc çıl hı zı n b ee g b düģünül düğü önce GKF e ell e çlıģ l ı ndn f lı ol bu çlıģ d en hee eģlğ n n ullnı ı le b du u ol el Ģ. Ayıc SKAS l e n l gılyı cıız hı z e/ ey ozyon onol ünde ü üne e le n n de bģı ı öül eģd ğ blne ed. Yıln çlıģ d bu onuyu dele e ç n n n e özellle üel du ud ul ob e oz ü üne e le n heb üzee b b ee g b geçel eģl Ģ. Önelen GKF l gol ı nd çı ıģ ol d öl çülen o ı l ı n ( dun o een nde) le ol o e/ ey o o ı bl eģenl e de el Ģ. Ayı c yl eģ Ģ b e doğ ul uğu ç n gelģlen GKF l go l ı nl og yıl dönüģ üücü (nl og d gl conee - ADC) de ı nılı el e uzunluğundn ynl nn onol gģ h ı nı d d e l dı. Ġle ol gelģlen e Ģe lı nı dh geçeç b yl Ģı l değelend e ç n. üücüü le dbe genģl odül yonl u ( ul w h odul on - PW l) gel l e SKAS ye uygul nı Ģı. Son ol ecle ıfı hı zd üel çlıģ yı d çeen genģ b hı z lı ğı nd bģı ı yc Ģel de yüün ( hı z le doğ ul e b b ç l) e hı zı n n değģ l e lınd deneyel e/ ey benze l ele zolnı Ģı. Önce çlıģ l l ĢılĢııldı ğı nd du ul ını n bģlngı ç değele ıfı lı nı h ç b ön bl g geeeyen e Ģe l ını n n ed c bģı ı belz yül e e/ ey değģen o o denc nde göelen yuı d çı lnn oģull lınd ço düģü ı e hız e hlı el de edl Ģ. Bu ez Ģğı d g b düzenl en Ģ:
Böl ü de gģ en on Böl ü de elece du ul göe SKAS ç n b odel üel Ģ. Böl ü SKAS n n yüe bģı lı onol yön e l e n un dı. Böl ü 4 de SKAS n n belg n odel n ullnn yygı n ecle e gözl e l ey cle çı lnı Ģı. Kl n fle e önelen GKF l go l ı Böl ü 5 de gelģl Ģ. ÇeĢl enyol ç n benze e deney onuçl ı ıı yl Böl ü 6 e 7 de el Ģ e on ol onuç e gel ece yönl end el e Böl ü 8 de ılnı Ģı.
EXENDED KA AN FI E DESI GN AND APPI CAI ON FO SENS OESS HI GH PEFOANCE CONO OF SQUI E CAGE I NDUCI ON OOS SUAY Squel cge nduc on o o ( SCI ) e he well nown wo hoe of he nduy. h due o he l ow co ey-o-nufc ue nd l ongey fe ue. Ano he c on h he o o/ d e ye eque ey lle o no n ennce. he onl y d wbc hol d ng hee o o beh nd fo n een o e bundn ue dffcule n he conol. Ho wee he nen on nd deel o en of fel d/ ec o oened conol ( FOC) by K. He n 969 nd F. Bl che n 97 nd by he noduc on of dec oque conol ( DC) by hh nd Nguch he b ough good ol uon o he ue of hee o o n h gh efo nce ndul lcon. By u ng hee conol e hod o ble o ch ee he el oc y nd o que conol of quel cge ye I bo h n he nen nd edy-e. Howee o ch ee h gh effcency conol bo h FOC nd DC eque he ccue nowl edge of he l ude nd ngul oon of he fl u w h efeence o he ony o ( n Cen coo d ne). Addonlly nfo on on he o o ngul el oc y equed f o el oc y conol lc on. hee eque en oen ne w obl e wh ch wll be ddeed bel ow n he ne ec on. In he conenonl och he flu eco obned ulzng he Hll effec o ech col eno whle nceenl encode e ued fo oo ngul elocy. Howee oble wh he ulzon of eueen dece he nceed hdwe coley nd co. Addonlly hoe eno e uully ffeced by echncl bon hgh eeue ec. of he oeng enonen; hu ofen oe ccl o n he e by obee o eo. Howee he ffh-ode nonlne nd e-yng nue of he hecl odel of he I oe oe oble n he obee degn nly ng fo odelng eo ee uncene nd chngng oeng condon. Unce ne n n el ecc o o cn be cl fed n wo g ou--- -eleccl nd echn cl. he o nd o o ence e he o on ouce of el eccl unce n y n quel - cge I due o he deendence on ee ue nd fequency. he o ence e gnfcnl y w h e ue. On he o he hnd he o o ence ffeced edo nnl y by he on of fequency eulng n he well-nown " n effec". hu he dece ng l ue of o o ence cull y n he l ow o o fequency eg on nown o g e e o d ubnce wh ch h undebl e effec on he conol ye. Fo he o de he on of he ence coul d be de e ned by eu ng o e ng he w nd ng e e ue; bu hee e hycl dffcule n de e n ng he o o ence n quel cge I. h dffculy oe he equeen f o denfc on o e on echn que. hee he been eel ud e con de ng h ue; one of hee ud e he ulneou e on of o o nd o
ence h been ed o cue nbly; conequenl y deel o ng e hod o e e o o unce ne e o be oe effec e och. he efo nce of eed enole ec o conol ye lo ffeced by echn cl unce ne eled o lod oque nd fcon. heefoe unce ne eled o he o o ence nd he echn cl de houl d be denfed o e ed ulneoul y o chee n oed conol efo nce. Fo he ol u on of he obl e n ddon o he conen onl e on oche uch he olge ( V-I) odel nd/ o he cuen (I- ) odel e o he o coon e hod n he le ue e bed on e ended uenbege obee odel efeence d e ye f ull-ode d e fl u obee l d ng ode conol fcl nellgence echn que nd E ended Kl n Fle ( EKF). A ooed o he o he echn que EKF e ochc och f o he e nd e e e on hu; odel uncene nd nonl nee nheen o I e well-ued o he ochc n ue of EKF. offe oe gnfcn dnge oe he o he e hod. W h h e hod o bl e o e he on-l ne e on of e whle ulneoul y efo ng denfc on of e e n el el y ho e nel lo ng ye / oce nd eue en noe decl y n o. h he eon why EKF h f ound w de lc on n he enole conol of I n e of cou onl col ey. h obl e lo oe l e chlleng ng ob cl e con de ng he h gh efo nce coconolle of ou dy. he j o con bu on of h udy he deel o en nd l e en on of ne w EKF bed e on lgo h h e el eccl nd/ o echn cl unce ne n o ccoun f o he eed enole DC nd dec FOC of I ng el oc y conol oe w de eed nge lo ncl ud ng zeo eed. In h egd h he f nown udy on EKF bed e on f o eed enole conol fo wh ch he o o ence nd/ o he l od oque oge he w h he o o ngul el oc y e e ed ulneoul y w hou he need f o njecng h gh fequency gnl. Al o unl e e ou EKF bed e on ud e ng he ngul el oc y n o con deon conn e e n h udy e ed e w h he ulz on of he equ on of o on. Fcon effec e lo nown o de e oe efo nce n he enole el oc y nd/ o o on conol of I. o dde h ue n h udy he e on of efo ed conn o ccoun f o fcon effec- cull y Coul ob nd cou fcon he edy-e. In he ooed EKF l go h he o nd/ o o o flu co onen e lo e ed n ddon o he o cuen (efeed o he ony o f e) wh ch e lo eued ou u. Al o fo n oed e on ccucy he EKF l go h e n o con deon he conol nu eo ng due o he l ed wo d-leng h of he ADC. Add onll y fo o e elc el u on of he deel oed e on che e P W nu olge he been led o he I he c d e. F nll y he e o e f oced ee en ll y nd/ o w h ul on unde nn neou l od (l ne w h el oc y nd e- ye) nd el ocy on coe ng he efo nce oe w de eed nge well du ng een oe on zeo eed. Ve y l ow cuen nd el oc y e on eo he been ob ned unde he boe en oned chllenge whle fc oy efo nce of he e on che e equ ng no o nfo on on he e w h he nl l ue en zeo h been de oned unce n lod nd/ o y ng o o ence when coed o e ou ud e.
h he ogn zed bel ow: Af e he noduc on n Sec on odel de ed n Sec on f o he I n e of he e o be e ed. Sec on een he h gh-efonce conol e hod of he I ; n Sec on 4 co on e o nd obee u ng he de e nc odel of he I n he le ue e dec bed. he Kl n fle nd ooed EKF l goh e deel oed n Sec on 5. he ul on nd ee en l eul fo eel cen o e g en n Sec on 6 nd 7 eec el y nd f nlly he concl u on nd fu ue dec on e led n Sec on 8.
9
. Gİ İ Ş B ço endüyel uygul d de el y d değşen hı z e/ ey o en e gee n duyul u ( Bu 997). Bu geen l e e ele o olı nı n hı z/ o en onol ü le ğln dı. Bu nod uygul l yönel el e o ounun eç e bu o oun enlen doğ ul u onol ü ço öne l d ( Bezey e K eze ). S nc fel enon o ol ( SKAS l e) eşdeğe d ğe o ol özellle ebe uylı doğ u ı ( d. ) o ol ı yl ; dh ğl dh güenl dh ucuz ol ı ço dh z bı gee e e yüe hı z uygul l ı n dh uygun ol ı yönüyl e öne l b yıclı ğ h. Bununl ble gşl e dece üç du u değşen n n öl ç eye uygun ol duğu 5. deeceden doğ ul ol yn dfen yel eşllele nı l nblen SKAS doğ ul ol yn e l e çe nde de eo ol lg nç e uygul y dönü öne l b ı nıfı e l e e ed ( Oeg e d ğ. ). SKAS l e yüe deeceden doğ ul ol yn bu d n odel n n ynıı ( Boe 997); odel e eele n n znl değş e e bl neyen yü (bozucu) oşullı lınd doğ ul ol yn onol ç n b bench ö neğ n ol uş u dı ( Oeg e d ğ. ). ü bu nedenl e SKAS nn onol e (üücü e ) ı ı nı güçl eş e e e bşı ı düşü e ed. Anc bu o olı n dh dynı lı e eono olı yüe bşı lı onol e e enol oj n n (Boe 997) üel e hızlı gelş ne yol ç ı şı. S nc Kf el Aenon o o ç n Konol Yön el e Yı le en enol ojn n lele e yle ble önce çı -çe l e lıçe l l onol en le gelşl ş ( Boe 997). Bu en le üel nüo dl hl çlış ı n yönel ol u geç c hl de o oun onol ü geçel eşleed ğ ç n o deecel b bşı ( Holz ) h. Dh on 969 d K. He e 97 de F. Bl che fı ndn l n yönl end el onol y d e ö onol ünün oy ıl ı e SKAS n n ebe uy lı d. o o g b onol edlebleceğ n n göe ; lenf ı (. ) ü ücül e n
yüe bşı lı onolüne yen den b bış ge ş ( Boe 997). Anc bu en ğ n uygul ı ge-bele e şele n n şlene e geçel eşl e n n ol duç şı olı neden yle oşle cle n e güç el eon ğ deele n n gelş ne d gec ş. Ve ö onol yön e le ( VKY l e) doğ udn e dol ylı (y fenı onoll ü) ol üzee g u ı nıflndıılbl ( Do e d ğ. 99; n e d ğ. 998; du e dğ. 997). Bu yön e l e ıı yl ge-bele el e lebele el yön e ol d l endl ( Boe 997; n e d ğ. 998; du e d ğ. 997). Yön e l e ı nd f elen y d yönl endlen ını n - dun o een nde (ezyen oo d nld) y d bu ı le ynı hızd dönen dq- een nde ( u ul oo d nld) hel nı ndn ynl ndı ( Do e d ğ. 99). En e el yı ed c özell SKAS n n ynı z nd b duuu ol n ı e öünün - dun o een ne göe onu unun el de edlş şle y d bç d. D ğe fn VKY l en şı lı ğı nı zl e d n cebı nı yleş e ç n de on yıl dı yoğun çlış l yıl dı. Bunl ı nd 984 de hh e Noguch fı ndn önelen doğ udn o en onol ( DK) ( Dec o que Conol DC ) yön e ( hh e Noguch 986) VKY lee ı yl dh b b onol ej ne e dh y b d n bşı h ol duğu ç n ol duç lg gö üş ü. DK efen değe le öl çülen y d elen değe ı nd f ol nı l nn ı e oen h lı nı bellenen ı nılı bn çe nde u cı yl uygun/ en y ( o u ) ec nh l du ul ı nı n doğ udn eç ne dynı ( Cde e d ğ. ). VKY leden flı ol bu yön e de ı e o en onol öle ye ne hez bnlı şılşııcıl ullnılı. Koo d n dönüşüü e d be genşl odül yonl u ( DG l) şe üeec ye ne e ec du ul ı nı onol ee üzee b nh l bl ou ( wch ng l oo- u ble) ndn ylnılı. He yön e o oo e h-lı ğı ıı eell ol lnbl e ed ( V 998). Anc geleneel ol ; VKY l ede ı e o en n b b nden bğı ı z ol onol edlebl e n ğl yn o o ıı DK d e ee bğı lılığı dh z oln o ıı ec h edl e ed.
Günü üzde he geç c he de üel hl de SKAS n n ı e o enn ( y d o o hı zı nı) onol e e üzee lnı ş eö onoll ü e DK lı ü ücül e endü de yygı n ol ullnıl dı ( V 998). Ve ö e Doğudn oen Konol ç n Geen l e He VKY l ede he de DK d onol edlen ı nı n genl ğ le bl e o dun een ne göe onu bl g n n e hı z onol uygul l ı ç n oo en hı zı nı n doğu ol bln e gee. Aı e öü h lı ğını n - e - eenl e ne yeleşlen Hll l gılyıcıll öl çülebl. Anc bu yön e yüe hı zld bell b bşı h ol ı le ble bzı ı nclı dı. Bu ı ncl şğı d g b ılnbl ( Şh n 997): - H lı ğı ıı nı n ölçül e n ğl yn ı l gılyıcılı n yeleşld ğ b SKAS nd ol endü de üel ed ğ ç n bu şle uygul y özel SKAS ye fz el üdehl e onucund güçlül e yılbl e ed. - H lı ğı n yeleşlen bu l gılyıcıldn lı nn öl ç e şe SKAS n n çlış oşullı ndn ( öneğ n ıclı g b...) ol uuz b şel de e lene e bu d öl çül en büyül üğün h lı ol bleceğ nl ı n gel e ed. - Gee ullnıln ı l gılyıcılı nı n end l ye geee de bu l gılyıcılı n SKAS ye yeleş e şle özel b üe ol duğundn onol e n n l ye öne l b şel de dı. D ğe fn o o en hı zı nı n bellene nde o gene ö y d u ee g b onu l gılyıcılındn ylnıl dı. Anc ullnıln l gılyı cıl özellle düşü güçl ü uygul l d üücünün l ye n e büyül üğünü ı dı ( K e dğ. ; Ben- Bh e du 998). Bu nedenl e öl çülen o gel l e e/ ey ı l ı ndn SKAS ye lş n ı e öü e o o hı zı du ul ı nı e e y d gözl e l e e yol un g dl. Bu şel de lnn eö onoll ü e DK l ı e l e l gılyıcıız ey hı z l gılyıcıız e ö onoll ü/ DK lı e l e ol dl ndıılı. Bunul bl e SKAS n n 5. deeceden doğ ul ol yn e eele z nl değşen
d n b odel e h ol ı ( O eg e d ğ. ; Boe 997; Bogd e d ğ. 995) gözle l ey c y d ec ı ı nı güçleş e ed. Kec y d Gözlel ey c ı ı nd Sounl Aı e hı zı n el en y d gözl e l ene n zolşın e el e enle lı nd ee belzlle e odelle e h lı ndn ynl n dı. B ele o ound belzlle ele el e en yn lş n ol üzee g u ı nıflndıılbl. SKAS de el e el belzlle n öne l b ı ıı nı o denc n n ıclı l ( An e d ğ. 994) e oo denc n n he ı clı he de fenl ( Kbbj e dğ. 997) değş ol uşu dı. S o denc o gı ıclı ğı nı n öl çül e yle y d el e le belleneblen ( C bell e d ğ. ) fz el zol u n dol yı SKAS de o o denc nc elee ey gözl e l enee bellenebl e ed. Bununl ble F z e Shfn ( ) de hı z l gılyıcıız du u ç n he o he de o o dençle n n eş z nlı ol e l e ızlığ yol çı ğı ç n ü ün ol dı ğı bell e ed. Bu yüzden o denc n n o gı ıclı ğı nı n öl çül eyl e o o denc n n e elee bellene dh e n b yl şı ol göüle ed ( Fz e Shfn ). Hı z l gılyıcıız e ö onoll ü y d DK lı e l e n bşıı yü e ü ünel ele l gl en belzlleden de e lene ed. Dol yıı yl en yn lş n belzlle n de gözle l ene (y d el e) geee ed. İy b hı z l gılyıcıız onol bşı ı ç n lnn gözl e l ey cle y d ecle bu çı dn d delenel d. SKAS n n Al gıl yıcıız Konol ü ç n l nn Gözlel eycle Gel eneel ol ı Jnen e oenz ( 994) de öl çülen o gel e ı l ı nı n ullnıl dı ğı o gel odel nden y d o o dee nden heele öl çülen o ı l ı e o o en hı zı n hyç duyn ı odel nden çı - çe l ol el. Gel odel e ol ge bele ez b neg ödü (Jnen e oenz 994). İneg öün çı ışı ndn gş ne hehng b ge bel e e ol dı ğı ç n özellle düşü hı zld (fenld) gel e ı üzende e n ol n gü ül üle ( Holz ) e öl ç e e nde üçü d. dengezlle (offe le) ( Holz ; V 998; Knyl e d ğ. b) neg ö çı ışı nd üül ene ( df) e yığıl ol uş u dı ( Holz ). Bu du u ı nı n genl ğ nde e dh d öne l ( Holz ) dun o een ne göe onu unun 4
bellene nde h y yol ç dı. Ayıc o denc değş l ene duylı ol u hı z on ol uygul l ı ç n b hı z öl çe gee. Aı odel nde e o o z n b le ble doğ udn o o en hızı nı n blne ne gee dı. SKAS n n hı z l gılyıcıız onol ü çıı ndn he gel he de ı odel bnlı eclede hız gee n y ne çı -çe l b yı y h odel e uyl lı e ( US) ( odel efen de ye AS) ylşı ı le şıln en ş. İl def Schude ( 99) de ı odel de oo hı zı nı n blned ğ e d ğe el eel değşenl ee göe dh yş değşğ yı ı yl ı odel çı ışı nı n efen ol eçlen gel odel çı ışı n eşlee üzee Poo un lılı öl çü ünden ( ndu 979) yln lnn uyl ulı le o o hı zı blneyen b ee g b el ş. Önelen bu yl şı d ee değş l e ne duylı lı e negl l şle çıı ndn Fng- Zheng e Fuo ( 994) de öne l yleşel e yıl ışı. Anc bud d onol ıı ı nd ullnıln o o dee z n bne bğı lılı o un ol uş u dı. Dh onlı d flı odelle n e bun bğlı ol flı uyl ullı n ullnıl dı ğı uj e d ğ. () e X ng e d ğ. () dele g b hı z l gılyıcılı y d Shyh- Sh ng e d ğ. (998) F z e Shfn ( ) W yu e So boon ( ) e hed e d ğ. () dele g b hı z l gılyıcıız b ço çlış yıl ışı. Genel ol bu yön e de üel du ud e n ol n o o denc e l e ( ol y e d ğ. ) bell ı nıl ç nde yılbl e e e ee değş l e negl l y d bunun ye ne og l nbl l ç geçen fle ( Knyl e d ğ. b) ullnı ı ey üe l şle l e nden ( Holz ) dol yı hı z l gılyıcıız du u ç n düşü yü e hı zld ( ~5 de/ d lınd ( Koj bd e d ğ. )) bşı ğl n dı. Bu yüzden özellle düşü hı zld bşı ı e ee belzlle ne/şe gü ül üle ne şı dynı lılığı yleş e düşünce yle lı-çe l gözl e l ey cle gelşl ş ( Holz ). Bu çlış l dn b ol n - deecel uyllı ı gözl e l ey c (full-ode d e fl u obee) l ez US d yuno öl çü ünün ullnılnıl dı ğı Kubo e d ğ. (99) de e dh on Poo öl çü ünün ullnılnıl dı ğı Yng e Ch n ( 99) de gelşl ş. Kubo e d ğ. (99) de lnn gözl e l ey clede ı e hı z e y d hı zı öl çee ı o e oo denc e l e yılıen Yng e Ch n ( 99) de ı e hı z le ble o denc 5
el e ne ğen bu yl şı l ı e hızı n o o denc le eş z nlı eleeyeceğ belle ed. D ğe fn l def j e Ho (99) de önelen ndgen ş-deecel uyl lı ı gözl e l ey c le oo denc değş l e nden e leneyen ı/ hız e yıl ı n ğen 5 de/ d dn dh düşü hı zl ç n bşı ğl n ı ş e ullnıln yüe geçen fle neden yle geç c hl de hı z e l e nde h ol uş uş u. Yı n z nl d yıln - deecel çlış l dn; Hou- n e d ğ. () de hı zı öl çee ı yü o en e o o denc Y ng-jun e Zhong- Y ng ( ) de dece ı hız e yü o en e e el ebee ( ) de flı uyl ulı le yü o en bln yo yı ı yl ı e hı z le ble o denc e Seo e d ğ. () de de hı zı öl çee ı o e o o dençle elebl ş. Uyllı ı gözl e l ey c nde flı efenl d hı z e yü oşullı ç n üel du ud elen hı z üze nde ol uşn lı nı l ı bı üzee gözl e l eyc znç n n flı değelee uylnı gee ş ( Koj bd e d ğ. ). Bu çl Y h- Neng e Che n- n ( 999) d özde ndgen ş-deecel (eudoeduced) uyllı gözl e l ey c ey yü o en bln yo yı ı yl e e el ebee ( ) de yl şı l gelşl ş. Sngwongwn ch e d ğ. (99) d e d ğe çlış l dn flı ol l ez y - l onol ( KKK) (l d ng- ode conol S C) le gözl e leyc znç bellenee ı e hı z y d ı e o o denc e le yıl ışı. Gee uyl lı y - l gözl e l ey c (d e l d ng- ode obee) ol l endlen bu ü Sngwongwn ch e d ğ. (99) e u n e d ğ. () dele g b deneyel çlış l d geee de - deecel uyl lı ı gözl e l ey c n n ullnıl dı ğı önce çlış l d; henüz hı z l gılyıcıız du u ç n 5 de/ d dn dh düşü hı zl nle e ş ( Holz ) e/ ey o o denc le ble yü o en değş l e ne duylılı o unu çözül e e ş. D ğe fn KKK n n deece ndge e dış bozucu e ee değş l e ne şı dynı lılı e güç dönüş üücüle le ol y ge çel ene g b özelllee h ol ı ( U n 99) y l gözl e l ey cle n ( KKG l e n) ı ı n yol ç ı şı. İl def 95 lede oy ıln değşen yılı e (ble uc ue ye) l e n ( Hung e d ğ. 99) özel b hl ol n ( Şh n 997) KKK; e du u uzyı nd nı lı onol cı n uygun ol eçl ş y düzl e y d düzl e l e üze nde yüe fenlı doğ ul ol yn üez ge- 6
bele el nh l (Holz ; od c e Jezen ) l e ne dynı. El e üücül e nde KKK nı n ullnı ı n yönel e el e yı l le ble bzı çlış l U n ( 99b) de özelen ş. SKAS çn Izo o fı ndn lnn ( U n 99b) KKG de gel eneel yl şı l ı ndn flı şel de h düzel e e çı ol gözl e l ey c odel ne o ı ı du u eşlle ne ynııl ış on yıln Şh n ( 997) e Dl e Sbno c () de e bu yl şı o o ıı du u eşlle ne de yen el e le edlee lı çe l hl e gel ş. Anc yıln bu çlış ld le edlen e l ee ğen ee değş l e ne duylılı ounu çözül ee ş. Dh on SKAS nn hı z onol ü ç n lnn KKG l ede ( Bench b e d ğ. 999; Fl oque e d ğ. ; eh n e d ğ. ; De d yo ; De d yo e d ğ. ) genel ol değşen eelee şı duylılığı zl y d o eele e e ç n gözl e ey c odel f lı b ç l ede düzenlen ş. Böyl ece ı d hedeflenen ee değşl e n n e/ ey dış bozucul ı n e n g deece eşdeğe onol şe ( U n 99) flı şel de hel nı ş ol dı. Bu çlış l dn hı zı n öl çül düğü Bench b e d ğ. (999) d %5 o o denc değş l e ne dynı lı e Fl oque e dğ. () de %5 o e o o denc değş l e ne dynı lı ı e yıl ışı. Hı z lgılyıcıız çlış l dn eh n e d ğ. () de %5 oo denc değş l e ne dynı lı ı De d yo ( ) de ı le ble o o denc e De d yo e d ğ. () de e ı e o o z n b e l e yıl ı şı. Hı zı n öl çül ed ğ du ul d elen o o denc/o o z n b ç n dynı lılı ele yıl ı ş üel ıfı hı z çlış ı nd bşı ğl n ı ş özellle düşü hı zl d yü o en n n değş l e üze nde du ul ı şı. Ayı c KKK n n ullnıldı ğı çoğu uygul l d ol duğu g b KKG de de çıı (che ng) ounu üüyl e g dele e ş. eode y düzl e nde lı nı l ı n ol uş ı ç n ondeece yüe nhl fenı geee ed ( od c e Jezen ). Uygul d odelleneeyen belzlle le ble nh l fenı nı n ı nılı ol ı e dol yııyl eşdeğe onol ün doğ u ol hel n ı bu çıdıl ( yüe fenlı lı nı l ) yol ç dı. Çııyı g de eye yönel de flı lnl d Jezen e d ğ. (996) Bench b e d ğ. (999b) Young e d ğ. (999) e Poc e d ğ. () dele g b değş çlış l yıl dı. 7
SKAS n n lı-çe l du u e ee e ç n genşlel ş uenbege gözl e l ey c ( GG) ( E ended uenbege Obee EO) de ullnıl dı. GG l ez 964 yılınd Dd G. uenbege fı ndn belg n (dee nc) özelle doğ ul z nl -değşen e l e ç n önelen ( uenbege 97) gözl e l ey c n n y ne belg n özelll doğ ul ol yn z nl -değşen e l ee uygul nı ş hl d (V 998). GG - deecel y d ndgen ş-deecel ol lnbl eed. Bu yl şı ı n SKAS ye uygul ndı ğı l çlış l dn Ol ow- Kowl ( 989) d ndgenş-deecel GG (İ DGG) le hı z ölçül ee o o ıı e oo z n b el ş. Dh on B dy e Du (99) de - deecel GG ( DGG) e İDGG n n flılılı üze ne yo ul yıl ış e önelen İ DGG l e hı z ee g b düşünül ee ı le ble e hı zı öl çee ı e o o denc e l e yıl ışı. Du e B dy ( 99) d DGG ullnıl hı z ı e yü o en el ş. Du e d ğ. ( 995) de e DGG le hı z ee g b düşünül ee ı le ble e hı z öl çül ee ı e o o z n b e l e yılı şı. Son z nl d Wde e d ğ. (997) de düşü yü o en e üel du u ç n o o denc e n yleş e üzee yen yl şı l önelee hı zı n öl çül düğü yı ı yl o o ıı e o o denc e l e yıl ış Jooho e d ğ. () de flı b İ DGG l go ı önelee öncelele şılşııl ı ş e Youn- O e d ğ. () de e ı hı z e yü o e elee DK d ullnıl ışı. Yıln çoğu çlış l d elen ee ç n dynı lılı ele yıl e Du e B dy ( 99b) de GG l e hı z e o o denc n n eş z nlı ol ele eyeceğ de belle ed. He en hee n ü çlış l d hı zı n he yönde elendld ğne lş n d n onuçl ye el e e ed. Ayıc yön e l e l gl ol on yılld yen çlış l ı n yıl dı ğı d öyl enebl. D ğe fn yy n ğl ı nı n ( YSA l ı n); hı zlı lel hel y ı ( K e d ğ. ; P no e d ğ. ; S oe e Boe 995) enlen doğ ul u doğ ul ol yn ( nonl ne) fon yonl yl şbl e (öğenebl e) dğııl ış ğ zeı (ne wo n ellgence) ndn dol yı ol uşblece hl şı b bğışı lılığ h ol ı d ğe uz n e l e n h yç duydul ı ul bnlı yl şı l ye ne end ne unul n ö nel eden end ulı nı end n n üe e ( oh e d ğ. 994) g b özellle bu yön e n üeç ( oce) onol d 8
( Ben- Bh e d ğ. 999) e e nı d (K e d ğ. ) ullnılbleceğ düşünce ne neden ol uş u. Yön e n SKAS de ullnı ı n lş n Ku e Knnn ( 99) heoch e Pe d (994) e W h e Hley ( 995) de eo nlz e ül yon çlış l ı yıl ışı. Dh on YSA enol oj nn e ö onoll ü SKAS ü ücül e ç n geel ol n ge-bele e şele n n e nde ullnılbleceğ deneyel ol l def S oe e Boe ( 995) de göel ş. Hı z l gılyıcılı bu çlışd le-bele el (feedfo w d) nlı b YSA üücü e n ül yonundn el de edlen eğ ü e le z ndn bğı ı z (off-lne) ol eğl ı e endül enen oen e l e yılı şı. Bu çlış d e z ndn-bğı ı z eğ n ullnıl dı ğı d ğe çlış l d ( no e d ğ. 999; Goed el e d ğ. ) hı z on ol ü ç n o o hı zı nı n öl çül e geee ed. Ayıc y b bşı ç n onol e n n bü ün çlış oşullı nı çeen genş b eğ ü e geee e e YSA nı n eğ e ı ş l ı ol duç z n lıcı b üec çe e ed ( S oe e Boe 995). Bu nedenl e he ı üec n hı zlndı he de dh geçeç b yl şı l eğ ü e nden z yde o n ö ne çfle ulln ç n geçe z nlı (onlne) eğ n ullnıl dığı Knyl e d ğ. ( ) e Kee h l e d ğ. (997) dele g b hı z lgılyıcılı y d Kz eow e d ğ. (997) Ben- Bh e d ğ. (999) K e d ğ. () e Knyl e d ğ. () dle g b hı z l gılyıcıız çlış l yıl ışı. Yıln hı z l gılyıcıız çlış l ın he en he en üünde US d yl şı l ullnıldı ğı ç n ynı ounl bud d de e e ed. Henüz hı z l gılyıcıız ol SKAS n n du u e eele ne yönel lnn gözl e l ey c y d eclede y b bşı el de edl e el e ble ı ı d ğe yy ze (fcl nellgence) en le nde ( Boe ) ol duğu g b dh ço onol ö y d onol çıı ndn yön e l e lgl çlış l yıl dı. SKAS n n hı zı ol u h on le (l o h onc) yön e ullnıl y d özel lnı ş o o o fı ndn yüe fenlı ydı cı şe uyguln d elebl e ed (J nheng e Holz 997; Holz ; V 998; Boe ). Ol u h on l e hı z e ç n ullnıln en b yön e l eden b d ( Boe ). Bl nd ğ g b o o yüzey nde ol ul el ü n değş ne e el ü nı n değş de h-lı ğı ıı e el bleşen n n üze ne elenen uzy h on le ne neden ol dı. Bu yüzden de o gı gel genl e 9
fenı o o ol u yıı e hı zı le onılı b dlglı gel bleşen çee ed. Dh on bu dl glı gel n fenı fz- lle el çe ( he-l oced l oo P) g b şe şle e deele yle bellenee o o hı zı eleble ed. Anc düşü hı zld o o ol u yıı nı n ı nılı ol ı e üçü el ü n değş l e nden dol yı bu yön e l e bşı ğl n dı ( Boe ; J nheng e Holz 997). Ayı nılı Holz ( ) de nl ıln d ğe nc yön e ç n ço flı yl şıl gelşlee düşü hı zld y b bşı el de edlebl e ed. Anc şı e lgo ı nı n ynıı endü yel çı dn bul edle eyece en öne l ı nclı yön e e özgü özel oo ı ı e ec üe gee e d ( Boe ; V 998). e üde SKAS n n du u e eelen gözl e l e e y d e bşı ı nı ı ç n yy ze yön e l e e/ ey önce yön e l en bl e ullnıl dı ğı n e dğ. (998b) F-Jeng e d ğ. () e ong-jong () dele g b ( hyb d) çlış l ın ynıı genşlel ş Kl n fle ( GKF) (e ended Kl n fle EKF) yön e de yygı n ol ullnıl dı. GKF l ez 96 yılınd udol h E. Kl n fı ndn doğ ul z nl -değşen ol ıl ( ochc) e le n du u e çn önelen ( Kl n 96) Kl n fle ( KF) n n doğ ul ol yn z nl -değşen ol ıl e l ee uygul nı ş hl d. GKF y dh önce çı lnn belg n odel bnlı yl şı l dn flı ıln en öne l özell ol ıl ( ochc) du u gözl e l ey c ol ıdı. - deecel GKF ( DGKF) y d ndgen ş deecel GKF (İ DGKF) ol lnblen lı-çe l bu gözl e l ey clede e n ol ıl du u- uzy odel ullnılı. Ol ıllı odel belzllen n e öl ç e h lını n beyz gü ül ü ( whe noe) şel nde e n du u-uzy odel ne ol l ol ynııl ı ndn ynl n dı. Bu yönüyl e SKAS de oln odel belzlle e doğul ol yn özellle GKF n n ol ıl doğı le ö üş e ed ( Wde e d ğ. 995). Alenf b yl şı ol n GKF geçel e e çıı ndn fzl nü e şle gee e ne e odel/ ölç e güül ül e n n deneyel ol bellene nde güçl ül e ne ğen yön e l e eele le ble du ul ı n e neen ço ı b z nd e eş z nlı ol yılbl d ğ ç n ( Sl oe e d ğ. 99; Bogoyn e d ğ. ; Koj bd e d ğ. ) yygı n ol SKAS n n hı z l gılyı cılı y d l gılyıcıız onol ünde
ullnıl dı. Bu çl DGKF bnlı F nch e d ğ. (998) e n (996) dle g b hı z l gılyıcılı y d Young- el e d ğ. (994) Al- y e e Ac nl ey ( 997) Sh e d ğ. () Du e B dy ( 99) e ode e Bel n () e A n e d ğ. () dele g b hız l gılyıcıız çlış l yılı şı. Hı z l gılyıcılı bu çlışl dn; F nch e d ğ. (998) de o ı lı o o ı l ı e o o denc n ( 996) d e GKF le o ı l ı o o ı l ı e o o denc le ble dışıl en üçü- ele (ecu e l e-que S) yön e yl e de yü değş l e ne şı düşen eşdeğe bozucu el ş. Hı z l gılyıcıız çlış l dn; Young- el e d ğ. (994) de o ı lı o o ılı e ee gb düşünül ee hı z el ş. Al - y e e Ac nl ey (997) de önelen ııl odel le o e oo ı clı lı n le ol yü o en bln yo yı ı yl o ı l ı o o ı l ı e o o hı zı e l e yılbl ş. Sh e d ğ. () de GKF de odel e öl ç e h lı n lş n oyn le gene lgo ( GA) le bellenee o ı l ı o o ılı e ee g b düşünül en hı z elebl ş. Du e B dy (99) d SKAS n n dönen een ı ı nd odel ullnıl DGG n n ynıı DGKF l e de ı hı z e yü o en elee bb yle şıl şııl l ı yılı şı. e o de e Bel n ( ) de GKF n n e h ı ndn heele ullnıln b uyl ulı le üel du ud %4 o endü nı değş l e ne dynı lı o ı l ı yü o en hı z oo ıı nı n genl ğ e dun o een ne göe onu u belleneblen A n e d ğ. () de e flı GKF l go ı (uncen ed Kl n fle UKF) yl o ı l ı o o ılı e ee g b düşünülen hı z e l e yılı şı. Hı z l gılyıcıız bu çlış ldn Al - y e e Ac nley ( 997) de öl çülen le elen o ıclı ğı ı nd f ( h) ıclı l gılyıcıı yl yeel b böl gede ıclı ğı n öl çül e ne bğl nıen o o ıclı ğını n d bu ı clı ldn dh flı el de edl e n n d güç yı lı ndn ynl ndı ğı bell e ed. Anc flı çlış du ul ı ç n yıln dynı lılı ele nde elen oo hı zı le o o ıclı ğı ı nd b e leş ol duğu e bu e leş neden yle ol uşn h lı zl ç n hı z l gılyı cıı ullnıl l gl duul ı n gü ül ü o yn değe n n ylnı gee ğ bell e ed. Y ne Sh e d ğ. () de de oyn le n n önce GA l e bul unu on geçe z nlı ol GKF de ullnılbl e ç n hı z l gılyıcıı ndn ylnıl ışı. Du e B dy ( 99) d
GKF n n e d n ğ n oyn le değele n n e led ğ bl nel e ble değele denee- ynıl yön e le bellenen oyn le n n ullnıl dı ğı GKF n n GG ye göe dh yş ce e d ğ göel e en ş. Bu gyee ğen lgo ı nd e hı zı fı ço üçüü. Ayı c o o hı zı nı elend e g b flı d ğe d n bşı l ı göeen dene el e yıl ı şı. eode e Bel n () de e geeğ nden fzl he yüü geeen şı b odel ullnıl ı nı n ynıı %4 lı o endü n değş n n güncellene n ğl yn uyl ulı e elen yü o en ç n yıl ı geeen bzı dynı lılı ele ne çlış d ye el e ş. D ğe fn o o hı zını e e ç n leü de yl şı ullnıl dı. B nc en hee eşlğ nden ylnı. Bu yl şı özell le yü o en n n blne n geed ğ e önelen bço yön e l e de yü o en eleed ğ ç n çoğunl ul Schude ( 99) de o o hı zı nı n d ğe el e el büyül ül ee ı yl dh yş değşğ yı ı yıl hı zı n ee g b eld ğ nc yl şı ullnıl dı. Anc bu yl şı l lnn lıçe l gözl e l ey clede üel hl de y onuçl lı nl ble hı zı n y d o en n değşğ geç ç-hllede elen hı z geçe hı zı üel ge den zled ğ ç n een y b bşı el de edle e e ed. e üde yıc DGKF l ede he yüünü zl ç n İDGKF l e n ullnıl dı ğı Sl oe e d ğ. (99) A non e d ğ. (99) Cueno e d ğ. (999) en e d ğ. () Belln e d ğ. () dele g b hı z l gılyı cılı ey ee e Chen ( 998) We nq ng e d ğ. () Gc So o e d ğ. (999) e oucy e d ğ. (999) dle g b hız l gılyıcıız çlış l d yıl ı şı. Hı z l gılyı cılı çlış ldn; Sl oe e dğ. (99) de gec el İ DGKF ulln o o ılı e o o z n bn n e ( %5 değş l ele) A non e d ğ. (99) de DGKF de Kl n znçl ı nı n değş n önce belley dh on bunl ı hı zın f on yonu şel nde fde edee o ı lı o o ı l ı e o o denc e on önelen İ DGKF le o o ı l ı e oo denc Cue no e d ğ. (999) d GKF l e o o ılı le ble doğ ul Kln fle ullnıl yü değş le ne şı düşen eşdeğe bozucu en e d ğ. () de l e ö u ı ndn heele o e oo lş n odel eşlle n ye düşüee o ı l ı o o ılı e dynılılı ele uygul ndn o o denc e Belln e d ğ. () de e o o endü nı nı ı nıln
endü nı n eş bul edee ol uş uduğu odelle ble gözl e l ey c h ı nı d e n güç eşlle nden üeee o o ılı o o denc o o z n b e o geçc endü nı dynı lılı ele yıl dn bell hl dhl nde el ş. Hı z l gılyıcıız çlış l dn; ee e Chen ( 998) de GKF le o o ılı e bu el de edlen ılı uyl lı ı gözl e l ey c nde ullnıl hı z We nq ng e d ğ. () de o o ılı e hız Gc So o e d ğ. ( 999) d d ğele nden flı odel ulln lnn hı z l gılyıcılı gözl el ey cle n ynıı hı z l gılyıcıız ol o o ılı e oucy e d ğ. (999) d e doğ udn e ö onol e nde ı efenın yüe fenlı düşü genl l b şe le edee o o ılı o o denc e hı z e l e yıl ışı. İ DGKF bnlı hı z l gılyıcıız çlış l ı n ü ünde en hee eşlğ ullnıl ızı n hı z ee g b düşünül ee eld ğ ç n dh önce çı l nn ounl bud d geçeld. Ayıc oucy e d ğ. (999) un dışınd ü çlış l o o denc değş l e ne duylı ol duğu g b Gc Soo e d ğ. (999) d önelen odel ullnıl ı e hı z le ble o o denc n n eleeyeceğ belle ed. oucy e dğ. (999) d e o o denc n n e ç n el enen şe o o ılı e endül enen o en de lı nı l yol ç ı nı n ynıı elen o o denc n n geçe değe ne yı n ı d ol duç yşı. Özellle bellen DGKF e İ DGKF bnlı gözl e l ey cle le gel eneel ol o o ılı y d o o ı l ı eld ğ çn bu çlış l eı nd VKY l ee yönel. Bununl ble onol yıı geeğ bğı ı zlşııcı (decoul ng) yı y h yç duy yn DK l ç n P e d ğ. () Id e Y () e X n n e Youl n ( ) de g b o ıı e ell hı z l gılyıcıız GKF l e de lnı şı. DGKF le o ı l ı e ılıyl eş z nlı ol P e d ğ. () de yü o en bl n yo yı ı yl e I d e Y ( ) de de ee g b düşünülee hı z e l e yıl ışı. X n n e Youl n () de e İ DGKF le o ılı e ee ol hız el ş. ezde İzlenen Yön el e e Yıl n Çlış l Bu no d ez çlış ı çeçee nde he VKY l ee he de DK y yönel ol nl og yıl dönüş üücü (nl og d gl conee ADC) de el e uzunl uğunun ı nılı olı ndn ynl nblece h lı d göz önünde
bul undun önceleden flı b GKF l go ı ( Bogoyn e dğ. ) ullnıl B u e dğ. () B u e dğ. (b) B u e dğ. () B u e d ğ. (b) Bu e d ğ. (c) e Bu e d ğ. (d) de çlış l yıl ışı. B u e d ğ. (c) n n dışı nd d ğe çlış l d DGKF yl şı ı ullnıl ışı. Bu çlış l dn B u e d ğ. () d e ode e Bel n ( ) ye göe ço dh ylı n e Du e B dy ( 99) d nden flı b een ı ı nd SKAS odel ullnıl o ı l ı o o ılı hı z e yü o en el ş. Yıln dynı lılı ele le yü o en le ble d ğe b ü ünel e n de elebl d ğ göel ş. B u e d ğ. () d e öl çül en o ı e gel l e nde beyz güül ünün ol dı ğı g b flı b yı yıl B u e d ğ. () d gözl el ey c doğ udn e ö onol e nde ullnıl ışı. Yıln bu hı z l gılyıcıız çlış l Young-el e d ğ. (994) Al - y e e Ac nl ey ( 997) Sh e d ğ. () Du e Bdy ( 99) eode e Bel n () e A n e d ğ. () deleden dh y b bşı h ol l bl e henüz o ounl ı oln o o denc değş le ne duylılı onuun çözü gelee ş. Bu yüzden B u e d ğ. (b) e B u e d ğ. (b) de çlış l yıl ışı. B u e d ğ. (b) de önelen yen odel le o ı lı o o ılı yü o en oo denc e hı z eş z nlı ol el ş. lnn bu gözl e l ey c B u e d ğ. () d ne eş yı l l dh on B u e d ğ. (b) de doğ udn e ö onol e nde ullnıl ışı. SKAS n n flı çlış oşullı ç n yıln dynı lılı ele he çlışnı n d ol duç y b bşı h ol duğunu göe ş. Bu bşı l he GKF he de önce yön e l e çıındn b l. ez ı nd İ DGKF ullnıl B u e dğ. (c) de benze e ell çlış yıl ışı. Bud o o ılı yü o en o o denc e hı z eş z nlı ol el ş. Ayıc önelen yl şı ı n B u e d ğ. (b) ye göe ço dh z he yüü çed ğ ee e Chen ( 998) de öl çüle ullnıl bellen ş. Een yıln bu çlış d ullnıln yl şı l e d ğe ü DGKF l e n İ DGKF ol lnbleceğ de göel ş ol dı. 4
D ğe fn DK d hı z onol üne yönel ol DGKF l e o ı l ı e ılı yl ble yü o en e hı zı n eş z nlı eld ğ B u e d ğ. (d) de çlış yıl ışı. El de edlen onuçl lnn gözl el ey c le ble onol e nn P e d ğ. () Id e Y ( ) e X n n e Youl n () delee ıyl ço dh y ol duğunu göe e ed. Önce benze e ell bu çlış l l bl e y ne ez ı nd; o ı l ı o ılı yü o en o o denc e hı zı n DGKF l e elee DK d ullnıl dı ğı B u e d ğ. (5) d benze e ell çlış yıl ışı. Bud d B u e d ğ. () d g b öl çülen o ı e gel l e nde beyz güül ünün ol dı ğı yı ı yıl ışı. Ayıc B u e d ğ. (b) den flı ol önelen o ıı e ell gözl e l ey c n n bşı ı DK y özgü gel eneel nh l l lınd e edl ş ol dı. Bu düşüncel ele el de edlen gözl e l ey c e onol e ne lş n bşı l b l. Deneyel ol B u e d ğ. (4) e B u e d ğ. (5b) de çlış l geçel en ş. B u e d ğ. (4) de B u e d ğ. () d e Bu e d ğ. (d) de gözl e l eyc l go l n n deneyel onuçl ı ble unul uş u. Sonuçl he l gonı n he yue he de ıfı hı zı d çeen ço düşü hı z lı lı nd ol duç y b h ol dugunu göe ş. Bu e d ğ. (5b) de e B u e d ğ. (b) de nden flı b yl şı l en yn e o o denc ne lş n belzllele ble o ı l ı nı n o o ılı nı n e hı zı n eş z nlı ol eld ğ l deneyel e ell çlış geçel enee ol duç y bşı l elde edl ş. Özele eze yönel yıln benze e deneyel e ell çlış l l SKAS n n yüe bşı lı hı z lgılyıcıız onol ü çıındn öne l ounl yol çn değe blneyen o o denc e b ü üne e l e n de çeen yü o en değş l e ne şı ol duç dynı lı çözül e üel ş. 5
. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOUN Dİ NAİ K ODEİ Ve ö onoll ü ( y d DK lı) üücül e nl y d l ç n SKAS ye lş n d n odel n y blne gee ( Khn 999). Bu odel gel e ı ı n hehng b n değe ç n SKAS n n he geç c he de üel hl dnışı nı ye e nce ynıblece şel de şğı d yı l ( Göşn 989; Ku n 999; Sıoğl u e d ğ. ) göz önüne lın el de edlece: - Üç fzlı o gılı nüzo dl b h-lı ğı ıı ol uş uc e u u yıı n bğlı ol l el e el çı ğl yc b ç de o çee ne düzgün yyıl ışı. - o o çubul ı o o çee ne düzgün yyıl ışı. - o o çubul ı nı n he b o o b fz gıı nı el e e ed. - Doy dş e ol u e le hl edl ş. - gne ıı l ı n geçgenl ğ (e ebly ) onuz lını şı. - Heez e fuo yı lı hl edl ş. - Aı yı ğıl ı (y d de olyı) hl edl ş. - Denç e endü n değele ıclı e fenn bğı ı zdı. - H-lı ğı o o çee boyunc b. Bu bulle lınd ound -fz e o ound -fz bul unn SKAS y e l eden ol u eel eşdeğe dee Şel. de gö ül e ed ( Göşn 989; Ku n 999; Sı oğl u e d ğ. ). Bud o e o o deelene lş n eele şğı d gb ılnbl: S : S o gı endü nı ( g ) H. N o A/ ) : o o çee endü nı ( N A/ g : S o fz gı denc. h H. : İ çubu ı nd hl çı denc. : Çubu denc. ç b c : S o b e c-fzlın lş n hl l ılı Wb. 6
ç : o oun. fzı n lşn hl l ıı Wb. θ : o oun o -fzı gne een ne göe ele el onu u ( b c: S o fz gel l en n n değele V. b c : S o fz ı l ı nın n değele A. : o o çee ı l ı nı n n değele A. : o o fz ı l ını n n değele A. { θ ) d. θ : o oun o -fzı gne een ne göe en onu u d. 7 4 e d. N : o o çubu yı ı. yıı N /. : Ku u çf yıı.}. : Boşl uğun gne geçgenl ğ. g : H lı ğı. A: H lı ğı N : S o gı yıı. : o o fz + h S h ç h h h ç h h h ç c + b b h S + b h ç ç S c h c Şel. S ou -fzlı e o ou -fzlı ol n SKAS n n ol u eel eşdeğe dee. İl ol SKAS n n el e el e dh on d en ynı n lş n odel el de edlece. El eel odel n el de edle ç n zlenece e el üeçle şğı d g b ılnbl: ) S o e o o fzlı end gne eenl ende + de eşlle fde edlece. 7
) El de edlen + de eşl el bleşenle (yecl coonen) dönüşüü onucund yılc yı l + ye ndgenece. ) + ye ndgenen eşll e enon hı z ( θ ) le dönen dq-een nde e el ol dh b b b ç de fde edl ece. {Bu d en hızı d /. θ θ : Ky hı zı d /. θ : o o ln n : o o ln n ele el hızı d /.} Böyl ece el e el yn lş n odel VKY l ede ( y d DK d) ullnılbl hl e gel ş olcı. Şd ıı yl bu şle l e geçel eşlece. Süeç : SKAS n n o e o o dee gel eşlle şğı d g b ol u ol fde edlebl ( Göşn 989; Ku n 999; Sıoğl u e d ğ. ). d (. ) d bc bc bc bc d (. ) d bc bc bc bc θ (. ) θ bc (. 4) Bud oyu hfle y d e bolle şğıd uygun boyul u le göe e ed. ˆ bc b ; ˆ bc b ; c c ˆ ˆ bc ; ( h ç ) ç ˆ ç ( h ç ) ç ç ç ( h ç ) ç S bc ˆ S ; S ˆ 8
9 bc π π θ Co π π θ Co π θ Co π π θ Co π π θ Co π θ Co π θ Co π θ Co θ Co θ ˆ bc { : S o fz gılı ı şı endü n H. : o o çubul ı ı şı endü n H. : o o e o ı nd şı endü nı n u değe g A N N / H. bc : Açıl onu un bğlı ol ıı yl o oun o e oun o o endüled ğ şı endü n le d H.} Eşl. e. 4 Eşl. -. de ye ne yzıl Eşl. 5 e. 6 el de edl. bc bc bc bc bc bc d d (. 5) bc d d (. 6) Gö ül düğü g b. 5-. 6 Eşlle z n e gono e f on yonl bğlı (+). deeceden d n b odel fde e e ed. Bu yüzden öncell ol odel deece n n ndgene ç n üeç uygulnı. Süeç : Deece ndge e ç n dönüşü onund gücün b l dı ğı yı ı yl Eşl. 7 de nı l nn el bleşenle dönüşüünden ylnılı ( Göşn 989; Ku n 999; Sı oğl u e d ğ. ). ˆ S Γ ; b b b b b b ˆ Γ ; * Γ Γ (. 7) Bu d ˆ j e j e b ˆ b b e b b d.
Eşl. 7 e. 8 de fdel e Eşl. 5-. 6 y uygunl şııl ye ne yzılı e düzenl ene bc S S ˆ Γ ; bc S S ˆ Γ ; ˆ Γ (. 8). 9-. Eşlle el de edl. - bc S S bc S S - S bc S S d d Γ Γ Γ Γ Γ - ˆ ˆ ˆ θ - bc S S - S bc S S - S bc S d d bc S S S Γ Γ Γ Γ Γ Γ θ - bc S S bc ˆ Γ Γ (. 9) S S d d Γ Γ Γ Γ Γ ˆ ˆ ˆ S θ - S d d S Γ Γ Γ Γ Γ Γ S S S ˆ Γ Γ (. ) Bud nı l nn uygun boyul u le n değele şğı d g b d: S ; S ; ; j j S bc e e j θ
j j S bc e e θ j j S e e j θ j j S e e { S ˆ ; S ˆ ˆ ˆ ; j ˆ... j } Eşl. 9-. dh çı b şel de. e. Eşlle yle fde edlebl. d d S S S (. ) e e j d d j j S S S (. b) e e j d d j j S S S (. c) d d (. ) e e j d d S j S j (. b) d d j j j... j (. c) e e j d d S j S j (. d)
El de edlen. e. Eşlle ç n şğı d yı l yılbl ( Göşn 989; Ku n 999; Sıoğl u e d ğ. ): - Dengel SKAS y ne dengel gel l e le belene ıfıı ncı bleşen ol uş ycı. - SKAS de endül enen el eo- gne o en e. c Eşlle hehng b ı ğl dı lı çn odel de gözönünde bul undu ul ycı. Yıln bu bullele ele el yn lş n odel o ( Eşl. b-c) e de o o ( Eşl. b e. d) ol üzee 4 de eşl le fde edlebl. Bu dö fdenn he nde de o e o oun dun eenle ne göe b b ne zı yönl e de hee eden uzy f zöle ( e şğı d g b + e şelnde yen den nı l l yıl j e j ) ol duğu ç n S S ˆ ; ˆ ; ˆ S ; ˆ S ; j j e e θ ˆ j ; θ ˆ e j e j ˆ ; ˆ ; ˆ j e θ ˆ j ; j e j e θ ˆ Eşl. e. 4 el de edl ş ol u. d dθ d θ θ (. ) d d d d dθ d θ θ (. 4) d d d Bu üec n onund ele el odel; ( +). deeceden ( +) ye ndgen ş ol l ble j e e e j e j g b uzy fzöle ne bğı lılı neden yl e doğ udn VKY l ede y d DK d ullnıl dı. Bunun ç n üeç e geçl.
Süeç : El e el yn lş n odel n doğ udn onol l go l ı nd ullnılbl hl e gelebl e ç n Şel. de gö ülen o -fzı efenlı dun y d en on hı zl dönen dq een ı ı nd fde edl e gee. Bud dh genel ol n e b b şel de d ğe een ı l ın geçşle ğl yn dönen dq een ne dönüşü ec h edl ş. Gücün b l dı ğı yı ı yl bu dönüşü ( Göşn 989; Ku n 999) Eşl. 5 de g b nı l nbl. een q een d een een Şel. Dun e dönen dq eenl e n n o e o o eenl e ne göe onu u. j j j j e e e e S ˆ j ; j ˆ ; j j je je je je *.. (. 5) dq S ; dq S ; dq (. 6) Eşl. 5 de dönüşü e. 6 d nı l l Eşl. -. 4 e uygunl şııl ye ne yzılı e düzenl ene. 7-. 8 Eşlle el de edl. dθ θ d dq S S dq S S dq S d d S ˆ dq S dq S ˆ dq S ds d dq d θ dq d S ˆ dq S d dq d dq S ˆ dq d d dq d d dq S θ dq S θ (. 7) d d ˆ dq ˆ dq
4 dq S dq dq d dθ θ d d dq S d d θ dq S dq dq dq d dθ θ d d d d dq dq dq dq ˆ ˆ ˆ ˆ d d d d dq S dq S dq dq ˆ ˆ (. 8) Bud nı l nn uygun boyul u le şğıd bç ded: dq ; S S dq ; S S dq ; dq θ ; dq θ ; dq θ dq ; dq ; dq dq θ ; dq θ ; dq θ { S ˆ ; ˆ ; ˆ } Eşl. 7-8 de geel şle l e yılı e düzenl ene. 9-. Eşlle el de edl. d d d d d d q q d d (. 9) d d d d q q d d q q (. 9b)
dd dd d q q (. ) d d dq dq q d d (. b) d d Buy d yıln dönüşül ele el e el odel enon hızl dönen dq een nde b b nden gl on ol ylııl ış dee hl ne gel ş ( Ku n 999).. 9-. Eşlle nde nfo ölede g b Eşl. nı l l ı nı n ullnılı yl ü K. N ˆ d d K. N ü ˆ ; q ˆ q ; ˆ ü ; ˆ ü ; (. ) ü {ü : o ou o ndge e yıı dı. K e f öle d ( lınbl).} K : S o e o o gı gl on ylıı l dıılı o o o ndgen ş ol u ( Göşn 989; Ku n 999) ( Eşl. -. ). d q d q ü q d d d d ü d dd dd d q q (. ) d d q d ü d d q d d ü d dq dq q d d (. b) d d q d üd üq q ü ü ü d q q d d üq üd d ü ü ü q ˆ ü } { d d d d q d d ü d d d ü d d d q d d q d d d d d q d (. ) (. b) Eşl. - de nezlele göelen e l e dönen o o ılı dı ( Eşl.4-. 5). dq een nde o e 5
d q (. 4) d q d (. 4b) q d d d (. 5) q q q (. 5b) Eşl. - de. 4-. 5 Eşlle yle ble Eşl. 6 ullnıl d d dq ; dq ˆ ; dq ˆ (. 6) q q el e el yn lş n odel Eşl. 7 e. 8 de g b dh b e lı b ç de göelebl. dq d dq dq dq dq (. 7) d d dq dq dq dq (. 8) d El e el odel gücün değş ed ğ yıl yıln dönüşülele el de edl ş. Bundn on özellle en yn lş n le üde d ğe odellele de uyu l ul uğu ğl cı yl ullnıln ü dönüşül e de bu yı yıl ycı. SKAS n n en ynı n lş n d n odel Ne w on nun nc nunundn şğı d g b bellenebl. d d e J B (. 9) Bud yü ( bozucu) o en N. J o o + yü ün eyl e zl ğ g. e B o o + yü ün ü ün e yıı dı N / d /.. e e o od endül enen el e el (eleogne ) o en d. e n n elde edl e ç n Eşl. d ol n gş gücünden ylnılbl. n b b bc bc c c W (. ) D ğe fn bu eşl o ou gılı enon o od ( SAS de) şğı d g b fde edl. 6
7 bc bc bc bc c b c b c b c b n W (. ) Eşl. n dq een nde şılığı. - Eşlle nde nı l l ullnıl n n n co co co ˆ / / / π Θ π Θ Θ π Θ π Θ Θ Θ κ (. ) n co n co n co ˆ π Θ π Θ π Θ π Θ Θ Θ Θ κ ; (. b) ˆ ˆ dq bc dq bc θ θ κ κ (. ) ˆ ˆ dq bc dq bc θ θ κ κ (. b) Eşl. 4 de g b el de edlebl. dq dq dq dq n θ θ θ θ κ κ κ κ dq dq dq dq θ θ θ θ κ κ κ κ q q d d q q d d W (. 4) Dh önce de belld ğ g b dengel o o dengel gel l e uygul ndığı z n ıfııncı bleşenl e ol uş ycğı ç n Eşl. 4 şğı d g b e düzenl en. q q d d q q d d n W (. 5)
Dönen dq een nde bu güç fde y ne bu een ı ı ç n el de edlen Eşl. 7 e 8 de gel fdele n n ğ f şılılı ye ne yzıl SKAS ç n de ullnılbl ( Eşl. 6). n d q d d d d q dd q d q d q d q d d d d Gö ül düğü g b bu eşl çe. Bunl dn d q q d d q q d W (. 6) d / d e ol üzee üç flı üden e l e bı yı lı nı d / d h-lı ğı nd deol nn gne l n enej n n değş onı nı (h-lı ğı gücünü) e e en şe dönüş üülen enej onını ( en çı ış gücünü) e l e e ed (Ong 998; V 99). Bu no d e en çı ış gücünü e l eden l el e ol ı nı n en hız böl üüyl e şğı d g b üelebl ( Ong 998). e d q q d d q q d (. 7). 4-5 Eşlle nden Eşl. 7 de lşle u ul d q qd d q q d d q q d (. 8) Eşl. 9 d g b e ço flı bç l ede el de edl ş ol u. e q d d d (. 9) d q q d (. 9b) d q q d (. 9c) ez ı nd göe l e n ynıı dh önce P fı ndn ullnıln uzy fzöü u ı ndn ( V 998) d yln fdel e n dh ol y nl şıl ı çl nı şı. Uzy fzö ü y d uzy e öü gö e nde geçe (el) ıı y y een ( d ) nl (g ny) ıı e d ey een ( q ) e l 8
9 e e ed. Bun göe. 4-5. 7-8 e. 9c Eşlle şğı d g b e yzılbl: dq dq q d dq j ˆ (. 4) dq dq q d dq j ˆ (. 4) dq dq q d dq j d d j ˆ (. 4) dq dq j d d (. 4) * dq dq e (. 44) Bud dq dq : o e o o ılı n lş n uzy e öle d. q d dq j ˆ q d dq j ˆ : o e o o ı l ın lş n uzy e öled. q d dq j ˆ * ol nı l nı şı.. 4-44 Eşlle nde lşle nden SKAS nn du u uzy odel şğı d g b fde edlebl. () () () w u B A w u f q d σ σ q d q d d q σ σ σ σ σ σ σ σ q d q d J J B J J w u B A H h y () q d q d q d H (. 46) (. 45)
Bu d eel e e nı nc ol u; : S o denc e öz endü nı : S o ndgen ş o o denc e öz endü nı : ı nıl n endü nı ( şılı lı endü n) S o ı l ı nı n d e q bleşenl e d q bleşenle : enon hız θ : Ku u çf yıı d q : q : Hl lnn o o ıı nı n d e : o o l n n en hı zı : θ d een le o o ç n efen ol eçlen gne een ı nd hı z fı dı. Ky hı zı ol d dl ndıılı. le de gö el. : Yü l θ l (bozucu) o en J : o o e yü ün ol eyle zl ğ B : o o e yü ün ol oz ü üne yıı dı. S o geçc endü nı ç fö ü le o öz endü nı n n çı ı ol şğıd g b nı l nı. (. 47) El de edlen bu du u uzy odel ç n odellee e onol çıı ndn özele şğı d youl yılbl: - dq eende fde edlen odel enl d ğ nde bu een n n dön e hı zı değşlee d ğe een ı l ı nd d ol yc fde edlebl. Ö neğ n αβ dun o een ol duğu ç n; e dol yıı yl lı n odel dun o een ne dönüş üülüş ol u. Bu özell Eşl. b. d ğe dönüşül e ç n de geçeld. - Gücün b l dı ğı y d değşğ yı ı yl yıln ü dönüşü l ede e el flılı dönüşü n n çıldı ğı l yı dn y d dönen dq een n n dun αβ een ne göe onu unun flı şel de eçl e nden ynl nı. Bu bl nd ğ z n onu le l gl le üde d ğe dönüşül e odelleel e e odelle dh oly nlşılbl e ed. - SKAS odel nde; üe l şle d n özellğ n du ul ı nd çı l doğul ol özellğ n du ul ı hel ç n d ğe değşenl en ynıı e n ynı z nd çı ışı oln o o hı zı ullnıl dı ğı ç n ge-bele e (ecuen) özellğ n
odel ee değele n n ıclı e fen bğı lı ol ı z nl -değş e özellğn ynıı. - odel de bu özelllee le ol blneyen yü ( bozucu) oşullı onol e n n ı ı ol duç güçl eş e ed. Bu yönl e yle SKAS doğ ul ol yn onol ç n b bench ö neğ n e l e e ed ( Oeg e d ğ. ). Sonuç ol SKAS yılı z nl değşen ge-bele el e doğ ul ol yn 5. deeceden d n ğe h ( Sh ) b bench e ol nı l nbl.
. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOA YÖNEİ K YÜKSEK BAŞAI I KONO YÖNE Eİ Genel ol b ele o ou onoll ü oen ynğı ol düşünül ebl ( zyndl ow 994). o en n onol ü e ü ücül e le geçel eşl. o o d üelen o en ü gılı nd ı le l n gılı nd üelen gne l n ı nd e leş n b onucudu. Al n o oun gne dee nde doy y neden ol yc e o en/e onı nı ye e d yüe uc b o u e yede b u ul u. Al nı n b u ul ı le o en ü ı ı le değşl. Al n e ü ı l ını n bğı ı z onol ü ebe-uy lı d. o old yı gı nı n bğı ı z yı yn n belenebl e neden le ol yc yılbl. Bunun ynıı o oun yıı geeğ bü ün çlış oşullı lı nd l n ç zgle n n gı düzl e ne lel ol duğu u ( y d o l) o en üe oşul u he z n ğl nı. Sebe-uylı d. o o ç n oen fde şğı d g b d. (. ) e f Bu d o en b ü ı ı nı n genl ğ e f l n ıı nın genl ğ d. D. A nlı nd ne benze ol SKAS l ede de gne l n o gılı nd ı l e üelen ü gılı (çubul ı) o oddı. F o o ı l ı b dış yn n doğ udn ğl n z. o o ıı o l nı n göe o o le enle n n bğıl heele nn b onucu ol ol uşuğundn o ı ı he gne l nı n he de ü ı ı nı n ynğı dı. S o e o o l nlı bb ne d u ul dı ğı y d çlış oşullı le değşğ e bu l nl ı nd b e leş ol duğu ( Ong 998) ç n l n e o en n bğı ı z y d e l onol ü d. o oun d b e çı değl d ( zyndl ow 994).
Gel nen bu no d SKAS l e ebe uy lı d. o ol g b ylnbl znçlı doğ ul ı -o en dönüş üücüüne çe e yn l n (ı) onol ünü o en onol ünden bğı ı zlşı cı yl 969 d K. He e 97 de F. Bl che fı ndn e ö ( y d l n yönl end el) onol yön e l e 984 de hh e Noguch fı ndn doğudn o en onol yön e önel ş. Bu yön el ele d. o ol u üücül ede d y b d n l e SKAS n n he geç c he de üel hl de ı o en e el enen dış onol çe le de hı z onolle yılbl d ğ ç n Boe ( 997) de yüe bşı lı yön e l e ol dlndııl ışı... Ve ö ( Al n Yönl end el) Konol SKAS n n e ö onol ünün nl şıl ı ç n öncel le l n yönl end e oşul unun nı l nı gee. Bu oşul yıln uygul y yönel Eşl. 9 d g b flı b çl ede el de edleblen endül enen o en ( e ) fdel e n n hehng b nde negf ıı ıfıln ğl nı. Böyl ece o en fde dece flı bleşenn f on yonu ol u. Dh on bu bleşen ullnıln doğ ul ol yn dönüşü l ele b b nden bğıı z ol doğ udn y d dol ylı ol onol edl. Negf ıı ı ıfıl cı yl eçlen ı o o ıı e o o ıı yönl end el o ıı e o ıı yönl end el e hlı ğı ıı e h-lığı ıı yönl end el onol ol dlndıılı. Bun göe Eşl. 44 de o en eşlğ eçlee o o ıı ln yönl end e oşullı şğı d g b elde edlebl ( zyndl ow 994): (. ) q yılı e o en e d q d q d q (. ) ol u. Bud ˆ / o o z n bd. Açı b şel de Eşl. Eşl. e benzed. B şelde Eşl. ğl ndığı e d b u ul duğu z n SKAS b doğ ul ı - o en dönüş üücüü hl n lı. Bu duu Şel
. de SKAS n n blo d yg ı ndn (Jnen e oenz 994; zyndl ow 994) d göülebl. Bunun ç n lını e d d yol u q d q d q + - + + - - d d d d q d d q d q + - + - q d d q e Şel. dq een nde SKAS n n bl o d yg ı. d / G (. 4) d şel nde b nc deeceden b nfe fon yonu le ye değşl. Böylece Şel. de ln yönl endl ş SKAS n n bl o dyg ı el de edl ş ol u. q d q d e d Şel. Al n yönl endl ş SKAS n n bl o dyg ı. Bu dn d gö ül eceğ üzee o en q ıı n doğ ul ol bğlı dı. o en n d ğe bleşen lş ye h. Ayıc Eşl. 4 den d e d ı ı yl z n bl b nc deeceden b 4
d q d d d (. 5) q d d d yzılbl. Eğe Eşl. oşul u yn q q e d d ol u. Bu du ud d jq d d d. Sonuç ol e (. 6) d een üze nde e b u ulu e ynı z nd e öle bb ne göe d u ul ı ı d. o od ol duğu g b u o en üe ç n o l oşul ğlnı ş ol u. Bu ş d ı e öünün dönen een n d bleşen üze nde b uul ( d ) o en n onol edl e e 969 d K. He fı ndn q oy ıln dol ylı (y fenı onollü) e 97 de F. Bl che n n öned ğ doğ udn e ö onol yön e l e yle geçel eşl. Bunl le e ge - bele el yön e ol d l endl ( Boe 997; n e d ğ. 998). He yön e de onol üeçle şğı d g b özelenebl: - öncel le elen y d yönl endlen ı nı n o dun een ne göe onu u f bellen. - Son d f d hı zı yl dönen o en e lş n ı bleşenle ( d ol yn dq een nde el de edlen efen ı e q ) Eşl. b de doğ ul dq bc dönüşüü onucund ec n n üe e enen üç fz lş n efen fz ı l ı n dönüş üül ü. Kullnıln bu dönüşü yönl endlen ı yı üel d bleşen üze nde b uc efen fz ı l ı nı üe ey güence lın lı ( Kz eow 994). Bu yön e ı nd f e een ne göe f n n el de edlş şle nden ynl nı. Şel. de o o ıı yönl end el doğ udn e ö onol e göül e ed. Bud Eşl (. 4) e (. 4) de e dol yıı yl lı n een nde SKAS odel nden ylnılı. Böyl ece elen y d hel nn ı bu een ı ı nd elde edl. 5
+ + - Hız Kon. e + - + - e α β Aln Kon. oen Kon. n ( d q α β dq β ) α f bc b c Aı Helyıcı (Ke) V d Anh. Dee & Ec - b c SKAS e oen Helyıcı d dq b Şel. o o ıı yönlend el geleneel doğ udn e ö onol e. Konol değşen ol ullnıln ı h-lı ğı n yeleşlen l gılyıcıll y d o yeleşlen özel gıll bellen. B q f bc c Hll u u çfne h o od bu l gılyı cıl bb ne göe 9 / çıı yl yeleşl ( zyndl ow 994). Bu yön e he o oun f z el yıı n üdhel e edlee yıl ı e he de el de edlen şen dış bozucul dn e lene e n ğl yönünden ol duç şı e hlı dı ( Şh n 997). Aı nı n öl çül e ye ne een nde SKAS odel nden genellle o y d o o ıı nı gözl e l e e ( y d ee) yol un g dl ( Do e d ğ. 99). Bunun çn. 4-4 Eşlle nde lı ndı ğı een ı ı lşle u ul o y d o o ıı şğı d g b elebl. α α d β α α d (. 7) (. 8) Kelen o y d o o ıı e öünün genl ğ e onu u Şel. 4 den de şğı d g b bellen. α β d (. 9) 6
+ θ f β n (. ) α een q een f d een f l d een Şel. 4 Kelen ı nın e dq eenl e nde onu u. Yön e Eşl. 7 n n ullnıl dı ğı o ıı yönl end el ol lndı ğı nd o ıı nı n genl ğ e onu u Eşl. 8 de o o ıı n ı yl yüe hı zld ço dh doğ u ol bellenebl e ed. Anc o o ıı yönl end el n n e ne onol değşenl e ol n ı le o en ı nd şılılı bğı lılı dı. Bu nedenl e Xu e d ğ. (988) de g b bğı ı zlşı şle n n yıl ı gee. b c d e efen Aı e Ky Hızı Se d q dq bc b c Anh. Dee & Ec b c SKAS f V d - l + + Şel. 5 Gel eneel dolylı e ö onol e. D ğe fn dol ylı e ö onol ünde ( Şel. 5) yönl endlen ı e öü doğ udn e ö onol ünden flı ol dq een nde onol e ne efen gş d ol uygul nı. Aı nı n αβ een ne göe onu u e 7
y fenı l onol ulı ndn dol ylı ol bellen. l he o he de o o ıı yönl end el ol SKAS odel nden heele bul unbl. He du ud d l o o z n b ye bğlı ol hel ndı ğı ç n ( zyndl ow 994) bu een n değş l e ne şı ço duylı dı. Bu yüzden gel eneel ol dh b onol l go ı n h ol ı e onol değşenl e ı nd şılılı bğı lılığı n oldı ğı o o ıı yönlend el onol ec h edl. oo ıı yönl end el dol ylı e ö onol ü çn y fenı onol ulı şğı d g b üelebl. Bu çl o o ıı ç n l n yönl end e oşul u ( d ) Eşl. 4 e uygul n o o ı e öü dq d dq (. ) b ç nde el de edl. Eşl. Eşl.4 de ye ne yzılı bleşenle şel nde düzenl enee Eşl. e. el de edl. d d q d e q d d d (. ) (. ) d q Eşl. de l l e d le e q le q ye değşlee y fenı e Şel. 4 den de ı nın onu u θ f şğı d g b hel nı. q (. 4) θ f d d f (. 4b) Bud q e ˆ ol üzee Eşl. 44 de q lı n el de edl ( Eşl. 5). e q (. 5) D ğe fn elen efen o o ıı n uyul u g b bellen. d Eşl. den şğı d 8
+ d (. 6) Bud l ce oeöüdü. Şel. 6 d oo ıı yönl end el gel eneel dol ylı e ö onol e göül e ed. b c e d q dq bc f b c Anh. Dee & Ec V d - b c SKAS l + + Şel. 6 o o ıı yönlend el geleneel dolylı e ö onol e. Dol ylı e ö onol e düşü hı zld bell b bşı h ol l ble l n n ye bğlı ol hel nı e nn de çlış oşullı ndn e lene yönl endlen ı e öü nün onuu f n n ynlış bellene onucunu doğu e böyl ece l n yönl end e oşullı ol geçel ene e e ed. Bu yönüyl e dh düşü bşı h. Günü üzde bşı ı ı ç n doğ udn e ö onol ünde ol duğu g b gözl e l ey c y d ecleden ylnıl dı.. Doğudn o en Konol e el ol gel -deel eclele üül e enen SKAS l e n yüe bşı lı onol ü ç n önelen e le üde doğ udn o en -ı onol ( DAK) y d doğ udn o en onol ( DK) ol blnen ( Boe ) bu yön e e ö ( y d ln yönl end el) onoldn flı el dyn dı. Dh önce çı lndı ğı gb e ö onol ünde ı e o en n bğı ız onol ü ç n l n yönl end e oşul unu ğl üzee doğ ul ol yn dönüşü 9
ullnılıyodu. Oy DK d onol değşenl e ı nd bğı ı zlı o u ec du ul ı nı n doğ udn eç yl e ğl nı. Bu eç ec de güç yı le enl e n n le y d e duuunu belle. Yön e n nl şılbl e ç n Eşl. 9b de o en fde. 44 Eşl ğ ne benzelee αβ een ı ınd şğı d g b düzenlenebl. e e * (. 7) jγ jρ e e nγ ρ αβ αβ αβ α Bu d; n ρ j * jρ j e e j e ˆ αβ ˆ α β αβ (. 7b) nı l l ı yıl ışı.. e öün genl ğ n e ρ e o ı e ı e öle n n een ne göe onuunu (çıı nı) göe e ed. D ğe fn. 4-4 Eşlle n n αβ αβ een nde fdele nden ( Eşl. 8-9) yln ˆ j (. 8) ˆ (. 9) j o ı e ı e öle şğı d g b de yzılbl. (. ) (. ) Bu no d Eşl.. 7 Eşlğ nde ye ne yzıl Eşl. de lş u ulbl. e n ρ nρ ρ (. ) Bu d ˆ ol nı l nı şı. ρ e o o ı e öünün j e αβ een ne göe onuunu göe e ed. 4
+ - Eşl. den o o hı zını n zu edlen hehng b değe ç n o ıı genl ğ b u ul γ γ ρ çıı nı n y d o e o o ılı nı n genl le b u ul ρ ρ ρ çıı nı n değşl e yle endül enen o en n onol edlebleceğ gö ül e ed ( V 998). Ayıc o ıı genl ğ e doğ udn o gel le onol edlebl. DK nı n özünü ynın bu düşüncele. 4-4 Eşlle n n αβ een nde bğı nılı ndn heele el de edlen Şel.7 de d n eşdeğe deeden de dh ol y nlşılbl ( zyndl ow ). d d l l d d j Şel. 7 SKAS n n een ı ı nd d n eşdeğe dee. Bud o gel nde değş el e n n ol o ıı nı n üe n e led ğ gö ül e ed. Bununl ble o o ıı nın üe o e oo ç endü nlı ( l l ) le o ıı üe nden yıl ışı. Bu nedenl e o gel nde değş el ee şı o o ıı e öü o ıı e öüne ı yl dh yş l dı. H o o ıı dl g bç n n o ıı nı nnden dh düzgün ol ı ç endü nlı n l ç geçen fle özellğ n de göe e ed. Böyl ece ö neğ n uygul nn o gel e öüyl e Şel. 8 de gö ül düğü g b o ıı den du uun geçeen ç endü nl q een q een d d een een Şel. 8 S o ıı oo ıı e o ı ı uzy e öle n n b ble ne göe onu l ı. 4
neden yle o o ıı henüz bu değş e e eed ğ (y d geç e eeceğ) ç n o en çılı ol blnen y d ρ değşece. Böyl ece o en de değş ş ol cı. DK d yygı n ol o gel e öüyl e o ıı nd üçü Δ değş l e yıl o en onol edld ğ ç n onol değşen o ıı dı. S o ıı nd bu değş ( Eşl. - 4) e Şel. 9 d gö ül en gel -deel ec (hh e Noguch 986) ( d ç n) (. ) d (. 4) e bu ec ye lş n Eşl. 5 de 6 de f de de ıfı gel uzy e öle yle yılbl. j / ˆ V 6 (. 5) de Bu d V d d. h gel d. Şel de öünün ü ıı ı nd e l ıı ı nd güç y leen ele nı nı n le de ol duğunu göe e ed. V d S S b S c 4 Dl SKAS 6 5 Şel. 9 Gel -deel ec e f o gel uzy e öle. 4 b 5 P 4 P P 6 P 4 5 7 8 6 Şel. S o ıı uzy e öünün onol ü. 4
Şel. d ( Kz eow 994) gel uzy e öl e l le b genşlğ ne h bn çe nde o ıı uzy e öünün onol ü göel e ed. Bud onol edlen ı e öü P no ı nd ol duğu ç n dön e yönüyl e uyu l u e öü eçlee b ı nılı çe nde ı e öü. dlde P no ı n gel ş. P de en uygun 4 eö ü le P e e dh on eçlen le de ı e öü P 4 no ı n ul şııl ışı. Özele ı e öünün genl ğ b ı nılı çe nde b u ul l le onol geçel eşl ş. Dh yı nılı ol ou nh l gel e öünün dl l ee özel eç e Şel. de gö üle ed ( V 998). Budn genel ol o en n ııl ı nı n dön e yönünde o ıını leleen gel e öüyl e zlıl ı nı n e e üeçle yıl dı ğı nl şılbl. Sıfı o en h ycı d ec eç yl e nh l yıı nı n u y üzee y d geçel eşl. Bu e ö ı nd eç b önce uygul nn gel e öünde y d ı n yıı n göe yılı. Yn fzl e fzl e 8 eçl. 7 8 7 AA A A A 5 AAz A Az Az 6 A Az A A A 4AAz A 6 u 6 AAz Az AA Az Şel. S o ıı uzy e öünün dl de onu u e o u nh l gel e öünün eç. A: Aı. : o en. Gel e öünün eç ne lş n onuçl o u nh l blou ol dl ndııln bl o. de özelen ş. Bu blo 6 dl l e nde o ıı e öü genlğ e el eo- gne o en n zu edlen (efen) değele (onol gşle) ç n o ıı nın ol ı ü onu l ını çeen nh l e öle nn o u eç n e. 4
bl o. O u gel nh l bl ou. d 4 5 6 d e 4 5 6 7 8 7 8 7 8-6 4 5 4 5 6 8 7 8 7 8 7-5 6 bl od o ıı nı n ııl ı d e zlılı e d 4 şılı düş e ed. Bu özell e yel heez şılşııcı nı n çı ış şe le şğı d g b ğlnı. b b / d / d (. 6) D ğe f n o enn ııl ı d e zlılı d e e he hng e b değş n ol ı e d nl ı nd ullnıl ışı. Bu du u d üç e e yel heez şılşııcı nı n çı ış şe le şğı d g b el de edlebl. e e e e e e e e e d e b e d e b e / e d / e d e e (. 7) (. 7b) Ayı c bl o. onol edlen ı nı n dl l ee göe onu l ı nı n ( lı n) blne n de gee. Bunun ç n. 8 Eşlle nden y d gono e fon yon gee n nden u ul ç n bl o. g b ı y lş n flı bleşenlee şeleden ylnılbl. Çünü ı nı n nlı onu blg nden z yde dl bl g geee ed. ρ n / co / n /. 8. bl o. Dl l ee göe o ıı n flı bleşenl e n şe. 4 5 6 nı n şe + + - - - + nı n şe ( KD; +-) + + ( KD; +-) - - b n n şe - + + + - - KD: Kullnışlı Değl 44
İleel ol çlış ı e ı ı nl ıln SKAS ye yönel DK lı ü ücü e Şel. de göül e ed. Bud öl çee belle en n blnen ı nclı neden yle Eşl. 7 ydı ı yl ı nı n eld ğ yıl ışı. e ˆ + - + - ˆ e ˆ e ˆ Aı şılşııcı b b e d d e oen şılşııcı Aı Kec ˆ Dl Seçç Anhl blou. -D [] ˆ + V DC - dbele Ec ˆ ˆ β A B C b c b bc c SKAS Şel. SKAS ç n gel -deel ecn n ullnıl dı ğı o ıı bnlı DK üücü e.. Ve ö Konol le Doğudn o en Konol ünün Kşıl şıılı He geç c he de üel hl de bb nden bğı ı z ol ı e o en n onol edlebl d ğ bu yön e l e e el ol onol e n n; geçelene e bşı l ı çıı ndn özele şğı d g b değelendlebl: Geçelee çıı ndn: VKY l ede ullnıln PI/ PI D onol öle doğ ul ol yn dq bc dönüşüü e DG l şe üec şı lı ğı ı onol ö yılı nı n ü çlış oşullı ç n o u ol bellene e ı üec n ol uuz ol e le e ed. D ğe fn DK d onol öle yene heez e ell şılşııcılı n ullnılı oo d n dönüşüü e DG l şe üec nden ylndn önceden hzılnı ş nh l bl ou le ec du ul ı nı n doğ udn eçle ( Cde e d ğ. ); bu yön e n dh b b onol ne h ol duğunu göe e ed. Anc ec nh l fenı nı n yüün ( y d) hı zı n fon yonu ol değş e en öne l ı ncı ol bellebl 45
( n e C l ho ). Anh l fenı nı n değşen olı DG l şe üecl du u göe özellle güç yı le enl e n n j onyon ıclı ğı nı belle ey zolşı e ec ı ı nı güçl eş eed. Ayı c el eo- gne uyu l ul u çıı ndn elen fend h on e ye güenl ol dı. Bşı çıı ndn: Konol n n VKY l ee göe dh b ol ı yönüyl e nl og deelen ynıı dh düşü l yel o şle cle e yıl şe şleycle ( D gl S gnl P oce ng) le geçel eşleblen DK ( n e C l ho ; Cde e d ğ. ) düşü hel z nı le ble ( Cde e d ğ. ) ullnıln heez e ell şılşııcıl neden yle ( e- Huy 999) dh yüe b d n bşı h ( Cde e d ğ. ). Bununl ble o en dl glnl ı nı n VKY l eden dh yüe ol ı e bu dl gln y lş n h on le n değşen nh l fenı ndn dol yı önceden blne e e en ynd ezonn le (ode) uybleceğ ( n e C l ho ) ç n b ı ol uuz yönl e de bul un dı. Bu yüzden Kng e Sul ( 999) e e Chen () dele g b b ço çlış yıl dı. D ğe fn he doğudn e ö onol he de DK ç n ı e hı z on ol ünün yıl dı ğı uygul l d o o hızı e ı bl g ne; dol ylı e ö onol ünde de geel oln o o hızı nı n ynıı enl d ğ nde ı y hyç duyul u. SKAS n n ynı z nd du ul ı y d ee ol n bu büyül ül e n öl çül ee bellene nde blnen fz el güçl ül e e eono nedenl e gözlel ey c (y d ec) ullnı ı nı zounl u hl e ge e ed. Bununl ble lnn gözl e l ey c (y d ec) lede ee e yü değşl e ne şı duylılı ounu elen le geçe değele ı nd öne l f lılıl yol çı ğı ç n onol e bşı ı nı doğ udn ol uuz ol e le e ed. Bu yüzden ez çlış ı özell le bu onud bşı ı ıy yönel ol yıl ışı. Sonuç ol he yöne n bb yle ebe edebl özelllee h ol duğu e bu yön e l e le genş lı he geç c he de üel hl ç n SKAS n n ı o en e hız onol ünün yüe bşı lı ol geçel eşld ğ öylenebl. 46
4. Sİ NCAP KAFESİ ASENKON OOUN AGI AYI CI SI Z KONOÜ İ Çİ N BEİ Gİ N ODE ABANI E E KESİ İ Cİ VE GÖZE EYİ Cİ E Ve ö Konoll ü e DK lı üücül e n bşı ı dh önce de belld ğ g b yönl endlen ı e öü genl ğ n n e onu unun doğ u ol helnı n bğlı dı. Ayıc hı z onol ünün yıl dı ğı uygul l ç n o o hı zı nı n d blne geee ed. Bu büyül ül e n öl çül e nde fz el güçl ül e e l ye göz önüne lındı ğı nd; ı e/ ey hı zı n öl çül ed ğ SKAS n n l gılyıcıız onol üne yönel b ço ec e gözl e l ey cle ( V 998; Boe ) lnı şı. Bu böl üde özellle le üde ygı n ol bl nen belg n ( dee nc) odel bnlı e el ec e gözl el ey cle ncelenece. 4.. Açı- Çe l Aı Kecle Bu ecle gel - odel ı - odel e - deecel gözl e l ey c ol üzee bşlıc üç ınıf yılbl (Jnen e oenz 994). 4.. Gel - odel ı ecle Alı nd ge bele ez b neg ö ol n gel- odel le dece öl çül en o gel e ı ı ullnıl (Jnen e oenz 994) dh ço o y d o o ıı el. o o hı zı bl g ne h yç duy yn bu odel yygı n ol düşü l yel üücü l cı yl doğ udn e ö onol yön e nde ullnılı (Jnen e oenz 994). S o e o o ıı e düşünül ee bu odel o dee eell Eşl. 7-8 de fdeleden Eşl 4. - de g b el de edlebl. ˆ α d (4. ) ˆ ˆ σ (4. ) {^ e e y d gözlel e e nl ı nd ullnıl ışı. } 47
Bu yön e yüe hı zld bell b bşı h ol l ble düşü hı zl d ge bele ez negl l şle nden ynl nn ounl ( Holz ) h. Y ne düşü hı zld denc n değş ne de ço duylıdı. üze nde gel düşü ü e n ol duğundn bu + + - - ˆ αβ ˆ αβ Şel 4. Gel - odel bnlı o/o o ı ec. 4.. Aı - odel ı ecle Aı - odel o ıı le o o hı zı θ n n öl çü ünden o o ıı yı e ( oenz e dğ. 994). odel e lşn e el fde Eşl. 4 e. 4 de o o dee eşlle nden şğı d g b el de edlebl. d dq dq j d dq (4. ) Bu d lı n Eşl 4. een nde e yzılı Eşl ( 4. 4) de g b düzenl enebl. d αβ αβ b αβ (4. 4) d Bu d b een nde oo e e fenı (o o be fequency) dı e şğı d g b nı l nı ( oenz e d ğ. 994). b ˆ j (4. 5) Eşl 4. 4 ^ e bolü le e yzıl ec ye lş n e el bğı nı ( Eşl 4. 6) e odel (Şel 4. ) el de edl ş ol u (Jnen e oenz 994). dˆ αβ αβ bˆ αβ (4. 6) d 48
+ - ˆ αβ b Şel 4. Aı - odel bnlı o o ı ec. Düşü hı zld bell b bşı h bu ec özellle o o denc y d o o z n bn n doğ u ol blne n gee. Ayıc gel -odel den flı ol b hız ölçee h yç duyı öne l ı ncı ol öyl enebl. 4.. - deecel ı ec - deecel ı ec (Jnen e oenz 994) SKAS nn een nde o e oo dee ne lş n el eel fdeleden üel. Bunun ç n Eşl 4. den α çel. Son bu eşle β ye ne Eşl 4. 4 de fde yzılı e onuç fde Eşl 4. de ye ne oyul y göe düzenl en e Eşl 4. 7 el de edl. d b (4. 7) d Bud o geçc denc ( o nen ence) d e şğı d g b nı l nı ( oenz e dğ. 994). ˆ (4. 8) Bu ec öl çül en o gel e o o hızı nı ullnı. Du u uygun ^ e bol göe l e ec ye e el fdele Eşl 4. 4-7 den şğı d g b e yzılbl. dˆ αβ σ ˆ αβ αβ bˆ αβ d (4. 9) dˆ αβ ˆ αβ bˆ αβ d (4. ) Şel 4. de - deecel ec odel gel e ı - odel den dh şı b d n ğe h ol ı nı n ynıı bu odel n h ol duğu he en he en üı nclı çe e ed (Jnen e oenz 994). 49
+ ˆ αβ + + - ˆ αβ b b Şel 4. - deecel oo ı ec. 4.. Ky Hı zı bnlı Hı z Ke Bu çl o gel e ı l ı nı n öl çüldüğü o ıı yönlend el doğ udn e ö onol e ( Boe ) düşünül ebl. Bud o ıı αβ een nde eleceğ ç n yn f ( Şel. 4 e bı nız.) bln yo de e. Eğe b şel de dol ylı e ö onol yl şı ıyl hel nble hız l f l / lş nden bul unbl (Boe ). Bunun ç n Eşl. 4;. 4-4 Eşlle e l ce oe öü ullnıl şğı d g b o ı e ı l ı n bğlı fdeye dönüş üül ebl. dq dq j dq dq (4. ) {: l ce oe öünü göe e ed. } Bud o ıı bleşenl e ne yılı e l n yönl end e oşullı ( d dq ) uygul nı 4. Eşll e el de edl. d d q (4. ) (4. b) q d d q Böyl ece 4. b Eşlğ nden y hızı şğı d g b bellen ş ol u. l d q d (4. ) Bu ş d yzılı. θ bul unı ç n Şel. 4 den ylnıl 4. 4 Eşl ğ f f n θf (4. 4) 5
Eşl 4. 4 ün üe şğı d g b lın co θ f dθ d f θ f bellen ş ol u. (4. 5) θ f α β β α (4. 6) α Bud Eşl. 7 de lı n el de edlen e fdele nı n şğı d (4. 7) (4. 7b) Eşl 4. 6 d yele ne yzıl dönen een ı ı nı n hı zı üe şle y ı zı n şğı d gb bul unu ( Boe ). α β β β α α f θ f (4. 8) α Sonuç ol o o en hı zı e 4. e 4. 8 Eşlle ydı ı yl Eşl 4. 9 le el ş ol u. f l / α β β β α α q / (4. 9) d σd α Bu yl şı l o o ıı yönl end el doğ udn e ö onol e nde de ullnıl o o hı zı elebl ( Boe ). Anc he du ud d hı z e özellle o denc e o o z n b değş l e ne duylıdı. 4.. odel e Uyl lı Se Yl şı ı yl Hı z Ke US yl şı ı nı n SKAS ye uygul n hı zı n b ee g b elebleceğ l def Schude ( 99) de göel ş. Bu çlış d. 4-4 Eşlle. 4-4 Eşll e nden ylnılı een nde o o ıı e o ı ı bleşenle ne göe şğı d g b fde edlee 5
5 d d d d d d (4. ) d d (4. ) bğı ı z de çı -çe l ı ec lnı şı ( Schude 99). Bud Eşl 4. zu edlen odel e e n çeen Eşl 4. e e uyln enen odel ol eçl ş. Böyl ece odel n du ul ı ı nd h e uygun uyl ulı ullnıl hız el ş. Şel 4. 4 de hı zı n e ç n önelen US un yıı (Schude 99) göül e ed. So Eşlle (Eşl 4.) oo Eşlle (Eşl 4.) ˆ ˆ - + + - Uyl Kulı ˆ Şel 4. 4 US le hız e. Bud uyl ulı nı n b b ee ol bul edl d ğ Eşl 4. n zu edlen duu eşlle nden y ne Eşl 4. n uyln enen du u eşlle çı ıl el de edlen Eşl 4. ydı ı yl üel (Schude 99). d d ˆ ˆ ˆ W ε A (4. ) Eşl 4. du ul ın h ı n lş n odel e l e e ed. Bu odel doğ ul z nl değşeyen le-bele el e e doğ ul ol yn z nl değşen ge-bele el e ol Şel 4. 5 de gö el ş. Schude ( 99) de
şel de gö ül en le yold doğ ul z nl değş eyen e e lş n fe n n e n ozf geçe (cly oe el) ol duğu bellee doğ ul ol yn ge-bele el e n Poo un lılı ( hyebly) öl çü ünü ( ndu 979) ğl ycğı fde edl e ed. Eşl 4. de nı l nn bu öl çü ü ğl üzee dy (uygun) uyl ulı d Eşl 4. 4 de g b el ş. ε Wd (ü ç n) (4. ) εd ˆ ˆ ε (4. 4) Bu d ozf b yı dı. + - W + + Doğul e A ε ˆ ˆ + - ˆ Doğul olyn znl değşen e + + ε ε Şel 4. 5 US un Doğ ul ol yn ge bele el e g b göe. ε e W nı n değele Eşl 4. de ye ne yzılı ( Eşl 4. 5) ˆ ˆ εd εq ε d d ε (4. 5) e el de edlen bu eşle şğı d blnen lş ullnıl df d f d f Pooun lılı ölçüüne uygun (4. 6). e.. KI ε qˆ εdˆ KI ˆ ˆ. K ε ˆ ε ˆ K ˆ ˆ eçl ş olu (Schude 99). (4. 7) (4. 7b) P q d P Sonuç ol l ce oe öünü göe e üzee e yıln ε ˆ ˆ ˆ nı l ı le ble Şel 4. 4 de uyl ulı e dol yıı yl o o hızı d şğı d g b bellen ş ol u. 5
K I ˆ K Pε ε (4. 8) ˆ ˆ / (4. 8b) Bu yl şı d Eşl 4. de ge bele ez ( ue) negl l şle nden ynl nn o un de e e ed. Aı el e çı -çe l ol l bl e hı z e lı-çel ol geçel eşldğ nden ne en çı -çe l hı z e l e ne göe ee değş l e ne şı dh y b bşı h ol duğu öyl enebl ( V 998). 4. 4. Klı- Çe l Gözl e l ey cle Gözl e l ey cle duu değşenl e yl şı ı n dynn ode n onol eo n n gelş le ble oy çı ı ş b dı. Konol edlen e n ( KES) du ul ı n fz el ol eşleed ğ hllede ey eşleblen du u lı n ço yı d ol ı e bu du ul ı n öl çül e n ğl yn düzenel e n onol e n n l ye n ı ı neden yle Şel 4. 6 d gö üldüğü g b öl çüleblen çıış du u değşenl e nden e n d ğe du ul ı nı e e y d gözl e l e e ç n ullnılıl ( B 999). u B Se + + A C y ˆ B odel + + + + ˆ A ˆ C ŷ Düzelc e Gözleleyc Şel 4. 6 Doğ ul e ç n - deecel duu gözl e l ey c. Gözl e l ey cle d ğe çı -çe l ecleden yı eden en öne l özell Şel 4. 6 dn d gö üldüğü g b odel n du ul ı n le edlen düzelc (coec on) e n bul un ı dı ( V 998). Böyl ece e le odel ı nd du ul ı n bşlngı ç değele nden ee değele nden y d öl çüle eyen dış 54
gşle n e uy ı ndn ynl nc flı l düzelc e le odel e ynııl en ( Kz eow 994). B gözl e l ey c n n lnbl e l def Kl n fı ndn oy ıln gözlel enebll gee oşul unun onol edlen e fı ndn ğlnı n bğlı dı. Bu çl Şel 4. 6 d gö ül en eele z nl değş eyen doğ ul e n d n eşlle göz önüne lınbl. A Bu (4. 9) y C (4. ) Bud n du u e öü u gş (y d onol) e öü y çı ış e öüdü. A n n e B n gş C n çı ış d. Eğe f onl u z n lı ğınd e n heb du uu u gş ç n y le belleneble e üüyl e gözlel enebl den ( Sı oğl u 996). Bu oşul e Eşl 4. de fde edlen gözlel enebll nı nı n n- ol ı le ğlnı. C CA n CA nn (4. ) Sezgel ol en gözl e l eneblen b e de he du u değşen n n bzı çı ışl e ed e edğ bellenee de bul unbl ( B 999). 4. 4. uenbege gözlel ey c D d uenbege fındn e eele z nl değş eyen doğ ul e l e ç n lnn gözl e l ey c ( uenbege 97) onol eo nde yygı n ol blne ed. Belg n odel bnlı bu gözl e l ey c de 4. 9- Eşlle yl e nı l nn geçe e n duuun şğı d g b yl şıl y çlışılı şı. Aˆ Bu y C ˆ ˆ (4. ) Gözl e l ey c n n gş y e u çı ışı ˆ d. Eşl 4. de y C ˆ öl çülen y e gözl e lenen e ŷ ı nd fı çeen düzel e e n göe e ed. e gözlel ey c znç y d ğılı d. 55
Eşl 4. 9 dn 4. çı ıl gözl e l ey c h eşlğ el de edl ( Eşl 4. ). A C ˆ ˆ (4. ) Eşl 4. de şğı d g b e yzılbl. ~ ˆ ˆ şel nde du u h e öü nı l ı yıl ~ A C ~ (4. 4) Eşl 4. 4 den h e öünün d n dnışı fı ndn bellend ğ göül ebl. Eğe A C n n özdeğele A C n n özdeğele - düzl e nn ol yıı nd bul unuyo e h e öü hehng b bşlngı ç değe ~ dn ıfı yı nycı. n n ye e d büyü eçl e bu yı n yı hı zlndıcı. Anc Og ( 99) e Ve ghee e Snde ( 988) de belld ğ g b fzl büyü eçl e h e öüne e yeblece dış bozucul ın e nl ğ cı. Ayıc bu gözl e l ey c n n bşı ı e A nı n doğ u ol blne ne e z nl değş e e ne bğlı dı. A d eele n değş e h e öü d n ğ n ol uuz b şel de e yebl e ed. D ğe fn uenbege gözl e l ey c n n SKAS g b doğ ul ol yn e l ee uygul nı ş hl e genşlel ş uenbege gözl e l ey c ( GG) ol blne ed ( V 998). SKAS n n l gılyı cıız onol üne yönel ol ecu le üde GG l e ı hı z e/ ey yü o en n n eld ğ gö ül e ed. Bu çıdn yıln e l e l eel ol şğıd g b çı lnbl: - Eşl. 45 de odel e le edlee el de edlen genşlel ş SKAS odel y d y e e e ç n hı zı n ee ol nı l ndı ğı ( ) odel (V 998) ullnılı. - odel b önce dı d elen du ul c ınd doğ ullşıılı ( V 998). - Doğ ullşııln bu yen odel e uygun Eşl 4. 4 den enlen d n dnı şı ğl c bellen. Bud doğ ull şııln odel n e d b önce elen du ul bğlı ol hel ndı ğı e bun şılı zu edlen d n dnış lş n özdeğele b ol duğu ç n b ol yı z nl değşece ( V 998). Al gılyıcıız onol çıındn özele - deecel y d ndgen ş deecel ol lnblen GG ( V 998) le ı hı z e/ey yü o en lı-çe l 56
57 ol elebl e ed. Anc bunl le ol o denc oo denc g b değşen d ğe eele n elee e ( Du e B dy 99b) gözl e l ey c bşı ı nı n ö üleş e ne neden ol dı. 4. 4. Uyl lı ı gözl e l ey c İl def Kubo e d ğ. ( 99) de önelen hı z uyl lı ı gözl e l ey c n n yıı Şel 4. 7 de gö ül e ed. Bud düzelc e uenbege n ne benze el e ble G nn eç e uyl ulı nı n bellene ç n yuno un lılı eoe nden ylnıl ı şı. + ˆ A + C ˆ B ˆ + + Uyllı ı gözleleyc ˆ + - G Uyl ulı ˆ ˆ ˆ e Şel 4. 7 Hı z uyl lı ı gözl eyc. Ayı c Eşl. 45 de el e el yn lş n dfen yel bğı nılı n een nde şılılıyl el de edlen Eşl 4. 5 de SKAS odel ullnıl ışı. u B A σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ (4. 5) C (4. 5b) Şel 4. 7 den de gö ül düğü g b o ı ı e oo ıı e ne lşn önelen gözl e el ey c odel Eşl 4. 6 d g b d.
ˆ ˆ B Gˆ - ˆ A (4. 6) yuno bnlı uyl ulı nı üe e ç n gözl e l ey c h eşlğ e şğı d g b el de edl ( Kubo e d ğ. 99). ~ ~ (4. 7) AGC ΔAˆ Bu d ~ ˆ ˆ I Cˆ ; ΔAˆ Aˆ A J c J c ˆ I ˆ ; J ˆ Δ ˆ ˆ d. Uygun yuno dy fon yon Eşl 4. 8 de g b eçl ~ ~ ˆ V (4. 8) λ { λ : ozf b yı dı. } e bu f on yonun z n göe üe lı nı Eşl 4. 9 el de edl (Kubo e d ğ. 99). ~ ˆ ~ ˆ ~ Δ dˆ ~ V A GC A GC Δ (4. 9) c λ d Eşl 4. 9 un. e. e l e bb ne eşlenee hı z uyl ulı şğı d g b bul unu ( Kubo e d ğ. 99). dˆ λ ~ ˆ ~ ˆ (4. 4) d c ~ ˆ ~ ˆ K ~ ˆ ~ ˆ ˆ K d (4. 4b) P I Y ne Eşl 4. 9 un. e de de G Eşl 4. 4 e g b yı e n-negf (neg e-e def ne) eçlee yuno nl ınd lılı ğlnı. g g g g4 G g g g g (4. 4) 4 Bud g g ˆ K g ˆ K ˆ K c ck g4 ˆ ck { K : SKAS n n u ul ı le gözl e l ey c u ul ı ı nd onı b d ( K )}. 58
{ ˆ ˆ ˆ σ σ σ ˆ } ˆ ˆ σ Bu çlış özellle o e o o denc değş l e ne duylı dı. Dh on Poo öl çü ü ( ndu 979) ullnıl yıln ı e hı z le ble o denc n n eld ğ Yng e Ch n ( 99) de çlış d; SKAS n n dece el e el yn lş n odel ullnıl bu yl şı l ı hı z e o o denc n n eş z nlı ol ele eyeceğ bell e ed. 59
5. KAAN Fİ EEİ ABANI GÖZE EYİ Cİ ASAI I İl def Kl n ( 96) d oy ıln e doğ ul d n e l en du uuzyı nd odellenene yol çn Kl n fle ( KF) yl şı ı doğ ul flele e obl e ne o l ol dışıl çözü ge ş ( Hy n ). Fle duğn (ony) y d duğn ol yn çee oşullı n uygul nbl e ed. A dışıl çözü yn du uun güncel enen e e önce du u e e yen gş ele ullnıl hel nı. Bunun ç n dece önce du u e n n lnı yeeld. KF ç n Şel 5. de göülen yı -z nlı doğul e düşünül ebl ( Hy n ). Şel de l e göelen du u e öü e n zoln ı ş d n ğ n nı l ç n ye el nu e ü e d. Bş b fdeyl e du u e n gel ece e dnışı nı öngö e ç n geel e n geç ş dnışı n en z e ol d nı l nbl. e. ölç e y d. önel e e z nı dı. w + + z I H + + y F Şel 5. Ayı -z nlı doğ ul e. e el ol ıı dn ol uşn Şel 5. e el ol şğı d g b fde edlebl ( Hy n ): - Se ( Poce) eşlğ F w (5. ) Bu d F. z ndn. z n du uunu şıyn geçş d. Sıfı ol değel e gü ül üü w beyz e Gu yen b ç nded. Gü ül ünün oyn e şğı d g b nı l nı. n çn Q E wn w (5. ) n çn E bel enen (ol ) değe (eeced l ue) d.} { 6
- Öl ç e eşlğ y H (5. ) Bu d y. z nd gözl el enen çı ış e öüdü. H öl ç e d. Sıfı ol değel öl çe gü ül üü beyz e Gu yen b ç nded. Gü ül ünün oyn e şğı d g b nı l nı. n çn E n (5. 4) n çn Ayı c e w bbyle lş ol yn (uncoeled) led. Kl n flele e obl e yn blneyen du u ç n e e öl ç e eşlle n ble e o l ol çözen obl e l eel ol şğı d g b çı lnı ( Hy n ): He b ç n duuunun n u ol - eel h e n bul ç n ü gözl e l enen e öle ( y y y ) ullnı. Bu no d e oble flelee e öngöü e e yuuş ( oo h ng) ol dlndıılı. 5.. O u Ke KF y üe eden önce o u e e lşn e el bulle gözden geç e ylı ol cı ( Hyn ). Konuyu bleş e ç n ullnılc l gele (ndo ) değşenl e; genel ol e ö bç nde de düşünül ebl. Öncel le gözl e l enen ( Hy n ): y değşen n n şğı d g b eld ğ bul edlebl y (5. 5) Bu d bl neyen şe e e le gü ül ü bleşen d. ˆ elen y y genel de y gözl e l enenl e nden ˆ bl neyen şen n elen değe ol duğu yılı; şe nden f lı ol cı. Bu nedenl e ou du ud e üe e ç n b l ye öl çü üne gee n dı. nı l nc bu ölçü ün e şğı d duuu ğl ı gee: 6
- Negf ol lı dı. ~ ˆ şel nde nı l nn e h ı nı n zl yn f on yonu - ˆ ol lı dı. Bu gee n şğıd g b nı l nn ol - eel h le ğl nı ( Hy n ): J ˆ E ~ ˆ E (5. 6) Bu d l ye öl çü ü duğn ol yn doğını ynı dı. Bu no d J nı n. z n bğı lılığı dışıl e üec n n ˆ o l değe n üe e ç n ol ıl onol eo nde eoe den ylnılı ( Hy n ): - eoe : Koşull u-ol değe eell ec ( Cond onl en e o) Ol ıl üeçle h yı ( e y Gu yen b ç ndel e e ol - eel J y) n u yn o l ˆ oşull u ol ec d e şğı d g b nı l nı: ˆ ˆ E y y y (5. 7) - eoe : O ogonll le Ol ıl üeçle e y ü l ç n Ey E e nı n ol ı ıfı; yn () ol ıl üeçle Gu yend; y d () O l ˆ gözl e l enenle n doğ ul b fonyonu e l ye öl çü ü ol - eel h şel nde nı l nı ş e elen y y y gözl e l enenl e nden el de edl en ol ˆ bu gözl e l enenl e n uzyı nd nı n o ogonl ynı ı (ojec on ı) dı. KF bu eoe ullnıl üel. 6
5.. Kl n Fle Eşl 5. e 5. le nı lı e ç n. znd yen öl ç en n ( y n n) yıl dı ğı e y ne. z nd önce ( o) elen du uun ( ˆ n n) ecu ol duğu yı ı yl on ( o e o) duu e ˆ doğ ul fon yonu ol şğı d g b fde edlebl ( Hy n ). ˆ G ˆ Bud G y ˆ e y nn (5. 8) G e G dh on eoe de bellen o ogonll l e l e bul unc bç nde çnl dı. Eşl 5. 9 d nı l nn duu- h e öüne ~ ˆ ˆ (5. 9) o ogonll le uyguln Eşl 5. el de edlebl. y çn E (5. ) Eşl 5. d 5. 5. 8 e 5. 9 Eşlle ullnılı Eşl 5. el de edl. G ˆ G H G y çn E (5. ) Dh önce belld ğ gb w e ı nd b lş (coelon) ol dı ğı ç n ( E y E ) Eşl 5. e şğıd g b yzılı. - I G H G y G ˆ y - Bud I b. O ogonll l e nedeneyl e y ç n Eşl 5. dh d bleş ( Eşl 5. ). I G H G E y (5. ) E ˆ ol duğu çn (5. ) e ğlnı. y nı n hehng b değe ç n Eşl 5. nc şğı d oşulll I G H G (5. 4) G I G H (5. 4b) Eşl 5. 4b 5. 8 Eşlğnde ye ne yzılı. znd on elen du u şğı d g b el de edl ş ol u ( Hy n ). ˆ ˆ G y H ˆ (5. 5) 6
Eşl 5. 5 ışı ğı nd Bu no d G Kln zncı ol dlndıılı. G nı n çı fde el de edl el d. Bunun ç n y ne o ogonll le nden şğı d eşlle yzılbl ( Hy n ). y E ˆ (5. 6) E yˆ Bud ˆ (5. 7) ŷ elen önce öl ç el eden ( y y y l eden) y nı n el ş hl n göe e ed. Bu yen üeç ç n şğıd nı l yıl ~ y ˆ y yˆ (5. 8) Eşl 5. 9 el de edlebl. ~ y y H ˆ H H ~ - H ˆ (5. 9) Böyl ece Eşl 5. 8 de nı ullnılı Eşl 5. 7 den 5. 6 çı ıl Eşl 5. el de edl. E ~ y ˆ (5. ) Eşl 5. e Eşl 5. 5 ullnıl du u h e öü 5. ). ˆ ~ - - G H ~ - ˆ bul unu ( Eşl ~- I G H - G (5. ) Sonund 5. 9 e 5. Eşlle 5. Eşlğ nde ye ne yzıl 5. Eşlğ el de edl. E ~ - ~ - I G H - G H Öl ç e gü ül üü ; e bu nedenl e de (5. ) - ~ den bğı ız ol duğu ç n Eşl 5. şğı d g b bleş. ~ - E ~ - I G H H GE (5. ) Bud Eşl 5. 4 de nı l nn önce oyn fde 64
P ˆ E - - ˆ ˆ - - E ~ ~ (5. 4) e Eşl 5. 4 yele ne yzıl Eşl 5. 5 el de edl ş ol u. - I G H P H G (5. 5) G ç n bu eşl çözül üe Kl n zncı önce oyn ol bul unuş ol u ( Hy n ). P ye bğlı G P H - - H P H (5. 6) A dışıl e üecn l ç n du u h oyn yyılı ı nı (og on ı) ğl yn ş nı n dh hel nı geee ed ( Hy n ): - Eşl 5. 4 de nı l nn. z nd önce oyn P den yl n Eşl 5. 7 de nı l nn y ne. z nd on o yn P ~ ~ ˆ E ˆ ˆ P nı n helnı: E (5. 7) Bu çl Eşl 5. 5. 7 Eşlğ nde ye ne yzılı e bğı ı z ol duğu d e lı nı Eşl 5. 8 el de edl. P - - I G H E ~ ~ I - G H G E G I G H P I G H G G nı n - ~ den (5. 8) Eşl 5. 8 çılı e on 5. 6 Eşlğ nden ylnıl şğı d gb bleşl ş bç el de edl ş ol u. P I G H P I - G H P H G G G I G H P G G G G P I G H (5. 9) - Son o yn n n geç ş değe P - ulln önce oyn n güncellen ş P n n hel nı: 65
Bunun ç n du uun önce elen değe nn ( ˆ n n) y ne du uun on elen n n geç ş değe ne ( ) göe şğıd g b fde ed ˆ ˆ F - (5. ) ˆ on Eşl 5. e 5. ullnıl önce e h ı nı n Eşl 5. de g b bul unı gee. ~ - ˆ F ˆ w F F w ˆ F ~ w (5. ) Eşl 5. 5. 4 Eşlğ nde ye ne yzılı e ~ w nı n - den bğı ı z ol duğu d e lını P F P elen P - le çözül üş ol u. ~ ~ F Ew w E - F P F Q (5. ) Sonuç ol l nn dışıl e üec (KF); 5. 5. 5. 6 5.5 e 5. 9 Eşlle le şğı d gb özelenebl ( Hy n ): Duu- uzy odel: F w (5. ) y H (5. 4) Bu d w e oyn le ıı yl Q e oln bğı ı z ıfıo değel beyz e Gu yen bç nde gü ül üled. Bşl ngı ç değele : ˆ P E (5. 5) E E E (5. 6) Bu d nı nd hehng b gözl e el enen e ol dı ğı ç n elen du uun bşlngı ç değe E eçlebl. Hel : ç n hel : 66
Duu e n n yyını ı ˆ ˆ F - (5. 7) H oynı nı n yyını ı P - F P F Q (5. 8) Kl n znç G P H - - H P H Duu e n güncellee (5. 9) ˆ ˆ G y H ˆ (5. 4) H oynı nı güncellee P P I G H (5. 4) Eşl 5. 9 Eşl 5. 4 de yzıl P ; e y ne yılc şle l e le de G ( Dof ) şğı d bç l ede de fde edlebl: - P - - - - H P H H P P P H (5. 4) G P H (5. 4) - 5.. Genşlel ş Kl n Fle KF doğ ullşı üec le doğ ul ol yn e l ee de uygul nbl ( Hy n ). Bu b çde lnn fle genşlel ş Kl n fle ( GKF) ol dl ndıılı. GKF y üe e ç n du u- uzy odel Eşll 5. 44-45 de elen doğul ol yn d n e düşünül ebl. f w (5. 44) y h (5. 45) Bu d w e oyn le ıı yl Q e ol n bğı ı z ıfıol değel beyz e Gu yen b ç nde gü ül üled. f doğ ul ol yn geçş d. h e doğ ul ol yn öl ç e d. Doğ ul ol yn bu le znl değşe de bl. GKF n n e el düşünce 5. 44-45 Eşlle n n en yı n elen du u ( ˆ y d - ˆ ) c ı nd doğ ullşııl ı l e ne dynı ( Hy n ). Böyl ece el de 67
edlen doğ ul odel e KF uygul n GKF geçel en ş ol u. Bu ylşı dh yı nılı ol ş d d çı lnbl (Pel ): Aş : f ˆ c ı nd h e yl şı l şğı d g b çılı. f h f F ˆ ˆ - ˆ c ı nd yl o e ne b nc deeceden (5. 46) - - h ˆ H ˆ Bud Aş : (5. 47) F f ˆ e ˆ Bu yen duud odel şğı d g b elebl. H h ˆ ol nı l ıdı. - ˆ F α w (5. 48) y H β (5. 49) α f ˆ F ˆ - - e β h H Bud ˆ Sonuç ol ˆ e - ˆ bu yüzden de α e ˆ ˆ ˆ ol nı l ıdı. β z en blndğ ç n Eşl 5. 5-8 5. 4 e 5. 4-4 den yln GKF şğı d g b özelenebl: Duu- uzy odel: Bu d f w (5. 5) y h (5. 5) w e oyn le ıı yl Q e oln bğı ı z ıfıol değel beyz e Gu yen bç nde gü ül üled. nı l l : F f ˆ ˆ H h ˆ (5. 5) - ˆ Bşl ngı ç değele : ˆ P E (5. 5) E E E (5. 54) 68
Hel : ç n hel : Duu e n n yyını ı ˆ ˆ f - H oynı nı n yyını ı (5. 55) P - F P F Q (5. 56) H oynı nı güncellee - P - - - - H P H H P P P H (5. 57) Kl n znç G - P H (5. 58) Duu e n güncellee ˆ ˆ G y h ˆ (5. 59) 5. 4. Kl n Flele İle İl gl Düşüncel e Kl n flele le lgl eel düşüncele şğı d g b ınıflndıılbl: - Klılı: Doğ ul d n e n onol edlebl ( B 999) e doğ ul öl ç e odel nn gözlel enebl (B 999) ol ı e yıc e e öl ç e gü ülül e n n ıfı ol değel beyz e Gu yen b ç nde ol duğu yı l ı yl KF n n lılığı Kl n fı ndn lnı şı ( Pel ; Dof ). Anc KF den flı ol GKF de h oyn le e bun bğlı ol Kl n zncını n hel nı nd elen du u ullnıl dığı ç n lılı e n ol l ble (Dof ) l (ub)-o l fle ol değelendl e ed (P el ). - Bşı : Kl n flele n n bşı ı öl ç e ( gözl e l e e) bl glen n ynıı oyn le n n doğ u ol bln e ne y d eçl ene bğlı dı ( Dof ). Özell l e geçe z nlı uygul l d e ( odelle e) e öl ç e h lı nı e l eden güül ü oyn len n ( V 998) doğ u ol bellene güçl eşe ed. Anc ı eele ol ullnıln bu oyn le uygun eçlee fle d n ğ değşlebl e e e doğ ul ol yn onol çıı ndn b bench ö neğ ol n SKAS de ( Oeg ) d ğe belg n bnlı yl şı l göe hı zlı e yüe doğ ul ul u du u e ee e 69
7 yılbl e ed ( Sl oe e d ğ. 99; Boğoyn e d ğ. ; Chen e Dunn gn ). - Geçel ee: Kl n flele n n blnen en öne l ı ncı fzl he yüü çe e d. Bu nedenl e yüe hı zlı e doğ ul ul u şle yblen yıl o şle clee y d yıl şe şley clee gee n dı. Günü üzde Kl n flele n n de geçel enebl d ğ bu ü şle cle yygı n ol üel eed. enol oj gelş el e le ble n c ebe şle c l yele n g dee zl dı. Özele gözl e l e e y d e e çıı ndn f lı yl şı l unn Kl n flele ele o olı nı n l gılyıcıız onol ünün ynıı ( V 998) obo uygul l ı uzy çl ı nı yönl end e üeel onu bellee e l e ( Gl obl oon ng ye GPS) h fğ onol ü güdü l ü e /füze e l e yl üeç onol ü h h n onuş yı l gıl /şle e uydu yö ünge e d hedef zle e. g b geçe z nlı d ğe ühendl obl e l e nde de yygın ol ullnıl dı ğı ( Dof ) öyl enebl. 5. 5. S nc Kfel Aenon o o İç n Gen şlel ş Kl n Fle bnlı Gözl e l ey c ı ı Genşlel ş Kl n fle ( GKF) dh önce belg n odel bnlı ec e gözl e l ey cleden flı ol ol ıl du u ( e ee) gözl e l ey cd ( V 998; Boe ). Geçe z nlı uygul l d ol duğu blnenen odel e öl ç e h lı nı n ( ybec 979) beyz e Gu yen b ç nde gü ül üle ol odel e ol l ol le edl e ı cıl flı ol nl un dı. GKF n n ol ıl doğı le uyu l u gel eneel yl şı l bu odel ( V 998; Boe ) şğı d g b el. () w u f w β α σ σ β α q α σ σ σ σ σ σ σ σ β α β α (5. 6)
y h α β α β α β (5. 6) Bud odel Eşl.45-46 dn flı ol o o en hı zı ee g b nı l nı o dun een ı ı nd el ş. w e e ıı yl odel e öl ç e h lı nı e l eden oyn le Q e ol n bğı ı z ıfıo değel beyz e Gu yen bç nde gü ül üled. Aı e hı z e çn elen bu odel n GKF de ullnıl ı ç n öncel l e yı lşııl ı geee ed. ö ne l y d ö nel e e z nı nı gö e e üzee SKAS ye lş n yı lşııl ış odel lı b ç de şğı d g b el de edlebl. u w f (5. 6) y h (5. 6) Son u f ˆ c ı nd h e - ˆ c ı nd yl o ene b nc deeceden yl şı l çıl Eşl 5. 64-65 de SKAS n n doğ ullşııl ı ş odel el de edl. F α w (5. 64) y H β (5. 65) Bud nı l l şğı d g b d. α F ˆ u F ˆ ˆ f β ˆ h ˆ H ˆ - - ˆ f u ˆ H h ˆ - ˆ {Bu uygul ç n lınd H H dı. } Sonuç ol ˆ e - ˆ bu yüzden de α e β z en blnd ğ ç n 5. 5-59 Eşlle nden yln decel GKF ( DGKF) şğı d g b özelenebl: Duu- uzy odel: u w f (5. 66) 7
Bu d y h (5. 67) w e oyn le ıı yl Q e oln bğı ı z ıfıol değel beyz e Gu yen bç nde gü ül üled. nı l l : F f u ˆ ˆ H h ˆ - ˆ (5. 68) Bşl ngı ç değele : ˆ P E (5. 69) E E E (5. 7) Hel : ç n hel : Duu e öünü öngö ˆ ˆ u f - Duu h oyn n öngö (5. 7) P - F P F Q (5. 7) Duu h oyn n güncelle - P - - - - H P H H P P P H (5. 7) Kl n znç n hel G - P H (5. 74) Duu e öünü e ˆ ˆ G y h ˆ (5. 75) Bu no d el de edlen DGKF l go ı nı geçel e e çıı ndn şğı d yo ul yılbl: - Du u h oyn y d du u eö ünün öngö ülen oyn P e n of öşegen ol eçl. Bşl ngı ç değe e bşlngı ç du u e öü bl g n n doğ ul u deece n ynıı ( V 998). P ın dh büyü değe ˆ ın dh z blndğ nl ı n gel eceğ ç n yen öl ç e elele dh fzl ğılıln e üecn n yı n hı zı cı. Bununl ble P ın ço büyü ol ı doğ u değeden l y d bu değe c ı nd elen du ud lı nı l 7
yol ç dı. Ayıc öşegen değele b bnden ço flı değelede eçl d ğ z n öngö ülen h oyn n n z (ce ) n u ol bl e e e bu yüzden de üçü değel değşenl ede büyü e h lı ol uşbl e ed. Böyl e b du ud no lze edl ş duu değşenl e ullnıl oun çözül ebl. - Q e nı n geçe z nlı ol bellene nde güçl ül e neden yl e uygul d bu le ç n değele b ol n e n of öşegen yı ı yılı. Q ˆ dg q q q q q e ˆ dg şel nde nı l nblen le n değele eçlen bşlngı ç ı ı e hızl lgl oln değele bb ne eş lını ( V 998). - P Q e değele n n geçe e SKAS n n fz el doğı gözönüne lı n bellene e ende güçl ül e neden yle bu le DGKF ç n ı eele gb ullnıl zu edlen e doğ ul uğu e d n ğ n el de e e üzee dene e- ynıl yöne yl e bellenle. 5. 5.. Genşlel ş Kl n Fle bnlı ez ı nd Yıl ı ş Çlış l e üde SKAS nn du u e/ ey ee e ç n önelen yl şı l ı n yenlğ y d flılılı genel ol şğı d g b özelenebl: - Bl nen SKAS odelne dh önce gözönüne lı nyn ee y d eele ıln dh geçeç yen odel el de e e - e cu SKAS odel dh önceleden flı eenl ede e/ ey flı değşenl ee göe fde edlee e y d bşı çıı ndn öncelee göe ü ünl üğünü göee - Bl nen gözl e l ey c y d ec yön e l ende he yüünü zln ey önelen yleş elele bşı ı ın değşl le y - Se e onol uı nd blnen SKAS de henüz denen e ş yön e l e uygul - ddel e hl nde ılnn bu değş l le n b çı nı y d üünü bden y y d odellee e/ ey e yön e l e ne yen den b bış ge e. 55 7
74 Bu no d ez ı nd SKAS n n he ele el he de en ynı n lş n değşen y d değe blneyen ee y d eele le bl e yüe bşı lı hı z l gılyıcıız onol ç n geel ü du ul ı gözle l e e ç n dh önce SKAS de ullnıl yn flı GKF l go l ı e bu l go l le uyu l u flı odelle gelşl ş. Böyl ece lnn yen GKF eell gözl e l ey cle flı yı l lınd doğ udn e ö onolünde y d DK d onol çlı ullnıl bşı l ı e edl ş. 5. 5... Önelen Yöne- I Bud ( B u e d ğ. ) DGKF le çı ış ol öl çülen o ı l ı n leen o o ıı ooun en hızı e b b ç nde değşen yü o en el ş. Bunun ç n SKAS n n dun o een nde genşlel ş (eended) ol ıl duu- uzy odel şğı d g b önel ş. w Bu A w u f () w u B A β α σ σ β α β α α β σ σ σ σ σ σ σ σ β α β α J J J H h y H β α β α β α (5. 77) Bu odel hı zı n ee g b nı l ndı ğı Eşl 5. 6-6 de odelden flı ol hı zı n he geç c he de üel hl de bşı ı nı ı üzee en hee eşl ğ n çe e ed. Bu yüzden yü o en e de odel e b (5. 76)
ee g b ynııl el e en ş. Ayıc b ü ün e e B lını şı. Ke üec ç n bu yl şı d odel öncell e ge ye doğ u f l yön e le yı lşıılı ( Eşl 5. 78-79). u w A Bu f w (5. 78) α β α β 4 5 5 4 7 6 8 7 8 6 β α 9 H A α β α β α w β u (5. 78b) B y h (5. 79) α β Bud / - H ˆ α β α β / ˆ / ˆ / ˆ / 6 ˆ / 7 ˆ / 6 ˆ 8 4 9 ˆ / J ˆ. / d. 5 Eşl 5. 78 d doğ ul ol yn e ( ˆ e l e ( f 9 (5. 79b) / 5 ˆ A ) le doğ ul ol n W u ˆ Bu w ) b bnden yıl 5. 8 Eşlğ el de edl. W u f (5. 8) Son f ˆ c ı nd Eşl 5. 79 d h e - ˆ c ınd yl o e ne b nc deeceden yl şı l çıl Eşl 5. 8-8 de SKAS n n doğ ullşııl ış odel el de edl. F α W u (5. 8) y H β (5. 8) Bud nı l l şğı d g b d. ˆ F ˆ α ˆ f β ˆ h ˆ H ˆ - - 75
F f ˆ ˆ {Bu uygul ç n lınd F Aˆ H h ˆ - ˆ e H H dı. } Bu no d nl og yıl dönüş üücüde ele- uzunl uğunun ı nılı ol ı ndn ynl nblece ounu d gözönüne l n e l def üel ı nılı en on o od uygul nn Boğoyn e d ğ. () de DGKF l go ı bu ez çlış ı ç n Eşl 5. 8-8 de SKAS odel ullnıl üelebl. Al go nı n yenlğ - P nn flı şel de hel n ı ndn ynl n dı. Eşl 5. 56 d y d 5. 7 de w w Q ˆ E w n oyn ol nı l nı şı. Eşl 5. 8 de yen du ud bu oyn şğı d g b nı l nı ş olcı. Q W u W u ˆ E W u ˆ Bu w (5. 8) nı ı nd; nl og yıl dönüş üücünün qunl h l ı neden yle u nı n oyn ol n beyz e Gu yen b ç nde güül ü ol duğu yılı. w nı n d oyn l beyz e Gu yen b ç nde gü ül ü ol duğu bul edlee Q Eşl 5. 84 de gb hel nı. Q u W u ˆ E W ˆ Bu w Bu w E ˆ B u u B Ew w E ˆ B B (5. 84) Bu duud - P (Eşl 5. 7) şğı d g b bul unuş ol u. P - F P F Q F P F B B (5. 85) Bu yen yl şı Q yışı SKAS çıı ndn Q n bl n yo yıln b ı ı nı hel nbl du u ge e ed. Böyl ece gelşlen yen 76
DGKF l go ı hel n bul unn ul qun l h ı Q n bln yo yıln d ğe ıı ı e öl ç e gü ül üünün oyn ( ˆ ˆ e ˆ ) b bul edlee şğı d g b özelenebl: Duu- uzy odel: Bu d u f w (5. 86) W u f y h (5. 87) w u e oyn le ıı yl e ol n bğı ı z ıfı-ol değel beyz e Gu yen bç nde güül üled. nı l l : F f ˆ A ˆ ˆ H h ˆ - ˆ H W Bşl ngı ç değele : ˆ P u ˆ Bu w (5. 88) E (5. 89) E E E (5. 9) Hel : ç n hel : Duu e öünü öngö ˆ f ˆ - u (5. 9) Duu h oyn n öngö P F P F B B (5. 9) - Duu h oyn n güncelle - P - - - - HP H HP P P H (5. 9) Kl n znç n hel G P H - (5. 94) Duu e öünü e ˆ ˆ G y h ˆ (5. 95) Şel 5. de e lnn l go nı n yıı göül e ed. 77
+ bc bc bc B B Çoğullyıcı DGKF Algoı F F ˆ P P / z / z H H - H ˆ h ˆ y bc Kelen Duul Şel 5. lnn DGKF l go ı nı n yıı. Önelen bu yön e ç n öncel le benzeş e ell çlış l ( Bu e dğ. ; B u e d ğ. ) yıl ışı. İl ol SKAS odel ne doğudn nü b ç l fz gel l e uygul nıen GKF ç n odel den lı nn o gel e ı l ı üze ne beyz e Gu yen özelll gü ül üle el en ş. Bu oşull lınd gözl e l ey c n n bşı ele yıl ışı. Dh on o gel e ˆ α ˆ ˆ β ˆ DGKF bnlı Gözleleyc α bc + - ˆ Hız Kon. e + - + - ˆ e Δ e Aln Kon. oen Kon. n ˆ d q dq ˆ β bc θˆf / ˆ α b c d Anh. Dee & Ec - V d q d b c dq b c bc SKAS θˆ f Şel 5. o o ıı yönlend el geleneel doğ udn e ö onol e. 78
79 ı l ı n beyz gü ülünün le edl ed ğ gb flı b yı lınd Şel 5. de gö ülen doğ udn e ö onol e nde hı z onol ü çlı ullnıl ışı ( Bu e d ğ. ). D ğe fn lnn gözl e l ey c deneyel ol d geçel eşl ş ( B u e d ğ. 4). Bunun çn Şel 5. 4 de gö ül düğü g b. üücüü le V/f onı b dbe genşl odül yonl u gel SKAS ye uygul nı şı. Bud d GKF ç n öl çülen fz gel le e ı l ı n hehng b gü ül ü le edl e ş. Böyl ece gelşlen gözl e l ey c n n dh geçeç oşulll e edl e ğlnı şı. b c SKAS Gel Algılyıcıl Aı Algılyıcıl DGKF bnlı Gözleleyc A.A Süücü β α β α ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Şel 5. 4 lnn GKF bnlı ec n n deneyel ol e edl e. 5. 5... Önelen Yöne- II Bu yön e ç n SKAS n n dun o een nde genşlel ş olıl du u uzy odel şğı d gb önel ş ( Bu e d ğ. b). w Bu A w u f () w u B A β α σ σ β α β α α β σ σ σ σ σ σ σ σ β α β α J J J (5. 96)
8 H h y β α β α β α (5. 97) Bud yön e-i den flı ol SKAS n n çlış oşullı yl değe değşen f z el güçl ül e neden yle değş bellene eyen o o denc de el ş. Böyl ece çı ış ol öl çül en o ı l ı n le ol yüe bşı lı onol çıı ndn öne l ol n o o ıı o oun en hızı b b ç nde değşen yü o en e o o denc DGKF bnlı ol el ş ol dı. e n hee eşlğn çeen bu odel de de yü o en b ee g b düşünül üş ü. o o denc yş değ ş ğ yı ı yl yen du u değ şen ol odel e l e edl ş. Ayıc b ü ün e e B lı nı şı. Ke üec ç n önelen odel ge ye doğu f l yön e le şğı d g b yı lşııl ışı. w Bu A w u f (5. 98) β α β α β α α β β α β α () w u B A 9 9 6 8 7 8 6 7 5 4 5 4 H h y (5. 99) (5. 98b)
8 β α β α β α H (5. 99b) Bud / - ˆ / / ˆ / ˆ 4 ˆ 5 ˆ / 6 ˆ / 6 7 ˆ ˆ 8 J /.5 ˆ 7 9 J / ˆ d. Y ne bu yön e de de öncel le SKAS odel ne doğ udn nü b ç l fz gel l e uygul nıen DGKF ç n odel den lı nn o gel e ı l ı üze ne beyz e Gu yen özelll gü ül üle le edl ş. Bu oşull lı nd bşı ı e edlen gözle l ey c ( Bu e d ğ. b) dh on öl çül en o ı e gel l e nde beyz gü ül ünün ol dı ğı g b f lı b yı yıl o o ıı yönl end el gel eneel doğ udn e ö onol e nde hız onol ü çlı ullnıl ışı ( Bu e d ğ. b). Deneyel ol Eşl 5. 96 nı n flı b ç de fde edl d ğ Eşl 5. de du u odel ullnıl gözl e l ey c geçel eşl ş. w Bu A w u f () w u B A β α σ σ β α β α α β N N N N σ N σ σ N σ σ σ N σ N σ β α β α χ J J J χ χ χ χ χ χ χ χ χ Bud N : o o dencn n n değe d. : öncel le yü o en e ü üne e l e n ynın en yn lşn belzlle göe e ed. χ (5. )
e öncel le o o denc n n ı clı e fen bğlı değş l en çeen el e el yn lş n belzlle el e eed. Böyl ece odel belzlle w g b ol l e n ynıı e χ l e çı l ol d du u odel ne ynııl ışı. Bu odel n e de ullnıln yı lşııl ış hl e şğı d g b d. u w A Bu f w (5. ) α β α β χ 9 χ 4 χ 5 χ 4 5 χ 7 χ 6 χ() 8 7 χ 8 6 χ β 9 α A α β α β χ α w β u (5. b) B Bud - ˆ / / ˆ N / ˆ / 4 ˆ 5 ˆ / / N 7 ˆ 6 ˆ 6 ˆ 9.5 / J 8 ˆ 7 / ˆ J d. Sonund öl çül en fz gel l e e ı l ı n hehng b gü ül ü el en eyee. üücüü le V/f onı b dbe genşl odül yonl u gel SKAS ye çı çe l ol uygul nı ş e özellle en yn e o o d encne lş n belzllele ble o ı l ı o o ılı e hız geçe-z nlı ol el ş. 5. 5... Önelen Yöne- III Yön e-ii de önelen deecel gözl e l eyclede çıış ol öl çül en o ı l ı ynı z nd e n duuu ol d el ş. Bu yön e de ( B u e d ğ. c) e o ı l ı dece öl çül üş ü. S o ı l ını n e el ed ğ bu yl şı ç n düzelc e n çed ğ öl çül en (blnen) le elen du u ı nd h flı şel de üel ş. Bunun ç n 5. 98b- 99b Eşlle le elen deecel odel de şğı d değş l le yıl ışı: - l ol α e β deecel duu odel nden çı ıl ndgen ş-deecel duu odel el de edl ş ( Eşl 5. ). 8
8 - Dh on h e n üe e ç n α e β Eşll e nde blnen e blneyen e l e bbnden yııl öl ç e eşlğ elde edl ş ( Eşl 5. ). w u B A w u f (5. ) β α α β β α β α w u B A 9 9 7 7 6 8 8 6 H h y (5. ) H y β α β α β β β α α α 5 5 4 4 (5. b) Bud / - ˆ / / ˆ / ˆ 4 ˆ 5 ˆ / 6 ˆ / 6 7 ˆ ˆ 8 J /.5 ˆ 7 9 J / ˆ d. { : ndgen ş (educed) nl ı nd ullnıl ışı.} Dh önce odell ede H H e B b d. Oy edlen bu yen odel de H e B değşen ol duğu çn GKF l go ı nd değş l yıl önce ˆ e - ˆ c ı nd odel doğ ullşııl ış e dh on d şğı d g b özelenen ndgen ş deecel GKF (İ DGKF) l go ı gelşl ş. Duu- uzy odel: w u f (5. 4) h y (5. 5) Bud w u e oyn le ıı yl e ol n bğı ı z ıfı-ol değel beyz e Gu yen bç nde güül üled. nı l l : (5. b)
84 A u f F u ˆ ˆ ˆ B u f B u ˆ ˆ ˆ - - u H u h H u ˆ ˆ ˆ w u B u W ˆ ˆ (5. 6) Bşl ngı ç değele : E ˆ (5. 7) E E E P (5. 8) Hel : ç n hel : Duu e öünü öngö u f ˆ ˆ (5. 9) Duu h oyn n öngö B B F P F P (5. ) Duu h oyn n güncelle - P H H P H H P P P (5. ) Kl n znç n hel H P G (5. ) Duu e öünü e h y G ˆ ˆ ˆ (5. ) Dh on bu yl şı ı n ( B u e d ğ. c) B u e d ğ. (b) ye göe dh z he yüü çed ğ ee e Chen ( 998) de ne benze öl çülele benzeş e ell ol göel ş. 5. 5.. 4. Önelen Yöne- IV Bud ( B u e d ğ. d) DGKF le o ı l ı o ıl ı yü o en e o o hızı eş z nlı ol el DK d ullnıl ışı. SKAS n n dun o een nde genşlel ş ol ıl duu uzy odel şğı d g b önel ş.
85 w Bu A w u f () w u B A β α σ σ β α β α α β σ σ σ σ σ σ σ σ β α β α J J J (5. 4) H h y H β α β α β α (5. 5) Hee eşlğ n çeen bu odel le b (y d yş değşen) ee g b el e en ş. Ayı c B dı. Ke ç n odel n yı lşııl ış hl e şğı d g b d. w Bu A w u f (5. 6) β α β α β α α β β α β α w u B A 9 8 8 7 7 6 4 5 6 5 4 H h y (5. 7) β α β α β α H (5. 7b) (5. 6b)
Bud / - / ˆ ˆ ˆ / 4 ˆ ˆ 5 6 ˆ ˆ 8 ˆ.5 / J 9 ˆ / J d. 7 lnn gözl e l ey cn n bşı ı öl çülen fz gel l e e ı l ı n he hng b gü ül ü el eneyee Şel 5. 5 de gö ülen doğ udn o en onol e nde benzeş e ell ol e edl ş. + - ˆ Hız Kon. e ˆ + - + - ˆ ˆ e e ˆ ˆ Aı şılşııcı b b e ˆ d d e oen şılşııcı Anhl blou ˆ Dl Seçç -D [] ˆ. ˆ DGKF bnlı Gözleleyc α β ˆ ˆ + - ˆ V DC β α dbele Ec ˆ ˆ β ˆ ˆ A B C α β b c b bc c SKAS Şel 5. 5 S o ıı eell geleneel DK e. D ğe fn lnn gözl e l ey c dh önce yön e-i de Şel 5. 4 le bellenen oşulll deneyel ol geçel en ş ( Bu e d ğ. 4). Bu çl. üücüü le V/f onı b dbe genşl odül yonl u gel SKAS ye uygul n öl çülen fz gel l e e ı lı n hehng b güül ü le e ez n gelşlen gözl e l ey c ye flı çlış du ul ı ç n bşı ı n e edl e ğlnı şı. 5. 5.. 5. Önelen Yöne- V Yön e-iv den flı ol bud ( B u e d ğ. 5) o o denc de el ş. Bunun ç n şğı d odel önel ş. () f u w A Bu w 86
87 w u B A β α σ σ β α β α α β σ σ σ σ σ σ σ σ β α β α J J J H h y β α β α β α (5. 9) Bu d e b (y d yş değşğ) yılı yen du u değ şenl e ol odel e elen ş. Ayıc B dı. DGKF l e yüe bşı lı onol çıı ndn öne l ol n o ıı o o hızı yü o en e o o denc n n eş z nlı e l e ç n odel şğıd g b yı lşııl ışı. w Bu A w u f (5. ) β α β α β α α β β α β α w u B A 9 8 8 7 7 6 4 5 6 5 4 H h y (5. ) (5. 8) (5. b)
α β Bud / - ˆ H ˆ α β α β / ˆ 7 8 ˆ.5 / J 9 ˆ / J d. / 4 ˆ ˆ ˆ (5. b) 6 ˆ 5 Gelşlen bu gözl e l ey c dh on hı z onol ü cı yl gel eneel DK e nde ullnıl bşı ı e edl ş. SKAS n n flı çlış oşullı ç n benze e ell yıln dynı lılı elende fz gel l e e ı l ı n hehng b beyz e Gu yen bç l güül ü el ene ş. 88
6. BENZEİ ÇAI ŞAAI Önelen yön e l e doğ ul e bşı l ını e e e ç n n değele bl o 6. de elen SKAS den ylnıl ışı. bl o 6. Benze ele nde ullnıln SKAS n n n değele. P W Hz f g. J N/(d/) B 5. 5. 8 6. 9 Ω Ω H H H N N.. 8.... 4 Bu eele n ullnıl dı ğı önelen yön e lele uyu l u du u değşenl e e α β α β α β α β V V I A ol n SKAS odelle lb -fle ( bl o 6. -) e ul n o ı nd hzılnı şı (Şel 6. ). bl o 6. Du u değşenl e oln SKAS odel. α β α β % {I _ Al I_ Be P _ Al P _ Be W} duu degenl SKAS odel; g=( -( ^)/ ); I_ Al (+) =(-( / g+^* /( g* ^))*)*I_ Al () + * **P _Al ()/( g* ^) + *P* W( )**P _ Be()/( g* ) +* V Al ()/ g; I_ Be(+) =(-( / g+^* /( g* ^))*)*I_ Be() + * **P _Be()/( g* ^)- *P* W( )**P _ Al ()/( g* )+* V Be()/ g; P _ Al (+) = ***I _Al ()/ +(- */ )*P _Al ()-P* W( ) **P _ Be(); P _ Be(+) = ***I _Be()/ +(- */ )*P _Be() +P* W( ) **P _ Al (); W( +) =(*P*/ (*J * ))*( P _ Al ()*I_ Be()-P _ Be()*I_ Al ())*+ (- B*/ J )* W( )- ( )*/J; I_ Al () =I_ Al (+); I_ Be() =I_ Be(+); P _ Al () =P _ Al (+); P _ Be() =P _ Be(+); W( ) = W( +); %: onel e e z n; 89
bl o 6. Du u değşenl e oln SKAS odel. α β α β % {I _ Al I_ Be P _ Al P_ Be W} duu degenl SKAS odel; g=( -( ^)/ ); I_ Al (+) =(-( / g+ */( * g))*) *I_ Al()- P** W( ) *I_ Be() + *P _ Al ()*/( * g) + P** W( ) *P _ Be()/ g+* V Al ()/ g; I_ Be(+) =(-( / g+ */( * g))*) *I_ Be() + P** W( ) *I_ Al () + *P _ Be()*/( * g)- P** W( ) *P _ Al ()/ g+* V Be()/ g; P _ Al (+) =P _ Al ()- **I _ Al () +* V Al (); P _ Be(+) =P _ Be()- **I _ Be() +* V Be(); W( +) =. 5*P**( P _ Al()*I_ Be()-P _ Be()*I_ Al ())/J+ (- B*/ J )* W( )- *( )/J; I_ Al () =I_ Al (+); I_ Be() =I_ Be(+); P _ Al () =P _ Al (+); P _ Be() =P _ Be(+); W( ) = W( +); %: onel e e z n; Şel 6. o o y d o ıı eell yı SKAS odel. 9
Önelen gözl e l ey c l go l ı nı n dynı lılı ele n y ç n Şel 6. de gö ül düğü g b; yü o en o o denc e o denc odele dışı dn gş ol uygul nı şı. odel n ynıı lnn DGKF ( Eşl 5. 86-95) İ DGKF ( Eşl 5. 4- ) e onol l go l ı ( Şel 5. e 5. 5) ç n de lb ylnıl ışı. yzılı ı ndn D ğe fn GKF l go l ı nd oyn le P e ξ dh önce Kı ı 5. 5 de belld ğ g b zu edlen e doğ ul uğu e d n ğ n el de e e üzee ı ee ol ullnılı dene e- ynıl yön e yl e bellen ş. Önelen he b yön e e lş n benze onuçlı e ıı yl şğı d bl gle çeece şel de unul uş u: Koyn le nn değele. SKAS n n bşı e dynı lılı ele Benze onuçl ı. { No: ü benze onuçl ı nd elen du uu ( y d eey) e e geçe le elen du u ( y d ee) ı nd fı (h yı) göe e ed. } Dh on lınn benze onuçl ı nı n ol u ol değelendl e yıl ışı. 6.. Yöne -I İç n Benze Sonuçl ı Bud ö nel e e z nı lı n; DGKF le α β α β el ş ( B u e d ğ. ) e dh on lnn gözl e l ey c doğ udn e ö onol e nde ullnıl ışı ( Bu e d ğ. ). Koyn le: He du ud d DGKF l go ı ç n oyn le şğı d g b eçl ş: P A A Wb Wb d / N 6 6 7 7 6 6 A A Wb Wb d / N. dg. dg 9
dg ξ dg A 6 V 5 6 A 5 V Bşı e dynı lılı ele ( EK A): Gözl e l ey c ç n bell z n lı lı nd beş f lı çlış du uu ( I II V ) düşünül üş ü. I de SKAS n değe le yül enee ( N ) ozf yönde hı zl ndııl ı şı. II de yılı önelen l go nı n yü o en n zle e en ş. III de d en SKAS e yönde hı zlndıılı ıı yl N (IV) e ( V) değş l e yıl gözl e l ey c nn bşı ı ncel en ş. Bu du u lş n onuçl Şel A. - de el ş. D ğe f n onol e ç n lı flı çlış du u u ( I II VI ) düşünül üş ü. I II e III de SKAS ozf yönde döneen de el ol yüü boşlıl ış e dh on SKAS n n hı zı elendlee b b ç nde n değe ne yül en ş (IV V e VI). İlgl onuçl Şel A. -4 de unul uş u. 6.. Yöne -II İç n Benze Sonuçl ı α β α β du u e eele DGKF le el ş ( B u e d ğ. b) e dh on lnn gözl el ey c doğ udn eö onol e nde ullnıl ışı ( Bu e d ğ. b). Önel e e z nı Koyn le: d. He du ud d DGKF l go ı ç n oyn le şğı d g b eçl ş: P 9A 9A 9Wb 9Wb 9 d / 9 N. Ω 6 A 6 A 6 Wb 6 Wb 6 d / 5 N. 6 Ω 6 A 6 A 5 V 5 V dg 9 dg dg ξ dg Bşı e dynı lılı ele ( EK B): Gözl e l ey c ç n bell z n lı lı nd beş f lı çlış du uu ( I II V ) düşünül üş ü. S o e o o denc n değele nde en ( ) N N 9
I de SKAS n değe le yül enee ozf yönde hı zlndııl ışı. II de e I V de e e III de N N e e.5 N yıl; l go nı n bu n değş l e zle e çl nı şı. Dh on V de DGKF le el eyen o denc n değe n n. 4 ı n ııl l go zolnı şı. Bu du u lşn onuçl Şel B. - de el ş. Konol e ç n e lı flı çlış duu u ( I II VI ) düşünül üş ü. SKAS n değelende ozf yönde döneen ( I ) II de e N III de e yıl ışı. Dh on I V de e V de SKAS n n N hı zı el endlee VI d negf yönde yül en ş. Alı nn onuçl Şel B. - 4 de unul uş u. 6.. Yöne -III İç n Benze Sonuçl ı İ DGKF le du u e eele elee yön e -II ye α β göe dh z he yüü çed ğ ee e Chen ( 998) de ne benze öl çülele göel ş ( Bu e dğ. c). Ö nel e e z nı Koyn le: P 9Wb 9Wb 9 d / 9 N. Ω 6 6 Wb Wb d / 5 N. 6 A 6 A 5 V 5 V dg 9 dg dg ξ dg d. 6 5 Ω Bşı e dynı lılı ele ( EK C): Bud bşı l ı şılşı cı yl yön e-ii de gözl e l ey c ç n düşünül en bell z n lı lı nd beş flı çlış du uu ( I II V ) ec h edl ş. İ DGKF n n e onuçl ı Şel C. - de el ş. 6. 4. Yöne -I Vİç n Benze Sonuçl ı α β α β elee DGKF bnlı DK e lnı şı ( Bu e d ğ. d). Bud önel e e z nı d. 9
Koyn le: P 9A 9A 9Wb 9Wb 9 d / 9 N 6 6 6 6 4 5 A A Wb Wb d / N. dg. dg dg ξ dg 6 A 6 A 5 V 5 V Bşı e dynı lılı ele ( EK D): Kon ol e ç n on f lı çlış duu u ( I II XII ) düşünül üş ü. SKAS n değelende en ozf ( I II III ) e negf ( IV V VI ) yönl ede önce doğ ul ol hı zlndııl ış on b u ul uş e dh on d yşlıl ışı ( n ). He ıfı geçş nl ı nd hı z le ble yü o en de n ol elendl ş ( : ). Bu üec n de ı nd SKAS n N N değel e nde +[] de döne en ( VII ) VIII de yü boşlıl ı ş ( ) e düşü hı zd e n lılığı göel e en ş ( IX ). X d hı z le ble yü o en doğ ul ol ııl ış ( / n n ) e on XI de N e 5 [] de b u ul uşu. Dh on XII de DGKF le el eyen o denc n değe n n. 5 ı n ııl l go zolnı şı. Bu / du ul lş n onuçl Şel D. - de el ş. 6. 5. Yöne - Vİç n Benze Sonuçl ı DGKF l e du u e eele elee DK α β α β e lnı şı ( Bu e d ğ. 5). Ö nel e e z nı d. Koyn le: P 9A 9A 9Wb 9Wb 9 d / 9 N. Ω 6 6 6 6 4 5 7 A A Wb Wb d / N. Ω dg 9 dg dg ξ dg 6 A 6 A 5 V 5 V 94
Bşı e dynı lılı ele ( EK E): Kon ol e ç n onüç f lı çlış du uu ( I II XIII ) düşünül üş ü. SKAS n değelende en ozf yönde doğ ul ol hı zlndııl ış ( I ) II de b u ul uş e III-IV de negf yönde hı z elendlee ( n \ ) V de n 5 [] e N de b u ul uş u. Hı zı n ıfı geçş nı nd : N N yıl ışı. Süec n de ı nd VI - VII de / : N N yılıen bu ıd hız ynı eğ l e n / : 5 [] e gel b u ul uş u. VIII de e n [] de b u ul uen Ço özel b N duu ol IX d n : [] e : yıl ışı. Dh on N VI d nden b flı eğ l e / : N e n / : 5 [] yıl ( X ) el end el ee lş n onuçl şılşııl en ş. Son ol e n 5 [] de döneen ( XI ) XII de N N e ıılı bu değede b u ul ( XIII ) e n lığı göel e en ş. Sonuçl Şel E. - de unul uşu. 6. 5. Benze Sonuçl ını n Değel end l e EK A B C D e E de e onuçl ı ncel enee şğı d gözl e l e e yo ul yıl ışı: - Bşl ngı ç değele ıfı lı n yıln GKF bnlı e l e n bşıı yüün/ hızı n (e o o denc n n) n değş l e nde ble ol duç y d. - Önelen gözl e l ey c l go l ı hehng b yüe fenlı şe el e e z n he VKY l ee özgü dbe genşl odül yonl u nh l l ( B u e d ğ. ; B u e dğ. b) he de DK y özgü nh l l ( Bu e d ğ. d; B u e d ğ. 5) lınd y b bşı göe ş. - Gelşlen l go l ın b bş özellğ de yü le ble d ğe değe blneyen b ü ünel e (bud oz üüne) de eebl ed. Bu duu öneğ n Şel A. - 4 de (- ) lığı ç n 4 ( ) eˆ ˆ 8.4 99.749 99.748 d / 95
. e ˆ! B ( )! N..99.748 N. N..99748 N.. y d Şel E. - de (- ) lığı ç n ( ) π n.57 / 6 π(5. 57.6 d/! e ( ) B! N.57. 6 N N. 576N.57 7.4 5 ) / 6 - Pen u Hz b blgy ydı ı yl Yöne II e III de DGKF e İ DGKF l go l ı ee e Chen ( 998) de ne benze şel de l b 6. -fle o ı nd 5 dı ( yn hel z nl ı şılşııl ışı ( bl o 6. 4). ç n 5 ) oş uul bl o 6. 4 Gözl e l ey cle ç n he z nl ı nı n şılşııl ı. Yön e Süe [d] DGKF 54. 65 İ DGKF 49. 87 {Sonuçl SKAS odel ç n geel he z nı nı d çe e ed. } Şel B. - e C. - ye göe benze bşı l h bu yön e l e çn bl o 6. 4 ncelend ğnde İ DGKF n n dh z he yüü çed ğ gö ül e ed. Ayıc dı yıı nı n ı n bğlı ol he l go ı nd he z nı fı g dee büyü e ed. - Yön e- V de flı elenel ele (eğ l e) yü o en hı z le doğ ul ol değşl ş. Bu du ul d ol uşn u h l değş hı zı nı n yşlıl ı yl zl dı. - Y ne yön e- V de yü o en e hı z ıfı yıl ı n ğen e n doğul uğu e lılığı ol duç y d. Ke çıı ndn bu özel duud 96
ble GKF ç n önelen odel n gözlel enebll oşul unu ğl dı ğı nl şıl dı. - Gelşlen ü l go l özellle düşü hı zld o denc değş l e ne duylı dı. İ y b bşı ç n o denc n n e de l go l le edl el d. Özele yü o en n n/ o o hızı nı n (e o o denc n n) ü değş lı ğı ç n lnn GKF bnlı gözl e l ey cle n ol duç y b bşı e dynı lılığ h ol duğu göül üş ü. 97
7. DENEY ÇAI Ş AAI Deney çlış l ı SKAS ye lş n odel e eele n doğ ulnı le yön e-i II e IV de gelşlen χ α β α β α β α β α β α β e du u değşenl DGKF l go l ı nı n geçel ene nden ol uş dı. Bunun çn e l e EK F de unul n e l e şe ı Şel 7. de gö ülen deney düzeneğ hzılnı şı. Şel 7. Deney düzeneğ le şe ı. Bud; - yü o en e hı zı n e bşı ı nı e e e ç n He denh n nı n EN e 4 dll ı l odl yıcıı e D. S ge ohl o nun 6 De 5 N l o en ölçe - dh geçeç b yl şı l I ye nuo dl ye ne V/f onı b DG b ç l bele e gel uygul ç n Conol echn que n 5 W lı Un d e ı - üç fz gel l e e ı l ı nı öl ç e ç n ıı yl E n V / 5 A 5 çe e onlı V -5 e : çe e o nlı S l gılyıcılı 98