NÖROPSİKOLOJİ, NÖROPSİKOLOJİK TESTLER, UYGULAMALAR Prof. Dr. Sirel Karakaş Neurometrika Medikal Tıp Teknolojileri Eğitim ve Danışmanlık Ltd Şti Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Başkanı www.neuromerika-tech.com www.sirelkarakas.com pnd.org.tr
Karakaş, S., Bekçi, B. (2003). Zihin/davranış ile beden/organizma ilişkilerini ele alan bilim dallarının doğuşu ve gelişimi. Neuroquantology, 2, 232-265. Ruh Zihin Bilinç Davranış Biliş Biliş/Beyin Ruhu, ruh kendi sezgi / nitelikleriyle bilir. Sorun Bir nesnenin niteliklerini / işleyişini, o nesnenin kendi nitelikleri / işleyişi yoluyla anlama. PSYKHE
Bilimsel çalışma ve uygulamalarda ele alınan konular: Gözlenebilir niteliktedir. Ölçülebilir niteliktedir.
Zihinsel süreçlerin ölçülmesinde test ve ölçeklerden yararlanılır. Bunlar: Psikolojik test ve görevlerdir. Nöropsikolojik test ve görevlerdir.
Psikolojik testler görevler şunlardır: Genel yetenek (zeka) testleri Özel yetenek ve beceri testleri Kişilik testleri
Nöropsikolojik test ve görevler şunlardır: Zihinsel Yetenek Ve Premorbid Zeka Testleri Sözel İşlevler Ve Dil Yeteneği Testleri Algısal İşlev Testleri : Görsel, İşitsel Ve Dokunsal Algı Testleri Yapılandırma Testleri Motor Testler Yönlenim ve Dikkat Testleri Bellek Testleri Kavramsal İşlev Testleri Yönetici İşlev Testleri
Nöropsikolojik testler: Zihinsel süreçleri ölçer Ölçülen sürecin temelinde yatan beyin yapısının işlevselliği konusunda bilgi verir.
Karakaş, S. (2006). Nöropsikoloji Terimleri Sözlüğü. C. Yakıncı, A. Yalman, R. Toparlı (Ed.): Sendrom II Tıp Terimleri Sözlüğü, 4(11), 5-42. Logos Tıp Yayını. Altın Örümcek Web Ödülleri 2007'de Bilim/Araştırma Kategorisinde Birincilik Ödülü
TEST STANDARDİZASYONU 1.Test malzemesinin (testin kendisi, yönergesi, kayıt formu) çevirisinin yapılması. 2. Test malzemesinin uyarlamasının yapılması. 3. Testin güvenirlik katsayısının hesaplanması. 4. Testin geçerlik katsayısının hesaplanması. 5.Testin kullanılacağı kültür için norm değerlerin belirlenmesi. * BILNOT Bataryasının standardizasyonu TBAG-Ü / 17-2 sayılı proje ile TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. * GISD-B nin standardizasyonu HÜAF 92-03-220-001 sayılı proje ile Hacettepe Üniversitesi tarafından desteklenmiştir. * Stroop ve WCST testlerinin elektrofizyolojik çalışmalar HÜAF 99K120370 sayılı projesi ile DPT tarafından desteklenmiştir.
Karakaş, S. (2006). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testler için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları (2. baskı). Ankara: Eryılmaz Offset Matbaacılık Gazetecilik. Karakaş, S. (2004). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testler için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları (1. baskı). Ankara: Dizayn Ofset. Karakaş, S., Başar, E. (1993). Nöropsikolojik değerlendirme araçlarının standardizasyonu, nöropsikolojik ölçümlerin elektrofizyolojik ölçümlerle ilişkileri. Proje No: TÜBİTAK-BEDAM: TBAG - Ü / 17-2
Karakaş, S., Doğutepe Dinçer, E. (2011a). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testlerin Çocuklar için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları: BİLNOT- Çocuk (Cilt I). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. Karakaş, S., Doğutepe Dinçer, E. (2011b). BİLNOT-Çocuk: Ekler (Cilt II). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
Nöropsikolojik Testler Türkiye ye Standardizasyonu Yapılmış Olan Nöropsikolojik Testler: BİLNOT Bataryası ve diğerleri (Karakaş ve çalışma ark. 1995) Ölçtüğü Özellik Yaş Aralık (yıl) Kim Tarafından / Hangi Kapsamda Geliştirildi Stroop Testi TBAG Formu (Stroop TBAG) Odaklanmış dikkat, tepki ketlemesi, bilgi işleme hızı, bozucu etki altında kurulumu sürdürmedeki bozulmayı ölçmektedir. OFC işlevlerine duyarlıdır. 6-12 20-82 Kılıç ve ark. (2002c) BİLNOT Bataryası Wisconsin Kart Eşleme Testi (WCST) Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi B Formu (GİSD-B) Kavram oluşturma, soyut irdeleme becerisi, çalışma belleği, dikkat ve perseveratif eğilimi ölçmektedir. DLPFC ye duyarlı bir testtir. Değişik uyarım ve tepki modaliteleri altında KSB kapasitesini ölçmektedir. 6-16 20-78 6-12 13-19 20-98 Yalçın ve Karakaş, 2007, 2008 Şahin-Aköz ve arkadaşları (2006) BİLNOT Bataryası Kılıç ve ark. (2002b) Karakaş ve Yalın (1990) Karakaş ve Yalın (1990) Karakaş, Er ve Tavat (1996) Sayı Dizleri Öğrenme Testi (SDÖT) Öğrenme yeteneğini ölçmektedir. Hippokampus ve mezial temporal alan işlevselliği ile ilgilidir. 6-12 20-95 DPT-2006K120-640-06-08 BİLNOT Bataryası
(devam) Çizgi Yönünü Belirleme Testi (ÇYBT) Görsel- mekansal algılamayı ölçmek için kullanılmaktadır. Yönlenim ve görselleştirme ile ilgilidir. Sağ pariyetal bölge işlevleriyle ilişkilidir. 6-12 20-95 DPT-2006K120-640-06-08 BİLNOT Bataryası İşaretleme Testi Türk Formu (İT) Görsel seçicilik, görsel-motor beceri ve sürekli dikkati ölçmektedir. Sağ pariyetal lobun fonksiyonlarına duyarlıdır. 6-12 20-82 DPT-2006K120-640-06-08 Kılıç ve ark. (2002a) Raven Standart Progresif Matrisler Testi (RSPM) Analitik irdeleme, problem çözme, düzenli düşünme, soyutlama, zihinsel faaliyet hızı ve görsel mekansal algılamayı ölçen sözel olmayan bir genel yetenek testidir. 6-15 20-85 BİLNOT Şahin ve Düzen Bataryası (1993) BİLNOT Bataryası
Türkiye ye Uyarlaması Yapılmış Olan Nörospikolojik Testler (Karakaş ve çalışma ark. 1995- ) FONT!!!!!!! Mangina Testi (MT) Görsel algılama, algısal öğrenme becerisini ölçmektedir. Özgül öğrenme güçlüğünün ayırıcı tanısında kullanılmaktadır. 6-12 Karakaş ve arkadaşları, 2006a ve b, 2008 Üst-Biliş Testleri Kişinin kendi zihnindeki olay ve işlevlerin ne derece farkında olduğunu ölçmek amacıyla kullanılmaktadır. 7-14 18-30 Yalçın (2006), Irak (2004), Bekçi (2007) İşitsel Sözel Öğrenme Testi (AVLT) Sözel öğrenme ve serbest hatırlama türü belleği, geriye ve ileriye doğru bozucu etkiyi, anlık ve gecikmeli serbest hatırlamayı ve ayrıca tanıma belleğini ölçmektedir. Hippokampus ve temporal lobdaki hasarlara duyarlı olup bozuk performans özellikle sol hemisfer lezyonlarında ortaya çıkmaktadır. 6-12 20-34 Turgut (2008) Genç-Açıkgöz, (1995) Torun Yazıhan (2003) Kelime Kökü Tamamlama Testi (KKTT) Örtük belleği değerlendirmede kullanılan bir görevdir. 6-12 20-25 50-54 DPT-2006K120-640-06-08 Can, 1995.
NÖROPSİKOLOJİK TESTLER için AR-GE Test Standardizasyonu
BİLNOT Bataryası testlerine ilişkin geçerlik çalışmaları (yayın, bildiri ve tezler) Toplam 150 adet Bunların 80 i sağlıklı örneklemler (sample) üzerinde yapılan temel bilim araştırmaları 67 si klinik örneklemlerüzerindeki uygulamalı araştırmalar 3 çalışmada hem sağlıklı hem de klinik örneklemler kullanılmıştır Ülkemizde bir test grubunun bu yoğunlukta ve bu ölçüde sistematik olarak ele alındığı bir başka çalışma bulunmamaktadır.
ÖRNEKLEM Sağlıklı: 38 çocuk DEHB: 70 çocuk Özellikler: ZB< 130, ilk sevk, ilaçsız, DEHB dışında hastalık yok Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ve alttürlerinde tanı: Bir sosyal soruna multidisipliner ve multiteknolojik çözüm. Proje No: DPT-HÜAF 2006K120-640-06-08 Yürütücü Prof. Dr. Sirel Karakaş
GÜVENİRLİK TANIMI: Aynı koşullar altında yapılan tekrarlı ölçümlerde kişinin testten aynı puanı alabilme derecesi: testin ilgili olduğu özelliği ne derece tutarlı olarak ölçtüğü. GÜVENİRLİK ÇEŞİTLERİ VE İLGİLİ İŞLEMLER: 1. Test - tekrar test güvenirliği; kararlılık katsayısı (coefficient of stability) İşlem: Testin aynı kişilere farklı zaman aralıklarında iki veya daha fazla kere uygulanması. 2. Paralel / eşdeğerli formlar güvenirliği; eşdeğerlik katsayısı (coefficient of equivalence) İşlem: Testin benzer tür ve zorluktaki maddelerinden paralel formların oluşturulması. 3. İki - yarım güvenirliği; İç - tutarlık katsayısı (coefficient of internal consistency) İşlem: Testin tek ve çift maddeler, madde blokları veya seçkisiz olarak iki yarıya ayrılması.
Karakaş, S. (2006). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testler için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları (2. baskı). Ankara: Eryılmaz Offset Matbaacılık Gazetecilik. Testin Kısaltması Testin Adı Wechsler Bellek Ölçeği Geliştirilmiş Formu (WMS- R) Korelasyon Ka tsayısı WGBY Genel bilgi ve yönelim puan ı 0.14 WZİKO Zihinsel k ontrol puanı 0.55* * * WESEBE Şek il belleği puan ı 0.38* * WMABE1T Mantık sal bellek IA ve B toplam puanı 0.78* * * WGOCAÇ1 Görsel çağrışım çiftleri I puanı 0.60* * * WSOCAÇ1 Sözel çağrışım çiftleri I puanı 0.75* * * WGOUR1 Görsel üretim I puanı 0.53* * * WDUSD Düz sayı uzamı puanı 0.56* * * WTESD Ters sayısı uzamı puanı 0.69* * * WDUTET Düz ve ters sayısı uzamı toplam puanı 0.75* * * WGBUDU Düz görsel bellek uzamı puanı 0.62* * * WGBUTE Ters görsel bellek uzamı puanı 0.67* * * WGBUDTT Düz ve ters görsel bellek uzamı toplam 0.74* * * puanı WMABE2T Mantık sal ellek IIA ve B toplam puanı 0.87* * * WGOCAÇ2 Görsel çağrışım çiftleri II puanı 0.52* * * WSOCAÇ2 Sözel çağrışım çiftleri II puanı 0.68* * * WGOUR2 Görsel üretim II puanı 0.63* * *
Testin Kısaltması İşa retleme Testi (İT) Testin Adı Korela syon Katsayısı İTDH1 Düzenli harfler işaretlenen hedef sayısı puanı 0.00 İTDH2 Düzenli harfler atlanan hedef sayısı puanı 0.00 İTDH3 Düzenli harfler işaretlenen yanlış harf sayısı puanı 0.00 İTDH4 Düzenli harfler toplam hata puanı 0. 00 İTDH5 Düzenli harfler tarama süresi puanı 0.72** İTDŞ1 Düzenli şekiller işaretlenen hedef sayısı puanı 0.40** İTDŞ2 Düzenli şekiller atlanan hedef sayısı puanı 0.37** İTDŞ3 Düzenli şekiller işaretlenen yanlış şekil sayısı puanı 0.00 İTDŞ4 Düzenli şekiller toplam hata puanı 0.47** İTDŞ5 Düzenli şekiller tarama süresi puanı 0.80** İTDZH1 Düzensiz harfler işaretlenen hedef sayısı puanı 0.39** İTDZH2 Düzensiz harfler atlanan hedef sayısı puanı 0.39** İTDZH3 Düzensiz harfler işaretlenen yanlış harf sayısı puanı 0.00 İTDZH4 Düzensiz harfler toplam hata puanı 0.38** İTDZH5 Düzensiz harfler tarama süresi puanı 0.70** İTDZŞ1 Düzensiz şekiller işaretlenen hedef sayısı puanı 0.30* İTDZŞ2 Düzensiz şekiller atlanan hedef sayısı puanı 0.30* İTDZŞ3 Düzensiz şekiller işaretlenen yanlış şekil sayısı puanı 0.00 İTDZŞ4 Düzensiz şekiller toplam hata puanı 0.00 İTDZŞ5 Düzensiz şekiller tarama süresi puanı 0.79**
Testin Kısaltması İşa retleme Testi (İT) Testin Adı Korela syon Katsayısı İTDH1 Düzenli harfler işaretlenen hedef sayısı puanı 0.00 İTDH2 Düzenli harfler atlanan hedef sayısı puanı 0.00 İTDH3 Düzenli harfler işaretlenen yanlış harf sayısı puanı 0.00 İTDH4 Düzenli harfler toplam hata puanı 0. 00 İTDH5 Düzenli harfler tarama süresi puanı 0.72** İTDŞ1 Düzenli şekiller işaretlenen hedef sayısı puanı 0.40** İTDŞ2 Düzenli şekiller atlanan hedef sayısı puanı 0.37** İTDŞ3 Düzenli şekiller işaretlenen yanlış şekil sayısı puanı 0.00 İTDŞ4 Düzenli şekiller toplam hata puanı 0.47** İTDŞ5 Düzenli şekiller tarama süresi puanı 0.80** İTDZH1 Düzensiz harfler işaretlenen hedef sayısı puanı 0.39** İTDZH2 Düzensiz harfler atlanan hedef sayısı puanı 0.39** İTDZH3 Düzensiz harfler işaretlenen yanlış harf sayısı puanı 0.00 İTDZH4 Düzensiz harfler toplam hata puanı 0.38** İTDZH5 Düzensiz harfler tarama süresi puanı 0.70** İTDZŞ1 Düzensiz şekiller işaretlenen hedef sayısı puanı 0.30* İTDZŞ2 Düzensiz şekiller atlanan hedef sayısı puanı 0.30* İTDZŞ3 Düzensiz şekiller işaretlenen yanlış şekil sayısı puanı 0.00 İTDZŞ4 Düzensiz şekiller toplam hata puanı 0.00 İTDZŞ5 Düzensiz şekiller tarama süresi puanı 0.79**
Testin Kısaltması Testin Adı Sayı Dizisi Öğrenme Testi (SDÖT) Korela syon Katsayısı SD Toplam puan 0.59** Çizgi Yönünü Belirleme Testi (ÇYBT) ÇYBT Toplam puan 0.85** Raven Standart Progresif Matrisler Testi (RSPM) RAVENSÜ Toplam süre puanı 0.64** RAVENT Toplam puan 0.79**
NORMALİZASYON N ormatif Verilerin Toplanmasında Kullanılan Araştırma Deseni Eğitim (yıl) 5-8 9-11 12 Cinsiyet Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Ya ş (yıl) 20 24 25 34 35 44 45 54 55
BİLN OT Bataryası Testlerinin N orm Tablolarında Kullanılan Ya ş Grupları ve Eğitim Düzeyleri Testler Ya ş Düzeyleri (yıl) Eğitim Düzeyleri (yıl) WCST 20-54, 55-72 5-11 20-54, 55-78 12 STROOP 20-54, 55-74 5-8 TBAG 20-54, 55-82 9 WMS-R 20-34, 35-74 5 11 SDÖT ÇYBT İT RSPM 20-54, 55-74 12 20-44, 45-89 5 11 20-54, 55-95 12 20-34, 35-54, 55-74 5 8 20-34, 35-54, 55-76 9 11 20-34, 35-54, 55-74 12 20-54, 55-89 5 11 20-54, 55-85 12 20-54, 55-85 5-8 20-44, 45-72 9 11 20-44, 45-54, 55-82 12
TAN IMI: GEÇERLİK Testin ölçmeyi a ma çla dığı özelliği ölçme derecesi. GEÇERLİK ÇEŞİTLERİ VE İLGİLİ İŞLEMLER: 1. 2. Sa ğduyusal / a priori / görünüm geçerliği (common-sense / a priori / face validity) İşlem: Uzmanlarca testin görünümüne bakılarak ön- değerlendirme yapılması. Kapsam geçerliği (content validity) İşlem: Test maddelerinin içerikleri bakımından testin bütününe uygunluğunun uzmanlarca, sistematik bir biçimde değerlendirilmesi. 3. Kurultu geçerliği (construct validity) İşlem: Testin ilişkili olduğu hipotetik özellik ve treytleri ölçme durumunun deneysel veya faktör analitik çalışmalarla ara ştırılması. 4. Ölçüt geçerliği (criterion-related validity) a. b. Hemzaman geçerlik (concurrent validity) İşlem: Test puanlarının, test performansına ilişkin bir alandaki ölçümlerle ilişkilendirilmesi. Yordayıcı geçerlik (predictive validity) İşlem: Test puanlarında, testin ilişkili olduğu alandaki performansın yordanması. 5. Uyuşma geçerliği (congruent validity) İşlem: Testin, aynı özelliği ölçen, geçerliği kanıtlanmış bir başka testle ilişkilendirilmesi.
Wisconsin Kart Eşleme Testi WCST
Karakaş, S., Karakaş, H.M. (2000). Yönetici işlevlerin ayrıştırılmasında multidisipliner yaklaşım: Bilişsel psikolojiden nöroradyolojiye. Klinik Psikiyatri Dergisi, 3(4), 215-227. WCST Türk Formu Ne Ölçüyor? Perseverasyon Akıl yürütme Çalışma belleği Sağ Sol
Karakaş, S., Karakaş, H.M. (2009). Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme İçin TURCONS-4 Beyin Haritalama Bataryası Kullanıcı El Kitabı. Ankara: Eryılmaz Ofset Matbaacılık Gazetecilik. ÇALIŞMA BELLEĞİ görevi BA 9, 46, 47 OLGU (pııy) Kullanılan Yazılım: Brain Voyager QX 1.9
1999 Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi En İ yi Araştırm a Ödülü Ka ra ka ş, S., Ira k, M., Kurt, M., Erzengin, Ö.U. (1999). Wisconsin Kart Eşleme Testi ve Stroop Testi TBAG Formu: Ölçülen özellikler a çısında n ka rşıla ştırma lı a na liz. Psik iya tri Psikoloji Psikofa rma koloji Dergisi, 7(3), 179-192.
Stroop Testi TBAG Formu 1. Kart mavi sarı kırmızı yeşil yeşil mavi sarı kırmızı yeşil kırmızı mavi sarı kırmızı yeşil sarı mavi sarı kırmızı yeşil mavi kırmızı mavi sarı yeşil 3. Kart 2. Kart ve 5. Kart mavi sarı kırmızı yeşil yeşil mavi sarı kırmızı yeşil kırmızı mavi sarı kırmızı yeşil sarı mavi sarı kırmızı yeşil mavi kırmızı mavi sarı yeşil 4. Kart kadar zayıf ise orta orta kadar zayıf ise orta ise kadar zayıf ise orta zayıf kadar zayıf ise orta kadar ise kadar zayıf orta
St r o o p Test i TBAG Fo r m u n e ö l çü y o r? Odaklanmış dikkat Seçici dikkat Bozucu etki Sağ Sol
Stroop Testi TBAG Kayıt Formu
STROOP BÖLÜM 5 SÜRE mavi sarı kırmızı yeşil yeşil mavi sarı kırmızı yeşil kırmızı mavi sarı kırmızı yeşil sarı mavi sarı kırmızı yeşil mavi kırmızı mavi sarı yeşil 1390 1380 1370 1360 Series1 Alt Yetenek Grubu Series2 Üst Yetenek Grubu 1350 1340 1330 1320 1 Stroop Testi: Çelişki çözümleme ve kendini ketlemenin alt ve üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.
ÖRNEKLEM ZB: 130-140 olan grup: 12 çocuk ZB 90-129: 16 çocuk Erkek, 6-13 yaş, sağlıklı Üstün zeka düzeyinden gelen çocuklar Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünce uygun bulunan ön proje kapsamında Ankara ilindeki Bilim ve Sanat Merkezleri nden sağlanmıştır. Yürütücü Prof. Dr. Sirel Karakaş
Karakaş, S., Doğutepe, E., Sosyal, A.Ş., Erdoğan-Bakar, E. (2006). Path analysis of Stroop Test performance: attention and/or interference? 13th World Congress of Psychophysiology. The Olympics of the Brain. International Journal of Psychophysiology, 61(3), 347..78 e1 STP1SÜRE.89*** e2 STP2SÜRE.68.83*** HIZ.39***.63.15*.45*** e3 STP3SÜRE.54*** e4 STP4SÜRE.91.45.88***.71*** RENK SÖYLEME.19** e5 STP5SÜRE -.10*.38*** e6 e7 STP5HATA.80 STP5DÜSA.01.90*** -.11* BOZUCU ETKİ N=391 χ 2 = 13.804 df=10 p=.182 GFI=.99 AGFI=.97 CFI=.99 RMSEA=.03
Karakaş, S., Karakaş, H.M. (2000). Yönetici işlevlerin ayrıştırılmasında multidisipliner yaklaşım: Bilişsel psikolojiden nöroradyolojiye. Klinik Psikiyatri Dergisi, 3(4), 215-227. Stroop Testi TBAG Formu Ne Ölçüyor? Odaklanmış dikkat Seçici dikkat Bozucu etki Sağ Sol
Karakaş, S., (Proje Yürütücüsü) (2006). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ve alttürlerinde tanı: Bir sosyal soruna multidisipliner ve multiteknolojik çözüm. Proje No: DPT- HÜAF 2006K120-640-06-08 Sağlıklı Yetişkin Sağlıklı Çocuk BA 10 BA 32 BA 46 BA 45 BA 39 BA 22 BA 29 BA 39 BA 11 BA 47 BA 22 BA 36 BA 36 Ne olması gerekiyor? Yetişkinde: Etkinlik frontal alanda Çocukta: (1) Konuşma ve çalışma belleği alanlar da kapsayan yaygın etkinlik (2) Önde aktivasyon, arkada deaktivasyon. Kaynklar görevi yerine getiren alanlara odaklanıyor, diğer alanlar bastırılıyor.
Sağlıklı Çocuk BA 10 BA 32 BA 11 BA 46 BA 45 BA 39 BA 29 BA 39 BA 22 BA 47 BA 22 BA 36 BA 36 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu BA 10 BA 32 BA 45 MDN BA 29 BA 22 BA 11 RN BA 32 GP BA 36 DEHB de beyin nasıl çalışıyor (sağlıklı çocuğa göre): Yaygın etkinliğin bütünlüğü bozulmuş durumda. Etkinlik konuşma alanında (içsel konuşma) ve korteksaltı alanlarda gerçekleşiyor. Beynin aktivasyon ve deaktivasyon alanlarına örgütlenmesi bozulmuş durumda. Arka kısımda
1999 Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi En İ yi Araştırm a Ödülü Ka ra ka ş, S., Ira k, M., Kurt, M., Erzengin, Ö.U. (1999). Wisconsin Kart Eşleme Testi ve Stroop Testi TBAG Formu: Ölçülen özellikler a çısında n ka rşıla ştırma lı a na liz. Psik iya tri Psikoloji Psikofa rma koloji Dergisi, 7(3), 179-192.
GİSD-B Puanları Temel Puanlar Işitsel - Sözel Görsel - Sözel İşitsel - Yazılı Görsel - Yazılı Birleşik Puanlar İşitsel Uyarım Görsel Uyarım Sözel anlatım Yazılı Anlatım Duyu-içi Bütünleştirme Duyular-arası Bütünleştirme Toplam İ-S G-S İ-Y G-Y İU GU SA YA DİB DAB TOPLAM
Karakaş et al. (2002): Dev. Neuropsychol., 22(2), 423-453. Karakaş ve Yalın (2009). GİSD-B Kullanın Kılavuzu Kılıç ve diğ. (2002): 3P, 10(3), 243-254. 20 z-puanı 0-20 1 sınıf 2 sınıf 3 sınıf 4 sınıf 5.sınıf 13-15 16-19 20-34 35-54 55-69 70+ Yaş Bellek uzamının yaşam boyu (6-70 yaş ve üstü) değişimi Karakaş, S., Er, N., Tavat, B. (1992). Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testinin Türk çocuk ve yetişkin örneklemleri üzerindeki standardizasyonu. Proje No: HÜAF 92-03-220-001 (Katılımcı sayısı: 1551)
Yaş ve Eğitime Göre GİSD- B Testi Toplam Puanının Dağılımı GİSD-B Toplam Puanı 25 20 15 10 5 0 ilkokul orta dereceli okul yüksekokul Eğitim 20-34 35-54 55-69 70+
Yaş ve Eğitime Göre GİSD- B Testi Toplam Puanının Dağılımı GİSD-B Toplam Puanı 25 20 15 10 5 0 20-34 35-54 55-69 70+ Yaş ilkokul orta dereceli okul yüksekokul
GİSD-B TOPLAM PUAN 40 Üst Yetenek Grubu Alt Yetenek Grubu 35 30 25 20 15 Series1 Series2 Üst Yetenek Grubu Alt Yetenek Grubu 10 5 0 1 GİSD-B: Kısa süreli bellek kapasitesi ve ezber öğrenme yeteneğinin alt ve üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.
Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi B Formu Ne Ölçüyor? Zihinsel kapasiteninin sığası: Dikkat Kısa-Süreli Bellek
2002 Prof. Dr. Mualla Öztürk En İ yi Araştırm a Ödülü Kılıç, B.G., Kaçkar, A.İ., Irak, M., Şener, Ş., Karakaş, S. Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi B Formu kullanılarak ölçülen bellek uzamının Türk ilkokul çocuklarında gelişimi.
WMS-R Testi Kayıt Formu
Wechsler Bellek Ölçeği Geliştirilmiş Formu için Fa ktör Ana lizi Sonucu Litera türde Elde Edilmiş Ola n Değişik Modeller Modeller Model 1 Model 2 Model 3A Model 3B Model 4A Model 4B Model 5 Fa ktör Ya pısı Genel Bellek Dikkat/ Konsantrasyon, Genel Bellek Dikkat/ Konsantrasyon, Sözel Bellek, Görsel Bellek Dikkat/ Konsantrasyon, Anlık Hatırlama, Gecikmeli Hatırlama Dikkat/ Konsantrasyon, Anlık Sözel Bellek, Anlık Görsel Bellek, Gecikmeli Hatırlama Dikkat/ Konsantrasyon, Anlık Bellek, Sözel Gecikmeli Hatırlama, Görsel Gecikmeli Hatırlama Dikkat/ Konsantrasyon, Anlık Sözel Bellek, Anlık Görsel Bellek Gecikmeli Sözel Hatırlama, Gecikmeli Görsel Hatırlama
Wechsler Bellek Ölçeği Geliştirilmiş Formu Türk Formu Pua nla rının Temel Bileşenler Ana lizi Sonucu Elde Edilen Faktör Yapısı Değişkenler Faktör Faktör Faktör Faktör 4 1 2 3 Genel Bilgi Yönelim 0.00 0.00 0.00 0.52 Zihinsel Kontrol 0.00 0.00 0.00 0.62 Şekil Belleği 0.00 0.51 0.00 0.00 Mantıksal Bellek IA 0.83 0.00 0.00 0.00 Mantıksal Bellek IB 0.86 0.00 0.00 0.00 Mantıksal Bellek I Toplam 0.92 0.00 0.00 0.00 Görsel Çağrışım Çiftleri I 0.00 0.61 0.00 0.00 Sözel Çağrışım Çiftleri I 0.00 0.66 0.34 0.00 Görsel Üretim I 0.00 0.67 0.00 0.38 Sayı Uzamı: Düz 0.00 0.00 0.49 0.55 Sayı Uzamı:Ters 0.00 0.00 0.54 0.57 Sayı Uzamı: Toplam 0.00 0.00 0.57 0.63 Görsel Bellek Uzamı: Düz 0.00 0.00 0.84 0.00 Görsel Bellek Uzamı: Ters 0.00 0.31 0.74 0.00 Görsel Bellek Uzamı: Toplam 0.00 0.00 0.91 0.00 Mantıksal Bellek IIA 0.83 0.00 0.00 0.00 Mantıksal Bellek IIB 0.85 0.00 0.00 0.00 Mantıksal Bellek II Toplam 0.92 0.00 0.00 0.00 Görsel Çağrışım Çiftleri II 0.00 0.75 0.00 0.00 Sözel Çağrışım Çiftleri II 0.00 0.70 0.00 0.00 Görsel Üretim II 0.00 0.66 0.00 0.00 Özdeğer 9.29 2.79 1.47 1.23 Açıklanan varyans (%) 44.30 13.30 7.00 5.90 Birikimli varyans (%) 44.30 57.60 64.60 70.50
Wm s-r Tü r k Fo r m u n e ö l çü y o r? Dikkat-konsantrasyon Sözel bellek Görsel bellek Görsel-mekansal bellek: yönlenim:
Doğutepe et al (2006). Int. J. of Psychophysiol., 61(3). v1.75 e1 v1.90 e2 WMABE-IA WMABE-IB WMS-R Yapısal Eşitlik Modeli.71***.57*** SÖZEL BELLEK.35 e3.97 WESEBE.40** e4 e5.93.51 WGÖÇAÇ-I WSÖÇAÇ-I.51**.84** GÖRSEL BELLEK -.15.31** e6.99 WGÖÜR-I -.07.24 v2.79 e7 v2 e8.90 WGBUDU WGBUTE.68***.57*** YÖNELİM.16.28 e8.98 WGBY.-34 v3.99 e10.90 e11 WZİKO WDUSD.27.55* DİKKAT/ KONSANTRASYON v3.61 e12 WTESD.79*
WCST Türk Formu, ÇYBT Türk Formu, WMS- R Türk Formu ile WAIS in Faktör Yapısı Faktör 1: WAIS Sözel, Performans, WAIS Toplam Zeka, WMS-R Mantıksal Bellek, ÇYBT Genel Yetenek Faktörü Faktör 2: WCST Faktör 3: WAIS Performans Zeka, WMS-R Şekil Belleği, WMS-R Görsel Bellek Uza mı, WMS- R Sa yı Dizileri Algısal Organizasyon
SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ SD8 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER : A) 9-1-8-5-2-6-7-4 B) 3-6-5-9-2-7-8-4 C) 4-7-3-8-2-9-1-6 SD9 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER: A) 6-1-3-5-2-8-7-4-9 B) 3-9-7-4-8-5-2-6-1 C) 8-5-2-9-4-1-7-3-6
Karakaş, H.M., Karakaş, S. (2001). Sayı Dizisi Öğrenme Testinin yol açtığı frontal kortikal aktivasyonlar: fmrg paternleri. Klinik Psikiyatri Dergisi, 4(2), 79-86. Karakaş, H.M., Karakaş, S. (2006). Learning of serial digits leads to frontal activation in functional MR imaging. Diagnostic Interventional Radiology, 12, 9-13. ÖĞRENME görevi BA 9, 44, 24, 32 OLGU (alak) BA 4
SDÖT, WMS-R, AVLT ve GİSD-B nin Faktör Yapısı Faktör 1: WMS-R Düz ve Ters Sayı Dizileri, GİSD-B Dikkat- Konsantrasyon Faktör 2: SDÖT, AVLT listesi Öğrenme Faktör 3: WMS-R Mantıksal Bellek, AVLT Bozucu Etki Sözel Bellek
İşaretleme Testi Düzenli ve Düzensiz Harfler Formları
İşa retleme Testi Düzenli ve Düzensiz Şekiller Formla rı
İŞARETLEME TESTİ TOPLAM İŞARETLENEN HEDEF SAYISI 3700 3650 3600 3550 3500 Series1 Series2 3450 3400 3350 3300 1 İşaretleme Testi: Dikkati sürdürme yeteneğinin alt ve üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.
Doğutepe Dinçer, E., Karakaş, S. (2008). Nöropsikolojik dikkat testleri arasındaki ilişkilerin modellenmesi. Bulletin of Clinical Pharmacology, 18(1), 31-40. Doğutepe, Karakaş (2006). 13th World Congress of Psychophysioloy.80 e1 STP1SÜRE.81.91*** e2 e3 e4 e5 e6 e7 e8 e9 -.15* STP2SÜRE.11.52 STP3SÜRE.47***.49 STP4SÜRE.58***.22 STP5SÜRE.31 İTDH5.29***.74 İTDŞ5.82 İTDZH5.76 İTDZŞ5.83***.40***.30***.12.56***.66***.91***.87***.32* Odaklanmış Dikkat.43* Sürdürülen Dikkat Dikkat Uzamı.20.15.36 -.30 -.54* -.79** WGBY WZIKO WDUSD WTESD.13.09.29.62 N=83 χ 2 = 77.816 df=59 p=.051 e10 e11 e12 e13 GFI=.88 AGFI=.81 CFI=.96 RMSEA=.0 6
Çizgi Yönünü Belirleme Testi
Raven Standart Progresif Matrisler Testi
Kurt, M., Karakaş, S. (2000). Sağ serebral hemisferin bilişsel işlevlerine duyarlı üç nöropsikolojik testin özellikleri ve aralarındaki ilişkiler. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 8(4), 251-265. ÇYBT, RSPM ve İT Puanlarının Temel Bileşenler Analizi Sonucu Elde Edilen Faktör Yapısı Değişken Faktör Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4 Faktör 5 Faktör 6 Faktör 7 1 ÇYBT 0.74 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM/A 0.79 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM/B 0.87 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM/C 0.89 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM/D 0.87 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM/E 0.86 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 RSPM / Toplam 0.94 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDZŞ1 0.00 0.92 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDZŞ2 0.00 0.92 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDZŞ4 0.00 0.95 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDH1 0.00 0.00 0.98 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDH2 0.00 0.00 0.98 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDH4 0.00 0.00 0.98 0.00 0.00 0.00 0.00 İTDZH1 0.00 0.00 0.00-0.91 0.00 0.00 0.00 İTDZH2 0.00 0.00 0.00 0.91 0.00 0.00 0.00 İTDZH4 0.00 0.00 0.00 0.91 0.00 0.00 0.00 İTDŞ1 0.00 0.00 0.00 0.00-0.96 0.00 0.00 İTDŞ2 0.00 0.00 0.00 0.00 0.96 0.00 0.00 İTDŞ4 0.00 0.00 0.00 0.00 0.90 0.00 0.36 İTDH5 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.82 0.00 İTDŞ5-0.36 0.00 0.00 0.00 0.00 0.78 0.00 İTDZH5 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.76-0.00 İTDZŞ5-0.32 0.00 0.00 0.00 0.00 0.76 0.00 İTDH3 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.39 İTDŞ3 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.85 İTDZŞ3 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.38 İTDZH3 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.10 0.00 Özdeğer 7.95 4.82 2.67 2.32 1.80 1.42 1.24 Açıklanan varyans (%) 29.40 17.80 9.90 8.60 6.70 5.30 4.60 Birikimli varyans (%) 29.40 47.30 57.20 65.70 72.40 77.70 82.30
Karakaş, S., Bekçi, B., Kurt, M., Irak, M., Erzengin, Ö.U. (Ekim 2003). Yaşın Çizgi Yönünü Belirleme Testi ile ölçülen görsel-uzaysal algılamaya etkisi cinsiyete göre değişmektedir. 39. Ulusal Nöroloji Kongresi (s. 219), Antalya. Erkek ve Kadınların ÇYBT Türk Formundan Elde Ettikleri Puanların Yaşa Bağlı Değişimi 25 24 23 24,38 23,41 23,08 22 21 22,15 20,65 22,04 21,61 21,49 21,65 20,97 KADIN ERKEK 20 19 18 20-24 25-34 35-44 45-54 55+
Karakaş, S., Bekçi, B., Kurt, M., Irak, M., Erzengin, Ö.U. (Ekim 2003). Yaşın Çizgi Yönünü Belirleme Testi ile ölçülen görsel-uzaysal algılamaya etkisi cinsiyete göre değişmektedir. 39. Ulusal Nöroloji Kongresi (s. 219), Antalya. Erkek ve Kadınların RSPM Türk Formundan Elde Ettikleri Yaşa Bağlı Değişimi. Puanların 44 42 40 38 36 40,81 40.87 42,41 38,11 37,11 36,32 39,35 KADIN ERKEK 34 32 30 33,21 32,17 31,16 20-24 25-34 35-44 45-54 55+
RSPM, ÇYBT v e I T TÜRK FORM U n e ö l çü y o r? Genel yetenek Görsel-mekansal biliş Tepki hızı Dürtüsellik Sürekli dikkat
2000 Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi En İ yi Araştırm a Ödülü Kurt,M., Karakaş, S. (2000). Sa ğ serebral hemisferin bilişsel işlevlerine duyarlı üç nöropsikolojik testin özellikleri ve a ra la rında ki ilişk iler. Psik iya tri Psikoloji Psikofa rma koloji Dergisi, 8(4), 251-265.
GÖRSEL MEKANSAL BİLİŞ Mangina Testi Mangina Testi Puanları Zeka Bölümü 130 90-130 Yüzde Büyüklük ve Boyut 13.50 9.12 148.03 Yön ve Uzaysal yönlenim 14.88 11.41 130.41 Her ikisi birlikte 5.38 3.41 157.77 Toplam doğru tepki sayısı 39.63 29.89 132.59 Üstün zekalı çocukların görsel malzemeleri anlama ve çözümleme yeteneği normal çocukların çok üstündedir.
NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME GENEL DEĞERLENDİRME Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki 8 çocuktan oluşan grubun incelenen tüm bilişsel süreçler açısından ortalamaları, aynı yaş ve eğitim grubunda olup ZB 90-130 olan çocuklardan daha yüksektir. ZB 130 un üstünde olan çocukların üstün olduğu bilişsel alanlar şunlardır: Görsel mekansal biliş (% 57.77) Öğrenme yeteneği (%34.25) Çelişki çözümleme ve tepki ketleme yeteneğini ölçmek üzere geliştirilmiş görevlerdeki tepki hızı %27 dolaylarında daha kısadır. Sürekli dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevlerde doğru tepki sayıları %1- %2 oranında daha yüksek, görevleri tamamlama sürelerindeki %7-16 oranında daha kısadır. Seçici dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevleri tamamlama sürelerindeki üstünlük de, %7-%18 dolaylarındadır.
*Bu araştırma, HÜAF-BAB Proje No: 2006K-120-640-06-08 çalışmaları bağlamında gerçekleştirilmiştir (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu'nun 17.01.2005 tarih ve 433 sayılı karar, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu'nun 28.04.2005 tarih ve HEK 05/13-32 sayılı kararı). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Sağlıklı Çocuk: ZB= 90-130 Sağlıklı Çocuk: ZB > 130
Karakaş, S. (2006). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testler için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları (2. baskı). Ankara: Eryılmaz Offset Matbaacılık Gazetecilik. Ülkemiz Bireylerinde Eğitimin, BİLNOT Bataryası Testlerinin Ölçtüğü Bilişsel Süreçlere Etkisi. Dikkat Algısal kurulumu değiştirme Eğitim (yıl) 5-8 9-11 12 Bozucu etkiye karşı koyabilme Tepki hızı Testler: STROOP TBAG) Görsel-mekansal algılama Yönlenim ve görselleştirme İrdeleme Genel yetenek Testler: RSPM, ÇYBT, WCST) Öğrenme Değişik bellek türleri Kavramsallaştırma Zihinsel esneklik (Testler: WMS-R, SDÖT, WCST)
2004 yılında nöropsikolojik testlerin standardizasyon sürecine ilişkin tüm işlem basamaklarına ilişkin bulguların içerildiği ilk ulusal eser olan BİLNOT Bataryası El Kitabı yayınlanmıştır. Bu kitabın baskıları 2 yıl gibi kısa sürede tükenmiş ve kitabın ikinci baskısı yapılmıştır. BİLNOT Bataryası testlerinin doğasını açıklayan ülkemiz kültürü için geçerlik araştırmaları 100 e ulaşmıştır (Karakaş ve diğ., 2008). Günümüzde BİLNOT Bataryası testlerinden hesaplanan 73 puanın her birinin neyi temsil ettiği, görgül veriler temelinde açıklanmış bulunmaktadır. Ülkemizde böylesine yakından ve bu ayrıntı düzeyinde incelenmiş olan bir başka testler topluluğu daha bulunmamaktadır.
Prof. Dr. Sirel Karakaş (Dr. BYF) Hacettepe Üniversitesi KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi Nörometrika Ltd.Şti Kurucu Ortak ve Yöneticisi Internet/ Elektronik Ortam: info@neurometrika-tech.com. skarakas@hacettepe.edu.tr www.neurometrika-tech.com Yönetim Kurulu Başkanı