T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) İNŞAAT TEKNOLOJİSİ APLİKASYON VE OTURTMA ÇATI

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) İNŞAAT TEKNOLOJİSİ APLİKASYON VE OTURTMA ÇATI ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1...3 1. ÇATI APLİKASYONU YAPMAK...3 1.1. Çatı...3 1.1.1. Tanımı...3 1.1.2. Çeşitleri...3 1.1.3. Çatı Tanzimi...4 1.1.4. Özellikleri...17 1.1.5. Kullanıldığı Yerler...17 1.2. Çatı Aplikasyonu...17 1.2.1. Tanımı...17 1.2.2. Önemi...17 1.3. Çatı Aplikasyonu Yapma Araç ve Gereçleri...18 1.3.1. Tanımı...18 1.3.2. Çeşitleri...18 1.4. Çatı Aplikasyonu Yapma Kuralları...20 1.5. Çatı Aplikasyonu Yapılması...21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...28 ÖĞRENME FAALİYETİ -2...30 2. OTURTMA ÇATI YAPMA...30 2.1. Oturtma Çatı...30 2.1.1. Tanımı...30 2.1.2. Planı...30 2.1.3. Özellikleri...32 2.1.4. Elemanları...33 2.2. Oturtma Çatı Yapım Kuralları...35 2.3. Oturtma Çatı Yapılması...37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...54 MODÜL DEĞERLENDİRME...56 CEVAP ANAHTARLARI...58 KAYNAKÇA...59 i

AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 582YIM038 İnşaat Teknolojisi Betonarme Kalıpçılık ve Çatıcılık Aplikasyon ve Oturtma Çatı Ahşap çatı tanımı, çeşitleri ve çatı tanzimi, çatı aplikasyonu, çatı aplikasyonu yapma araç ve gereçleri, çatı aplikasyon yapım kuralları ile yapımı, oturtma çatı tanımı planı, özellikleri ile elemanları, oturtma çatı yapım kuralları ile yapımı hakkında bilgi, beceri, tavır ve tutum kazandıran öğrenme materyalidir. SÜRE ÖNKOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 40/32(+40/32 Uygulama tekrarı yapmalı) İnşaat Teknolojisi alan ortak modüllerini başarmak. Bina aplikasyonu yapmak. Genel Amaç Bu modülle gerekli ortam sağlandığında, çatı aplikasyonunu yaparak oturtma çatı yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Çatı aplikasyonunu doğru, eksiksiz ve işe uygun yapabileceksiniz. 2. Oturtma çatıyı doğru, eksiksiz ve işe uygun yapabileceksiniz. Yapım alanı, çatı projesi, ahşap çatı malzemesi ve elemanları, testere, keser, tebeşir, metre, ip, çivi, şakül,su terazisi,gönye, normal hava koşulları,kalem,kağıt vb. Modülde yer alan her bir öğrenme faaliyetini tamamladıktan sonra verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgi, beceri ve tavırları değerlendireceksiniz. Modül sonunda kazandığınız bilgi ve beceriler, öğretmeniniz tarafından hazırlanacak ölçme aracı ile değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Gelişen inşaat sektörünün kalifiye iş gücü ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Her işten anlarım ve yaparım zihniyeti ile hareket eden kişilerin, sektörler de başarılı olamadıklarını pek çok yerde görmekteyiz. Onun için bir kişinin çok şey bilmesi, her şeyi bilmesi anlamına gelemez. Her şeyi bileceğinize bir şeyi çok ama çok iyi bilmeniz sizi sektörünüzde aranan kişi konumuna getirir. Bu konum size maddi ve manevi kazanç anlamına gelir. Onun için sizler, ahşap kalıp ve çatıcı olarak mesleğinizin gerektirdiği her türlü bilgi ve beceriye sahip olup inşaat sektörünün aradığı kalifiye elemanlar arasına katılmalısınız. İnşaat sektöründe iyi kalıp ve çatı yapan elemanlara her zaman ihtiyaç duyulmuştur. İyi elemanlar; kullanılacak malzemeleri, yapım için gerekli olan araçları ve yapım kurallarını ve proje okumayı çok iyi bilmesi gerekir ki yaptığı iş teknik kaide ve kuralara, normlara, standartlara uygun olsun. Kalifiye eleman olmanın gereği budur. Bu modülde sizlere; yapıların koruyucusu ve estetik görünümünü sağlayan çatı inşaatına nasıl başlanacağı, başlangıçta projedeki bilgileri alarak hangi araç ve gereçleri kullanarak çatıyı uygulanacak alana nasıl oturtacağınız ve çatı inşa şekillerinden biri olan oturtma çatının nasıl yapılacağını anlatacağız. Bu modüle kadar almış olduğunuz bilgilere bu modülle yeni bilgiler ve beceriler katarak emin adımlarla sektörde hak ettiğiniz yere ilerliyorsunuz. Bu modül sonunda çatının oturacağı alana göre çatı tanzimi yapabilecek, çatı planındaki bilgilere göre çatının yapılacağı alana çatı elemanlarının aplikasyonunu yapabilecek ve inşa şekli olarak oturtma çatıyı belki de ilk defa uygulama ile yapabileceksiniz. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -1 Bu faaliyette verilen bilgiler ve uygulamalar doğrultusunda, gerekli ortam sağlandığında çatı tanzimi yapıp ip iskelesi kurarak çatı aplikasyonunu kurallarına uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA 1.1. Çatı Çevrenizde çatı yapımına başlanan binaların, sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan çatı inşasına hangi işlemlerle, nasıl başlanıldığını ve çalışma şartlarını araştırınız ve gözlemlerinizi rapor haline getirerek hazırladığınız raporu sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. 1.1.1. Tanımı 1. ÇATI APLİKASYONU YAPMAK Yapıların en üstüne inşa edilen, yapıyı kar, yağmur, sıcak, soğuk ve rüzgar gibi dış tesirlere karşı koruyan, lüzumu halinde çatıdan bina içinin ışık alması için yapılan ve binaya mimari bakımdan estetik kazandıran yapı elemanına Çatı denir. 1.1.2. Çeşitleri Çatılar; çatıların tanzimine göre oluşan çatı eğimine, çatı yüzey şekline ve çatının taşıyıcı sisteminin özelliğine göre çeşitlilik gösterir. Çatı çeşitleri ile ilgili geniş bilgi, Çatıya Hazırlık modülü nde verilmiştir. Sizlere bu modülde sadece çatı çeşitlerinin başlıklarını hatırlatalım. 1.1.2.1. Yüzey Eğimlerine Göre Çatı Çeşitleri Düz (Teras) çatılar Orta eğimli çatılar Dik çatılar 3

1.1.2.2. Yüzey Şekillerine Göre Çatı Çeşitleri Sundurma çatı Beşik çatı Kırma çatı Birleşik çatı Mansart çatı Fenerli çatı Şet çatı Kombine çatı Kule çatı Kubbe çatı 1.1.2.3. İnşa Şekli ve Taşıyıcı Sistemine Göre Çatı Çeşitleri Oturtma çatılar Asma çatılar 1.1.2.4. Saçak Durumuna Göre Çatı Çeşitleri Düz saçaklı çatılar Sarkan saçaklı çatılar Korniş saçaklı çatılar Saçaksız çatılar Parapet duvarlı çatılar Gizli çatılar 1.1.3. Çatı Tanzimi Çatıyı meydana getiren eğik yüzeyler ile bu yüzeyleri birbirinden ayıran mahyaların (Eğik, dere, tepe ve düşük mahyalar) yerlerinin çatı planı üzerinde belirlenmesi işlemine ÇATI TANZİMİ denir. Çatı yüzeyini ayıran hatların isimleri aşağıdaki şekilde gösterilmiştir (Şekil 1.1). 4

Şekil 1: Çatı yüzeyini birbirinden ayıran hatlar ve isimleri Çatı şeklinin tespitinde mimari görüşler, mahalli iklim ve özellikler, çatı katının kullanımı gibi özellikler düşünülerek bir karara varılır. Binanın cephe görünüşleri ile beraber çatı şekli etüt edilir. Mimari görüşlerden kasıt, bina oturum planının dikdörtgen ve kare oluşu veya çok çıkıntılı, yaygın, T, L, U, H veya başka şekillerde bu oturum alanının düzenlenmesi, farklı seviyelerin oluşması, blok ebatlarının yer yer değişmesi durumunda bütün binayı en uygun ve güzel görünümlü bir çatı altında toplamak için gerekli mimari ve inşaat uygulamaları kastedilmiştir. Bir taraftan açıklık ve mesnet durumuna göre çatıya verilecek makas şekli (Oturtma- Asma) düşünülürken öte yandan çatının kaç adet meyilli yüzeyle ve ne kadar eğimle düzenlenmesi gerektiği düşünülerek değerlendirilir. Çatı şekli tayin edilirken bina görünüşüne etki eden saçak durumu da değerlendirilir, saçaklı çatı yapılacaksa hangi saçak durumu seçileceği veya saçak yapmadan uygulanabilecek saçak şekilleri etüt edilir ve bir karara varılır (Şekil 1.2). Yukarıda anlatılan bütün durumlar düşünülür ve bina çatısının bünyesi ile şekline karar verilir. Şekil 2: Çatılarda saçak şekilleri 5

PLANA BEŞİK ÇATI TANZİMİ Bina basit bir dikdörtgen plana sahip ise genişliğin tam ortasından geçen bir çizgi ile beşik çatının mahyası oluşturulur (Şekil 3). Şekil 3 Binada küçük bir çıkıntı var ise çatı bu kısma doğru aynı meyilde devam ettirilir (Şekil 4). Şekil 4 Taşıyıcı iç bölme duvarı bina genişliğine göre ortada değil ise mahya bu bölme duvarının üstüne gelecek şekilde kaydırılabilir (Şekil 5). Şekil 5 Çıkıntılı bina dar ve uzun ise ve bu bina için tek meyilli çatı yapmakta sakınca yok ise esas kısım tek meyilli yapılıp çıkıntı üzerine beşik çatının diğer yüzü getirilir (Şekil 6). Şekil 6 6

Eğer plan çıkıntısı fazla ise bir çatı yüzünün eğimini o kısmın üzerinde devam ettirmek, çıkıntı kısmının yüksekliğini kaybettireceğinden, bunu önlemek için o kısmın üzerine bir beşik çatı daha yerleştirilir. Plan çıkıntı köşelerinden 45 açı ile doğrular çizilir, iki beşik çatı yüzünün arakesiti olur ki buralar çatının deresidir (Şekil 7). Şekil 7 Bina planı L şeklinde ise ve çıkıntı kısmı da esas bina ile aynı genişlikte ise her iki beşik çatının ara kesiti köşeden geçen 45 lik açıortay üzerindedir. Burada Ta kısmı dere mahya ve Tb kısmı ise eğik mahya olur (Şekil 8). Burada Tb mahyasının yapılması, bu kısımda çatıya kırma çatı görünümü verir. Şekil 8 Yukarıda gösterilen çatının kırma çatı gibi yapılmayıp esas bina çatısının o taraftaki yan cepheden de beşik çatı gibi görünmesi istenirse mahya devam ettirilir ve dış cepheye doğru yine Ta dere mahyası yapılır (Şekil 9). Şekil 9 Eğer, L planının çıkıntı kolunun genişliği esas bina genişliğinden az ise bu halde çıkıntı üzerine yapılacak çatının yüksekliği esas bina çatısından az olacağından, bu iki kısım mahyasındaki yükseklik farkı Ta düşük mahyası ile temin edilir. Esas bina ile çıkıntı bina birleşim yerinden alınan açıortayı ab dere mahyasını verir (Şekil 10). Şekil 10 7

Şekil 9 da açıklanan çatının yine bir köşesi kırma çatı gibi görünür. Esas çatının üzerindeki beşik çatı, yan cepheden de görünecek şekilde mahya devam ettirilirse, çıkıntı kısmının beşik çatısı esas kısma Ta dereleri ile saplanarak iki ayrı beşik çatı görünümü kazandırılabilir (Şekil 11). Şekil 11 Eğer beşik çatı olarak tanzim edeceğimiz çatı planı düz bir dikdörtgen değil de Şekil 11' de görüldüğü gibi cepheleri hareketli ise ya her iki dikdörtgen kısmına uygun gelecek şekilde bir mahya geçirilerek eğimli yüzeyler tayin edilir (Şekil 12.a) veya her iki dikdörtgenin kendi ortalarından geçirilen mahyalar, müşterek eğimli yüzeylerden dolayı farklı yüksekliklerde olur. Bu yüzden çatının diğer yüzleri ayrı ayrı seviyelerde olur (Şekil 12.b). Şekil 12.a Şekil 12 8

PLANA KIRMA ÇATI TANZİMİ Plana kırma çatı düzenlenmesi iki metotla yapılır: Planı dikdörtgenlere bölerek Plan önce en geniş alandan başlanarak dikdörtgenlere bölünür. Sonra gene en büyük dikdörtgenden başlanarak, saçak köşelerinden açıortaylar çizilerek eğik, bunların birleşim noktaları birleştirilerek de düz, düşük ve dere mahyalar çizilir. Buna açı ortay yöntemi de denir (Şekil 13). 1-SAÇAK 2-EĞİK MAHYA 3-DÜZ MAHYA 4-DÜŞÜK MAHYA 5-DERE MAHYA Şekil 13 Saçak kenarlarına paraleller çizerek Eşit aralıklarla ve plan dolduruluncaya kadar saçak kenarlarına paraleller çizilir. Paralellerin köşe yaptığı noktalar birleştirildiğinde; eğik, düşük ve dere mahyalar oluşur. En içteki düz çizgiler ise düz mahyaları meydana getirirler (Şekil 14). Şekil 14 Her iki usulde de kırma çatı tanzimin de aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Üzerine kırma çatı kurulmak istenen dikdörtgen şeklinde bir binanın planında köşe noktalarından çizilen açıortaylar, bu bina üzerine kurulacak çatının eğik mahyalarını, açıortayların kesişme noktalarını birleştiren doğru da çatı 9

mahyasını verir. Şekil yamuk veya herhangi bir dikdörtgen olsa da yapılacak çizim şekli aynı olacaktır (Şekil 15). Şekil 15 Mahya çok küçük kalacak olursa bu mahyanın yapılmasından vazgeçilip, çatı bir noktada birleştirilerek çatı tertiplenir (Şekil16). Şekil 16 Kolları eşit genişlikte L şeklindeki bir planda L köşesinden çizilen açıortayın Ta kısmı dere mahya, Tb kısmı eğik mahya olacaktır (Şekil 1.17). Şekil 17 Planda kollar arasında genişlik farkı var ise mahya seviyeleri arasındaki farkı düşük mahya yapılarak kapatmak gerekir (Şekil 18). 10

Şekil 18 Kollar arasındaki genişlik farkı az ise düşük mahya boyu kısa olacağından, bu durumda inşa zorluğunu gidermek için bir miktar meyil değişikliği yapılarak iki düz mahya bir noktada (T) birleştirilip Ta dere ve Tb eğik mahyaları oluşturulabilir (Şekil 1.19). Şekil 19 Birçok çıkıntıları olan hareketli planlarda kırma çatı yaparken yukarıdaki esaslara dikkat etmek gerekir. Bu esaslara göre hazırlanmış hareketli planlar üzerine tanzim edilen değişik birleşik kırma çatı şekilleri aşağıda verilmiştir. Noktalı hatlar düşük mahyaların bulunmasında yardımcı olarak kullanılmıştır. (Şekil 20-21-22-23-24-25). Şekil 20 11

Şekil 21 Şekil 22 Şekil 23 Şekil 24 Şekil 25 Aşağıdaki şekilde örnek bir bileşik kırma çatının dikdörtgenlere bölerek (Açıortay yöntemi) çatı tanziminin işlem basamakları gösterilmiştir (Şekil 26). 12

Şekil 26: Dikdörtgenlere bölerek bir bileşik kırma çatı tanzimi işlem basamakları Şekil 1.26 da örnek verilen bileşik kırma çatının saçak kenarlarına paraleller çizerek tanziminin yapılışı aşağıda verilmiştir (Şekil 1.27). 13

Şekil 27: Saçak kenarlarına paraleller çizerek bir bileşik kırma çatı tanzimi işlem basamakları 14

Aşağıdaki şekilde başka bir örnek bileşik kırma çatının dikdörtgenlere bölerek (açıortay yöntemi) çatı tanziminin işlem basamakları gösterilmiştir (Şekil 28). Şekil 28: Açı ortay yöntemi ile bir bileşik kırma çatı tanziminin işlem basamakları 15

Şekil 28 de örnek verilen bileşik kırma çatının saçak kenarlarına paraleller çizerek tanziminin yapılışı aşağıda verilmiştir (Şekil 29). Şekil 29:Saçak kenarlarına paraleller çizerek bir bileşik kırma çatı tanzimi işlem basamakları 16

1.1.4. Özellikleri Çatılar planlamadan yapıma kadar her aşamada çatı konusunda bir takım bilgilerin bilinmesi gerekir. Çatılar konusu içinde bahsedilen bütün çatı çeşitleri ve uygulama şekilleri çatı konusu ile ilgili modüllerde verilmiştir. Unutmayalım ki çatının planlanması ve uygulanmasına kadar çatı hakkında her türlü bilgi ve beceri kullanılarak yapıların korunması için en uygun çatı şekline ve uygulamasına karar verilir. Bunun içinde buraya kadar edinilen her türlü bilginin kullanılması gerekir. 1.1.5. Kullanıldığı Yerler Çatı tanımı içinde bahsedildiği üzere, yapıları üstten gelecek her türlü iklim şartlarından korumak ve yapı içlerinin gerektiğinde aydınlık olmasını sağlamak amacıyla yapılan yapı elemanlarına çatı denir. Öyleyse çatılar üstten gelecek iklim şartlarından korunma ve yeteri aydınlatma amacı taşıyan bütün yapıların üstüne yapılır. Bütün yapılar iklim şartlarından etkilenir. Bunun için yapı malzeme cinsine bağlı olarak önem ve önceliklerine göre bu yapıların üstüne çatı inşa edilerek bu yapılar korunmaya çalışılır. Köyden kente her yere baktığımızda, eski çağlardan beri özellikle insanların barındığı yerlerin üstleri kapalı yerlerdir. Bu yüzden her yapının kullanım amacına uygun olarak üstüne çatı inşa edilerek yapıların korunması gerekir. Yapılan çatının şekli ve özelliği ne olursa olsun amacı yapıyı korumak veya yapıyı kullananlara fayda sağlamak amacıyla yapılmıştır. Bunun için çatılar ihtiyaç gerektiren her yerde kullanılır. 1.2. Çatı Aplikasyonu 1.2.1. Tanımı Çatı projelerinde gösterilen çatı elemanlarının (çatı makası, dikme, aşıklar vb.) projesindeki ölçülerde yerlerinin, çatının uygulanacağı alan üzerinde ip iskelesi kurarak işaretlenmesine Çatı Aplikasyonu denir. 1.2.2. Önemi Yapı projelerinin hazırlanmasının amacı, uygulama yapacak kişilere uygulama için gereken bilgileri vermektir. Uygulayıcılar; projelerden aldıkları bu bilgiler doğrultusunda yapı elemanlarını inşa eder. Bunun içinde proje okuma dediğimiz gerekli proje bilgilerini alarak istenen ölçü ve teknik kaidelere uygun işlerini yaparlar. İşte projeden ne kadar çok bilgi alınıp kullanılırsa o yapı istenen vasıflarda yapılmış sayılır. Proje okuyarak alınan bu bilgiler, projeye uygun olarak imalatlara yansımaz ise yapılan imalatlar hatalı olur. Bunun içinde bu bilgilerin projelerden alınıp ana unsurların yerleri inşaat alanında işaretlenmelidir (Aplike edilmelidir). Her yapı elemanının uygulamasında olduğu gibi çatılarda da çatı projesinden alınan çatının taşıyıcı elemanlarının yerlerinin (Çatı makası yeri, dikme yerleri, damlalık aşık yerleri) çatı inşasına başlamadan işaretlenip yerlerinin belirlenmesi gerekir. Nasıl ki bir bina inşaatına başlarken ip iskelesi kurarak arsa sınırlarını, temel kazı yeri, temel pabuç yeri, kolan aks yerlerini tespit edip ona 17

göre kazı ve kalıp çalışmasına başlanıyorsa, çatı yapımında da taşıyıcı mesnet durumuna göre (Duvar, direk, kolon veya döşeme) çatı makas yerleri işaretlenerek dolayısıyla dikme yerleri ile aşık yerleri ve saçak durumuna göre damlalık aşık yerleri işaretlenerek çatı inşa şekline ve mesnet durumuna göre çatı inşaatına başlanır. Çatı inşaatlarında bu aplikasyon (İşaretleme) yapılmaz ise istenen özelliklere uygun çatı inşa etmek mümkün olamaz. Bu işlem birbirini izleyen işlem basamaklarının birlikteliğini sağlar ve çatının özellikle statik mukavemeti bakımından çatı eleman yerlerinin değişmemesi gerekir. Projelerin doğru ve eksiksiz olarak uygulamaya aktarılmasını sağlar. Yanlış aplikasyon sonucu çatının istenen nitelikte çalışması ve dayanımı sağlaması mümkün olmaz. 1.3. Çatı Aplikasyonu Yapma Araç ve Gereçleri 1.3.1. Tanımı İnşa edilecek çatının projesindeki bilgileri çatı yapım alanında işaretleyebilmek (Çatı aplikasyonu yapabilmek) için kullanılan her türlü elektrikli veya elektriksiz el aletleri ve makineleri ile bu işlem için gerekli olan malzemelere çatı aplikasyonu yapma araç ve gereçleri denir. 1.3.2. Çeşitleri 1.3.2.1. Çatı Aplikasyonu Yapma Araçları Çatı aplikasyonu yapma araç ve gereçleri hakkında bilgilerin çoğu çatıya hazırlık ve diğer modüllerde geniş bir şekilde açıklanmıştır. Biz burada sadece isim ve aplikasyonda kullanım amacına değineceğiz. Çatı Projesi Çatı planı ve detay resimlerinden oluşan ölçekli çizilmiş mimari resimlerdir. Çatı aplikasyonunda projedeki istekler dahilinde yapılabilmesi için gerekli çatı elemanlarının ara ölçü ve bilgileri projelerden alınır. Testere Çatı aplikasyonunda kullanılan ahşap malzemelerin ve ahşap çatı elemanlarının ölçüsüne getirilebilmesi için, ahşabın boyunun ve en kesitinden kesme yapma işlerinde kullanılır (Resim 1). Şakul (Çekül) Bir noktanın düşey izdüşümünün bulunmasında veya çatı elemanlarının düşey duruma getirilmesinde kullanılan, ucuna ağırlık bağlanmış bir ipten oluşan ölçme aletidir (Resim 2). 18

Resim 1: Testereler Su Terazisi (Kabarcıklı düzeç) Resim 2: Şakul (Çekül) Ahşap çatı aplikasyonuna ve çatı yapımında çatı elemanlarının dikliğini ve yataylığını kontrol etmede kullanılır (Resim.3) Keser Ahşap malzemeye işin amacına uygun olarak çivi çakma, sökme ve ahşabı yontma işlerinde kullanılır (Resim 4). Metre Uzunluk ölçme işlerinde kullanılan aletlere metre denir. Çatı aplikasyonunda çatı elemanlarının ara mesafelerinin ölçülmesinde kullanılır. (Resim 4). Resim 3: Su terazisi Resim 4: Metre, keser ve tokmak 1.3.2.2. Çatı Aplikasyonu Yapma Gereçleri Çatı Uygulama Alanı Çatı aplikasyonunun ve çatı uygulamasının yapılacağı alan, yer (Döşeme vb. mesnetlerin üzeri). 19

Muhtelif Ölçülerde Ahşap Malzeme (Lata-telöre) Çatı aplikasyonu için kurulacak ip iskelesinin oluşturulmasında yeteri miktarda kullanılacak ahşap malzemelerdir. Kesitleri 4x8 cm, 5x10 cm gibi olup boyları da 200 ~ 400 cm arasındadır. Çivi Ahşap parçaların birbirlerine tutturulması, eklenmesi, doğrultu alınması sırasında ipin tutturulması ve işaretleme işlerde kullanılan çelik malzemedir. Tebeşir Çatı aplikasyonunda projesinden alınan bilgilere göre, çatı elemanlarının yerlerinin işaretlenmesinde kullanılır. Toz veya yağlı tebeşir kullanılmalıdır. İp İp iskelesinin kurulmasında, çatı elemanlarının doğrultularının belirlenmesinde kullanılır. İnşaatlarda kullanılan naylon karışımlı ipe Çırpı İpi denir. İki ucundan gerdirilerek kullanılır. 1.4. Çatı Aplikasyonu Yapma Kuralları İşe uygun iş kıyafetleri giyilmeli, işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemleri alınmalıdır. Gerekli ise çatı saçak kenarlarına çalışma platformu ve iskele kurulmalıdır. Zaman planlaması yapılmalı ve zaman iyi kullanılmalıdır. İşe uygun iş aletlerinin bakımı yapılarak kullanıma hazırlanmalı ve kullanılacak gereçler ile birlikte düzgün bir şekilde uygulama yerine getirilmelidir. Çatı aplikasyonu yapılacak çatı projeleri iyice incelenmeli, uygulanacak çatı hakkında her türlü bilgi not alınmalıdır. Bütün iş sırasında azami dikkat yapılacak işte toplanmalı, kaza riskleri unutulmamalıdır. Çatı aplikasyonuna ip iskelesi kurmak için saçak kenarlarına paralel olacak şekilde yardımcı ahşap lataları monte ederek (İp iskelesi oluşturarak) başlanmalıdır. İp iskelesi latalarının üzerine çivi çakılarak karşılıklı ipler gerdirilmeli ve çivi yerlerinin kaybolmaması için gerekli ise lata veya telörelere çentik açılmalıdır. İşaretlemelerde, iplerden mutlaka şakül sarkıtılarak ip izdüşüm noktaları tespit edilmeli ve tebeşir ile işaretlenmelidir. 20

Projede belirtilen saçak veya mesnet durumuna uygun olarak, işlem sırasına uygun olacak şekilde damlalık aşık yerleri ip iskelesinde ve yerde işaretlenmelidir. Projede belirtilen çatı şekline uygun olacak şekilde çatı makas aralıkları işlem sırasına göre çatı makas yerleri ip iskelesinde ve yerde işaretlenmelidir. Makas şekline göre projede belirtilen ara mesafelerde makası oluşturan dikme ve yastık yerleri işaretlenmelidir. Kırma çatı aplikasyonu yapılıyor ise yarım makas (Dere ve eğik mahyalarda) yerlerini saçak köşelerinden eğik mahya izdüşümü olacak şekilde işaretlenmelidir. Yaptığımız çatı aplikasyon işleminin projesine uygunluğu kontrol edilmelidir. Çatı uygulamasına başlanması için yaptığımız aplikasyonda işaretlerimizin kaybolmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Kullanılan ipler işaretlemelerden sonra toplanmalıdır. İş bitiminde kullanılan araçları ve artan malzemeleri düzenli bir şekilde toplayıp iş çevresinin ve aletlerin temizliği yapılmalıdır. 1.5. Çatı Aplikasyonu Yapılması İşe uygun iş kıyafetlerinizi giyiniz (İş pardösüsü, tulum, çelik taban ve burunlu ayakkabı vb.), işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemleri alınız. Baret, eldiven ve emniyet kemeri kullanınız (Resim.5). Resim. 5: İş kıyafetleri Yapının en yüksek yerinde çalışacağınızı unutmayınız ve gerekli ise çatı saçak kenarlarına çalışma platformu oluşturunuz veya iskele kurunuz. Zaman planlaması yapınız ve zamanı iyi kullanmak için ekip çalışmasında arkadaşlarınızla görev taksimi yapınız. Çatı aplikasyonu işinde kullanacağınız iş aletlerinin bakımlarını yaparak, kullanıma hazır hale getiriniz ve kullanılacak gereçler ile birlikte düzgün bir şekilde uygulama yerine getiriniz. Çatı aplikasyonu yapılacak çatı projeleri iyice incelenip, uygulanacak çatı hakkında her türlü bilgi not alınmalıdır (Şekil 30). 21

Şekil 30: Örnek çatı projesi şekli Çatı makas Aralığı: 260 cm Saçaktan ilk makasın mesafesi: 430cm Saçak mesafesi: 40cm Saçak kenarından damlalık mesafesi: 70cm Makastaki dikme adedi: 2 Ad. Eğik mahya mesafesi: 360cm (Saçak kenarından) Dikme Aralığı: 240cm Mahya yüksekliği: 143cm (4,3mt,1/3 eğim orantısı) Mertek Aralığı: 50cm Çatı eğimi: 1/3 Bütün iş sırasında azami dikkat yapılacak işte toplanmalı, kaza riskleri unutulmamalıdır. Saçak kenarlarına paralel olacak şekilde yardımcı ahşap lataları çiviler ile mesnede monte ediniz. İp iskelesini oluşturunuz. Yataylığını su terazisi ile kontrol ediniz (Şekil 31). 22

Şekil 31:İp iskelesi için lataların saçak kenarlarına montajı İp iskelesi latalarının üzerine çakılan çivi yerlerinin kaybolmaması için gerekli ise lata veya telöreye çentik açınız. Kullandığınız ipleri işaretlemelerden sonra toplayınız. İplerin yataylığını su terazisi ile kontrol ediniz (Şekil 32). Şekil 32:İp iskelesi latalarında çivi ve çentik ile işaretleme İşaretlemelerde, iplerden mutlaka şakül sarkıtarak ip izdüşüm noktalarını tespit ediniz ve izdüşüm noktalarını, tebeşir ile çizgi çizerek birleştirip işaretlemeleri yapınız (Şekil 33). Şekil 33: Çatı ip iskelesinde ip izdüşümlerinin işaretlenmesi Projede belirtilen ölçülere göre damlalık aşık kesit ölçüsü ve saçak dış kenarından mesafelerini ölçünüz. Saçak veya mesnet durumuna uygun olarak, 23

damlalık aşık yerlerini ip iskelesinden ip çekerek, mesnet üstünde tebeşir ile işaretleyiniz (Şekil 34). Şekil 34:Çatı ip iskelesinde damlalık aşık yerlerinin işaretlenmesi Projede belirtilen çatı şekline uygun olacak şekilde çatı makas aralıkları projedeki ölçülerine göre çatı makas yerlerini ip iskelesinde çivilerle işaretleyiniz (Şekil 35). Şekil 35:Çatı ip iskelesinde çatı makası yerlerinin ölçülerek işaretlenmesi İp iskelesinde işaretlediğiniz makas yerlerinden karşılıklı ip çekerek, ip izdüşümlerini mesnet üstüne tebeşirle çizerek işaretleyiniz (Şekil 36). Şekil 36:Çatı makası yerlerinin döşeme üzerine işaretlenmesi 24

Projede belirtilen makas şekline ve ara ölçülerine uygun olarak, saçak kenarından başlayarak dikme yerlerini, bir makas yeri çizgisi üzerinde ölçerek işaretleyiniz (Şekil 37). Şekil 37:Çatı makası üzerindeki dikme ve yastık yeri ölçülerinin alınması Bir makas yeri üzerinde işaretlediğiniz dikme yerlerini makaslara paralel saçak kenarındaki ip iskelesine taşıyıp, karşılıklı ip çekerek dikme ve yastık yerlerini diğer çatı makası çizgileri üzerine taşıyarak tebeşirle işaretleyiniz (Şekil 38). Şekil 38:Çatı makası üzerinde ki dikme ve yastık yerlerinin işaretlenmesi Kırma çatı aplikasyonu için çatı dar kenarının orta noktalarını projesindeki ölçülere bakarak, saçak kenarından ölçerek tespit ediniz ve karşılıklı olarak ip iskelesinde ip çekerek tepe mahya hattını bulunuz. Saçakların köşelerinden açıortay alarak, makas yerinin orta noktasında birleşecek şekilde, kırma çatının eğik mahya yerlerini tespit ediniz. Çatı şeklini mesnet (Döşeme) üzerinde oluşturunuz (Şekil 39). 25

Şekil 39:Kırma çatıda tepe mahya hattının ve eğik mahya yerlerinin tespit edilmesi Daha önce tespit ettiğiniz makas dikme yerlerinin(orta aşık) iplerini uzatarak eğik mahyayı kestiği noktaları tespit ediniz. Bulunan bu noktalar yarım makasların dikme yerleri olup, tebeşirle yarım makasların dikme ve yastık yerlerini mesnede işaretleyiniz (Şekil 40). Şekil 40:Kırma çatıda yarım makasların ve dikme, yastık yerlerinin işaretlenmesi Yaptığınız çatı aplikasyon işleminin projesindeki ölçü ve şekle uygunluğu, işaretlediğiniz nokta ve çizgilere bakarak kontrol ediniz. Çatı uygulamasına başlanması için yaptığınız aplikasyonda işaretlerinizin kaybolmaması için gerekli önlemleri alınız. İş bitiminde kullandığınız araçları ve artan malzemeleri düzenli bir şekilde toplayınız, iş yeri çevresinin ve aletlerinizin temizliğini yapınız. 26

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Dersin Ahşap Çatılar adı Amaç Çatı aplikasyonu işlemini doğru eksiksiz ve işe uygun olarak yapmak. Konu Çatı Aplikasyonu Yapmak Değerlendirme Ölçütleri 1. 2. Çatı aplikasyonu yapım araç ve gereçlerini hazırladınız mı? 4. Aplikasyonunu yapacağınız çatı projesinden gerekli bilgileri alıp not ettiniz mi? 5. Saçak kenarlarına paralel ip iskelesi oluşturdunuz mu? 7. 8. 9. 10. Hayır Çatı tanzimi, planı, en ve boy kesit resimlerini iyice incelediniz mi? Çatı aplikasyon işine uygun iş kıyafetlerinizi giyip işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemlerini aldınız mı? 3. 6. Evet İp iskelesinde ve mesnet üzerinde damlalık aşık yerlerini projedeki ölçülere uygun olarak iplerden şakül yardımı ile izdüşümlerini alarak işaretlediniz mi? İp iskelesinde ve mesnet üzerinde çatı makas yerlerini projedeki ölçülere uygun olarak, iplerden şakül yardımı ile izdüşümlerini alarak işaretlediniz mi? İşaretlediğiniz makas yerleri üzerin de çatı makası dikme ve yastık yerlerini, projedeki makas şekli ve ölçülerine uygun işaretlediniz mi? Kırma çatının yarım makas yerlerini ve makas dikme ve yastık yerlerini işaretlediniz mi? Yaptığınız çatı aplikasyon işleminin projesine uygun olup olmadığına, tekrar işaretlediğiniz noktaları kontrol ederek baktınız mı? 11. İşaretlerinizin kaybolmaması için gerekli önlemi aldınız mı? 12. Aplikasyonda kullandığınız araç ve gereçleri toplayıp, çevrenizle beraber temizliklerini yaptınız mı? İşaretleme sonucunda eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek eksiklerinizi tamamlayınız.. 27

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. Çatıyı meydana getiren eğik yüzeyler ile bu yüzeyleri birbirinden ayıran mahyaların (Eğik, dere, tepe ve düşük mahyalar) yerlerinin çatı planı üzerinde belirlenmesi işlemine ne ad verilir? A) Çatı aplikasyonu B) Çatı tanzimi C) Çatı etüdü D) Hepsi 2. Çatı tanziminde aşağıda verilen hangi çatı özelliğine dikkat edilir? A) Çatı yüzey şekline B) Çatı oturum alanına C) Çatı eğimine D) Hepsi 3. Plana kırma çatı tanziminde ilk olarak hangi çatı elemanı çizilerek başlanmalıdır? A)Tepe mahya B) Düşük mahya C) Eğik ve dere mahya D) Çatı mesnetleri 4. Çatı projelerinde gösterilen çatı elemanlarının (Çatı makası, dikme, aşıklar) projesindeki ölçülerde yerlerinin, çatının uygulanacağı alan üzerinde ip iskelesi kurarak işaretlenmesine işlemine ne denir? A) Çatı tanzimi B) Çatı aplikasyonu C) Çatı yapımı D) Çatı planı çizimi 28

5. Çatı aplikasyonu yapımın da aşağıdaki aletlerden hangisi kullanılmaz? A) Matkap B) İp C) Metre D) Tebeşir 6. Çatı aplikasyonu yapımında aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılmaz? A) Çatı elemanlarının yerle B) Çatı makas yeri işaretlenmesi C) Çatı projesi okuması D) Damlalık aşık yerlerinin işaretlenmesi 7. Çatı aplikasyonu yapımında çatı ölçüleri nereden alınır? A) Çatı tanziminden B) Çatı uygulamalarından C) Çatı eleman ölçülerinden D) Çatı projelerinden 8. Çatı aplikasyonu yapımında işaretlemelerin yapılabilmesi için ilk önce ne yapılmalıdır? A) Çatı şekli çizilmelidir B) Çatı makas yerleri işaretlenmelidir C) Çatı da ip iskelesi kurulmalıdır D) Çatı şekli yüzeye çizilmelidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek değerlendiriniz. Eksik olduğunuz konulara dönerek tekrarlayınız. Tüm soruları doğru cevapladıysanız diğer faaliyete geçiniz. 29

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ÖĞRENME FAALİYETİ -2 AMAÇ Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda, gerekli ortam sağlandığında çatı tanzimi yapıp ip iskelesi kurarak çatı aplikasyonunu kurallarına uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde çatı yapımına başlanan binaların, sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan çatı inşasına hangi işlemlerle, nasıl başlanıldığını ve çalışma şartlarını araştırınız ve gözlemlerinizi rapor haline getirerek hazırladığınız raporu sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. 2. OTURTMA ÇATI YAPMA 2.1. Oturtma Çatı 2.1.1. Tanımı Üzerine gelen yükleri bina döşemesine, döşeme yok ise bırakma kirişi vasıtasıyla taşıyıcı yan ve ara duvarlara aktaran çatılara OTURTMA ÇATI denir. 2.1.2. Planı Oturtma çatılara ait plan ve kesit resimleri; çatı öncesi hazırlık, Çatı Çizim-1 ve 2, Çatı Detay ve Kesit Çizimi modüllerinde, değişik çatı şekillerinde makas ve dikme çeşitlerine göre geniş bir şekilde örnekleri verilmiştir. Hatırlamak ve oturtma çatı planları hakkında daha fazla bilgi için tekrar geri dönerek bu modüllere bakınız. Bu modülde sadece oturtma çatı makas şekillerini hatırlayalım (Şekil 2). Şekil 41: Bir dikmeli oturtma çatı makas şekli 30

Şekil 42: İki dikmeli oturtma çatı makas şekli Şekil 43: Üç dikmeli oturtma çatı makas şekli Şekil 44: Dört dikmeli oturtma çatı makas şekli Şekil 45: Beş dikmeli oturtma çatı makas şekli 31

2.1.3. Özellikleri Bir bina boyunca, her 3 4 m. de bir enine taşıyıcı bölme duvar varsa veya binanın çatı yükünü taşıyabilecek duvarları arasındaki açıklık 4 m. den azsa veyahut bina üzerinde çatı yükünü taşıyamaya elverişli bir betonarme döşeme mevcut ise çatı makasları bu mesnetler üzerine oturtularak oturtma çatı yapılır (Şekil 46). Şekil 46: Oturtma çatı yapılması gerektiren mesnet durumları ve mesnet üzerine oturma şekli Aşık ve dikmeler mümkün olduğu kadar taşıyıcı duvarlar üzerine oturtulmalıdır. Çatı betonarme döşemeye oturtuluyor ise mutlaka dikme altlarına yastık koyulmalı, döşeme ile dikmenin irtibatı kesilmelidir. Mertek boyunun fazla çıkmaması için aşıklar en fazla 2,5 m. ara ile tertip edilmelidir. Çatı makası aralığı 3,0 m. yi geçmemelidir. Mertek aralıkları kereste boyutları göz önünde tutularak umumiyetle 40 60 cm aralıklarla tanzim edilir. Dikmeler oturtma çatıda taşıyıcı ayaklar olduğundan mesnet üzerine tertip edilmeli, mecburiyet olduğu durumlarda dikmeler, bırakma kirişi üzerinde kalmak şartıyla mesnetten en fazla 1,5 m. dışarıya yerleştirilmelidir. Oturtma çatılarda çatı yükü dikmeler vasıtasıyla mesnetlere iletildiğinden, dikme üstüne yerleştirilen aşıklar ile dikme arasına göğüslemeler mutlaka yapılmalı ve dikmeler kuşaklar ile birbirine makas istikametinde bağlanmalıdır. Oturtma çatılarda mahyaya en yakın aşık ile mahya arasındaki mertek boyu 2,0 m. den az ise mahyaya aşık konmayabilir. O zaman mertekler mahyada zıvana ile birleştirilmelidir. Çatı betonarme döşemeye oturmuyor ise bırakma kirişinin iç ve dış duvarlara oturduğu noktalara ahşap yastıklar konur ve bu yastık kirişlerinin altı rutubete karşı izole edilmelidir. Oturtma çatılarda saçak altının düz olması istenirse bırakma kirişi dışarıya doğru uzatılır veya mertekler alttan lambri ile kaplanır. 32

Oturtma çatılarda dikmelerin mesnetten açıklığı 1,50 m geçtiği takdirde,duruma bir çözüm bulmak için kısmen asma çatı mahiyetinde olmak üzere yanlama ve payandalar teşkil edilerek aşık yükü mesnetlere nakledilebilir (Şekil 47). Şekil 47:Kısmen asma çatılı oturtma çatı makas şekli Asma çatılara göre kesit elemanları daha dar kesitlerde kullanıldığından malzeme gereksinimini ve maliyet bakımından oturtma çatılar daha avantajlıdır. Oturtma çatının işçiliği asma çatıya göre daha pratik ve daha kolay olmasından dolayı asma çatılara göre daha çok uygulanır. 2.1.4. Elemanları 2.1.4.1. Çatı Makası Çatının kendi yükünü ve dış tesirleri taşıyan, çatının oturacağı binanın boyu istikametinde belli aralıklarla konulan, boyu çatı genişliği kadar veya bileşik çatılarda eğik mahya, dere mahya boyunca olan çatı elemanıdır. Çatının taşıyıcı omurgasıdır. 2.1.4.2. Bırakma Kirişleri Betonarme döşeme üzerine oturmayıp duvar, kiriş vb. mesnetler üzerine oturan çatılarda makasların tertip edildiği yerlerde aşıklardan, yanlamalardan ve dikmelerden aldıkları yükleri mesnetlere ileten çatı elemanıdır. Tek veya çift parça halinde yapılabilirler. Kesit ölçüleri: 8x14 cm 8x16 cm 10x16 cm 14x20 cm gibi olur. 2.1.4.3. Yastık veya Yastık Kirişleri Betonarme döşemeye oturan oturtma çatılarda dikmelerin altına, döşeme bulunmayan çatılarda bırakma kirişinden aldığı yükleri taşıyıcı mesnetlere (Duvar, kiriş) aktaran çatı elemanıdır. Kesit ölçüleri: 5x10 5x20 8x16 10x16 10x20 cm gibi olurlar. 33

2.1.4.4. Mertekler Çatı ve kaplamasından aldıkları yükleri aşıklara aktaran elemanlardır. Mertekler aşıklara 40-60 cm aralıklarla çakılmalıdır. Meyilli mahyalara (Eğik, dere, düşük) tespit edildiğinde Dayama adı verilir. Kesit ölçüleri: 5x8-5x10-5x12-6x10-6x12-6x14 cm gibi olurlar 2.1.4.5. Aşıklar (Mahya) Merteklerin yükünü taşıyan, aldıkları yükü bulundukları yere göre dikmelere, duvar, kiriş veya mesnetlere ileten elemanlardır. Çatı makaslarının durumuna göre saçak üzerine oturana damlalık aşığı, saçakla mahya (Tepe) arasında olana orta aşık, mahyada olana ise tepe aşığı veya mahya aşığı adı verilir. Aşıklar arasında 200-250 cm mesafe seçilmelidir. Kesit ölçüleri: 10x10-10x14-12x16-14x16-12x18-14x18cm gibi olur. 2.1.4.6. Dikmeler Aşıklardan aldıkları yükleri duvar, kiriş yanlama veya döşemeye ileten elemanlardır. Baba da denilir. Kesit ölçüleri: 8x10-10x10-12x12 cm gibi olurlar. 2.1.4.7. Göğüslemeler Dikmelerle aşıkların birleştiği yerlerde, aradaki mesafeyi azaltmak ve rüzgar yüklerini karşılamak amacıyla 45 açı ile aşığın altından, dikmenin yanlarından tutturulan elemanlardır. Kesit ölçüleri: Dikme kesitine uygun olarak 8x8-8x10-5x10-6x12 cm olur. 2.1.4.8. Kuşaklar Çatının açılmasına mani olmak için, çatı makası üzerinde bulunan dikme, aşık, yanlama ve mertekleri her iki yüzden bağlayan elemanlardır. Bağlandıkları parçalara kertme ile geçerek birleşme noktalarını kuvvetlendirir. Kesit ölçüleri: 5x10-5x15-5x20 cm gibi olur. 2.1.4.9. Rüzgâr kirişleri Çatı makaslarının rüzgâr etkisiyle devrilmelerini önlemek için çatının her iki başındaki ilk iki ve son iki makası arasına, çaprazlama çakılan kirişlerdir. Bu rüzgâr bağlantıları bazı durumlarda gergili demir çubuklarla da sağlanabilmektedir. Kesit ölçüleri: 5x10-5x15-5x20 cm gibi olur. 34

2.1.4.10. Kaplama tahtası ve kiremit çıtaları Üzerine çatı örtü malzemesinin döşendiği yüzeydir. Çatı örtü malzemesinin yükünü merteklere aktarırlar. Mertekler üzerine çakılan 1,5-2,5 cm kalınlığında tahtalar veya 2,5x5 cm ebadında çıtalardır. Çıtalar örtü malzemesinin özelliğine göre aralıklarla merteklere tutturulur ve örtü malzemesi telle çıtalara bağlanır. Tahta ile yüzey kaplanırsa 10-20 cm genişliğinde muhtelif boy tahtalar ile çatı yüzeyi tamamen kapatılır ve çatı örtü malzemesi özelliğine göre bu tahtalara tutturulur. 2.1.4.11. Alın tahtası Beton döşeme plakası alnı ile mertek alınlarının birleşme yerlerini, saçak alınlarını kapatmaya yarayan, 2 2,5 cm kalınlığında, 15-25 cm genişliğinde, muhtelif boylarda, istenirse bir kenarına şekil verilerek güzel görünmesi sağlanabilen, çatı oluklarının tutturulduğu ahşap çatı elemanıdır. 2.1.4.12. Çatı örtüsü Rüzgâr, sıcak, soğuk gibi dış etkileri karşılayan ve yağmur, kar sularını alta geçirmeden oluklara aktaran, çeşitli gereçlerden yapılan malzemelerdir. Kiremit, Eternit, sac, arduaz vb. bu malzemelerin bazılarıdır. Çatı eğimine bağlı olarak seçilir ve uygun bağ gereçleri ile örtü altı kaplamasına bağlanır. 2.1.4.13. Yardımcı parçalar Çatı elemanlarının birbirine bağlantısını sağlamak amacıyla kullanılan bağ, askı demirleri ile cıvata (Bulon) ve özellikle çatı eğimini azaltmak amacıyla ahşaptan hazırlanan saçak kısmında merteğin önüne çakılarak çatı eğimini azaltan çelik denen elemanlardır. Boyutları bağlayacağı elemanın boyutuna göre belirlenir. 2.2. Oturtma Çatı Yapım Kuralları Şekil 48:Oturtma çatı perspektif resmi 35

Çatı yapım işine uygun iş kıyafetleri giyilmeli, işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemleri alınmalıdır. Gerekli ise çatı saçak kenarlarına çalışma platformu veya iskele kurulmalıdır. Zaman planlaması yapılmalı ve zaman iyi kullanılmalıdır. Bütün iş sırasında azami dikkat yapılacak işte toplanmalı, kaza riskleri unutulmamalıdır. Çatı yapımında kullanılacak aletlerin bakımı yapılarak kullanıma hazırlanmalı ve kullanılacak gereç ile birlikte düzgün bir şekilde uygulama yerine getirilmelidir. (Bakınız; Çatıya hazırlık modülü-araç ve Gereçleri Hazırlama) Yapılacak oturtma çatı projeleri iyice incelenip, uygulanacak çatı hakkında her türlü teknik bilgiler (Malzeme, çatı elemanlarının boyutları, birleşim şekilleri) not alınmalıdır. Yapılacak işin özelliğine göre malzeme ve işçilik analizi yapılmalıdır (Daha geniş bilgi için bakınız, Çatıya Hazırlık modülü-malzeme Ölçüleri konusu). Çatı aplikasyonu faaliyet 1 de anlatıldığı gibi yapılmalıdır. Eğer 1/1 ölçekli uygulama yapılamayacak ise çatı aplikasyonu 1/5, 1/10 gibi ölçeklerde yapılacak çatının üst görünüşü düzgün bir yüzeye çizilerek ve çatı elemanlarının aplikasyonu yapılmalıdır. Hazırlanan listeye uygun olarak çatı elemanlarını aplikasyon yerlerine koyarak markalayıp numaralandırılmalıdır. Detay resimlerinde gösterilen şekillerde markaladığınız ve numaralandırdığınız çatı elemanları, ayrı ayrı ölçülerinde makine ve araçlarla işleyerek montaja hazırlanmalıdır. İlk olarak çatının oturacağı betonarme döşeme yok ise duvar üstüne detay resmine uygun olarak hazırlanan yastık kirişi ile bırakma kirişi, betonarme döşeme üzerine çatı uygulanıyor ise damlalık aşıkları ve dikme altlarına yastık ağaçlarını, aplikasyonda belirtilen yerlerine konulmalıdır. Dikmeler, yastıklar veya bırakma kirişi üzerine tespit edilmelidir. Damlalık aşığını yastık üzerine ve dikmeler üzerine hazırlanan orta ve tepe aşıkları, çivi ve duvarcı kancaları ile aşıklar alınlarından birbirine ve dikmelere bağlanmalıdır. Dikmelerin dikliği şakül veya su terazisi ile kontrol edilerek, kuşak ile dikmeler birbirine bağlanmalıdır. Aşıkları destekleyecek ve dikme ile yaklaşık 45 açı yapacak şekilde göğüslemeler konmalıdır. Aşıklar üzerine mertekler çakılarak çatı makasları ve çatının taşıyıcı kısmı oluşturulmalıdır. Aydınlatma boşluğu ve baca yerlerinde, merteklerden çerçeve oluşturularak, detayına uygun olarak çatı aydınlatma ve baca yerleri yapılmalıdır. 36

Çatı örtü malzemesine uygun olarak örtü altı çıtaları veya örtü altı kaplama tahtaları boşluk kalmayacak ve tahta uçları mutlaka mertek üstünde birleşecek şekilde çakılmalıdır. Saçak detay resmine uygun olarak en son alın tahtaları çakılmalıdır. Yapılan oturtma çatı uygulamasının projesine uygunluğu kontrol edilmelidir. İş bitimin de kullanılan araçları ve artan malzemeleri düzenli bir şekilde toplayıp iş çevresinin ve aletlerin temizliği yapılmalıdır. 2.3. Oturtma Çatı Yapılması İşe uygun iş kıyafetlerinizi giyiniz (İş pardösüsü, tulum, çelik taban ve burunlu ayakkabı vb.) işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemleri alınız. Baret, eldiven ve emniyet kemeri kullanınız (Bkz. Resim 5). Yapının en yüksek yerinde çalışacağınızı unutmayınız ve gerekli ise çatı saçak kenarlarına çalışma platformu oluşturunuz veya iskele kurunuz (Resim 6) Resim 6: Çalışma platformları ve iş emniyet tedbirlerinden örnekler Zaman planlaması yapınız ve zamanı iyi kullanmak için ekip çalışmasında arkadaşlarınızla görev taksimi yapınız. Bütün iş sırasında azami dikkat yapılacak işte toplayınız ve kaza riskinizi unutmayınız. Oturtma çatı yapım işinde kullanacağınız iş aletlerinin bakımlarını yaparak, kullanıma hazır hale getiriniz ve kullanılacak gereçler ile birlikte uygulama yerine getiriniz. Yapılacak oturtma çatı projeleri ve yapılan çatı aplikasyonu iyice incelenip, uygulanacak çatı hakkında her türlü teknik bilgileri (Malzeme miktarı, çatı elemanlarının boyutları, birleşim şekilleri) not alınız (Tablo 1.2). Yapılacak işin özelliğine göre malzeme ve işçilik analizi yapınız (Tablo 3.4). 37

Sıra No GERECİN ADI CİNSİ ADET ÖLÇÜLER (cm) Kalın. En Boy MİKTAR M3 M2 Çam 2 10 12 1000 0,240 1 Damlalık Aşığı 2 Tepe aşığı 1 12 16 1020 0,196 3 Dikme 3 12 12 300 0,130 4 Göğüsleme 4 8 10 150 0,048 5 Mertek 30 8 16 600 2,304 6 Kiremit altı tahtası Kavak 2 2,5 600 990 2,970 7 Alın tahtası Ladin 2 2,5 10 20 1020 0,102 TOPLAM KERESTE 118,80 5,990 Tablo 1: Örnek kullanılacak kereste ölçüleri ve kereste ihtiyaç listesi Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 GERECİN ADI CİNSİ Kiremit altı izolasyon malzemesi (Zayiat: %5) Kiremit (Zayiat: %5) (1m2=17 Ad) Mahya Kiremit i (1mt=3 Ad.) Çivi Galvaniz çivi Tel ADET Boyut (mt.) En Boy Toplam Miktarı M2 Adet Kg. Bitümlü kâğıt 2 6,30 10,50 132,30 - - Marsilya 2 6,30 10,50 132,30 2249-1 - 10,20-31 - 20 cmlik 15 cmlik 10 cmlik 8 cmlik 5 cmlik Galvanizli - - - - 10 10-3 5 5 4 Tablo 2: Örnek oturtma çatı gereç ihtiyaç listesi 1m² oturtma çatı yapımı için malzeme ve işçilik analizleri Çatının projesinden yatay düzlemdeki izdüşümü, saçak dışından saçak dışına kadar ölçülerek çatı alanı m² olarak hesaplanır. MALZEME Kereste Çivi Demir bağlantı malzemesi İŞÇİLİK Dülger(Usta) Düz işçi MİKTAR 0,050 m³ 0,500 Kg. 0,150 Kg. MİKTAR 1,20 Saat 1,20 Saat Tablo 3: 1 m² Oturtma çatı yapımı için malzeme ve işçilik analizi ( Çatı örtüsü altı tahta kaplamalı) 38

MALZEME Kereste Çivi Demir bağlantı malzemesi İŞÇİLİK Dülger(Usta) Düz işçi MİKTAR 0,035 m³ 0,400 Kg. 0,150 Kg. MİKTAR 0,90 Saat 0,90 Saat Tablo 4: 1 m² Oturtma çatı yapımı için malzeme ve işçilik analizi ( Çatı örtüsü altı latalı) Çatı aplikasyonu faaliyet 1 de anlatıldığı gibi yapılmalıdır. Eğer 1/1 ölçekli uygulama yapılamayacak ise çatı aplikasyonu 1/5, 1/10 gibi ölçeklerde yapılacak çatının üst görünüşü düzgün bir yüzeye çizilerek ve çatı elemanlarının aplikasyonu yapılmalıdır (Şekil 2.9). Şekil 49:Çatı aplikasyon şekli Hazırlanan listeye uygun olarak çatı elemanlarını aplikasyon yerlerine koyarak markalayıp numaralandırınız. Detay resimlerinde gösterilen şekillerde markaladığınız ve numaralandırdığınız çatı elemanlarını, ayrı ayrı ölçülerinde makine ve araçlarla işleyerek montaja hazır hale getiriniz. Özellikle kırma çatılarda ki eğik, düşük ve dere mahyaların resimlerini çizip numaralandırınız ve markalayarak işleyiniz (Şekil 49 50). Oturtma kırma çatıda eğik mahyanın şekline göre numaralandırılıp, markalanması ve işlenmesi (Şekil 50). 39

Şekil 50:Kırma çatı da eğik mahya yapım şekli Oturtma kırma çatıda dere mahyanın şekline göre numaralandırılıp, markalanması ve işlenmesi (Şekil 51). 40

Şekil 52:Kırma çatı da dere mahya yapım şekli Oturtma kırma çatıda düşük mahyanın şekline göre numaralandırılıp, markalanması ve işlenmesi (Şekil 52). 41

Şekil 52:Kırma çatı da düşük mahya yapım şekli Şekil 53:Merteklerin eğik mahya ve dere mahya ile birleşim şekli İlk olarak çatının oturacağı betonarme döşeme yok ise duvar üstüne detay resmine uygun olarak hazırlanan yastık kirişi ile bırakma kirişini, betonarme döşeme üzerine çatı uygulanıyor ise damlalık aşıkları ve dikme altlarına yastık ağaçlarını, aplikasyonda belirtilen yerlerine döşemeye çivileyerek yerleştiriniz (Resim 7-8). 42

Resim 7: Dikme altına yastık konması Resim 8:Yastıkların döşemeye çivilenmesi Dikmeleri yastıklar veya bırakma kirişi üzerine tespit ediniz (Resim 9-10). Gerekiyor ise dikmelerin dik olarak durmasını sağlamak için geçici olarak destek payandası kullanınız. Resim 9:Dikmelerin yastık üzerine konması Resim 10:Eğik mahya altındaki dikmelerin montajı 43

Damlalık aşığını saçaklara yakın olarak aplikasyonda belirlenen yerine, yastıkların üzerine koyunuz. Demir çubuk veya kalın tel ile döşemeye bağlayınız (Resim 11). Resim 11: Damlalık aşığının saçak kenarına yerleştirilmesi ve demir çubuk ile bağlanması Dikmeler üzerine hazırlanan orta ve tepe aşıkları, aplikasyon da belirlenen aralıklarda, uzun boylarda dikme üstün de ek yapacak şekilde alınlarından birbirine ve dikmelere çivi ile bağlayınız. Gerekiyor ise dikme üstüne başlık kullanınız (Resim 12-13-14). Resim 12:Dikmelerin üzerine orta aşıkların monte edilmesi Resim 13:Dikme üstündeki aşıkların, dikme üstünde boyuna ek yapılması 44

Resim 14:Tepe aşığının ve orta aşıkların yerleştirilmesi ve mert eklenmesi Duvara yaslı olarak dikmeyi ve aşık vazifesi görecek şekilde kirişi dikme üstüne ve duvara monte ediniz. (Resim 15). Resim 15:Duvar dibinde dikme ve dikme üstüne kirişin montajı Oturtma kırma çatı uyguluyor iseniz eğik mahyaları damlalık, orta ve tepe aşığına kadar yarım makas olacak şekilde yerine koyunuz (Resim 16-17). Resim 16: Kırma çatı da eğik mahyanın orta aşık üzerine oturtulması ve alttan görünüşü 45

Resim 17:Kırma çatıda eğik mahyanın görünüşü ve duvar dibinde kirişe oturtulması Aşıkları destekleyecek ve dikme ile yaklaşık 45 açı yapacak şekilde, göğüslemeleri dikme ve aşıklara çivileyiniz. (Resim 18-19). Resim 18:Dikme ile aşık arasına göğüsleme yapılması Resim 19:Duvar dibindeki dikme ile aşık arasına tek taraflı göğüsleme yapılması 46

Dikmelerin dikliğini kontrol ediniz ve dikmeleri birbirine dikme yüksekliğine göre gereken yerlerinden kuşaklar ile bağlayınız (Resim 20). Resim 20:Dikmelerin kuşaklar ile birbirine bağlanması Projesindeki aralıklarda mertekleri aşıklara çivi ile tutturunuz. Böylece çatı makaslarını ve çatının ana taşıyıcı kısmını oluşturmuş oldunuz. (Resim 21-2223-24-25). Resim 21:Merteklerin tepe mahyada görünüşü 47

Resim 22:Merteklerin orta aşık üzerinde görünüşü Resim 23:Merteğin ve eğik mahyanın damlalık aşığı üzerine oturuşu Resim 24: Merteklerin karşıdan görünüşü 48

Resim 25: Merteklerin saçak altından görünüşü Aydınlatma boşluğu ve baca yerlerini belirleyiniz. Merteklerden baca veya aydınlatma boşluğunun çevresinde çerçeve oluşturularak, detayına uygun olarak çatı aydınlatma ve baca yerlerini yapınız (Resim 26). Resim 26:Baca etrafının ve aydınlatma için merteklerle çerçeve yapılması Çatı örtü malzemesine uygun olarak örtü altı çıtalarını veya örtü altı kaplama tahtalarını, boşluk kalmayacak ve tahta uçları mutlaka mertek üstünde birleşecek şekilde çivileyiniz. (Resim 27-28-29). Resim 27:Çatı örtüsü altı kaplama tahtalarının merteklere çakılması 49

Resim 28:Çatı örtü altı kaplama tahtalarının mertek üstünde birleşim için kesilmesi Resim 29:Eğik mahya üzerine örtü altı kaplama tahtalarının çakılması Saçak detay resmine uygun olarak saçak kenarlarında mertek alınlarına alın tahtalarını çakınız (Resim 30). Resim 30:Mertek alınlarına alın tahtalarının çakılması 50

Ahşap oturtma çatı uygulamasını böylece tamamlamış oldunuz. Çatı örtüsü gereci, çatı izolasyon ve çatı tenekecilik işleri ile çatı kullanıma hazırlanacaktır (Resim 31). Resim 31:Ahşap oturtma çatının bitirme safhaları Yapılan oturtma çatı uygulamasının projesine uygunluğu kontrol edilmelidir. İş bitimin de kullanılan araçları ve artan malzemeleri düzenli bir şekilde toplanıp, iş çevresinin ve aletlerin temizliği yapılmalıdır. 51

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Dersin Ahşap Çatılar adı Amaç Oturtma çatı yapma işlemini doğru eksiksiz, ve işe uygun olarak yapmak. Konu Oturtma Çatı Yapma Değerlendirme Ölçütleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Oturtma çatı yapımı için uygun iş kıyafetlerinizi giyip işin yapılacağı alanda ve çevresinde gerekli iş güvenliği önlemlerini aldınız mı? Çatı aplikasyonunu, çatı tanzimini, çatı planı ile en ve boy kesit resimlerini iyice incelediniz mi? Zaman planlaması yapıp zamanı iyi kullanmak için ekip arkadaşlarınızla görev taksimi yaptınız mı? Oturtma çatı yapım işinde kullanacağınız iş aletlerinin bakımlarını yaparak, kullanıma hazır hale getirip ve kullanılacak gereçler ile birlikte uygulama yerine getirdiniz mi? Yapacağınız oturtma çatı projesinden gereçlerle ilgili gerekli bilgileri alıp not ettiniz mi? Uygulama ölçeğine uygun olarak çatının üst görünüşünü çizdiniz mi? Çatı elemanlarını aplikasyon yerlerine göre numaralandırıp markalamalarını yaptınız mı? Markaladığınız çatı elemanlarını alet ve makinelerde işleyerek montaja hazırladınız mı? Mesnet üzerine yastıkları uygun yerlere koydunuz mu? Yastıklar üzerine damlalık aşığını ve dikmeleri yerleştirdiniz mi? 11. Dikmelerin üzerine aşıkları yerleştirdiniz mi? 12. 13. Dikmelerin dikliğini kontrol ederek kuşaklarla bağladınız mı? Dikme ile aşıklar arasına göğüslemeleri yerleştirdiniz mi? 14. Aşıkların üzerine mertekleri uygun aralıkta çaktınız mı? 15. Merteklerin üzerine kaplama altı lata veya tahtasını uygun şekilde çaktınız mı? 52 Evet Hayır