Bu çerçeve içine giren birçok önemli konu ve kurumun bütün

S U N U Ş Kuruluşundan Bugüne Avrupa Birliği ve Türkiye-AB İlişikleri başlığı altında hazırlamış olduğumuz bu metin 1996 yılından itibaren gerek ekonomi dünyamızı gerekse günlük ilişkilerimizi giderek artan ölçüde etkileyecek Avrupa Birliği konusunda gelişen bilgi ihtiyacını karşılamayı amaçlamaktadır. Konunun genişliği ve çok yönlü oluşu. dikkate alınarak başlangıç için Avrupa Birliği ve Türkiye-AB ilişkileri açısından gelişme süreçlerinin ve Gümrük Birliği' nin öngörülen kapsam ve içeriğinin kapsamlı fakat özet ve kolay anlaşılır bir şekilde ortaya kanmasına ağırlık verilmiştir. Bu çerçeve içine giren birçok önemli konu ve kurumun bütün boyutlarıyla anlaşılabilmesi için tabi ayrıca kapsamlı bir şekilde ele alınması gerekebilir. Bilhassa 1 Ocak 1996'da başlayacak Gümrük Birliği'nin fiilen uygulanış şekli ve Gümrük Birliği'ne uyum çerçevesinde getirilmiş olan bir dizi mevzuatın nasıl yürütüleceği konusunda önemli bir bilgi ihtiyacı vardır. Ancak bu gibi çalışmalar için gereken son düzenlemeler ve bilgiler henüz bulunmadığından bu aşamada ve hazırlık mahiyetinde kaydedilen gelişmelerin ve mevcut durumun kapsamlı fakat özet bir şekilde ele alınmasıyla yetinilmiştir. Bu nedenle sunulan metnin bir hazırlık ve giriş çalışması olarak değerlendirilmesi yararlı olacaktır. Etüt ve Araştırma Şubesi

İÇİNDEKİLER BÖLÜM SAYFA NO I. AVRUPA TOPLULUGU'NUN KURULUŞU VE KAYDETTİGİ GELİŞMELER- AVRUPA EKONOMİK TOPLULUGU'NDAN AVRUPA BİRLİGİ'NE GİDEN YOL ı ı. 1951 Paris Anlaşması-Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ( AKÇT).................... 1 2. 1957 Roma Anlaşması-Avrupa Ekonomik Topluluğu' nun Kuruluşu................................. 1 3. 1957 Roma Anlaşması-Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM).... 2 4. 1965 Brüksel Anlaşması-Yürütmelerin Birleştirilmesi.............................. 2 5. 1973 İngiltere, İrlanda, Danimarka'nın Avrupa Topluluğu'na Girişi 2 6. 1979 Avrupa Para Sistemi ve Avrupa Para Birimi 2 7. 1981 Yunanistan'ın Topluluğa Katılması 3 8. 1986 İspanya ve Portekiz'in Topluluğa Katılmaları.................................. 3 9. 1985 Schengen Anlaşması.. 4 10. 1985 Avrupa Tek Pazar Hedefi-Beyaz Kitap-----.. 4 ll. 1986-1987 Avrupa Tek Senedi ~ 5 12. 1989 Avrupa Sosyal Şartı... 6 13. 1992 Maastricht Anlaşması-Avrupa Birliği 6 a) Maastricht Anlaşması'nı Hazırlayan Çalışmalar................................ 6 b) 1992 Maastricht Anlaşması-Avrupa Birliği Anlaşması'nın İçerdiği Önemli Konular 7 c) Ekonomik ve Parasal Birlik 9 14. 1993 Avrupa Tek Pazarı'na Geçiş 12

ı5. Avusturya, İsveç ve Finlandiya'nın Birliğe Üye Olmaları............................. ı2 II. AVRUPA TOPLULUGU'NUN TEMEL KARAR ORGANLARI VE YARDIMCI KURUMLARI........................ ı3 ı. Avrupa Parlamentosu............. ı3 2. Avrupa Komisyonu...................... ı5 3. Avrupa Konseyi... 16 4. Avrupa Topluluğu Adalet Divanı...... 18 5. Yardırncı Kururnlar........... 19 a) Bölgeler Kornitesi................ ı 9 b) Ekonomik ve Sosyal Komite....... 19 c) Avrupa Yatırım Bankası (EIE).... 20 ç) Avrupa Para Enstitüsü.. 2ı III. TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİGİ ORTAKLIK İLİŞKİLERİNDE DURUM Q 2 2 ı. Hazırlık Dönemi (ı964-1972). 22 2. Geçiş Dönemi (1973-1985) ve (1973-1995) 22 a) Geçiş Döneminde Topluluk Taahhütleri ve Yerine Getirilişi... 22 b) Geçiş Döneminde Türkiye'nin Taahhütleri ve Yerine Getirilişi. ~ 23 3. Gümrük Birliği... 23 IV. GÜMRÜK BİRLİGİ KARARI'NIN İÇERİGİ VE KAPSAMI 25 ı. Gümrük Vergilerinin, Miktar Kısıtlamalarının ve Eş Etkili Vergi ve Tedbirlerin Kaldırılması 25 2. Ticarette Teknik Engellerin Kaldırılması 25 2

3. Uyumlu Ticaret Politikası ve Ortak Gümrük Tarifesi............ 26 4. Hassas Ürünler........... 26 5. Topluluğun Tercilıli Rejimlerinin Türkiye Tarafından Üstlenilmesi 26 6. işlenmiş Tarım Ürünleri İthalatında Uygulanacak Sisteme İlişkin Mevzuat...... 27 7. Türkiye'nin Topluluk Gümrük Koduna Uyumu, Rekabet Kuralları ve Mevzuatın Yaklaştırılması, Fikri, Sınai ve Ticari Mülkiyetin Korunması. 27 8. Devlet Yardımları.......... 27 9. Tekeller..................................... 2 8 10. Mali İşbirliği ll. Ticari Korunma Araçları.... 28 29 V. TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİGİ ORTAKLIK ORGANLARI. 30 1. Ortaklık Konseyi (Temel Organ). 30 2. Yardımcı Organlar............................ 31 a) Ortaklık Kornitesi. 31 b) Karma Parlamento Kornitesi. 31 c) Gümrük İşbirliği Ortak Kornitesi.... 31 ç) Ekonomik ve Sosyal Komite...... 32 d) Yönlendirme Kornitesi...... 32 e) Türkiye-Avrupa Topluluğu Gümrük Birliği Ortak Komitesi...,..... 33 VI. TÜRKİYE AVRUPA BİRLİGİ İLİŞKİLERİNİN KRONOLOJİSİ 34 3

ı. BÖLÜM AVRUPA TOPLULUGU'NUN KURULUŞU VE KAYDETTİGİ GELİŞMELER AVRUPA EKONOMİK TOPLULUGU'NDAN AVRUPA BİRLİGİ'NE GİDEN YOL ı. ı95ı PARİS ANLAŞMASI-AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUGU (AKÇT) 1950 yılında Fransa Dışişleri Bakanı Schuman "Avrupa'da Gerçek ve Gönüllü Bir Birliğin Kurulması" için çağrıda bulunmuştur. Bu konudaki ilk adım 1951 yılında Paris Anlaşması ile, bilhassa Fransa ile Almanya arasında önemli menfaat çelişkilerine yolaçan kömür ve çelik sanayilerinin "Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu" örgütü altında birleştirilmesi suretiyle atılmıştır. Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg'un katılımıyla kömür ve çelik sanayileri için oluşturulan bu ortak piyasa organizasyonu bütün Avrupa ülkelerinin katılımına açık tutulmuştur. Anlaşma 25.7.1952'de yürürlüğe girmiştir. Paris Anlaşması'yla üye ülkeler aralarında rekabeti devam ettirerek çatışmaya girmek yerine çıkarlarını birleştirerek Topluluk kurmaya ve ortak amaçlara yönelik kurumların temellerini atmaya kararlı olduklarını açıklamışlardır. 2. ı957 ROMA ANLAŞMASI-AVRUPA EKONOMİK TOPLULUGU'NUN KURULUŞU Avrupa Ekonomik Topluluğu 25.3.1957 tarihinde imzalanan ve 1 Ocak 1958'de yürürlüğe giren Roma Anlaşması'yla kurulmuştur. Başlangıçta ayrıca düzenlenen kömür-çelik ve atom sanayileri dışında kalan bütün mallar için üye ülkeler arasında tek ve müşterek bir pazar kurulması öngörülmüştü. Bu amaçla öncelikle

gümrük birliğinin tesisi hedef alınıyor, birliğe ulaşılması gereği kabul ediliyordu. ekonomik ve parasal Roma Anlaşmasına Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg katılmıştı. 3. 1957 ROMA ANLAŞMASI-AVRUPA ATOM ENERJİSİ TOPLULUGU (EURATOM) Üye ülkeler arasında ortak bir nükleer sanayi pazarının barışçıl amaçla kurulup gel~ştirilmesini sağlamak ıçın Avrupa Ekonomik Topluluğu Anlaşması ile birlikte aynı 6 üye arasında Roma'da imzalanarak kabul edilmiştir. 4. 1965 BRÜKSEL ANLAŞMASI-YÜRÜTMELERİN BİRLEŞTİRİLMESİ Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu yürütme kurumları Avrupa Ekonomik Topluluğu kurumları ile birleştirilmiştir. 8.4.1965'te imzalanmış, 1.7.1967'de yürürlüğe girmiştir. Bu birleştirme sonucu AVRUPA EKONOMİK TOPLULUGU (adı) AVRUPA TOPLULUGU şeklinde değiştirilmiştir. Bu yürütmeyi birleştirme anlaşmasının mali bölümleriyle ilgili bazı düzenlemeler 1975'te yürürlüğe girmiştir. 5. 1973 İNGİLTERE, İRLANDA, DANİMARKA'NIN AVRUPA TOPLULUGU'NA GİRİŞ İ İngiltere'nin Avrupa Topluluğu'na üyeliği Fransa tarafından bir süre engellenciikten sonra bu üç ülkenin Topluluğa giriş anlaşması 22.1.1972'de imzalanarak 1.1.1973'te yürürlüğe girmiştir. 6. 1979 AVRUPA PARA SİSTEMİ VE AVRUPA PARA BİRİMİ-ECU Avrupa Para Sisteminin kurulması 5.12.1978 Bremen toplantısında öngörülmüş, ancak Topluluk mevzuatı olarak değil, üye 2

ülkelerin taraf olacakları bir uluslararası anlaşma şeklinde düzenlenmiştir. Anlaşma 13.3.1979'da yürürlüğe girmiştir. Temel özellikleri: - Topluluk dışı ülkelere de açıktır. - Parasal işlemler ECU'ya dayandırılır. - Üye ülkelerin Merkez Bankalarındaki döviz rezervlerinin bir bölümü ortak kullanım ıçın ayrılarak önemli bir müdahale-destek olanağı yaratılır. Bir ülkenin parasının diğer ülkelerin paraları karşısında dalgalanma marjı % 2.25 ile sınırlanmıştır. * İngiltere sisteme 1991 yılında katılmıştır. Avrupa Para Sisteminde referans para birimi ECU' dur. ECU' nun değeri Topluluk ülkelerinin ekonomik güçlerine göre ağırlıklı olarak dikkate alınan para değerlerinin toplamından oluşan sepete göre hesaplanmaktadır. 7. 1981 YUNANİSTAN'IN TOPLULUGA KATILMASI Bu ülkenin tam üye olarak topluluğa katılması anlaşması 28.5.1979'da Atina'da imzalanarak 1.1.1981'de yürürlüğe girmiştir. 8. 1986 İSPANYA VE PORTEKİZ'İN TOPLULUGA KATILMALARI Bu ülkeler 12.6.1985'te Madrid ve Lizbon'da imzalanan anlaşmalarla tam üye olarak topluluğa katılmışlardır. Üyelik anlaşmaları 1.1.1986'da yürürlüğe girmiştir. 3

9. 1985 SCHENGEN ANLAŞMASI (ŞENGEN) Fransa, Almanya ve 3 Benelüks ülkesi arasında 14.6.1985 tarihinde imzalanmıştır. Başlangıçta içeriği oldukça gizli tutulan bu anlaşma katılan beş ülke arasında sınır kontrollerinin kaldırılmasını, terörizmle, silah ve uyuşturucu kaçakçılığı ile ortak mücadeleyi ve işbirliği kurulmasını amaçlamaktadır. Polis ve sıcak takip konusunda işbirliği ve bilgi transferi yapılması kabul edilmiştir. 1991 yılında İtalya, İspanya ve Portekiz' in de: katılmasıyla yürürlüğe girmiştir. Ancak İngiltere uygulamayacağını açıklamıştır. 10. 1985 AVRUPA TEK PAZAR HEDEFİ-BEYAZ KİTAP Avrupa Ekonomik Topluluğunun başlangıcında gerçekleştirilmesi istenen Ortak Pazar'a ulaşılması için gümrük birliğine ağırlık verilmişti. 1.7.1968'de kurucu 6 üye arasında ve 1.7.1977'de İngiltere, Danimarka ve İrlanda'da da gümrük birliği fiilen gerçekleştiği halde bazı sorunlar olduğu görüldü. 1970'li yıllarda petrol fiyat artışının getirdiği geniş çaplı ekonomik kriz üzerine sıkıntıya düşen üye ülkeler kendi ekonomilerini muhtelif yöntemlerle koruma imkanı bulmuşlardı. Bu durum henüz gerçekleştirilememiş diğer bazı topluluk mekanizmalarının ve yapısal değişikliklerin önemini ortaya koydu. Ekonomik ve parasal birlik, tek iç pazar konuları ağırlık kazandı. Avrupa Komisyonu bu konuları inceleyerek Avrupa Tek Pazarı'nın kurulması yönünde alınacak önlemleri içeren bir raporu "BEYAZ KİTAP" adı altında Avrupa Topluluğu Konseyi'ne sunmuştur. Bu çerçevede Topluluk bazı ortak politikalar saptamıştır. Bunlar: - Sosyal Politika - Ekonomik ve Sosyal Uyum - Parasal Birlik 4

- Teknoloji ve AR-GE Politikası - Çevre Politikası - Dış politika konusunda işbirliğidir. Topluluk İç Pazarının Tek Pazar olabilmesi ıçın; - Fiziki engellerin kaldırılması, Teknik engellerin kaldırılması, - Vergi engel~erinin kaldırılması ve vergiler arasında uyum.sağlanması, - Yerleşme ve hizmet edinme serbestisi - Ortak taşımacılık konularının yaratılması, gerekleri tespit edilmiş ve bütün bu işlerin gerçekleştirilmesi için 31.12.1992'ye kadar bir takvim tespit edilmiştir (1993 HEDEFİ). Tek Pazar'ın sağlayacağı yararlar CECCHİNİ RAPORU'nda gösterilmiştir. Burada Tek Pazar'ın Topluluk ekonomilerine 1993'ten itibaren yılda toplam 200 milyar ECU'nun üzerinde yarar sağlayacağı ve işsizliği önemli ölçüde azaltacağı tahmin edilmiştir. ll. 1986-1987 AVRUPA TEK SENEDİ 1.7.1987'de yürürlüğe giren Tek Senet 1993 yılına kadar Tek İç Pazar ve gereken siyasi birliğin oluşturulması için getirilen düzenlemeleri içermektedir. Bunlar özetle: Devlet ve Hükümet başkanları ile Komisyon başkanının katılımıyla oluşacak Avrupa Konseyi toplantılarının yılda 2 kez yapılması. Avrupa Parlamentosu'nun yasama yetkilerinin artırılması (Bakanlar Konseyi ile daha yakın işbirliği), 5

- Tek Pazar' la ilgili konularda Konseye nitelikli çoğunlukla karar alma yetkisi (Vergi konusu hariç, oybirliği şartı kalkıyor), Parasal politika, sosyal politika, ekonomik ve sosyal uyumluluk, AR-GE ve çevre politikalarında Avrupa Topluluğunun sorumluluk ve yetkilerinin artırılması, - Dış politikada işbirliği ve bir sekreterliğin kurulması. 12. 1989 AVRUPA SOS~AL ŞART! 1989 yılında kabul edilmiş olan Avrupa sosyal şartı çalışanlar için, serbest dolaşım hakkııçalışma ve eşit ücret hakkı, örgütlenme ve toplu sözleşme hakkı, kadın ve erkek arasında eşit muamele görme hakkı, işçiler için bilgilendirilme, danışılma ve yönetime katılma hakkı gibi konuları içermektedir. Sosyal şartın yasal bağlayıcılığı bulunmamaktadır ve İngiltere bu anlaşmayı kabul etmemiştir. 13. 1992 MAASTRİCHT ANLAŞMASI-AVRUPA BİRLİGİ a) MAASTRİCHT ANLAŞMASINI HAZIRLAYAN ÇALIŞMALAR TOPLULUK ÇERÇEVESiNDE "AVRUPA BİRLİGİ" KAVRAMININ GELİŞMESİ Avrupa Birliği Avrupa' nın bütünleşme süreci içinde bir Temel Hedef ve aşama olarak ilk kez 19-20 ekim 1972'de Paris Toplantısı sonuçları arasında yeralmıştır. Bu- hedef doğrultusunda Maastricht Anlaşması ile sonuçlanan gelişmenin temelleri 1980 'li yıllardaki siyasi gelişmelere ve Avrupa Tek Senedi anlaşmasına dayanmaktadır. ;... Avrupa Konseyi'nin 1983 Stuttgart zirvesinde "AVRUPA BİRLİGİ HAKKINDA YÜKSEK BİLDİRİ" onaylanarak bu yeni hedefler doğrultusunda Topluluk kurumlarının ve siyasi işbirliği mekanizmalarının 6

reformları amaçlanmıştır. (Aynı hususlar 1981 Genscher-Colombo Senedi' nde de dile getirilmiştir.) 14.2.1984'te Avrupa Parlamento'su tarafından Spinelli raporuna istinaden onaylanan "AVRUPA BİRLİGİ ANLAŞMA TASLAGI" ileri derecede bütünleşmiş, federal nitelikli bir siyasal yapıyı öngörmüştür. Avrupa Birliği fikri 1987 TEK SENET ANLAŞMASI'nda da vurgulanarak kabul edilmiştir. Burada 1.maddede "Avrupa Topluluğu ve Avrupa Siyasi işbirliğinin amacı birlikte AVRUPA BİRLİGİ'ni geliştirmektir", denilmektedir. b) 1992 MAASTRİCHT ANLAŞMASI-AVRUPA BİRLİGİ ANLAŞMASI'NIN İÇERDİGİ ÖNEMLİ KONULAR 1991 yılı boyunca biri ekonomik ve parasal birlik, diğeri siyasi birlik konularında sürdürülen iki paralel müzakereler sonunda, 7.2.1992'de Maastricht'te imzalanan ve 1.11.1993'te yürürlüğe giren AVRUPA bütünleşme kararlar alınmıştır. hükümetlerarası BİRLİGİ ANLAŞMAS I ile sürecinin prensipleri ve kurumsal yapısı konusunda bazı - Hukuksal olarak 1951 Paris Anlaşması, 1957 Roma Anlaşmaları ve 1987 Avrupa Tek Senedi' ne dayanan kurumsal yapı kısaca AVRUPA TOPLULUGU olarak adlandırılmaya devarn edilmiştir. Maastricht Anlaşması'yla Avrupa Topluluğu AVRUPA BİRLİGİ'ni oluşturan üç temel direkten biri konumuna gelmiştir. Avrupa Birliği'nin ikinci temel direği 1970'lerde uygulanmaya başlayan ve 1987'de Avrupa Tek Senedi ile kurumsal bir dayanağa kavuşan AVRUPA SİYASAL İŞBİRLİGİ mekanizmasının daha geliştirilmiş bir şekli olan ORTAK DIŞİŞLERİ VE GÜVENLİK POLİTİKASI oluşturmaktadır. 7

"ADALET VE İÇİŞLERİ ALANLARINDA İŞBİRLİGİ" yenı bir bütünleşme süreci boyutudur ve AVRUPA BİRLİGİ'nin üçüncü temel direği olarak yasal bir zemine kavuşmuştur. MAASTRİCHT ANLAŞMASI'nın temel ilkeleri: Rekabet ilkesine dayanan serbest piyasa ekonomisi, - Kamu maliyesinin dengeli bir şekilde yürütülmesi, - Gerekli olmadıkça Topluluk müdahalesinin sınırlandırılması, yetki ve sorumlulukların üye ülkelere bırakılması. Anlaşmada kademeli olarak gerçekleştirilmek üzere önemli yenilikler getirilmiştir. yaklaştırılması EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK; Ekonomi politikalarının ve belirli bir takvim içinde Avrupa Merkez Bankası ve müşterek para biriminin 1999 yılından itibaren gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. vatandaşlarına AVRUPA VATANDAŞLIGI: Bu kavram çerçevesinde AT Avrupa Parlamentosu ve mahalli seçimlerde seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. - ORTAK GÜVENLİK VE DIŞ POLİTİKA: Gerek üye ü:hk.eler arasında gerekse üçüncü ülkeler karşısında ortak politika güdülmesi, adaletin işleyişi ve polisiye vakaların takibinde ortak hareket edilmesi öngörülmüştür. Avrupa Birliği bu üç direkli sisteme dayandırılmıştır. AVRUPA TOPLULUGU kapsamına giren alanlarda yasama, icra ve yargı mekanizmaları, uluslararası bir nitelik taşımaktadır. Avrupa Parlamentosu'nun etkinliğinin artırılması, Bakanlar Konseyi'nin 8

oybirliği yerine nitelikli oy çoğunluğuyla karar alabilmesi ve Avrupa Topluluğu Adalet Divanı 'nın en yüksek yargı makamı olarak tanınması birlik politikası anlayışının uluslarüstü yapısını ortaya koymaktadır. Avrupa DIŞİŞLERİ Birliği Anlaşması'nın diğer iki direği POLİTİKASI" ile "ADALET VE İÇİŞLERİ olan "ORTAK ALANLARINDA İŞBİRLİGİ" ıs e esas itibariyle hükümetlerarası bir niteliğe sahiptir ve tamamen üye devletlerin siyasi takdirleri içindedir. Kar?-rlar daima hükümet temsilcilerinin katıldığı organlarda oybirliği ile alınabilir. Avrupa Birliği' nin ayrı bir hukuksal kimliği yoktur. Avrupa Birliği çatısı altında yeralan Avrupa Topluluğu'nun kurumları olan Avrupa Parlamentosu, Bakanlar Konseyi, Komisyon ve Adalet Divanı aynı zamanda Avrupa Birliği'nin de kurumsal çerçevesini oluştururlar. Tam bir Avrupa Birliği organı olan tek kurum yalnız hükümet ve devlet başkanlarının katıldığı Avrupa Birliği Konseyi'dir. Avrupa Topluluğu Bakanlar Konseyi (veya yalnızca Avrupa Konseyi) ile karıştırılmaması gerekir. Avrupa TOPLULUGU'NA Birliği Anlaşması' nda "AVRUPA BİRLİGİ 'NİN AVRUPA DAYANDlGI VE HÜKÜMETLERARASI İŞBİRLİGİ MEKANİZMALARI İLE TA.MAMLANDIGI" belirtilmektedir. (A maddesinin son paragrafı.) Topluluğa üye olmak demek artık Avrupa Topluluğu' na değil, Avrupa Birliği' ne üye olmak anlamına gelmektedir. c) EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK Ekonomik ve Parasal Birlik Avrupa Birliği anlaşmasıyla kabul edilen Avrupa' nın bütünleşmesi sürecinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Bu hedef ekonomik entegrasyon ve kurumsal yapılanmanın birlikte yürüyeceği 3 aşamalı bir gelişme içinde tasarlanmıştır. En erken 1997, en geç 1999 yılında geçilmesi 9

öngörülen üçüncü aşamada üye ülkeler müşterek tek bir Merkez Bankası'na sahip olacaklar ve tek bir parayı kullanacaklardır. Üçüncü aşamaya geçilebilmesi için ı. ı. ı994 yılında başlayan ikinci aşamada üye ülkelerin aşağıdaki kritere uyum sağlarnaları gerekmektedir. Bunlardan ikisi bütçe politikası ile ilgilidir: - Yıllık bütçe açığı gayrisafi yurtiçi hasılanın % 3'ünü aşmamalıdır. - Kamu borçları GSYİH'nın % 60'ını geçrnernelidir. Ayrıca ekonomik performans hedefi olarak üç ayrı uyum kıstası belirlenmiştir: Enflasyon oranı, enflasyonun en düşük olduğu üç ülke ortalamasından en çok % ı.5 oranında fazla olabilir. Uzun vadeli faiz oranı, enflasyonun en düşük olduğu ülkelerin ortalamasını % 2'den fazla geçrnernelidir. Ulusal dalgalanması para biriminin Avrupa Para Sistemi içindeki "ECU" ortalama bir imin e göre % 2. 5 sınırlarını aşmamalıdır. 29.10.ı993 tarihli AT Konseyi kararı ile, üye ül>keler arasında tek bir para politikasının araçları ve yönternl~rini teknik düzeyde hazırlamak üzere AVRUPA PARA ENSTİTÜSÜ kurulmuştur. 3. Aşamaya geçiş rnekanizması 1996 yılında Komisyon'un ve Avrupa Para Enstitüsü' nün, üye ülkelerin öngörülen ekonomik uyumu ve yasal düzenlerneleri ne derecede gerçekleştirdiklerini inceleyen rapor sunmaları ile başlayacaktır. Bu raporlarda yukarıda belirtilen 5 temel uyum kıstasının yanısıra "ECU' nun mali piyasalardaki etkinliği, Tek Pazar'ın işleyişi, üye devletlerde 10

carı hesap dengeleri ve istihdam gibi diğer bazı hususlar da değerlendirilecektir. AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİNDE PARA BİRLİGİNE GEÇİŞ KRİTERLERİNE 1995 YILI İTİBARİYLE UYUM DURUMU (Aşılmaması Gereken Kıstaslar) BELÇİKA DANİMARKA ALMANYA FİNLANDİYA FRANSA YUNANİSTAN İNGİLTERE İRLANDA İTALYA LÜKSEMBURG HOLLANDA AVUSTURYA PORTEKİZ İSVEÇ İSPANYA ENFLASYON BÜTÇE AÇIGI KAMU BORÇLAR I % 3.4 ( ı l % 3.0 % 60 1.9 4.2 134.3 2.3 1.9 76.1 2.3 2.1 58.2 1.7 5.0 64.4 1.9 4.9 51.2 9.6 11.3 115.3 3.0 4.8 51.5 2.9 2.8 84.6 5.2 7.9 124.9 2.3 0.4 (fazla) 7.6 1.8 3.2 78.1 2.8 4.6 66.2 4.5 5.6 70.5 3.2 9.1 84.6 4.9 6.0 64.6 (1) Mevcut verilere göre hesaplanan azami enflasyon seviyesidir. Para Birliği başlangıçta yalnız öngörülen kriteriere uyan ülkeler arasında kurulacak diğer üye ülkeler kriter şartlarını yerine getirince birliği girebileceklerdir. Bugün için yalnız Almanya ve Lüksemburg'un kriteriere uyum göstermesi endişe yaratmakta, 1999 yılında anlamlı bir başlangıç yapılabilmesi için en azından Fransa' nın da katılabilecek duruma ll

gelmesi istenmektedir. Fransa'nın Ekim 1995'te kamu borçlarını 1997 yılına kadar 70 milyar DM kadar düşürmek ıçın söz verdiği bildirilmektedir. Juppe hükümeti tarafından bu amaçla uygulanmak istenen tasarruf programı ülke çapında etkili grevlere yolaçmıştır. Ekonomik ve Parasal Birlik kurumsal yapı olarak Avrupa Birliği'nin ayrı bir direği olarak ele alınmamış, Avrupa Topluluğu direği çerçevesinde mütalaa edilmiştir. Ancak Avrupa Birliği' nin diğer direkleri olan Ortak Dışişleri Politikası ile Adalet ve İçişleri alanlarında işbirliği konularında entegrasyonun geliştirilmesine İngiltere'nin karşı çıkması ve Almanya ile Fransa arasındaki görüş ayrılıkları Parasal Birlik konusunu şimdilik Avrupa Birliği yönünde geliştirilebilecek tek önemli konu durumuna getirmiştir. 14. 1993 AVRUPA TEK PAZARI'NA GEÇİŞ Avrupa Birliği üyeleri arasında malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı anlamına gelen Avrupa Tek Pazarı 1.1.1993 tarihinde uygulamaya konmuştur. Böylece üye ülkeler arasında gümrük kontrolleri de kaldırılmıştır. Ancak bu çerçevede öngörülen sınır kontrollerinin kaldırılması ve mevzuatının uyumlaştırılması gibi bazı konularda hedeflere ulaşılamamıştır. vergı henüz ıs. 1995 AVUSTURYA, isveç ve FiNLANDiYA'NIN sirlige ÜYE OLMALARI 2.5.1992'de Porta'da imzalanan anlaşmayla EFTA ülkeleri ile Avrupa. Topluluğu arasında "Avrupa Ekonomik Alanı" kurulmuştu. İsveç, Finlandiya ve Avusturya ile 1.2.1993 tarihinde başlatılan üyelik müzakereleri sonunda bu EFTA ülkeleri ı. ı. 1995 tarihinden başlamak üzere Avrupa Birliği'ne üye olmuşlardır. 12

II. BÖLÜM AVRUPA TOPLULUGU'NUN TEMEL KARAR ORGANLARI VE YARDIMCI KURUMLAR (BU KURUMLAR AVRUPA BİRLİGİ İÇİN AYRI BİR KURUMSAL ÇATI YAPILAŞMASI OLUŞTURULMADIGI İÇİN AYNI ZAMANDA AVRUPA BİRLİGİ ORGANLARI OLARAK FONKSİYON GÖSTERMEKTEDİRLER) Avrupa Topluluğu'nu yöneten kurumsal üçgen Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Konseyi'nden oluşur. Yasama ve Yürütme Fonksiyonları Konsey ve Komisyon arasında payıaşılırken Parlamentoya ağırlık itibariyle danışma ve denetim görevleri düşmektedir. Avrupa Birliği çerçevesindeki gelişme Parlamento'nun yasama bakımından etkinliğini artırıcı yöndedir. Ayrıca üye devletlerin Topluluk yasalarına uygun davranmalarını denetleyen yargı organı olarak bir Avrupa Topluluğu Adalet Divanı bulunmaktadır. 1. AVRUPA PARLAMENTOSU Parlamento başlangıçta üye devlet parlamentolarınca belirlenen üyelerden oluşurken 1979 yılından itibaren üye ülkelerde 5 yılda bir düzenlenen ayrı seçimler sonucu belirlenen üyelerden oluşmaktadır. (Doğrudan kurumudur. ) halk tarafından seçilen tek topluluk Parlamento üyeleri çalışmalarında mensup oldukları ülkelere göre değil Avrupa düzeyinde örgütlenmiş politik görüşler halinde gruplaşmaktadırlar. Bu siyasi gruplar parlamento oturumlarında sözlü veya yazılı soru sorabilmekte, tartışma açabilmekte ve gensoru önergesi verebilmektedir. 13

Üçüncü ülke parlamentoları ile ilişkileri yakınlaştırmak amacıyla kurulmuş olan 26 Karma Parlamenterler Komitesi vardır. Bugünkü şekliyle 1994 yılında seçilen 626 üyesi bulunan Avrupa Parlamentosu'nda toplam 9 siyasi grup ve 19 çalışma komisyonu bulunmaktadır. AVRUPA PARLAMENTOSU'NDA PARLAMENTERLERiN ÜLKELERE GÖRE DAGILIMI ÜLKE SANDALYE ÜLKE SANDALYE ALMANYA 99 YUNANİSTAN 25 FRANSA 87 İSVEÇ 22 İNGİLTERE 87 AVUSTURYA 21 İTALYA 87 DANİMARKA 16 İSPANYA 64 FİNLANDİYA 16 HOLLANDA 31 İRLANDA 15 BELÇİKA 25 LÜKSEMBURG 6 PORTEKİZ 25 TOPLAM 626 PARLAMENTERLERiN SİYASİ GRUPLARA GÖRE DAGILIMI G R U P L A R SANDAL YE AVRUPA SOSYALİST PARTİSİ GRUBU 221 AVRUPA HALK PARTİSİ GRUBU (MUHAFAZAKARLAR) 173 AVRUPA İÇİN BİRLİK GRUBU 55 AVRUPA LİBERAL DEMOKRAT VE REFORMCU -PARTİ GR. 52 AVRUPA BİRLEŞİK SOL KONFEDERAL GRUBU 31 AVRUPA PARLAMENTOSU YEŞİLLER GRUBU 25 AVRUPA RADİKAL İTTİFAK GRUBU 19 ULUSLAR AVRUPASI GRUBU 19 BAGIMSIZLAR _ll T O P L A M 626 14

Avrupa Parlamentosu oturumları komisyon toplantıları Brüksel' de Lüksemburg'ta verilmektedir. Strazburg'ta, siyasi grup ve yapılmakta, idari hizmetleri Parlamento kararlarında MUTLAK ÇOGUNLUK 314 oyla, NİTELİKLİ ÇOGUNLUK 418 oyla, AGIRLIKLI NİTELİKLİ ÇOGUNLUK 376 oyla sağlanmaktadır. Parlamen to 1987 yılından itibaren Topluluğun 3.ülkelerle yapacağı ticaret anlaşmaları ve yeni ülkelerin üyeliğe kabulü konusunda veto hakkına sahiptir. Tarım harcamaları dışında kalan tüm konularda Topluluk bütçesinin değiştirilmesini isteyebilir. Avrupa Komisyonu'nu feshetme yetkisine sahip tek Topluluk kurumudur. (Bu yetki bugüne kadar kullanılmamıştır.) 2. AVRUPA KOMİSYONU Üye devlet hükümetleri tarafından atanan 20 komiserden oluşur. Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve İspanya'nın ikişer, diğer üyelerin birer komiser atama yetkileri vardır. Komisyon başkanını Konsey komiserler arasından seçer. Görev dağılımı yapıldıktan sonra göreve başlayacak bütün komiserler ıçın Avrupa Parlamentosu'nun onayı gereklidir. Komiserler görevlerinde kendi ülke hükümetlerinden bağımsızdırlar, ayrıca başka hiçbir işte çalışamazlar. Her komiserin 6-7 danışmandan oluşan özel grubu bulunmaktadır. Komisyon idari yapı olarak Bukuk Servisi ve 1 İstatistik Ofisi'nin dışında 23 Genel Müdürlük şeklinde organize edilmiştir. Komisyon Avrupa Birliği' nde yasa önerisi sunabilen tek kurumdur ve Birliğin yürütme organıdır. Kuralların uygulanması için gerekli yönetmelikleri hazırlar, özel durumlarda anlaşma hükümlerini uygular. Avrupa Birliği'nin Fonlarını yönetir. (Avrupa ıs

Tarımsal Bölgesel Kalkınma Yönlendirme ve Garanti Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Fonu.) Komisyon anlaşmaların ve kararların üye ülkeler tarafından uygulanmasını gözetir. Yükümlülüklerini yerıne getirmeyen üye devletler için Adalet Divanı'na başvurabilir. Komisyon un merkezi Brüksel dir. Bir 1 1 kısmı Lüksemburg' da ve diğer ülkelerde olmak üzere yaklaşık 16.000 memur istihdam etmektedir. 3. AVRUPA KONSEYİ Konsey Birliğin yasama ve karar alma organıdır. Onbeş üye ülke hükümetlerinin temsilcilerinden oluşur. Konsey toplantılarına tartışılacak konulara göre ilgili bakan veya bakanlar katılırlar. Konsey başkanlığı altı aylık dönemler boyunca sırasıyla üye ülkeler tarafından üstlenilir. Başkanlığı üstlenen ülke ile bir önceki ve bir sonraki dönem başkanları ülkeler "TROİKA" denilen üçlü bir danışma grubu oluştururlar. Konsey toplantıları üye ülkelerin Avrupa Birliği nezdindeki daimi temsilcileri veya TEMSİLCİLER KOMİTESİlnce bunların yardımcılarından oluşan DAİMİ (COPERER) hazırlanır. Teknik konular üzerindeki çalışmalar Daimi Temsilci Yardımcılarından oluşan COPORER I., Siyasi konular Temsilcilerden oluşan COPORER üzerindeki, çalışmalar II tarafından yapılır. Daimi Konsey komisyonlarındaki çalışmalar üye ülkelerden gönderilen uzmanlar veya daimi temsilciler tarafından yürütülür. Ayrıca başkanlarının yapılmaktadır. yılda iki kez üye katılımıyla AB Avrupa Konseyi özellikle durur, geçen ve gelecek dönem ülke devlet veya hükümet Birliği Konseyi toplantısı uluslararası çalışmalarını konular üzerinde değerlendirerek 16

yönlendirici önemli kararlar alır, Bakanlar Konseyi'nde çözülemeyen anlaşmazlıkları sonuçlandırır. Konsey toplantılarında kararlar oybirliği ile alınır. İç pazar, araştırma, teknoloji, sağlık ve sosyal güvenlik konularında nitelikli oy çoğunluğu karar alınması için yeterlidir. AVRUPA BAKANLAR KONSEYİ'NDE ÜYE ÜLKELERİ N OY DAGILIMLARI ÜLKE OY SAYISI ÜLKE OY SAYISI ALMANYA lo YUNANİSTAN s FRANSA lo AVUSTURYA 4 İTALYA lo İSVEÇ 4 İNGİLTERE lo DANİMARKA 3 İSPANYA 8 İRLANDA 3 BELÇİKA s FİNLANDİYA 3 HOLLANDA s LÜKSEMBURG _2 PORTEKİZ s T O P LA M 87 Bakanlar Konseyi' nde nitelikli oy çokluğu için 62 kabul oyu gerekmektedir. Oylama komisyon teklifi üzerine yapılacaksa 62 evet oyu nitelikli oyçokluğu için yeterli olmaktadır. Diğer durumlarda bu oyun aynı zamanda en az 10 üye devletin olumlu kararını yansıtması lazımdır. (Özellikle ortak dış politikayla ilgili ortak tutum belirlenmesinde, ayrıca içişleri ve,adalet konularında oybirliğinin sağlanamadığı durumlarda) Sosyal Protokol' e İngiltere taraf olmadığı için bu konudaki Konsey Kararı oylamalarında nitelikli oyçokluğu 77 toplam oy üzerinden S2'dir. Avrupa Bakanlar Konseyi merkezi Brüksel'dir. (Bazı görüşmeler Lüksemburg'da yapılır.) 17

Genel anlamda Avrupa Konseyi demokratik sistemlerde sahip oldukları yetkilere sahiptir. Komisyon parlamentoların tarafından hazırlanan yasa önerilerinin yasalaşmasını süreç içinde Avrupa bulunabilir. Ancak kesin aittir. Parlamentosu karar (bazı değişiklik sağlar. Bu önerilerinde istisnalar dışında) Konsey e 4. AVRUPA TOPLULUGU ADALET DİVANI Adalet Divanı üye devletler tarafından 6 yıllık bir süre için atanan 15 yargıç ve 9 genel avukattan oluşur. Merkezi Lüksemburg'tadır. Başlıca görevleri: Üye bir devlet tarafından alınan ve Birlik anlaşmalarına uymayan karar veya eylemi cezalandırır, Ulusal malıkernelerin başvurusu üzerine bir dava konusunu Topluluk yasalarına göre yorumlar, Topluluk hukuk kurallarının yorumu ya da geçerliliği hakkında görüş bildirir. - Üye ülkelerin birbirleri, Komisyon 'un üye ülkeler aleyhine veya Topluluk kurumlarına karşı açılan davalara bakar. Topluluk hukukunun üye ülke hukuklarına üstünlüğü vardır. Adalet Di vanı' nın tamamen hükümetlerarası ni tel ik taşıyan kurumsal yapılar üzerinde yargı gücü yoktur. Avrupa Birliği, Anlaşmasının!.Başlığı altında toplanan, Birliğin genel,?iyasal ve hukuksal niteliklerini saptayan "Ortak Düzenlemeler" (A' dan F 'ye kadar olan maddeler)de Divan'ın yargı gücü dışında bırakılmıştır. Ayrıca bireylerin ve şirketlerin yapacakları başvurulara bakmak üzere 1989 yılında 15 yargıçtan oluşan bir Asliye Mahkemesi kurulmuştur. (COURT OF FIRST INSTANCE.) 18

Adalet Divanı insan hakları ve temel özgürlüklerin korunması konusunda yargı yetkisine sahip değildir. 5. YARDIMCI KURUMLAR Konsey ve Komisyon'a konularıyla ilgili görüş sunarak danışmanlık hizmeti vermek için Yardımcı Kurum olarak Bölgeler Komitesi, Ekonomik ve Sosyal Komite, Avrupa Yatırım Bankası ve Avrupa Para Enstitüsü kurulmuştur. a) BÖLGELER KOMİTESİ Üye ülkelerde bölgesel ve yerel yönetimleri temsil eden 222 kişiden oluşmaktadır. Eğitim, gençlik, kültür, halk sağlığı, ekonomik ve sosyal uyum, trans-avrupa ulaşım ağları, telekomünikasyon ve enerji gibi bölgesel çıkarlarla ilgili görülen konularda Konsey ya da Komisyon Bölgeler Komitesi'ne danışmak zorundadır. Komite gerek görürse kendi insiyatifiyle de görüş bildirebilir. Görüşleri bağlayıcı değildir. b) EKONOMİK VE SOSYAL KOMİTE çe şi tl i Üyeleri işveren temsilcileri, çalışanlar temsilcileri ve ayrılmıştır. çıkar grupları temsilcileri olmak üzere üç temel kesime Çeşitli çıkar grupları, küçük. ve orta ölçekli işletmeler, tüketiciler, serbest meslek sahipleri, çiftçiler, zanaatkarlar, çevreciler gibi kesim-leri kapsar. Toplam 222 üyeden oluşur. Ekonomik ve sosyal konularda Komisyon Ekonomik ve Sosyal Korniteye danışmak zorundadır. Komite kendi insiyatifiyle de görüş bildirebilir. Görüşleri bağlayıcı değildir. (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu için ayrı bir Danışma Komitesi bulunmaktadır.) 19

BÖLGELER KOMİTESİ İLE EKONOMİK VE SOSYAL KOMİTEDE ÜYELİKLERİN ÜLKELERE GÖRE DAGILIMI ALMANYA 24 YUNANİSTAN 12 FRANSA 24 PORTEKİZ 12 İNGİLTERE 24 İSVEÇ 12 İTALYA 24 DANİMARKA 9 İSPANYA 21 İRLANDA 9 HOLLANDA 12 FİNLANDİYA 9 BELÇİKA 12 LÜKSEMBURG _6 AVUSTURYA 12 T O P LA M 222 c) AVRUPA YATIRIM BANKASI (EIE) Avrupa Topluluğu içinde yeralmakla beraber tüzel kişiliğe sahip, özerk bir kamu kuruluşu niteliğindedir. Üyeleri Avrupa Birliği üyeleridir. 1958 'de Roma Anlaşması uyarınca kurulmuş olup merkezi Lüksemburg'tadır. Öncelikli görevi Avrupa Birliği içinde kalkınmanın dengeli ve aksamayan bir şekilde gerçekleşmesine katkıda bulunmaktır. Bunun için sermaye piyasalarından para toplayarak ve kendi kaynaklarını kullanarak bölgesel kalkınma, haberleşme, enerji, küçük ve orta boy işletmelere rekabet gucu kazandırılması, çevrenin korunması gibi projelere mali destek verir. Avrupa Birliği'nin politikalarına katkıda bulunur. üçüncü ülkelere yönelik destek ve işbirliği Avrupa Topluluğu' nun mali protokoller çerçevesinde Türkiye' ye sağladığı krediler Avrupa Kalkınma Bankası tarafından yönetilmiştir. 20

ç) AVRUPA PARA ENSTİTÜSÜ Avrupa Birliği Anlaşması'nda öngörülen Parasal çerçevesinde 1999 yılına kadar kurulacak olan Avrupa Bankası'nın hazırlık çalışmalarını sürdürmek ıçın 1994 Birlik Merkez yılında kurulmuştur. Merkezi Frankfurt'tadır. 21

III. BÖLÜM TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİGİ ORTAKLIK İLİŞKİLERİNDE DURUM Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri 12.9.1963 tarihinde imzalanan ve 1.1.1964'te yürürlüğe giren Ankara Anlaşması'na istinat etmektedir. Bu çerçevede Türkiye-Avrupa Birliği ortaklık ilişkilerinin aşamalı olarak üç döneme ayrıldığı görülmektedir. 1. Hazırlık Dönemi (1964-1972) Bu dönemde, yanı başlangıçta Türkiye 'ye hiçbir mükellefiyet yüklenmemiş, Avrupa Birliği'nin yardımı ile 2. ve 3. dönemlerdeki yükümlülüklerini üstlenebilmesi için ekonomisini güçlendirmesi hedef alınmıştır. Türkiye' nin bu düzeye geldiği Ortaklık Konseyi Kararı ile tespit edilerek 1973 yılında 2.döneme geçilmiştir. 2. Geçiş Dönemi(1973-1985) ve (1973-1995) 23.11.1970'te imzalanan Katma Protokol'ün yürürlüğe girmesiyle başlayan bu dönem karşılıklı ve dengeli yükümlülükler esasına dayanmakta ve Gümrük Birliği' ni kademeli olarak gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede: a) Geçiş Döneminde Topluluk Taahhütleri ve Yerin~Getirilişi Türkiye' nin sanayi mallarına karşı gümrük vergilerini tek taraflı olarak kaldırmayı kabul etmiş ve 1971 yılından itibaren kaldırmıştır. Ancak 1982 yılından itibaren bazı önemli Türk sanayi mamulleri için miktar kısıtlamaları (kota) konması ve korumacılık aracı haline getirilen antidamping uygulamaları bu tavizin etkisini zayıflatmıştır. 22

- Mali Protokol aracılığı ile Türkiye' ye mali yardım yapmayı kabul etmiştir. Bu şekilde Türkiye'ye toplam 827 milyon ECU kredi sağlanmıştır. (Aralık ı995 itibariyle yaklaşık ı milyar Dolar'dır.) Ancak ı980 yılından itibaren mali yardım fiilen durdurulmuştur. 600 milyon ECU tutarındaki 4. mali protokol ı98ı yılında askıya alınmış, daha sonra Yunanistan'ın vetosu ve Kıbrıs sorununa bağlanması nedeniyle kullandırılrnarnıştır. Türk işçilerine ı.ı2.ı986 yılına kadar gerçekleştirilrnek üzere serbest dolaşım hakkı tanınmıştır. Ancak bu anlaşma maddesi yürürlüğe konmarnıştır. b) Geçiş Döneminde Türkiye'nin Taahhütleri ve Yerine Getirilişi Türkiye Avrupa Birliği ülkelerinden yaptığı sanayı ürünleri ithalatında gümrük vergileri ve eş etkili vergileri ı.ı.ı973 tarihinden başlayarak ı2 yılda, diğer bazı hassas ve korunma gerektiren sanayı ürünlerinde ise 22 yılda, yani ı995'e kadar kaldırmayı kabul etmiştir. ı ;ı. ı97 3 ve ı. ı. ı976 yıllarında ı2 ve 22 yıllık listelerde öngörülen gümrük indirimleri sırasıyla % 20 ve % ıo olmak üzere gerçekleştirilmiştir. ı978'de bu takvirne göre yapılması gereken indirimler ise uygulanmamıştır. ı988 yılından itibaren Türkiye gümrük vergisi indirimlerini yeniden başlatarak ı994 başı itibariyle, Ortak Gümrük Tarifesi'ne uyurnda ı2 yıllık listede % 80, 22 yıllık listede % 70 seviyesine ulaşmıştır. 3. Gümrük Birliği Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık Anlaşması ı964 yılında başlayan ve Türkiye'nin 32 yıllık bir geçiş sürecinden sonra Gümrük Birliği'ne girmesini öngören bir akittir. Geçiş dönernlerinde gerekli uyum sağlandıktan sonra bu son aşamada tarafların ekonomi 23

politikaları arasındaki uyum güçlendirilerek Gümrük Birliği'nin bütün yönleriyle tamamlanması öngörülmüştür. Ancak Türkiye mevcut ortaklık anlaşmalarındaki bütün yükümlülüklerini yerine getirse de Gümrük Birliği'nin kendiliğinden yürürlüğe girmeyeceği anlaşılmıştır. Bu nedenle Avrupa Birliği ile mevcut anlaşmalara istinat etmekle beraber, Gümrük Birliği'nin gerçekleşmesi için yeni bir akit yapılmas ıgerekmiştir. 6. 3. 1995 tarihinde Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı şeklinde imzalanan bu yeni akitle 1.1.1996 tarihinde yürürlüğe girecek Gümrük Birliği'nin aktüel şartları ve takvimi belirlenmiştir. Gümrük Birliği'nin yürürlüğe gırışı Avrupa Parlamentosu'nun onayına bağlanmıştır. Avrupa Parlamentosu bu onayı 13.12.1995 tarihli toplantısında vermiştir. 24

IV. BÖLÜM GÜMRÜK BİRLİGİ KARARI'NIN İÇERİGİ VE KAPSAMI Gümrük Birliği'nin istinat ettiği 6 Mart 1995 tarihli Türkiye AB Ortaklık Konseyi Kararı ile uygularnanın şekil ve şartları özetle aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. ı. Gümrük Vergilerinin, Miktar Kısıtlamalarının ve Eş Etkili Vergi ve Tedbirlerin Kaldırılması Malların Serbest Dolaşımı ve Ticaret Politikası ile ilgili hükümler tarım ürünü dışında kalan, Türkiye' de ya da Toplulukta üretilen veya üçüncü ülke_kaynaklı olup serbest dolaşıma bırakılan ürünleri kapsamaktadır. İthalatta ve ihracatta uygulanan gümrük vergileri, eş etkili vergiler, miktar kısıtlamaları ve eş etkili tedbirler. Gümrük- Birliği' nin yürürlüğe girdiği tarihte kaldırılacaktır. Türkiye kullanılmış motorlu taşıt ithalini belli bir süre izne tabi tutmaya devarn edecektir. 2. Ticarette Teknik Engellerin Kaldırılması Türkiye ticarette teknik engellerin kaldırılması çerçevesinde standardizasyon, ölçüm, kalibraj, kalite, akreditasyon, test ve sertifikalandırrna konusundaki Topluluk mevzuatını, kararın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl içinde uygularnaya koymuş olacaktır. Türkiye geçış süreci içinde Topluluk mevzuatına uygun belgelendirilmiş Topluluk ürünlerinin ithalatını engellerneyecektir. Bu konulardaki Topluluk mevzuatının Türk hukukuna uyarıanmasına kadar, Türkiye'nin sanayi ürünlerinde Topluluk hukuku doğrultusundaki uygunluk değerlendirmeleri de kabul görecektir. 25

3. Uyumlu Ticaret Politikası ve Ortak Gümrük Tarifesi Türkiye Topluluk üyesi olmayan ülkelere karşı, kararın yürürlüğe girmesinden itibaren, ithalat, ihracat ve tekstil politikası bakımından Topluluk mevzuatına uyum sağlayacak ve Topluluğun ortak gümrük tarifesini uygulayacaktır. Ortak gümrük tarifesinin uygulanması, değiştirilmesi ve askıya alınması, tercilıli tarifelere uyum konularında Gümrük Birliği Ortak Komitesinde danışılacak ve gerekli kararlar alınacakt2r. 4. Hassas Ürünler Türkiye aşağıda belirtilen hassas kabul edilen ürünlerde 2001 yılına kadar Ortak Gümrük Tarifesi üzerinde vergi uygulayabilecektir: Bazı petrol yağları, sandık, çanta, bavul ve kılıflar, torba için beyazlaştırılmış kraft kağıtları, çimento ve gübre torbaları, ayakkabı ve ayakkabı aksamı, porselen ve seramikten bazı sofra ve mutfak eşyası; motorlu vasıtalar. taşıt Ayrıca Türkiye'nin belli bir süre için kullanılmış motorlu ithalini, yürürlükteki ithalat rejimi çerçevesinde izne tabi tutması kabul edilmiştir. S. Topluluğun Tercihli Rejimlerinin Türkiye, Tarafından Üstlenilmesi Türkiye Gümrük Birliği kararının yürürlüğe girişinden itibaren 5 yıllık bir geçış dönemi içinde üçüncü ülkelerle yapacağı müzakereler sonucunda Topluluğun mevcut otonam ya da tercilıli anlaşmalarını üstlenecektir. Trafik sapmalarının önlenmesi için, bu geçiş süreci içinde Topluluğa tercilıli rejimle giren ve Türkiye'nin uyguladığı vergilerin Topluluğunkinin 5 puan üzerinde olduğu 26

ürünlerin Türkiye'ye ithalatında Topluluk fark giderici vergi uygulayacaktır. 6. işlenmiş Tarım Ürünleri İthalatında Uygulanacak Sisteme İlişkin Mevzuat Tarım ürünleri Türkiye Topluluğun ortak tarım politikasına katılmadığı için şimdilik Gümrük Birliği kapsamı dışında bırakılmıştır. İşlenmiş tarım ürünlerinde ise Topluluk mevzuatına uygun olarak, sanayı ve tarım payları tespit edilmiş ve toplam korumanın sanayi payına tekabül eden kısmının Topluluğa karşı sıfırlanması öngörülmüştür. Aynı şekilde Topluluk da ülkemize karşı daha önce sıfırlamadığı sanayi paylarındaki korumayı kaldıracaktır. Bu ürünler bünyesindeki hububat, şeker, süt gibi temel tarım ürünleri bulunduran çikolata, makarna, margarin gibi mamullerdir. 7. Türkiye'nin Topluluk Gümrük Koduna Uyumu, Rekabet Kuralları ve Mevzuatın Yakınlaştırılması, Fikri, Sınai ve Ticari Mülkiyetin Korunması Türkiye Topluluğun gümrük koduna uyum, fikri-sınai ve ticari mülkiyetin korunması, rekabet kuralları gibi konularda mevzuatını Avrupa Topluluğu mevzuatına uygun hale getirmeyi kabul etmiştir. Bu çerçevede Rekabetin Korunması Kanunu ile Patent Haklarının Korunması Hakkındaki KHK, Endüstriyel Tasarımların Korunması KHK, Markaların Korunması Hakkında KHK çıkarılarak gerekli mevzuat uyumu büyük ölçüde gerçekleştirilmiş bulunmaktadır.. (İlaçlarla ilgili patent uygulaması için ilaçlarda 10 yil, ilaç üretim tekniği için 5 yıl süre tanınmıştır.) 8. Devlet Yardımları Sosyal nitelik taşıyan, doğal afet zararlarını yoketmeyi amaçlayan, yaşam standartlarının anormal ölçüde düşük olduğu bölgelerde ekonomik gelişmeyi hedefleyen yardımlar dışında kalan ve 27

belli kuruluşların, belli ürünlerin üretiminin desteklenmesi anlamına gelen her türlü devlet yardımının Gümrük Birliği ile uyumlu olmayacağı kabul edilmiştir. 5 yıl ile sınırlı tutulmak şartıyla Türkiye'de az gelişmiş bölgelerin teşviki ile Gümrük Birliği'ne yapısal uyumun sağlanmasını amaçlayan devlet yardımları kabul edilmiştir. 9. Tekeller Türkiye Gümrük Birliği'nin yürürlüğe girmesinden itibaren 1 yıl içinde özel veya münhasır haklar tanınan teşebbüslerle ilgili uygulamasını Topluluk mevzuatıyla uyumlu hale getirecektir. Her türlü ticari nitelikli devlet tekelleri kararın yürürlüğe girişinden itibaren iki yıl içinde Topluluk ve Türkiye vatandaşları arasında ayırım yapılmayacak şekilde uyumlaştırılacaktır. 10. Mali İşbirliği Topluluğun Türkiye'ye sağlayacağı mali yardım 5 bölümden oluşmaktadır. - Topluluk bütçe kaynaklarından ı. ı. 1996 tarihinden başlamak üzere 5 yıl süre içinde 375 milyon ECU. Halen yürürlükte bulunan Akdeniz Programı çerçevesinde (1992-1996) 300-400 milyon ECU. 1996 yılında devreye girecek 5,5 milyar ECU'luk Akdeniz Fonundan henüz kesinleşmemiş olan bir pay. - Avrupa Yatırım Bankası kaynaklarından 2001 yılına kadar 750 milyon ECU tutarında proje kredisi. 28

- Makroekonomik yardım (ihtiyaç halinde ve Türkiye'nin talebi üzerine, IMF programına ek olarak verilecektir.) Bu çerçevede alınması kesin gözüken yardım tutarları: dolar, - ı996 yılı içinde 300-400 milyon ECU, yaklaşık 370-490 milyon - ı995-200ı yılları arasında ıse ı milyar ı25 milyon ECU veya ı milyar 375 milyon dolardır. Diğer mali yardımların ne zaman geleceği ve tutarları zaman içinde belli olacaktır. 11. Ticari Korunma Araçları Ortaklık konseyi, Türkiye'nin ıç pazarla ilgili rekabet, devlet yardımlarının denetimi ve diğer konulardaki müktesebatı üstlendiği ölçüde, taraflar arasındaki anti-damping ve anti-sübvansiyon tedbirleri dışında kalan ticari korunma araçlarının kaldırılmasına karar verebilecektir. Anti-damping ve anti-sübvansiyon soruşturmalarında ise erken uyarı sistemi tesis edilecek, soruşturmaların sonuçlandırılmasında fiyat taahhüdüne öncelik tanınacaktır. 29

V. BÖLÜM TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİGİ ORTAKLIK ORGANLARI 1. ORTAKLIK KONSEYİ (TEMEL ORGAN) Türkiye-Avrupa Birliği ortaklık ilişkilerinde en yetkili müşterek karar. organı Ortaklık Konseyi'dir. :1964 yılında kurulmuştur. Türk Hükümeti ile Avrupa Birliği Konseyi, Komisyonu ve AB' ne üye ülke Hükümetleri temsilcilerinden oluşur. Başkanlığı 6 aylık süreler için Türkiye ve AB temsilcilerinden biri tarafından sıra ile yürütülür. En az 6 ayda bir bakanlar düzeyinde toplanır. Ortaklık Konseyi Türkiye-Avrupa Birliği arasındaki ortaklık anlaşmalarında kabul edilmiş olan politikaların gerçekleştirilmesi için "karar alma" veya "yararlı tavsiyelerde bulunma yetkisine sahiptir. Ortaklık rejiminin sonuçlarını belli aralıklarla inceler. Taraflar ortaklığın uygulanışı ve yorumu ile ilgili her anlaşmazlığı çözüm için Ortaklık Konseyi'ne getirebilirler. Ortaklık Konseyi bu gibi anlaşmazlıkları karar alarak çözebileceği gibi Adalet Divanı'na götürmek yoluna da gidebilir. Ortaklık Konseyi'nde taraf olan Türkiye ve Avrupa Birliği'nin birer oyları vardır. Yani karar ancak iki tarafın_.- da onayı ile alınabilir. Ortaklık Konseyi görevlerinde- kendisine yardım etmesi için ayrıca gerekli gördüğü komiteleri kurma yetkisine sahiptir. 30

2. YARDIMCI ORGANLAR a) ORTAKLIK KOMİTESİ 1964 yılında kurulmuştur. Üst seviyeli devlet memurlarından (teknisyenlerden) oluşur. Görevleri Ortaklık Konseyi'nin gündemini hazırlamak ve bu organın vereceği talimatlar çerçevesinde ortaklık ilişkileriyle ilgili teknik sorunlar üzerinde incelerneler yapmaktır. Karar organı değildir. Hazırladığı raporlar oylama yapılmadan doğrudan Ortaklık Konseyi'ne sunulur. b) KARMA PARLAMENTO KOMİTESİ Avrupa Parlamentosu'nun ve TBMM'nin 14.5.1965 tarihli kararlarına istinaden, Ortaklık Konseyi'nin 1/65 sayılı Kararı ile 17.9.1965'te kurulmuştur. Başkanlığı 6 aylık dönemler sırasıyla bir Topluluk üyesi veya bir Türk üye tarafından yürütülür. Sırayla Türkiye ve bir Topluluk ülkesinde olmak üzere yılda üç kez toplanır. TBMM ve Avrupa Parlamentosu'ndan seçilen 18'er üye milletvekilinden oluşur. Katma Parlamento Komitesi ortaklık Konseyi tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporlarını inceler, ortaklıkla ilgili görülen her konuda görüş alışverişinde bulunur. Karar yetkisi yoktur, sadece tavsiye kararı alabilir. Tavsiye kararları sonradan Avrupa Parlamentosu kararına dönüştürülebilir. c) GÜMRÜK İŞBİRLİGİ ORTAK KOMİTESİ Ortaklık anlaşmasının gümrükle ilgili hükümlerinin doğru ve düzenli bir şekilde uygulanışını gözetmek ve ilgili yetkili birimler arasında idari uyum ve işbirliğini sağlamak amacıyla 1969 yılında Ortaklık Konseyi kararıyla kurulmuştur. 31

Ortaklığa taraf ülkelerin ve Komisyonun gümrük uzmanları ile Türk gümrük uzmanlarının ( memurlarının) katılımıyla oluşur. Karar alma yetkisi yoktur. Ortaklık Komitesi' nin gümrük konusunda vereceği görevleri yerine getirir. ç) EKONOMİK VE SOSYAL KOMİTE İşçiler, işverenler ve diğer çıkar gruplarının temsiline dayanan üçlü bir yapıya sahiptir. Türkiye tarafında; İşverenler Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği - Türkiye İşverenler Sendikaları Konf. - Türkiye Belediyeler Birliği - İşçiler Türk İş - Hak İş - Disk - Diğer Çıkar Grupları : - Türkiye Ziraat Odaları Birliği - Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konf. - Türkiye Barolar Birliği - {Rotasyonya). Yüksek Öğretim Kurumu. Tüketicileri Koruma Derneği. veya Türkiye Mimarlar Müh.Oda.Bir. tarafından temsil edilmektedir. Karar alma yetkisi yoktur. Ekonomik ve sosyal konuları inceleyerek görüş bildirir. d) YÖNLENDiRME KOMİTESİ Türkiye tarafından Gümrük İşbirliği Komitesi'ne getirilen öneri üzerine 18.3.1993 tarihinde kurulmuştur. Görevi Türkiye-Avrupa Birliği Ortaklık Komitesi 'nin gözetimi altında Gümrük Birliği'ne ilişkin gelişmeleri izlemek ve teşvik etmektir. 32

Yönlendirme Komitesi Avrupa Birliği Komisyonu ve Türkiye'de ilgili Bakanlık ve kuruluşlarının üst seviyede bürokratlarından oluşur. Çalışma sonuçlarını Ortaklık Komitesine sunar. Ortaklık Komitesi gerekli gördüğü taktirde ön çalışma mahiyetinde, Ortaklık Komitesi toplantılarından önce biraraya gelir. e) TÜRKİYE-AVRUPA TOPLULUGU GÜMRÜK BİRLİGİ ORTAK KOMİTESİ Gümrük Birliği Ortak Komitesi Türkiye ve Avrupa Topluluğu temşilcilerinden oluşur. Başkanlığı 6 aylık süreler ıçın Avrupa Komisyonu temsilcisi ve Türkiye temsilcisi tarafından sırayla üstlenilir. En az ayda bir kez toplanır. Ayrıca başkanın veya taraflardan birinin çağrısı üzerine de toplanabilir. Gümrük Birliği Ortak Komitesi Ortaklık Konseyi'ne tavsiyelerde bulunur, gümrük birliğinin düzgün işlemesi için görüş bildirir ve taraflar arasında bilgi ve goruş alışverişine yardımcı olur. Gerekli gördüğü taktirde kendisine teknik yardım sağlamak için alt komiteler veya çalışma grupları oluşturabilir. 33

VI.BÖLÜM TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİGİ İLİŞKİLERİNİN KRONOLOJİSİ 1958 yürürlüğe - Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Euratom Anlaşmaları 1.1.1958'de girdi. 1959 - Yunanistan 8.6.1959'da Avrupa Ekonomik Topluluğu'na ortaklık için başvurdu. - Türkiye 31.7.1959 'da Avrupa Ekonomik Topluluğu 'na ortaklık için başvurdu. AET Bakanlar Konseyi Atina ve Ankara'nın başvurularını 11.9.1959'da kabul etti. - Türkiye 28-30 Eylül 1959'da Avrupa Komisyonu ile yaptığı ilk hazırlık görüşmelerinde 22 yılda gerçekleştireceği bir Gümrük Birliğini, esas hedef olarak tam üyeliği, Bakanlar Konseyi ve Komisyon çalışmalarına katılmayı içeren bir öneri sundu. - AET 4.12.1959'da Türkiye'ye AET'na tam Uye olmadan Topluluk orga:qlarına katılarnayacağını bildirdi. 1960 başlamayı - AET 2. 3. 1960 'da Yunanistan' la resmi ortaklık müzakerelerine kabul etti. 34

Türkiye AET ülkelerine 17.3.1960 'da bir memorandurn vererek "Yunanistan ile mü zakerelere başlarken Türkiye'yi ger ı bırakamayacaklarını" bildirdi. - AET Komisyonu 24.4.1960'da Türkiye'nin Yunanistan gibi ağır yükümlülükler üstlenemeyeceğini ileri sürdü. 27 Mayıs 1960'da Türkiye'de ordunun yönetime el koyması üzerine Türkiye-AET ilişkileri durduruldu. Türkiye 14.10.1960'da AET'ndan Yunanistan'la hazırlanan anlaşmanın aynısını talep etti ve en kısa sürede bir anlaşma imzalanması için gereken tüm yükümlülükleri üstlenmeye hazır olduğunu açıkladı. Avrupa Bakanlar Konseyi 17.10.1960'da Türkiye ile bütün görüşmeleri erteleyerek beklerneyi daha yararlı bulduğunu açıkladı. 1961 doğrultusunda Avrupa Bakanlar Konseyi 21.3.196l'de Komisyon'un önerisi Türkiye'ye iki seçenekli bir öneri sundu. a) 5 yıllık bir ticaret anlaşması, Türkiye ekonomisi yeterli seviyeye ulaşırsa Gümrük Birliği anlaşması, b) Yardım anlaşması. imzalandı. - Yunanistan'ın AET'na Ortaklı~ Anlaşması 9.7.196l'de Atina'da Türkiye 21.8.196l'de AET üyelerine bir memorandum vererek Yunanistan'la anlaşma yapılmasına rağmen Türkiye ile resmi görüşmelerin başlamamış olmasını protesto etti ve Gümrük Birliği'nden başka bir modeli kabul etmeyeceğini bildirdi. 35

1962 - Türkiye 5.3.1962'de AET'nu bir memorandumla yeniden resmi müzakerelere çağırdı ve hedefinin Gümrük Birliği olduğunu açıkladı. 1963 Avrupa Konseyi 24.7.1963'te otomatik olmadığı iki dönemden oluşan bir anlaşma yapmak için Türkiye başlatılınasını kabul etti. birinden diğerine geçişin ve Gümrük Birliği' ne giden ile resını görüşmelerin TÜRKİYE'NİN GÜMRÜK BİRLİGİ'NE GİRİŞİNİ ÖNGÖREN VE TÜRKİYE'NİN AET'NA TAM ÜYELİGİNİN YOLUNU AÇAN ANKARA ORTAKLIK ANLAŞMASI 12 EYLÜL 1963'TE ANKARA'DA İMZALANDI. 1964 ANKARA ANLAŞMASI 1.12.1964'TE RESMEN YÜRÜRLÜGE GİRDİ VE I.TÜRKİYE-AET ORTAKLIK KONSEYİ TOPLANTISI YAPILDI, ORTAKLIK KOMİTESİ KURULDU. 1966-17.9.1965'te kurulan AET-Türkiye Karma Parlamento Komisyonu ilk toplantısını 15-17 Mayıs 1966'da Brüksel'de yaptı.~ 1968 Türkiye 5.4.1968'de Dışişleri Bakanı'nın açıklamasıyla Türkiye AT Ortaklığının 2.dönem çalışmalarının başlamasını istedi. - Avrupa Komisyonu 29.4.1968'de Türkiye'nin 2.döneme geçmeyip, hazırlık döneminin uzatılınasının daha yararlı olacağını resmi bir raporla bildirdi. 36

1969 Ankara Anlaşması'nın 2.aşaması olan Gümrük Birliği'nin aşamalı olarak kurulmasını öngören Geçiş Dönemi müzakereleri 6.2.1969'da başladı. 1970 - Geçiş Dönemi şartlarını belirleyen Katma Protokol üzerinde yapılan çalışmalar 22.7.1970'de tamamlandı. - İlk Gümrük İşbirliği Komite toplantısı 26.10.1970'de yapıldı. - KARŞILIKLI, DENGELİ YÜKÜMLÜLÜKLER İÇEREN VE TOPLAM 22 YILLIK BİR GEÇİŞ DÖNEMİ ÖNGÖREN KATMA PROTOKOL 23. ll. 1970 'DE BRÜKSEL' DE İMZALANDI. - 1973-1976 dönemi için 220 ECU yardım öngören 2.Mali Protokol 23.11.1970'de imzalandı. 1971 - Türkiye BMM Katma Protokolü 5.7.197l'de 149'a karşı 69 oyla kabul edildi. - AT üyesi ülke Parlamentoları Katma Protokol'ü onaylayıncaya kadar ticari hükümleri işletecek olan ı yıl süreli Geçici Anlaşma ı.9.ı97ı'de yürürlüğe girdi. ı.9.ı972'de süresi yılsonuna kadar uzatıldı. 1973 KATMA PROTOKOL ı OCAK ı973'te YÜRÜRLÜGE GİRDİ. Birinci gümrük indirimi ve konsolide liberasyon listesine uyum yapıldı. 37